Tschechische Språch
Aus Wikipedia
![]() |
Der Artikl is im Dialekt „Niedaöstareichisch“ gschriem worn. | ![]() |
Tschechisch (čeština) |
||
---|---|---|
da redns a so | Tschechische Rebublik; Nochboălända (v.a. Schlowakei), owar aa Östarreich; Auswăndaragrubbn auf da gãnzn Wööd | |
Sprecher | 12 Millionen | |
Linguistische Klassifikation |
|
|
Offizieller Status | ||
Amtssprache in | Tschechische Rebublik, Europäische Union | |
Sprachcodes | ||
ISO 639-1: | cs | |
ISO 639-2: | (B) cze/ces | (T) - |
SIL ISO 639-3: | CZC |
Tschechisch (Čeština) is a westslawische Språch, de wos vo zwööf Mülleonan Leid auf da Wööd ois eănare Muǎdasproch (Stãnd 1999) gredt wiăd. Zehn Mülleonan vo dena lebm in da Tschechischn Rebublik, wo s áá de Ãmbtssproch is. Seidn 1. Mai 2004 is áá Ãmbtsspråch in da EU.
De Språch, de wos im Tschechischn am negstn is, warat es Schlowakische. A jeda, deǎ wos áne vo de zwá Språchn vo klá auf redt, kã áá de ãndare wénigst a bisl vásté. Vo da Schrift heǎ lossn se de zwá Språchn mit a poă Bugståbm ausanãnd hoidn. Nuǎ im Tschechischn gibts ř, ě und ů; nuǎ im Schlowakischn findt ma ä, ô, ľ und ŕ.
Inhaltsverzeichnis |
[dro werkln] Oigemeines
[dro werkln] Historische Entwicklung
Da Ãfãng vo da tschechischn Språch woă dé Uătschechische Zeit, dé vo da sláwischn Eiwãndarung im 9. Jhd. bis ins 12 Jhd dauăd hod. Aus dera Zeit gibts káne iwaliefadn Dokumente, dé wos tschechisch gschriebm san. Es kumman grod amoi sláwische Uăts- und Peăsonannãman in lateinische Texte vuă.
Dé eăschtn Tschechisch gschriewanen Texte gibts dãnn in da Oidtschechischen Zeit vom 12 bis ins 15 Jhd. In dera Zeit hods se á Schriftspråch aus dé domolign Mittlbämischn Mundoătn entwicklt. Untan Koăl in IV hod dé Oidtschechische Sproch á eăschte stilistische Hochbliătn ghobt. Nochad hod da Reformator Ján Hus de eăschtn diakritischen Zeichn – Vuăgänga vom háček und vo da čárka - aufbrocht. In dera Zeid hod dés Tschechische an großn Eifluss auf ãndare sláwischn Språchn ghobt. Dé Idéé mit dé diakritischn Zeichn is vo ãndare Språchn - Schlowákisch, Poinisch, Kroátisch und Slowénisch – iwanumma wuăn
Dé Mittltschechischn Zeit, vom 16. bis ins 18. Jhdt, woă dé Zeit vom Niedagãng. Noch da Schlocht am Weissn Beăg hod dés Tschechische sein Eifluss valuăn, wêu s dé Språch vo de protestantischn Valiăra woă. Ois Ãmbtsspråch hod si in Bäman und Meăn is Deitsche duăchgsetzt. Tschechisch woă grod amoi dé Sprâch vo dé untan Schichtn.
Eăscht midn Ãfãng vo da Neitschechischn Zeit – vom 18 Jhdt. bis Heid - hod se de Språch aufs Neiche darápped. Grund fiă dés woă is Aufkumma vom Nationalismus in Eiropa – dé Leid hãm eănan gschichtlichn Uăsprung gsuăcht. Dés eăschte wichtige Weăkl woă 1809 dés tschechische Grammatikbiăchl vom Josef Dobrovský. Sei Kollég Josef Jungmann hod 1834 – 1839 mid sein Tschechisch-Deitschn Weătabiăchl dé Grundlogn fiă d modéăne Tschechische Schriftsprâch glegt.
[dro werkln] Umgãngsspråch und Mundoătn
Nebm da Schriftspråch, dé wos in eăschta Linie bei offiziölle Ãless grédt wiăd, gibt s a oigemeine Umgãngsspråch, is gwenliche Tschechisch (Čeština obecná). De Umgãngsspråch hod in Beman dé meistn duătigen Mundoătn vadrengt. In Meăn hãm dé Mundoăten no an gréßan Eifluss.
Im wesandlichn gibts heidzutog viă Fuăman vom gsprochanan Tschechisch:
- gwenlichs Tschechisch
- Hanakische Mundoătn
- Meărische Mundoătn
- Lachisch (a Iwagãng ins Poinische eine)
[dro werkln] Tschechisch oda Bemisch?
De Begriffe "Čech" und "český" stengan fiă merare Sochn:
- Leid, wos de Tschechische Språch redn
- Leid, de wos aus da Tschechischn Rebublik san
- Leid, de wos aus da historischn Lãndschåft Beman (Čechy) san
Im Hochdeitschn hod ma friăra fiă olle de Sochn "Bem" oda "bemisch" gsogt. Im 20. Jhdt. hãm si dãn in da Hochspråch de Begriffe "Tscheche" und "tschechisch" fiă de Språch und de Leid, de wos a so redn, duăchgsetzt. "Bem" und "bemisch" stengan nuă meă fiă s historische Lãnd "Beman".
Ãndascht is in de boarisch-östarreichischen Mundoăten: do sogt ma heid no "Bem" oda "bemisch" fiă olle Tschechn und eănare Språch.
[dro werkln] Schrift und Ausspråch
Tschechisch güüt ois áne vo de schwástn Sprochn in Eiropa. A wesentlicha Grund fia dés is - nebm da Grammatek - da Schwund vo de Vokale. Es gibt vüü tschechische Weăta, de wos káne Sööbstlaute hãm. Auf dé Tuă kumman soichane Gsátzln zãmman ois wiă „Strč prst skrz krk“ (Streck in Finga duachn Hois) odar áá „Vlk zmrzl, zhltl hrst zrn“ (Da Wuif is dafruăn, er hod a hãndvoi Keăndln owagwiăgt). Auf da ãndan Seitn gibts recht vüü Zischlaute; am meistn bekãnt is des ř.
[dro werkln] Bugståbm
Tschechisch schreibt ma mit lateinische Bugståbm. Auf das ma bei de Konsonanten a gréßas Lautspektrum, und bei de Vokale de Längan doǎstöön kã, kumman ois Sondazeichn Hákal (háček), Beistrich (čárka) und Ringal (kroužek) dazuǎ.
So schaung de tschechischn Großbugståbm da Reih noch aus:
A, Á, B, C, Č, D, Ď, E, É, Ě, F, G, H, Ch, I, Í, J, K, L, M, N, Ň, O, Ó, P, Q, R, Ř, S, Š, T, Ť, U, Ú, Ů, V, W, X, Y, Ý, Z, Ž.
De klánan schreibt ma fost olle a so. Es gibt nua zwá Ausnãman: am Kompjuta odar auf da Maschin schreibt ma ď und áá ť; mit da Hãnd kãn áá dˇ und tˇ gschriem weăn.
So, ois wias do stengan, sans áár in an Telefon- oda Weătabiăchl suătiăt. Č, Ch, Ř, Š, Ž san eigane Bugståbm. Des hást sovü, ois das im Tschechischn 31 Bugståbm hod. Ě, Ů und Ý findt ma gãnz söötn am Ãfãng vo an Wuăt. Grod, wãn amoi wos groß gschriem wiad, nochat siecht mas efta (zan Beispüü MĚSTO).
Hauptweăta weăn in da Regl klá gschriem; Ausnãman san da Sotzãfãng und Peăsonannãman.
Frémdweǎta weǎn ollawêu auf tschechische Bugståbm umgschriem. Beispüle san víkend, džus und džem, de wos vo de englischn Weăta weekend, juice und jam kumman und áá ĕs sööwĕ hássn.
[dro werkln] Vokale
Des Tschechische hod kuǎze und lãnge Sööbstlaute. Auf de Lãngan is a čárka obmad. Es gibt owar áá de zwáfochn Sööbstlaute ou, au und eu, vo de owa nuă des ou echt tschechisch is. Des au kummt nuă bei Frémdweăta odar ois Interjektion bei Schmeăz. Eu findt ma in fremde Weăta, oda wãn grod zuăföllich a e und a u zãmkumman.
- Ou huǎcht si a wengl ã ois wiăr im Oststeirischn, Owapföizischen odar áá im Heănzischn. Des u is owar im Tschechischn steǎka ois wiǎr in de drei Mundoǎtn.
- Au is des sööwe ois wiăr im Hochdeitschn.
- Eu redt ma net zãmman, sundan ausanãnd. Dés hást, ma sogt ne-uralgický (Fremdwuăt) odar áá ne–učím (tschechisches Wuăt, wo des e mitn u zãmankummt).
Áá wãn zwámoi da sööwe Vokal zãmmankummt, redt mas éxtrig. Dés hást, ma sogt samo-obsluha und nét samobsluha.
[dro werkln] Konsonanten
De Konsonanten wéǎn aufdêut in hoǎte, wáche und mittlare. Dés is fiǎ de Deklination vo de Hauptwéǎta wichtig, wêu a jede vo de drei Grubbm eigane Deklinationsmusta hod.
De 8 hoǎtn san: h, ch, k, g, r, d, t,n
De 9 wáchn san: ž, š, č, ř, c, j, ď, ť, ň
De 8 mittlaren san: b, f, l, m, p, s, v, z
[dro werkln] Ausspråch
De wichtigstn Regln san:
- Im Tschechischen is de Betonung ollawêu auf da easchtn Süübn vo an Wuǎt.
- A jeda Bugståb, bei dem a čárka obmat pickt, der wiǎd lãng (á, é, í, ó, ý, ú). Des sööwe güüt áá fiǎn kroužek (ů), deǎ wos owa nuǎ bei an „u“ in da Midtn vo an Wuǎt vuǎkummt.
- A jeda Bugståb, dea wos an háček hod, wiăd entweda zu an Zischlaut (š, č, ž, ř) odar eǎ wiăd wách grédt, dés háßt, es kummt a Êuzal vo an j dazuǎ (zan Beispüü ť, ď, ň).
- ě redt ma meist so ois wiă je. Owa wãns noch an d, t und n kummt, nochad weǎn dé vom ě wách gmocht, so ois wiă bei án háček.
[dro werkln] Grammatik
[dro werkln] Oigemeines und Bsundaheitn
Tschechisch is a stoăk flektierende Språch, so ois wias Lateinische, mãnge romanischn Sprochn und áá de meistn ãndan sláwischn Sprochn. Deklinationen und Konjugationen hãm recht komplexe Musta und gengan oft bis in Wuătstãmm eine, wos áár a Grund is, dass Tschechisch ois schwáre Språch güüt.
Genaue Wuătstöllungan san oft nét á so wichtig ois wiăr im Deitschn: zan Bespüü Frogn weăn schriftlich vo an áfochn Sotz nuă duăch a Frogezeichn und nét duăch de Stöllung vo de Zeitwéăta untaschiedn. Bein Rédn wiăd a Frog duăch ár ãndare Sprochmelodie ois wiar a Feststöllung ãzágt.
De Hauptwéăta weăn noch drei Geschlechta - Maskulinum, Feminimum und Neutrum - untadêut. Ois bsundare Fuăm kummt no bein Maskulinum des „Männlich belebt“, dés wos fia Mãnna und fia Viecha mit an männlichn Geschlecht güüt, dazuă.
Verben san in sechs Konjugationsglássn untadêut, wöchane ma iwa de Endungan im Infinitiv seng kã.
Ma untascheidt stoăke und schwoche Adjektive. De stoăkn hãm a geschlechtsspezifische Endung (Maskulinum: -ý; Femininum: -á; Neutrum: -é), de schwochn heăn bei olle Geschlechta mit –í auf. Im Komparativ weăn stoăke Adjektive in schwoche umgwãndlt.
Àtikl und Personalpronomen föön oft, wêu de hãndlnde Peăson oda Såch duach de Endung vom Verb doăgstööd wiad. Grod bei ána bsundan Betonung, oda wãns ká Verb gibt, weăns heăgnumma. Beispüü: Muž prácuje. = (Da) Mã hácklt. Owa: Ten muž pracuje = Deă Mã hácklt.
A weidare Bsundaheit is, dass Personalpronomen in da drittn Peăson plural aufdêut noch Geschlechta gibt.
[dro werkln] Deklination
Is Tschechische hod 7 Fölle: Nominativ, Genitiv, Dativ und Akkusativ ois wiăr im Deitschn; dazuă kumman no Vokativ, Lokativ und Instrumental. A Bsundaheit is áá da Genitiv Plural, wöchana dãnn vawendt wiăd, wãnns um a Menge vo fümfe oda meă geht, z.B. trí piva – drei Biă, owa: pět piv = fümf vo de Biăre.
A gáche Iwasicht
1. | kdo, co? (Weă, Wos?) | Nominativ |
2. | koho, čeho? (Wem sei?) | Genitiv |
3. | (ke) komu, čemu? (Wem, Wos?) | Dativ |
4. | koho, co? (Wen?,Wos?) | Akkusativ |
5. | (Wãmma wen ărédt) | Vokativ |
6. | (o) kom, čem; kde? (Iwa Wén, Iwa Wos; Wo?) | Lokativ |
7. | (s) kým, čím? (Mit wém, mit wos?) | Instrumental |
De Deklination vo de Hauptwéăta und Pronomen hängan im wesantlichn o vom Geschlecht („männlich belebt“ hod dabei a ãndares Musta ois wiă „männlich“) und vo da Endung (hoăta, wácha oda mittlara Konsonant; Vokal). Aussadem gibt’s no an gãnzn Schiwwĕ Ausnãman, so ois wiăr Viecha, de wos auf –ře aufheăn oda Frémdweăta, de auf –um aufheăn. De Deklination vo de Pronomen und Adjektive richt si nochn Musta vo de Hauptweăta.
[dro werkln] Konjugation
Im Tschechischen hods drei Zeitn: Präsenz (Gegnwoăt), Präteritum (Vagãnganheit) und Futur imperfekt (Zukunft). Präteritum und Futur imperfekt weăn mid Hüüfszeitweăta ausm Verb „být“ (sei) doăgstööd.
A Bsundaheid san de vaschiedanan zeidlichn Aspekte, de wos mit Suffixe und Präfixe doăgstööd weăn. So gibts .z.B. in da Zukunft nebman imperfektiven áár an perfektiven Aspekt, wöchanen ma si a wengl so vuăstöön kã, ois wiăr im Englischn de Fuăm: I am going to..
Beispüü:
- Präsenz: Pravě to dělám - I moch des grod
- Futur perfekt: Brzo to udělám - I moch des boid
- Futur imperfect: Budu to dělat příšti rok - I weă des negsts Joă mocha
In Imperativ gibts in Singular und Plural, da Komparativ wiăd mid Hüüfszeitweăta ausm Verb „být“ (sei) doăgstööd.
Aussadem gibts aktive und passive Fuămen.
[dro werkln] Wos mitn Östareichisch-Boărischn und in Hochdeitschn ztuăn hod
Zwischn dé Tschechn und dé deitschspråchign Vööka - bsundast dé Östareicha - hods scho seidn Ãfaung vom Mittloidta an Bevöökarungsaustausch gebm. Zweng dem gibts áá recht vüü Weăta, dé wos vo ana Språch in de ãndare ummagschwappt san.
[dro werkln] A poa östareichisch- boarische Weăta, de wos ausn Tschechischn san
- Tuchent kummt vo duchenka
- Buchtl kummt vo buchta
- pomalig, pomale kummt vo pomalý
- plázn kummt vo plakat
- Kukuruz kummt vo sladká kukuřice (des is a siăssa Kukuruz)
- Zwetschkn kummt vo švestka
- Schliwowitz kummt vo slivovice (slíva sogt ma in da Mundoăt fiă švestka)
- Tschoppal kummt vo čapek
- Bißguăn kummt vo iskor (Schlãmmbeitzga; des is a Fisch)
- Kren kummt vo Křen
- schetzkojedno kummt von všecko jedno (Des is á Mundoăt, in da Standatsproch hásats všechno jedno)
[dro werkln] A poa tschechische Weăta, de wos ausn Östareichisch- Boărischn san
- kšeft kummt vo Gschäft
- gsicht kummt vo Gsicht
- bajsl kummt vo Beisl
- hajsl, hajslpapír kummt vo Haisl (Klo)
- fešák kummt vo Feschak
- šnuptychl kummt vo Schnupftiachl
[dro werkln] A poa tschechische Weăta, wos ausn Hochdeitschn san
- cíl kummt vo Ziel
- švagr kummt vo Schwager
- flétna kummt vo Flöte
- haléř kummt vo Heller
- hřbitov kummt vo Friedhof
- knoflík kummt vo Knopf
- nášup kummt vo Nachschub, Nachschlag (z.B. Essen)
- nudle kummt vo Nudel
- šunka kummt vo Schinken
- talíř kummt vo Teller
- valčík kummt vo Walzer
- žold kummt vo Sold
- sál kummt vo Saal
- vercajk kummt vo Werkzeug
[dro werkln] Webseitn
Wiktionary: Tschechisch – Bedeitungsaklärungen, Woatherkunft, Synonyme und Übasetzungen |
Wikibooks: Tschechisch – eppas zum lerna und Lehra. |
Wikiquote: Tschechische Sprichwörter – Zitate |
[../../../../de/c/a/t/Commons%7ECategory%7ECzech_language_0ff7.html?uselang=de Commons: Tschechische Sprache] – Buidl, Videos und/oda Audiodatein |
[../../../../de/c/z/e/Commons%7ECzech_pronunciation_ef62.html?uselang=de Commons: Tschechische Aussprache] – Buidl, Videos und/oda Audiodatein |
- Wikipedia auf Tschechisch
- Seznam slovník: A gáches Weătabiăchl
- A Sãmmlung vo Zunganbrecha
- Tschechisch gesagt- Tschechischkurs von Radio Prag
- Eintrag zur tschechischen Sprache in der Enzyklopädie des Europäischen Ostens
- Seminararbeit über den Einfluss des Tschechischen auf das Polnische auf Schweinepolis.de
[dro werkln] Literatur
J. Vintr: Das Tschechische. Hauptzüge seiner Sprachstruktur in Gegenwart u. Geschichte (2001)