Лідскі замак
From Вікіпедыя
ЛІ́ДСКІ ЗА́МАК, замак ў горадзе Ліда, пабудаваны ў 1330-я гады паводле даручэння князя Гедыміна. Уваходзіў у лінію процікрыжацкай абароны Навагрудак—Крэва—Меднікі—Трокі. Замак быў збудаваны з бутавага каменю і цэглы, меў у плане форму няправільнага чатырохвугольніка з дзвюмя вуглавымі вежамі, і быў пастаўлены на насыпным пясчаным узгорку, абкружаным балоцістымі берагамі рэк Лідзея і Каменка, з поўначы — ровам шырынёй каля 20 м, які злучаў гэтыя рэкі і аддзяляў замак ад горада. Пазней (верагодна, у XVI-XVII ст.) у сістэму перадзамкавых умацаванняў з усходу было ўлучана штучнае возера. На замкавым двары размяшчаліся праваслаўная царква (у 1533 перанесена ў горад), жылыя і гаспадарчыя пабудовы, з 1568 - суд, архіў, астрог. Жылыя памяшканні мясціліся на вышэйшых паверхах вежаў.
[правіць] Аблогі і бітвы
У 1384 пасля штурму замак узялі крыжакі і часткова разбурылі. У 1392 атрады нямецкіх і англійскіх рыцараў і войскі іх тагачаснага саюзніка князя Вітаўта аблажылі і ўзялі замак.
Замак неаднаразова быў абаронены ад нападаў: у 1394 — ад атрадаў англійскіх і французкіх рыцараў, у 1406 — ад атрадаў смаленскага князя Юрыя Святаславіча, у 1433 — ад войскаў князя Свідрыгайлы, у 1506 — ад загонаў крымскіх татар.
Улетку 1659 замак штурмам захапіла рускае войска. У час Паўночнай вайны (1700-21) замак быў двойчы разбураны шведамі, якія ўзарвалі яго вежы. Апошняя бітва тут адбылася ў 1794 паміж паўстанцамі Касцюшкі, якія бараніліся ў руінах замка, і царскімі войскамі.
[правіць] Разбурэнне
У 1891 Ліда згарэла, прычым агонь спляжыў яе цэнтр, лучна з будынкам ратушы XVIII ст. Гарадскія ўлады пачалі разборку і распродаж замкавых муроў, выкарыстоўваючы іх для адбудовы горада. 3 адхонаў замкавага пагорка сталі браць пясок. Тады былі амаль цалкам знішчаны рэшткі паўднёва-заходняй вежы і разабрана частка заходняй сцяны. Толькі ўмяшанне археалагічнай імператарскай камісіі з Пецярбурга спыніла гэты вандалізм.
У 1920-я гг., замкавыя муры былі крыху падноўлены польскімі рэстаўратарамі. На месцы парушанага паўночна-заходняга вугла з'явіліся драўляныя вароты, праз якія можна было трапіць на замкавы падворак. Улетку тут часта спыняўся вандроўны цырк альбо звярынец, а зімой пасярэдзіне двара ставілі ёлку і залівалі каток.
Летам 1929 года замак вывучаў вядомы беларускі мастак Язэп Драздовіч і прысвяціў яму альбом замалёвак.
У 1953 годзе Лідскі замак увайшоў у спіс помнікаў архітэктуры, узятых пад дзяржаўную ахову, хоць гэта і не спыніла яго разбурэння. У наступныя дзесяцігоддзі на тэрыторыі замка існаваў невялікі стадыён, часта спыняўся перасоўны звярынец.
[правіць] Аднаўленне
У 1982 зроблена поўная кансервацыя Лідскага замка. Два апошнія дзесяцігоддзі вядуцца (з перапынкамі) рэстаўрацыйныя работы. Археалагічныя даследаванні тут праводзілі Міхал Ткачоў, Алег Трусаў, Аляксандр Краўцэвіч.
Зараз замак стаў цэнтрам правядзення рыцарскіх фэстаў. Тут плануецца размяшчэнне музейнай экспазіцыі.
[правіць] Літаратура
- Трусаў А.А. Старадаўніх муроў адраджэнне: Мінулае і сучаснасць Лідскага замка / з серыі "Помнiкi Беларускага дойлiдства". - Мн.: Полымя, 1990.