Сібірская мова
From Вікіпедыя
Сібірская мова (Сиби́рской го́вор) — праект моўнага стандарту, які ствараецца на грунце ўсходнеславянскіх дыялектаў Сібіры, у асноўным старажыльскіх гаворак 19-га стагоддзя. Распрацоўка і кадыфікацыя мовы пачалася ў 2005 годзе. Яшчэ ў 1873 годзе ў Расіі ў выданні "Известия Сибирского отделения Российского газетного общества (РГО)" былі надрукаваныя даследаванні П.А.Равінскага пад назвай "Зацемкі і слоўнік сібірскай гаворкі" («Замечания и словарь сибирского наречия»). Пра сібірскую старажыльскую гаворку зазначаецца наступнае: "Сібірская гаворка паходзіць з паўночна-рускай, але два стагоддзі адлучанасці, зусім іншыя натуральныя ўмовы жыцця і іншыя гістарычныя акалічнасці далі ёй арыгінальны кірунак. Гаворка Ўсходняй Сібіры мае асаблівую фанетыку, шмат своеасаблівых граматычных формаў. Слоўнік налічвае больш як 3000 чыста мясцовых словаў, якія невядомыя ў агульнай рускай мове".
Змест |
[правіць] Фанетыка
Фанетыка мовы будуецца па нормах паўночнай усходнеславянскай гаворкі: г выбуховае, оканне, еканне, шыпячыя заўсёды цвёрдыя. У адрозненне ад расійскай мовы, з-за нязменнай цвёрдасці шыпячых у сібірскім алфавіце адсутнічае літара Щ (як у беларускай). Адпаведны гук чытаецца як падвойнае ш (як у беларускім слове "узвышша" (бел. яшчэ → сіб. ишшо).
"О", якой папярэднічае памякчэнне, страціла сувязь з "Е", таму ў алфавіце няма літары "Ё", заместа якой пішуцца спалучэнні "йо", "ьо".
Адсутнічае і літара "Э" з-за абавязковага дадання "ёта" перад "е" (бел. Эверэст — сіб. Еверес).
Распаўсюджаныя пратэтычныя зычныя (бел. акно — сіб. вокно), і выкідванне зычных у месцах іх скаплення (бел. бязгучнасць — сіб. беззычнось)
[правіць] Граматыка і лексіка
Граматыка сібірскай мовы падобная на расійскую і беларускую, але са значнымі асаблівасцямі ў скланенні і спражэнні, у асноўным выкліканымі т.зв. сцяжэннямі, г.зн. выпадзеннем "ёта" ў канчатках (рас. знает — сіб. знат, рас. красная — сіб. красна, і г.д.).
Граматыка ўтрымлівае таксама некаторыя архаічныя формы, напрыклад, клічны склон (які ёсць і ў беларускай мове), а таксама наватворы, напрыклад, постпазітыўны артыкль.
Лексіка сібірскай мовы збольшага ўсходнеславянская, большасць расійскіх лацінізмаў, грэцызмаў і падобных еўрапейскіх пазычанняў замененыя на калькі ці араба-цюрцкія словы.
[правіць] Прыклады тэкстаў
Прыклад верша на сібірскай мове:
По всьой Сибире падат с неба кича,
Зима ложытса, дерко застужыт.
"Да кабы сдох москальской городничой,
И всех занятшыков вели б на правьожы.
Народной гнев возблеситса невдолге,
Уж близитса "империе" вобзол,
И в страсных корчах передохнут вороги" -
Вешшат с небов блискательной Аньол.
[правіць] Сучаснасць
Сучасны збор правілаў і папулярызацыя гэтай мовы ў Інтэрнэце прыпісваецца чалавеку, які вядомы пад мянушкай samir74 у LiveJournal. Асноўным Інтэрнэт-рэсурсам па распрацоўцы, вывучэнні і каардынацыі дзеянняў аматараў гэтай гаворкі з'яўляецца пляцоўка Вольгота.
[правіць] Спасылкі
- Вольгота, сайт, прысвечаны гэтай гаворцы
- samir74, дзённік стваральніка
- learn_siberian, ЖЖ-суполка па развіцці мовы
- Вікіпедыя на сібірскай мове