Тадэвуш Касцюшка

From Вікіпедыя

Тадэвуш (А́нджэй Тадэ́вуш Банавенту́ра) КАСЦЮ́ШКА (4.2.1746[1], Мерачоўшчына—15.10.1817, Салатурн), польскі ваенны дзеяч і нацыянальны герой, беларускага (русінскага) паходжання. З роду Касцюшкаў Сехнавіцкіх, 7-е калена.

Ваеначальнік, дыктатар Паўстання 1794. Чалавек народніцкіх поглядаў, але і ўмелы пагаджальнік высілкаў розных слаёў грамадства. Асоба незвычайнай, культавай папулярнасці ў Польшчы ў 1794 і 19 ст., таксама пазней, "дыктатар з волі народу". Аўтар палітычнай брашуры "Ці палякі могуць дасягнуць незалежнасці?" (1800).

Ордэн Цынцыната (1783)[2], сябар Таварыства Цынцыната, "Грамадзянін Францыі" (26.8.1792).

Адукацыя: Любешаўская калегія (не сконч.), Корпус кадэтаў у Варшаве (1765—1769), Акадэмія мастацтваў і скульптуры ў Парыжы (1769—1774).

Харунжы Корпусу Кадэтаў, падбрыгадзір (1768). Дабраахвотнік у войску ЗША (1776—1784), інжынер-палкоўнік, лінейны палкоўнік (1782), брыгадны генерал (1783). Праектаваў і кіраваў будовай процідэсантавай загароды ў Філадэльфіі (1777), інжынерных умацаванняў пад Саратогай, якімі, як лічыцца, вырашыў лёс бітвы (1777), умацаванняў Вест-Пойнт. У Паўднёвай арміі ЗША значную ролю зайгралі пантонныя пераправы яго канструкцыі. Палявы кам. войскаў пры ўзяцці Чарльстана (1782), у знак прызнання заслугаў вёў войскі, які ўрачыста ўваходзілі ў горад (снежань 1782).

Генерал-маёр кароннага войска (кастрычнік 1789), кам. брыгады. У час вайны за Канстытуцыю 3 мая камандаваў дывізіяй, умела правёў абаронную бітву пад Дубенкай (18.7.1792). Пасля каралеўскага ўступлення ў Таргавіцкую канфедэрацыю у знак пратэсту выйшаў у адстаўку (30.7.1792). У эміграцыі з канца 1792.

Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай пры падрыхтоўцы да агульнапольскага паўстання абраны яго правадыром (верасень 1793). Менавіта ў гэты момант быццам сказаў: "За адну шляхту біцца не буду. Хачу свабоды цэламу народу, і толькі за яе дам сваё жыццё". Агалосіў Акт Паўстання у Кракаве (24.3.1794). Паводле гэтага Акту стаўся дыктатарам, які дзяліў уладу толькі з Найвышэйшай народнай радай. У ліку інш. выдаў Універсал, які памяншаў паншчыну сялян (май 1794). Арганізоўваў народныя атрады касінераў. Як галоўнакам., перамог у бітве пад Рацлавіцамі (4.4.1794), панёс паразу пад Шчэкацінамі (6.6.1794), кіраваў абаронай Варшавы у ліпені — жніўні 1794, панёс паразу пад Мацяёвіцамі (10.10.1794), узяты ў рускі палон. Пасля вызвалення з палону імператарам Паўлам I жыў у ЗША, Францыі, Швейцарыі, і не граў значнай палітычнай ролі. Адносячыся да Напалеона як да тырана, катэгарычна адмовіўся ад усялякага супрацоўніцтва з апошнім, хоць у 1806 г. яму прапаноўвалася падняць паўстанне ў Польшчы і ўзначаліць Вялікае герцагства Варшаўскае.

У 2002 годзе Брэсцкі аблвыканкам прыняў рашэнне аб аднаўленні разбуранай у гады Другой Сусветнай вайны сядзібы Касцюшкаў у Мерачоўшчыне. Цяпер у родным доме Тадэвуша працуе музей.


  1. Верагодная дата, паводле Т. Карзона (1894).
  2. Адзін з трох іншаземцаў.