Аперацыя Прыпяцкія балоты
From Вікіпедыя
"ПРЫПЯЦКІЯ БАЛОТЫ" (ням.: "Pripiatsee"), таксама "Прыпяцкі марш", кодавая назва карнай аперацыі нямецкіх войскаў у ліпені—жніўні 1941 па масавым знішчэнні яўрэйскага насельніцтва[1] на тэрыторыі 9 раёнаў[2] БССР і 3 раёнаў УССР у раёне прыпяцкіх балот і ракі Прыпяць.
Аперацыя праводзілася па загадзе Гімлера сіламі кавалерыйскай брыгады СС, а таксама[3] 162 і 252 пяхотных дывізій пад агульным камандаваннем галоўнага начальніка СС і паліцыі (HSS PF) пры камандуючым групы армій "Цэнтр" фон дэм Баха.
У ходзе аперацыі былі знішчаны не менш за 13.788 ч.[4]. Былі цалкам спаленыя вёскі Дварэц, Хочань, Азяраны, Старажоўцы, Крэмна, Тураў (часткова) і іншыя. Асноўным сродкам масавага знішчэння былі расстрэлы папярэдне сабраных разам людзей, але выпрабоўваліся і іншыя спосабы, напрыклад, загнанне і патапленне людзей у балотах.
Датай пачатку аперацыі лічыцца 19.7.1941, сканчэння — 29.8.1941[5] або 31.8.1941[3]. Аперацыя праводзілася ў два этапы, пачатак другога этапу — 14.8.1941. Даных пра страты войскаў СС у іх справаздачы няма[5].
Аперацыя лічыцца першай з планаваных масавых знішчальных аперацый. Дакументальныя звесткі пра яе трапілі ў Маскву ў студзені 1942, і былі агучаныя (27.4.1942) ў ноце народнага камісара замежных спраў СССР да ўсіх краін, з кім СССР меў дыпламатычныя зносіны. Мяркуецца, што міжнародная галоснасць і шок, які выклікалі гэтыя звесткі, прымусілі нацыстаў схаваць або знішчыць іншыя матэрыялы, якія датычылі гэтай аперацыі[5].
[правіць] Пачатак падзей
Датай пачатку аперацыі лічыцца 19.7.1941, калі загадам Гімлера 1 і 2 кавалерыйскія палкі (кп) СС былі перададзеныя з 21.7.1941 ў распараджэнне фон дэм Баха, і скіраваныя ў Баранавічы для "сістэматычнага прачэсвання прыпяцкіх балот".
Загадам Гімлера (Баранавічы, 27.7.1941) з 1 кп (кам. штурмбанфюрэр Шляйфенбаўм) і 2 кп была сфарміраваная кавалерыйская брыгада СС (кам. Фегеляйн). Тады ж Гімлер загадаў фон дэм Баху прадставіць добра прадуманы з вайсковага боку план знішчальнай аперацыі[6]. "Асобы загад" Гімлера (28.7.1941) патрабаваў ад фон дэм Баха жорстка вынішчаць у раёне прыпяцкіх балот насельніцтва, "непрыхільнае немцам"[7] — расстрэльваць мужчын, вывозіць (дэпартаваць) жанчын і дзяцей, канфіскаваць жывёлу і харчовыя запасы, паліць вёскі. У той самы час, насельніцтва, прыхільнае да немцаў, належала "ашчаджаць", і нават часткова ўзбройваць[8].
[правіць] Першы этап
Сілы 1 кп рухаліся з Баранавічаў у кірунку Ляхавічы — Ганцавічы, Баранавічы — Івацэвічы — Бяроза — Пружаны, і прачэсвалі тэрыторыю на Пд, ПдУ і ПдЗ да р.Прыпяць.
Сілы 2 кп рухаліся з Луцка ў кірунках Камень-Кашырскі — Драгічын — Іванава і Сарны — Лунінец — Пінск, і прачэсвалі тэрыторыю на Пд і на Пн ад р.Прыпяць да ўваходжання ў кантакт з 1 кп.
Адначасна з дзеяннямі 2 кп праходзілі дзеянні айнзацгрупы Б па знішчэнні яўрэйскага насельніцтва ў Пінску.
Апроч таго, са складу 1 кп і 2 кп быў выдзелены перадавы атрад[5] дзеля блакіроўкі савецкіх войск, якія вырваліся з акружэння ў раёне аўтастрады Слуцк — Бабруйск 27.7.1941.
Такім чынам, сіламі 1 кп і 2 кп былі ахоплены Баранавіцкі, Ляхавіцкі, Ганцавіцкі, Косаўскі, Івацэвіцкі, Пінскі, Драгічынскі, Іванаўскі і Пружанскі раёны БССР і Камень-Кашырскі, Любешаўскі і Дубровіцкі раёны УССР.
[правіць] Другі этап
Сілы кавалерыйскай брыгады СС рухаліся з выходнай лініі чыгункі Баранавічы — Лунінец на У, з "чысткай" правага і левага берагаў р.Прыпяць на Пд ад шашы Р-1 (Брэст — Слуцк — Бабруйск).
У ходзе другога этапа 2 кп сутыкнуўся каля Турава і вёў баі з савецкімі войскамі і паў-вайсковымі злучэннямі сілай да 1—2 батальёнаў (21.8.1941). Паводле справаздачы кав. брыгады ад 29.8.1941, страты брыгады склалі 23 ч. забітымі і параненымі, страты савецкіх сіл 600—700 ч. забітымі, 10 ч. палоннымі.
У наступныя дні 1 кп прачэсваў раён Старобін — Любань — Пціч, а 2 кп наступаў на У ад лініі Кольна — Ляхавічы (Князь-Возера) да р.Пціч.
- ↑ Паводле вызначэння А. Літвіна, які мяркуе, што вызначэнне В. Лазебнікава і У. Пасэ "аперацыя... супраць акружаных частак Чырвонай арміі, партызан і мірнага насельніцтва" занадта агульнае, і таму недакладнае.
- ↑ У складзе Брэсцкай, Пінскай, Палескай і Мінскай вобласцяў.
- ↑ 3,0 3,1 (Лазебнікаў і Пасэ).
- ↑ Даныя справаздачы "Аб правядзенні пацыфікацыйнай прыпяцкай аперацыі..." кавалерыйскай брыгады СС ад 13.8.1941.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (Літвін 2003).
- ↑ Гэты план не быў дасюль знойдзены, таму звесткі пра яго змест з'яўляюцца рэканструкцыяй. (Літвін)...
- ↑ Туронак, С.101.
- ↑ Туронак, С.101.
- Лазебнікаў В. С., Пасэ У. С. Прыпяцкія балоты // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т.8. Паддубнікі — Рабкі / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: Бел.Сав.Эн., 1975. — 676 с.: іл., карты. С.604.
- Литвин Алексей. Убийцы // Советская Белоруссия №226 (21892), 3.12.2003. — Сеціўны архіў.
- Jerzy Turonek. Białoruś pod okupacją niemiecką. Warszawa—Wrocław: WERS, 1989. 186 p., ill.