Вялікі шлем

From Вікіпедыя

Прыклад рэканструкцыі вялікага шлема.
Прыклад рэканструкцыі вялікага шлема.
Турнірны шлем 15 ст.
Турнірны шлем 15 ст.
Ранні ўзор вялікага шлему. Англія, пачатак 13 ст.
Ранні ўзор вялікага шлему. Англія, пачатак 13 ст.

"ВЯЛІКІ ШЛЕМ", "гаршковы шлем" (англ.: heaume ад франц. шлем, ням.: Topfhelm шлем-гаршчок і ням.: Kuebelhelm шлем-коўш, ням.: Ueberhelm верхні шлем), шлем закрытага тыпу. Тыповая ахова галавы еўрапейскай панцырнай конніцы ў 13 і часткова ў 14 ст. Пэўны час у 14 ст. вялікія шлемы суіснавалі з бацынетамі, і ў апошняй чвэрці 14 ст. былі выцеснены імі як баявыя шлемы. Пазней пэўны час вялікія шлемы заставаліся ва ўжытку як турнірныя (адна з папулярных канструкцый — "жабіна галава"). Апошнія выпадкі выкарыстання здарыліся ўжо ў новы час, калі такімі шлемамі, разам з пласцінавым даспехам, карысталіся французскія сапёры ў час франка-прускай вайны (1870)[1]

Вялікія шлемы з'явіліся як развіццё шаломаў, дапоўненых маскай або разбудаваным наноснікам, ў канцы 12 ст.[2]. Для свайго часу такія шлемы давалі значна лепшую ахову галавы, і былі параўнальна простымі для вырабу. Недахопамі, якія і прадвызначылі знікненне такіх шлемаў з ужытку, былі іх вялікая маса, дрэнныя агляд і вентыляцыя.

Агульная форма цыліндрычная, часам са скосам верху пярэдняй часткі. Верх звычайна плоскі (шлем-гаршчок), з 14 ст. купалавідны (шлем-коўш). Шлем вырабляўся нітаваннем з некалькіх пласцін, зрокавыя шчыліны і пярэднія швы часта ўзмацняліся накладкамі. У верхняй частцы шлема рабіліся мацаванні для гербавых кляйнодаў, якія выконвалі ролю пазнавальных знакаў. Таўшчыня пласцін 2—5 мм, маса шлема даходіла да 5 кг.

Адметнасцю такога шлема быў вялікі ўнутраны аб'ём, што дазваляла надзяваць яго паўзверх кальчужнага каптура. У пач. 14 ст., са з'яўленнем купалавіднай верхняй часткі і агульным павелічэннем аб'ёму з патанчэннем сценак (шлем-коўш), стала магчымым надзяваць вялікі шлем і паўзверх іншага, больш шчыльна прылеглага да галавы шлема, напр., малога бацынета, адсюль паходжанне функцыянальнага тэрміну "верхні шлем", які азначае не канструкцыю, а спосаб выкарыстання. Пасля капійнага сутыкнення, і пры пераходзе, напр., да мечнага бою, верхні шлем скідаўся за спіну, дзе павісаў на спецыяльных ланцугах[2].

Як ва ўсіх закрытых шлемах, вентыляцыйныя адтуліны з левага боку звычайна рабілі меншымі або не рабілі іх зусім.


  1. [А. Н.] Шлем // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона.
  2. 2,0 2,1 Паводле Мюлера.

[правіць] Крыніцы