Горад Буск
From Вікіпедыя
БУСК (укр.: Буськ) — горад на Украіне, цэнтр Бускага р-ну Львоўскай вобл.. Колішні горад Русі Бужск, сталіца Бужскага княства. Колькасць насельніцтва 8673 чал. (2001). Месціцца на правым беразе р. Заходні Буг, ля вусця р. Полтвы.
[правіць] Гісторыя
Упершыню згадваецца ў 1097, калі тут трымаў аблогу Давыд Ігаравіч кн. уладзіміра-валынскі. Але існуе меркаванне, што Б. паўстаў значна раней і з'яўляўся цэнтрам племя бужан, згаданых у «Аповесці мінулых гадоў» - «Бужане зане седоша по Бугу». Назва горада ад ракі. На мысе ля упадзенні рэчкі Полтвы ў Заходні Буг захавалася гарадзішча плошчай каля 6 га.
У XI—XII стст. Б. з'яўляўся цэнтрам льнага Бужскага удзела, які ўваходзіў ў склад Уладзіміра-Валынскага княства. У 1097-1113 Б. валодаў Давыд Ігаравіч. Пасля яго смерці Б. заставаўся цэнтрам ўдзела і ім валодала шэраг князёў, у т.л. у 1123—1125 гг. вял.кн. кіеўскі Уладзімір Манамах. У XIII — 1-ай пал. XIV стст. ён уваходзіў у Бэлзскі ўдзел Галіцка-Валынскага княства. Падчас татара-мангольскага нашэсця на Русь праз горад прайшоў Бату. У 1284 Б. быў абрабаваны і разбураны Целебугой. У 1349 Б. у складзе часткі Галіцка-Валынскага княства трапіў пад уладу Польскага каралеўства і стаў цэнтрам павета Бэлзскага ваяводства.
У 1411 кн. мазавецкі і бэлзскі надаў Б. магдэбургскае права, а ў 1506 жыхары горада дабіліся дазволу на дзейнасць воскабойні. Находзячыся на т.з. Чорным шляху, па якім праходзілі рэйзы татараў, Б. на працягу XV ст. некалькі разоў падвяргаўся іх нападу. Спусташальныя набегі татараў мелі месца ў 1442, 1450, 1453, 1467 і 1498 гг., падчас якіх горад быў некалькі раз абрабаваны і спалены. Набегі не спыняліся і ў XVI ст. Так, у 1516 татары напалі на прадмесці горада і захапілі шмат палонных. Тое ж паўтарылася і ў 1549. У XVI ст. пасля шэрагу спусташальных татарскіх набегаў для засялення гэтага краю былі запрошаныя "валохі", т.б. італьянцы, якія займаліся жывёлагадоўляй, вырабам сукна, бочкавых дошак і дрэўнага вугля, іншых драўляных вырабаў, сплавам лесу па Бузе і тым самым спрыялі ажыўленню рамяства і гандлю. У 1578 ў горадзе заснаваны Бускі папяровы млын.
У 1541 кароль і вял.кн. Жыгімонт Стары пацвердзіў гораду магдэбургскае права. Па дадзеных інвентара за 1578, у Б. былі 4 млыны і валюшня. Адно з значных месцаў займала рамесная вытворчасць. Тут налічвалася 4 шаўца, 3 каваля, 10 краўцоў, 12 кушняроў, 10 ткачоў, 6 півавараў, 3 бондара, 1 шорнік, 1 мечнік, 3 шапачніка, 2 саладоўнікі, 1 цырульнік, 1 злотнік, 1 ганчар. Існавалі цэхі ткачоў, краўцоў і нейкія іншыя. Горад быў адным з цэнтраў гандлю ў рэгіёне, праводзіліся кірмашы.
У перыяд вайны 1648—1654 гг. Б. і яго наваколля сталі месцам баёў паміж атрадамі Б. Хмяльніцкага і войскамі Рэчы Паспалітай. Падчас паходу 1655 ў Заходнюю Украіну казакі прыступам авалодалі горадам і разбурылі яго ўмацавання — гарадскія сцены і валы.
У канцы XVII ст. у наваколлях Б. сталі здабываць жалезную руду. З'явіліся «жалезныя кузні», а таксама арганізаваная вытворчасць шкла, паташу і вапны. Пачалася здабыча охры. У 1769 пабудавалі гарбарную мануфактуру, якая пасля пастаўляла абутак для войска Аўстра-Венгрыі.
У XVI—XVIII стст. Б. быў адным з прыкметных цэнтраў культуры і асветы на заходнеўкраінскіх землях. Значную ролю ў гэтым гуляла Бускае брацтва, якое дзейнічала ў гэты перыяд. Пры ім існавала пачатковая школа з стараўкраінскай мовай выкладання. У сувязі з тым, што друкаваныя кнігі былі вельмі дарагімі, настаўнікі братцкіх школ займаліся іх перапісваннем. Захавалася кніга «Соборник цветоносный», перапісаная настаўнікам бускай школы Якавам Чайкай.
Б. звалі «Галіцыйскай Венецыяй». Рэкі Салотвіна, Ракітная, Рудная і Малдова, якія праходзяць праз горад, падзялялі яго на некалькі частак. Кожная частка мела свой назоў: Стары горад, Сярэдні горад, Новы горад і Ябланаўка. Да горада прылягалі прадмесці: на правым беразе Буга — Ліпабокі, Доўгі бок і Валяне, падзеленыя рэчышчамі багністых рэк Салотвіны і Ракітнай, а на левым беразе — Нямецкі бок і аддзеленае ад яго рэчышчам Полтвы Падзамча. Зносіны паміж цэнтрам горада і прадмесцямі падтрымлівалася праз грэблі і 68 мастоў і кладак з двух-трох дошак на высокіх палях.
Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай ў 1772 Б. патрапіў пад уладу Аўстра-Венгрыі. У 1772—1782 гг. горад быў цэнтрам дыстрыкту, у 1782—1789 гг. уваходзіў у склад Бродаўскай, у 1789—1867 гг.— Залачоўскай акругі, а ў 1867—1918 гг.— Каменска-Струмілаўскага ўезда. Хоць горад працягваў карыстацца магдэбургскім правам, усім распараджаўся былы стараста і арандатар Іосіф Мір, які захаваў правы арандатара і атрымаў ад аўстра-венгрскага ўрада тытул графа. У кан. XIX ст. правы графа Міра перайшлі да графа Бадэні.
У перыяд першай сусветнай вайны Б. некалькі раз пераходзіў з рук у рукі і вельмі пацярпеў ад вайсковых дзеянняў. Пасля распаду ў лістападзе 1918 Аўстра-Венгрыі ўлада ва Усходняй Галіцыі, у т.л. і ў Б., перайшла да Заходнеўкраінскай Народнай Рэспублікі (ЗУНР). У ліпені 1919 Б. занялі войскі Польшчы. 15 жніўня 1919 у Б. уступіла 1-ая Конная армія і была ўсталяваная савецкая ўлада. У горадзе нахадзіўся штаб 1-ай Коннай арміі на чале з С.М. Будзёным.
Увосень 1920 Б. зноўку перайшоў пад уладу Польшчы. У 1921—1939 гг. ён з'яўляўся мястэчкам Каменска-Струмілаўскага ўезда Цярнопальскага ваяводства. Вялікая частка прадпрыемстваў у горадзе належала графу Бадэні і графіні Сукс.
У верасні 1939 у Б. увайшла Чырвоная армія і зноўку была ўсталяваная савецкая ўлада. У 1940 Б. быў аднесены да катэгорыі гарадоў і стаў цэнтрам раёну Львоўскай вобласці. 1 ліпеня 1941 у Б. увайшлі нямецкія войскі. 18 ліпеня 1944 Б. занялі войскі 1-га Украінскага фронту.