Уладзімір Полацкі

From Вікіпедыя

Уладзімір Полацкі (? – 1216), князь полацкі (1186 – 1216).

Змест

[правіць] Праблемы ідэнтыфікацыі

Уладзімір Полацкі (Woldemaro de Ploceke) пэўна вядомы толькі з Хроніцы Лівоніі Генрыка Лета, але сумнявацца ў гістарычнасці асобы Уладзіміра няма падстаў. Ні ў адной сучаснай рускай крыніцы, з тых што дайшлі да нас, такі полацкі князь не згадваецца. Даследчыкі высунулі шмат кандыдатур ня яго ролю.

Шмат хто з іх грунтуе свае высновы на тым, Генрык Лет памылкова называў Вальдэмарам князя з нейкім іншым імем. Напрыклад, Мікола Ермаловіч лічыць, што гэта Валодша якога ў 1159 годзе менскія Глебавічы пасадзілі ў поруб, пры гэтым Ермаловіч памылкова лічыць Валодшу сынам Рагвалода-Васілія. Аднак гэткія высновы даволі хісткія, бо, па-першае, вядома, што Генрык Лет вельмі пільна ставіўся да транскрыпцыі іншаземных імёнаў, па-другое, Валодша нарадзіўся ў 1110-ых гадах і малаверагодна каб ён дажыў да 1216 году.

Іншыя лічаць, што гэта Уладзімір Рурыкавіч, але гэта, вядома, недарэчнасць, бо ён толькі нарадзіўся ў 1187, калі Уладзімір Полацкі ўжо дзейнічаў. Яшчэ адна кандыдатура – Уладзімір-Войцэх малодшы сын Барыса Давыдавіча, храналагічна магчымы варыянт, але невядома ці быў ён дастаткова дарослы ў 1186 годзе. Да таго ж, палачане кепска ставіліся да яго і яго маці Святохны. Таксама высоўваюць кандыдатуру Валадара Васількавіча, але гэтая асоба наогул не гістарычная, бо ён не згадваецца ні ў адзінай крыніцы і з'яўляецца вынікам творчасці самых даследчыкаў.

Больш пэўным Уладзімірам з'яўляецца Уладзімірка Валадаравіч (Владимирко Володаревич) згаданы В. М. Тацішчавым, крыніца якога – Полацкі летапіс, не захавалася. Тацішчаў паведамляе, што Уладзімірка ў 1182 годзе ваяваў Падляшша - зямлю князя дарагічынскага Васількі Яраполкавіча, які паклікаў на дапамогу палякаў і на Бузе адбылася жорсткае сутыкненне – Уладзімірка быў разбіты і адступіў у Менск дзе быў князем. Васілька узяў Берасце, пакінуў там польскую залогу і вярнуўся ў свій Дарагічын. Уладзімірка звярнуўшыся па дапамогу да палачан і зноў адваяваў Берасце, а пасля рушыў на Васільку, які з польскім войскам стаяў на Нуры за Дарагічынам. У баі Уладзімірка перамог, ня вытрымаўшы націску полацка-менскага войска, палякі адступілі да лесу, Уладзімірка амаль усіх іх пасёк у пагоні. Васілька уцёк да свайго цесця Лешкі і пры яго падтрымцы ў рэшце рэшт прагнаў з Падляшша Уладзімірку. Што адбылося далей Тацішчаў не паведамляе. Да меркавання, што Уладзімір Полацкі быў Глебавічам схіляецца і Л. Аляксееў.

[правіць] Да 1186 году

Вядомая барацьба за полацкі сталец паміж менскімі Глебавічамі і віцебскімі Васількавічамі, якія карысталіся падтрымкаю смаленскіх князёў. Таму цікавае пытанне, чаму Глебавічы змянілі Васількавічаў у Полацку. Відаць, чыннікам была змена ў 1180 годзе палітычнай арыентацыі Васількавічаў з смаленскай на чарнігаўскую – у выніку яны былі пазбаўленыя смаленскай падтрымкі. Відаць адразу пасля гэтага Усяслаў Васількавіч пры падтрымцы Смаленска быў зменены на Барыса Давыдавіча, які быў таксама з віцебскіх князёў, але не Васількавіч. Барыс Давыдавіч у 1180-ых быў ужо састарэлы, у крыніцах паведамляецца, што таму для вайсковых спраў палачане запрашалі менскіх і друцкіх князёў, сярод якіх відаць і быў Уладзімірка Валадаравіч.

Недзе да 1186 году нешта здарылася ў Полацку – магчыма памёр Барыс Давыдавіч, а магчыма палачане вырашылі змяніць яго на кагосьці з Васількавічаў. Як бы там ні было, гэта выклікала незадаволенасць смаленскіх князёў (згаданы Давыд і Мсціслаў), якія разам са сваімі новымі саюзнікамі – Глебавічамі (згаданы Васілька Валадаравіч) і друцкімі Барысавічамі (згаданы Усяслаў Друцкі), зрабілі вайсковую выправу на Полацак. Палачане не жадаючы вайны сустрэлі іх на мяжы, далі вялікія падарункі і відаць прынялі нейкія іх умовы, бо князі згадзіліся на мір. Магчыма, у выніку гэтых умоў менскі князь Уладзімірка і апынуўся на полацкім стальцы.

[правіць] Дзейнасць

Ва ўладаранне Уладзіміра для Полацка пачаліся цяжкія часы. Упершыню ён згадваецца ў 1186 годзе, калі дазволіў немцу Мейнарду – каталіцкаму манаху, прапаведаваць хрысціянства сярод полацкіх даннікаў ліваў у вусці Дзвіны. Але спачатку нічога кепска з гэтага не было, бо Мейнард цалкам прызнаваў уладу Полацка.

У 1191 годзе Уладзімір сустрэўся у Вялікіх Луках з князем наўгародскім Яраславам Уладзіміравічам. Навошта яны сустракаліся невядома, але дамовіліся аб сумесным паходзе на літоўцаў, або на чудзь у наступным годзе. Магчыма, што яны дамовіліся аб двух сумесных паходах – на Літву і на Чудзь, але гэтыя план чамусьці ня здзейсніліся. У 1192 годзе Уладзімір самастойна хадзіў на Літву, а наўгародцы са пскавічамі самастойна на чудзь. Невядома навошта Уладзімір хадзіў на літоўцаў, якіх менскія князі звычайна выкарыстоўвалі ў сваіх мета, магчыма ён прыняў удзел у нейкай літоўскай міжусобіцы. Аднак вядома, што Уладзімір і далей выкарыстоўваў літоўскія аддзелы ў вайсковых мэтах.

Узімку 1198 - 1199 гадоў полацкія войскі ў якіх былі вялікія літоўскія аддзелы напалі на наўгародскі горад Вялікія Лукі, спалілі яго і парабавалі ваколіцы. У адказ вялікае войска наўгародцаў, пскавічоў, ладжанаў, наваторжцаў рушыла на Полацак. Уладзімір, каб не дапусціць спусташэння сваіх земляў, наладзіў паслоў, якія сустрэлі гэтае войска ля возера Каспля, дарамі і грашыма задобрылі наўгародскага князя.

У 1201 годзе, калі падуладныя Полацку летоны выправіліся ў рабаўніцкі паход на падуладных Полацку жа земгалаў, Уладзімір увёў свае войскі ў Летонію, вымусіўшы летонаў вярнуцца ў свае межы. Тым самым ён прадухіліў вайну паміж сваімі даннікамі на пярэдадні сваёй вайны з немцамі ў Лівоніі.

[правіць] Паход 1203 году

У 1203 годзе Уладзімір пачаў адкрытую вайну з немцамі, якая была відаць выклікана тым, што біскуп Альберт адмовіўся плаціць даніну Полацку, тым самым высунуўшы прэтэнзіі на самастойнасць, чаго не рабілі яго папярэднікі.

Выправа 1203 году болей падобная на збор даніны сярод непакорлівых даннікаў, чым на вялікую вайсковую кампанію. Відаць войска Уладзіміра складалася з уласнай дружыны і дружынаў Усевалада Герцыкскага і Вячкі Кукенойскага. Спачатку ім спрыяў поспех, пасля аблогі замка Іксекуль, лівы, які троху раней прызналі уладу біскупа, выплаціць патрэбную даніну Полацку. Але пад Гольмам нямецкія рыцары з самастрэлаў паранілі ў палачанаў шмат коней і Уладзімір не рызыкнуў пад абстрэлам перапраўляцца цераз Дзвіну. Палачане адступілі ад Гольма, але Усевалад Герцыкскі з летонамі зрабіў напад на Рыгу і парабаваў рыжскія ваколіцы. Відаць, Уладзімір, жадаў толькі напалохаць немцаў малымі сіламі і гэта ў яго атрымалася, але толькі часткова – Альберт прызнае Уладзіміра уладаром ліваў, і выплачвае Полацку за іх даніну. Аднак, відаць, гэта не задавальняе Уладзіміра цалкам, бо сам біскуп не жадае плаціць даніны за самога сябе, а толькі за ліваў – гэта значыць уласна сам не жадае быць падданым Полацка.

[правіць] Пасольства ліваў і паход 1206 году

У 1206 годзе да Уладзіміра прыбыло ліўскае пасольства. Паслы скардзіліся на немцаў, што тыя не трымаюць міру, нападаюць на ліваў, прымушаюць іх прымаць новую веру. Уладзімір разаслаў па усёй Полацкай зямлі загад збіраць войска для вялікай выправы на немцаў. Князь хацеў на караблях і плытах спусціцца да Рыгі і захапіць яе, тым самым адным разам выкінуць немцаў са сваіх уладанняў.

Нейкім чынам пра пасольства ліваў даведаўся біскуп Альберт, і ён, пасылае да Уладзіміра сваё пасольства на чале з Тэадорыхам, які відаць быў добра вядомы Уладзіміру яшчэ з часоў Мейнарда. Па дарозе на пасольства напалі летоны і адабралі дары для полацкага князя, але самі паслы дабраліся ў Полацк. Прымаючы іх, Уладзімір вырашыў выкрыць хлусню немцаў, што нібыта яны не парушаюць міру і не нападаюць на ліваў. Для гэтага ён паклікаў і ліўскіх паслоў – тыя пацвердзілі свае словы. Князь загадаў немцам выйсці на двор і чакаць ягонага рашэння. Тэадорыху удалося паслаць Альберту вестку аб рыхтуючайся выправе.

Альберт даведаўшыся, што Уладзімір рыхтуецца да паходу на Рыгу, затрымаў у Лівоніі крыжакоў, што збіраліся ўжо вяртацца ў Германію. У сваю чаргу і Уладзімір даведаўся пра учынак Тэадорыха, і зразумеўшы, што яго намер выкрылі адклаў вялікую выправу на будучыню. Ён адпусціў Тэадорыха, а разам з ім адправіў у Ніжняе Падзвінне полацкіх чыноўнікаў, каб яны, выслухаўшы абодва бакі – немцаў і ліваў, вырашылі, хто з іх кажа праўду. Прыбыўшы на месца, полацкія чыноўнікі спыніліся ў Кукенойсе, а разам з Тэадорыхам у Рыгу паслалі дзяка Стэфана, каб выклікаць Альберта на разбіральніцтва 30 траўня 1206 году на раку Вогу. Альберт назваўшы чыноўнікаў пасламі прапанаваў ім прыехаць да яго ў Рыгу, як да гаспадара гэтай зямлі – ехаць на разбіральніцтва ён адмовіўся.

Да прызначанага часу на Вогу сабралася вялікая колькасць ліваў. З Гольма на караблі прыбылі іх старэйшыны, што жылі ў гэтым замку. Па дарозе яны спрабавалі хітрасцю выманіць з Ікескуля немцаў, запрашаючы тых сесці да іх на карабель, але немцы не згадзіліся. Тады лівы, аб’яднаўшыся з летамі з Тарэйды і Вейкалы, напалі на Гольм і захапілі яго. Адсюль яны накіраваліся на Рыгу, але крыжакі які былі ў Рызе лёгка разбілі ліваў і вярнулі сабе Гольм.

Адмова Альберта прыбыць на разбіральніцтва – выяўленне ім незалежніцкіх тэндэнцый, выклікала ў Уладзіміра абурэнне. Ён сабраў войска і на караблях спусціўся уніз па Дзвіне. Пры высадцы ля Ікескуля шмат каго ў полацкім войску немцы паранілі з самастрэлаў. Уладзімір ня стаў браць гэты замак, а нечакана падышоў да Гольма і акружыў яго з усіх бакоў. Некалькі дзён паміж немцамі і палачанамі доўжыўся бой. Крыжакі адбіваліся з дапамогай самастрэлаў, палачане, вопытныя ў стральбе з лукаў, закідалі замак стрэламі. Спрабавалі палачане падпаліць умацаванні – расклалі вялікае вогнішча пад сценамі, але безвынікова. Не прынесла поспеху баліста, якую зрабілі палачане па узору нямецкіх, бо яна была зроблены няўдала. Уладзімір планаваў захапіць Гольм, Іксекуль і Рыгу – гэтым самым выкінуўшы немцаў з Ніжняга Падзвіння. Гэтыя план спраўдзіліся бы, бо немцаў было ня шмат. Аднак, Уладзіміру прыйшлося адмовіцца ад гэтых задум, бо ён даведаўся аб набліжэнні флоту крыжакоў з Германіі, а таксама дацкага караля Вальдэмар з войскам, якое ён збіраў тры гады і з якім высадзіўся на Эзелі. Суадносіны сіл перамяніліся – Уладзімір адступіў.

Гэтая сітуацыя прычынілася да таго, што ў 1207 годзе уся краіна ліваў – Лівонія, апынулася ва уладзе крыжакоў. Яны падступілі да межаў Кукейноскага княства. Вячка Кукенойскі нават перадае палову свайго княства біскупу, бо ў яго не хапала сілы супрацьстаяць нямецкаму наступу і каб зусім не пазбавіцца княства, ён пайшоў на кампраміс з Альбертам.

Але ні Уладзімір, ні Вячка ня змірыліся з гэтым становішчам. Вячка, даведаўшыся што крыжацкае войска адплыла на караблях у Германію, распраўляецца з немцамі, які былі ў той палове замка што ён перадаў біскупу. Трафеі ён адпраўляе Уладзіміру, паведамляючы, што крыжакі сышлі з Лівоніі і прапануючы аднавіць наступ. Але па волі лёсу, сустрэчны вецер затрымаў крыжакоў у вусці Дзвіны. Крыжакі даведаўшыся пра учынак Вячкі вярнуліся каб адпомсціць. Вячка, ня чакаючы падыходу крыжакоў, спаліў свой горад і сышоу на Русь, а крыжакі апанавалі Кукенойскім княствам.

[правіць] Падзеі 1209 году

Пасля гэтага ў першым шэрагу барацьбы з націскам крыжакоў апынуўся Усевалад Герцыкскі. У восень 1209 году разбіўшы ля Герцыке Усеваладаву дружыну крыжакі захапілі Герцыке, герцыкскі князь выратаваўся на супрацьлеглым беразе Дзвіны і адтуль назіраў як гарыць яго горад, але яго жонка і дачка трапілі ў палон. Біскуп Альберт прапанаваў Усеваладу мір, а таксама вярнуць палонных і нарабаванае дабро, але той павінен быў перадаць яму палову свайго княства, пазбягаць зносін з паганцамі – летонамі, паведамляць аб плана русінаў. У Усевалада не было іншага выйсця, як згадзіцца з гэтымі умовамі.

[правіць] Мір з біскупам

Міру паміж Рыгай і Полацкам так і не было, што шкодзіла полацкаму гандлю, бо крыжакі кантралявалі вусце Дзвіны. А Уладзімір, відаць, не дазваляў рыжскім купцам гандляваць ў Полацкай зямлі.

У 1210 годзе да Уладзіміра прыбылі паслы біскупа на чале з рыцарам Арнольдам. Ведаючы зацікаўленасць Полацка ў гандлі па Дзвіне, біскуп прапанаваў Уладзіміру заключыць з Рыгай мір і адчыніць рыжскім купцам доступ у свае ўладанні. Каб абмеркаваць умовы пагаднення, Уладзімір адправіў да Альберта багатага чалавека Лудольфа са Смаленска. Гэта, магчыма сведчыць, што за Уладзімірам стаяў ня толькі Полацак, але і Смаленск таксама зацікаўлены ў вольным гандлі па Дзвіне. Уладзіміра хвалявала ліўская даніна, якую Полацк страціў – біскуп Альберт згаджаецца выплачваць яе за ліваў. Гэта вяртае адносіны да стану на 1203 год, але з улікам таго, што Полацк ужо страціў Кукенойс і пацярпелі яго інтарэсы ў Герцыке. Гэтая дамова хоць і зрабіла палёгку полацкаму гандлю, але развязала рукі біскупу які цяпер без хвалявання за свае падзвінскія уладанні мог ваяваць з эстамі. Але яна ня вырашала пытання прызнання біскупам полацкае улады, бо хоць ён згаджаўся плаціць даніну за ліваў, але не за сябе – гэтым самым настойваючы на сваёй незалежнасці. На самой жа справе, відаць, біскуп нават не плаціў даніну і за ліваў, аргументуючы гэта не жаданнем ліваў служыць адразу двум уладарам.

Магчыма для вырашэння гэтага пытання Уладзімір выклікаў Альберта на сустрэчу, але пэўна невядома навошта ён яго выклікаў. Сустрэча адбылася ў Герцыке, што вядома дазволіла захаваць твар абодвум бакам, бо гэтае месца дазваляла пазбегнуць недарэчнасці падобнай той, што адбылася ў траўні 1206 году. Уладзімір, які лічыў сябе уладаром гэтых мясцін, мог выклікаць да сябе біскупа які дэ-юрэ жыў у яго уладаннях, а біскуп мог з'явіцца на сустрэчу ня страціўшы дэкларуемага статусу, бо герцыкскі князь дэ-юрэ быў яго васалам і Герцыке быў часткова біскупавым горадам. Спачатку амаль што не пачалося вайсковае сутыкненне, якое цудам было прадухіленае. У выніку гэтае сустрэчы князь прызнаў дэ-юрэ, маючаяся дэ-факта, валоданне біскупам зямлі ліваў (Лівоніі) – перадаў яе біскупу. Пры гэтым была дамоўленасць аб волі гандлю па Дзвіне і пра сумесную ахову гандлёвых шляхоў.

Але змірыцца са стратай зямлі ліваў Уладзімір не мог, захоўваючы мір з біскупам ён відаць пачаў дзейнічаць супраць яго праз Усевалада Герцыкскага і летонаў. Ужо ў тым жа 1210 годзе летоны нападаюць на Рыгу, а ў 1211 годзе яны двойчы ваююць біскупскія ўладанні. У 1214 годзе біскуп перайшоў у наступ, абвінаваціўшы Усевалада ў тым, што ён ужо шмат гадоў не з'яўляецца да яго і заўсёды дапамагае летонам парадай і справай. З біскупава бласлаўлення крыжакі з летамі ў 1214 пайшлі супраць на Усевалада і хітрасцю завалодалі Герцыке. Горад быў разрабаваны, а жыхары, якія не паспелі уцячы ў замак, узятыя ў палон.

[правіць] Падзеі 1216 году

У 1216 годзе да Уладзіміра звярнуліся эсты з просьбай, каб ён з войскам прыйшоў ваяваць Рыгу. Самі эсты абяцалі адначасова пачаць вайну супраць ліваў і летаў, а таксама заперці гавань у Дзюнамюндэ. Верагодна такога прыдатнага моманту і чакаў Уладзімір. Ён пачаў збіраць войска з Полацка, Менска, Літвы, Смаленска, Віцебска і Друцка. Сабралася вялікае войска, але Уладзімір ужо узыйшоўшы на карабель раптоўна памёр.

[правіць] Пасля смерці Уладзіміра

Выправа на Рыгу была сарваная, бо паміж прысутнымі князямі пачалася барацьба за полацкі сталец. У гэтай барацьбе удзельнічаў і Васілька Валадаравіч – малодшы брат Уладзіміра. Асноўнымі супраціўнікамі Васількі былі смаленскія князі – паведамляецца, што ў гэты час у Полацку адбыліся сутычкі смаленцаў з літоўцамі, верагодна з Васількавай дружыны. Смаленскія князі спачатку нібыта перамаглі, а літоўцы парабавалі ваколіцы Полацка, але канчаткова перамог Васілька, бо ён як полацкі князь згадваецца ў 1217/1218 годзе. Але усе гэтыя падзеі, а пасля захоп Полацка смаленскімі князямі, прычыніліся да таго, што Полацк канчаткова страціў Лівонію, а Усевалад Герцыкскі ў 1225 годзе прызнаў нямецкую уладу.