Voiced velar plosive у беларускай мове
From Вікіпедыя
Дапамажыце Вікіпедыі, перапрацаваўшы артыкул адпаведна прынятым стандартам.
Гук voiced velar plosive ("санорны шумны звонкі", "г выбухное") -- рэдкі гук у беларускай мове, але ён належыць да яе фанетычнага складу, бо ўтвараецца фанетычна (напр. у слове анекдот -- [ан''егдот]). Яго "глухі" адпаведнік -- voiceless velar plosive ("санорны шумны глухі", [к]).
Гук г выбухное мае тэндэнцыю да пераходу ў г фрыкатыўнае/г фарынгальнае. Паводле "Гукаў беларускай мовы", розніца паміж г (абазначэнне г фрыкатыўнага) і г (абазначэнне г выбухнога) не мае фаналагічнага значэння.
У новабеларускай літаратурнай мове гук г выбухное абазначаецца літарай g у сучаснай і традыцыйнай лацінцы. У сучаснай дзяржаўнай схеме транслітарацыі ў лацінскую азбуку гук г выбухное не абазначаецца.
У кірыліцы выбухное г абазначалася па-рознаму:
- Г' г' (Б. Тарашкевіч)
- Ґ ґ (Я. Станкевіч; "Беларускі клясычны правапіс. Сучасная нармалізацыя" -- факультатыўна)
- Кг, кг (Ул. Караткевіч)
У афіцыйным правапісе г выбухное не абазначаецца.
Паміж носьбітамі мовы ўзнікаюць спрэчкі наконт вымаўлення пазычанняў, калі ў мове-крыніцы вымаўляўся г выбухны. Прыклад: Garfield -- [гарфілд] ці [гарфілд].
[правіць] Словы з выбухным г у беларускай мове
[правіць] Этымалагічны г выбухны
- Швагер
- Гвалт
- Гузік
- Гонта
- Нягеглы
- Гірса
- Газа
- Лязг [к]
- Рэзгіны
- Мазгі
- Розгі
- Грошы (як варыянт)
- Гераічны (як варыянт)
- Газэта (як варыянт)
- Інтэлігенцыя (як варыянт)
- Габлі
- Граніца (як варыянт)
- Густ (як варыянт)
- Графа (як варыянт)
- Бразгат
- Вэдзгаць
- Возгры
- Абрызглы
- Плявузгаць
- Агрэст
- Гергетаць
- Цуглі
- Глузд
- Джгаць
- Зграбны
- Зграя
- Груца
- Гузы
- Габрусь (імя) (як варыянт)
- Цэгла
- Агата (імя) (як варыянт)
- Ізгой
- Цяглі
- Лезгінка
- Гарнец
[правіць] Узнікае фанетычным шляхам
- Эксгумацыя
- Экзамен
- Анекдот
- Пакгаўз
- Вакзал
Крыніцы:
- Лемантар для школаў і хатняга навучаньня//Lemantar dla skolau i chatniaha navucannia. Vyd. "Zaranka", New York, 1964
- Ю. Бушлякоў, В. Вячорка, Зьм. Санько, Зьм. Саўка, "Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя", 2005
- "Фанетыка слова ў беларускай мове" (Л.Ц. Выгонная, А. І. Падлужны, П. В. Садоўскі), "Навука і тэхніка", 1983
- А. І. Падлужны, В. М. Чэкман, "Гукі беларускай мовы", "Навука і тэхніка", 1973.
- Ф. М. Янкоўскі, "Беларускае літаратурнае вымаўленне", "Народная асвета", 1970.