Англа-амерыканская вайна 1812-1814

From Вікіпедыя

АНГЛА-АМЕРЫКАНСКАЯ ВАЙНА 1812-1814, у амерыканскай гістарыяграфіі вайна 1812, вайна між Вялікабрытаніяй і ЗША, якая вялася з 18 чэрвеня 1812 па снежань 1814.

Асноўнымі прычынамі вайны былі ўзмацненне ў пач. 19 ст. канкурэнцыі брытанскаму марскому гандлю з боку амерыканскага і рэакцыя Вялікабрытаніі (захоп амерыканскіх караблёў, якія вялі гандаль з Францыяй; захоп да 1810 Вялікабрытаніяй каля 4 тыс. натуралізаваных у ЗША маракоў, на думку брытанцаў -- дэзерціраў) і палітыка экспансіі ЗША ў тагачасную брытанскую Канаду і рэакцыя Вялікабрытаніі (узбройванне Вялікабрытаніяй індзейцаў, якія нападалі на тагач. заходнюю мяжу ЗША). ЗША спынялі марскі гандаль з Еўропай ў 1807 і 1809. У пач. 1811 ЗША спынілі гандаль з Вялікабрытаніяй, фармальна ў адказ на кантроль брытанскім флотам амерыканскага марскога транспарту і гандлю з Еўропай.

Не ведаючы, што брытанская блакада Францыі была знятая за 2 дні да таго, карыстаючыся абурэннем амерыканскага грамадства супраць брытанскай палітыкі на моры, а таксама не без разліку на лёгкую перамогу, Кангрэс ЗША абвясціў вайну Вялікабрытаніі 18.6.1812. Вялікабрытанія ў гэты час вяла вайну на іспанскім ТВД і на моры з Францыяй.

Гаспадарчыя вынікі пачатку вайны з ЗША для Вялікабрытаніі былі вельмі адчувальнымі. Ужо пасля спынення гандлю гадавы брытанскі экспарт у Паўночную Амерыку панізіўся з 11 да 2 млн. фунтаў стэрлінгаў, а тэкстыльная вытворчасць Брытаніі адчула вялікі недабор амерыканскай бавоўны; пасля пачатку вайны ў Манчэстары працягвалі дзейнічаць толькі 6 тэкстыльных фабрык з 38, а заробкі ткачоў у Глазга панізіліся з 17 шыл. 6 пенсаў за тыдзень да 7 шыл. 6 пенсаў.

Вайна вялася з пераменным поспехам. Брытанскія войскі ўзялі Дэтройт 16 жніўня 1812. На працягу 1812 амерыканцам удалося дамагчыся пэўных поспехаў на моры: "Эсекс" захапіў "Алерта" 13 жніўня 1812, "Канстыт'юшн" патапіў "Гер'ера" 19 жніўня 1812, "Уосп" захапіў "Фроліка" 18 кастрычніка 1812, "Юнайтэд Стэйтс" перамог "Мацыдоніяна" каля Азорскіх а-воў 25 кастрычніка 1812, "Канстыт'юшн" перамог "Джаву" 29 снежня 1812.

Амерыканскі рачны флот перамог на возеры Эры 10 верасня 1813 (гл.таксама: О. Х. Перы). Амерыканскія войскі перамаглі пад Тэмс (Антарыё) 5 кастрычніка 1813, але не змаглі ўвайсці ў Канаду. Гарады Йорк (Таронта) і Буфала былі спалены. У Верхняй Канадзе амерыканскія войскі перамаглі пад Чып'ювай 5.7.1814.

Пасля перамогі саюзнікаў над Напалеонам (1814) у Еўропе вызваліліся значныя сілы брытанскіх войскаў, якія да таго часу атрымалі вялікі ваенны досвед у іспанскіх кампаніях пад кам. Велінгтона, частку з іх з Бардо паслалі ў Амерыку.

У жніўні 1814 брытанскія войскі (ген. Роберт Рос) высадзіліся ў зал. Чэсапік (Мэрыленд), перамаглі амерыканскія войскі 24 жніўня 1814, узялі Вашынгтон, спалілі ўсе публічныя будынкі (найперш, Капітолій і Белы дом). Міліцыя Мэрыленду спыніла іх далейшы наступ 12 верасня 1814, была адбіта брытанская атака з мора на Балтымар 13-14 верасня 1814 (гл.таксама: "Зорна-палосны сцяг"). Амерыканскі флот перамог на возеры Шамплэйн 11 верасня 1814.

Паводле дамовы ў Генце (падпісана 24 снежня 1814) было адноўлена даваеннае тэрытарыяльнае становішча.

8 студзеня 1815 брытанскія войскі (каля 5300 чал.), якія не атрымалі звестак пра канец вайны, атакавалі амерыканскія ўмацаванні пад Новым Арлеанам. Брытанцы страцілі больш за 2000 чал., амерыканцы 71. гл.таксама: Эдуард Пэкенхам.