Румынская мова

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Румынская (Română)
Ужываецца ў: Румыніі, Малдове, Вугоршчыне, Украіне, Сэрбіі (Ваяводзіна)
Рэгіён: Усходняя Эўропа
Колькасьць карыстальнікаў: 23,498 млн.
Клясыфікацыя: Індаэўрапейская

 Раманскія
  Балканска-раманскія
     Румынская

Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў: Румыніі, Малдове, Сэрбіі, Эўразьвязе
Рэгулюецца: Academia Română
Код мовы
ISO 639-1 ro
ISO 639-2(B) rum
ISO 639-2(T) ron
SIL RUM

Румы́нская мо́ва (limba română) — раманская мова індаэўрапейскай моўнай сям'і.

Зьмест

[рэдагаваць] Гісторыя

Гісторыя румынскай мовы такая ж супярэчлівая, як і гісторыя румынскага народа. Гэтая супярэчлівасьць паўстала па двух прычынах: недахоп гістарычных крыніц, асабліва пісьмовых, і палітычныя інтарэсы. Таму існуе некалькі вэрсій разьвіцьця румынскай мовы, якія засноўваюцца на розных варыянтах гісторыі румынскага народа.

[рэдагаваць] Раманізацыя

Афіцыйны варыянт гісторыі румынскай мовы, прызнаваны большасьцю сучасных гісторыкаў, засноўваецца на тэорыі раманізацыі Дакіі. У адпаведнасьці з гэтай тэорыяй Рымская імпэрыя калянізавала Дакію за вельмі кароткі пэрыяд. Асаднікі прыбывалі ў Дакію з усёй тэрыторыі імпэрыі, але большасьць з іх было носьбітамі лацінскай культуры (каля 80 %).

Чыньнікам гэтак інтэнсіўнага асадніцтва было амаль поўнае зьнішчэньне мужчынскага насельніцтва Дакіі ў войнах з Рымам. Гэтая вэрсія пацьвярджаецца аналізам імёнаў у пісьмовых крыніцах таго часу (было вывучанае прыкладна 4 000 надпісаў, зь якіх толькі 2 % утрымоўвалі гета-дакскія імёны, тады як у іншых рымскіх правінцыях лік імёнаў мясцовага насельніцтва складала да 30 %).

Гэтае беспрэцэндэнтнае асадніцтва прывяла да таго, што мясцовая мова правінцыі зьнікла амаль цалкам. На дадзены момант у румынскай мове налічваецца ня больш за сотню словаў чыстага гета-дацкага паходжаньня.

[рэдагаваць] Пераемнасьць

Другая па распаўсюджанасьці вэрсія аб паходжаньні румынскай мовы заснаваная на тэорыі аб пераемнасьці румынскага народа.

Паводле гэтай тэорыі румынская мова сфармавалася ў той жа лінгвістычнай прасторы, дзе да гэтага існавала мова гета-дакаў. Пасьля заваяваньня Дакіі Рымам у 106 годзе да адводу рымскіх войскаў за Дунай у 275 годзе якая праводзіцца раманізацыі было не досыць для поўнага знікнення гета-дакской мовы, бо мясцовае насельніцтва жыло вельмі адасобленымі суполкамі і толькі ў малой ступені датыкалася з асаднікамі. Працяглая раманізацыя прывяла да зьяўленьня протарумынскай мовы. Раманізацыя ж пачалася яшчэ да захопу Дакіі Рымам і працягвалася пасьля сыходу Рыма з дацкай правінцыі, што і тлумачыць так ярка выяўлены раманізаваны характар сучаснай румынскай мовы.


Фармаваньне румынскай мовы скончылася ў XI стагоддзі з памяншэньнем уплыву Бізантыйскай імпэрыі.

Характэрнай рысай румынскай мовы зьяўляецца адсутнасьць дыялектаў.

Шмат якія народы (германцы, туркі, славяне, вугорцы) у розны час пранікалі ў лінгвістычны арэал румынскай мовы. Усе яны зрабілі свой унёсак у эвалюцыю мовы, разнастаіўшы лексікон, але пакінуўшы амаль не закранутай структуру граматыкі.

[рэдагаваць] Геаграфічная распаўсюджаньне

Краіны і тэрыторыі, у якіх гавораць на румынскай мове
краіна носьбітаў
(%)
носьбітаў насельніцтва
(2005)
Азія
неафіцыйныя дадзеныя:
Ізраіль 3,7 % 250.000 6.800.000
Казахстан 1 0,1 % 20.054 14.953.126
Расія 1 0,12 % 178.000 145.537.200
Еўропа
Румынія 89,5 % 19.420.000 21.698.181
Малдова ^(2) 78,2 % 2.649.477 3.388.071
ПМР ^(3) 33,8 % 196.050 580.000
Ваяводзіна
(Сэрбія)
1,5 % 29.512 2.031.992
неафіцыйныя дадзеныя:
Цімок (Сэрбія) 4 5,9 % 42.075 712.050
Вугоршчына 0,8 % 80.000 10.198.315
Украіна 5 0,8 % 409.600 48.055.439
Паўночная Амерыка
неафіцыйныя дадзеныя:
Канада 0,2 % 60.520 32.207.113
ЗША 0.11 % 300,000 281,421,906

1 Шмат малдаван, уключна з дэпартаванымі
2 Дадзеныя не ўключаюць ПМР і Бэндэры
3 Незалежнасьць ПМР дагэтуль не прызнаная.
4 Афіцыйна падзеленыя на ўлахаў і румын
5 На поўначы Букавіны і поўдні Бесарабія

[рэдагаваць] Глядзіце

Румынскі алфавіт

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

 Румынская мовасховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Вікіпэдыя

Вікіпэдыя мае вэрсію
на румынскай мове

Раманскія мовы
арагонская • арумынская • франкаправансальская • астурлеонская (астурыйская) • бургундзкая • каталянская • шампанская • карсыканская • далматынскаяфранцускаяфрыульская • галісійская • гасконская • істрыёцкая (істрараманская) • істрарумынска • італьянская • лядынская • сэфардзкая (лядына) • лігурыйская • лямбардзкая • мегленарумынская • нэапалітанскі дыялект • нарманская • аксітанская • партугальскаярумынская (малдаўская) • рэтараманская • сардынская • сыцылійская • гішпанская • валёнская
Сьцяг ЭЗ Афіцыйныя мовы Эўразьвязу Сьцяг ЭЗ
ангельская | баўгарская | вугорская | грэцкая | дацкая | ірляндзкая | гішпанская | італьянская | латыская | літоўская | мальтыйская | нямецкая | нідэрляндзкая | польская | партугальская | румынская | славацкая | славенская | фінская | француская | чэская | швэдзкая | эстонская