Канун
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
![]() |
Гэты артыкул не адпавядае стандартам Вікі-фарматаваньня. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, адрэдагаваўшы яго. (дапамога) |
Гэты артыкул неабходна разьбіць на тры.
Канун, канон.
- традыцыйная абрадавая страва, з якой пачыналi памiнкi. У разбаўленую мёдам ваду (сыту) крышылi спецыяльна спечаны прэсны корж, гарачыкi, булку цi абаранкi (паводле народных вераванняў, мёд ужывалi для таго, каб памерламу было «соладка на тым свеце»}. На Ігуменшчыне i iншых месцах у канун дадавалi цёрты мак. Першую лыжку кануна адлiвалi для нябожчыка. Удзельнiкi жалобнага стала чэрпалi 1 або 3 лыжкi кануна, з агульнай мiскi, якую потым перадавалi па чарзе адзiн аднаму, пасля чаго мiску прыбiралi, тушылi памiнальную свечку i працягвалi памiнкi.
- Пітны мёд, пiва, брага, звараныя да свята або памiнак.
- Свята цэхавых рамеснiкаў у 15–18 стагодзьдзях у гонар святога — патрона цэха. Наз. таксама братчына, склад, годзенне, купаўшчына. Вытокi свята — у першабытным кульце продкаў. Першыя звесткi пра канун адносяцца да 1530, калi вiленскiя кушняры «зволили восстановити себе братство и за свои власныи поклад меда куповали и сычивали на врочистыя свята ко дню Св. Духа, Николе и ко Божему Нароженью... братством своим подле давнего звычаю... пнвали». Канун фiксуюцца амаль ва ўсiх гарадах Беларусi. У адрозненне ад Заходняй Еўропы ў Беларусi агульнапрызнанай сiстэмы «спецыялiзацыi» святых не iснавала, таму за патрона цэха найчасцей бралi святога, у гонар якога фундавалi царкву цi касцёл. Але прасочваецца пэўная тэндэнцыя патранажу святых над рамеснiкамi; святы Кузьма часцей выступаў апекуном кавалёў, святы Павел — сталяроў, святы Васiль — кухараў, святы Ян Златавуст — бортнiкаў, святы Iосiф — бондараў, святая Параскева — «жаночых» рамёстваў. Кануны ладзiлiся i на вялікія царкоўныя святы: Вялікдзень, Сёмуху, Каляды. Арганiзатарамi кануна маглi выступаць канфесiйныя брацтвы i iншыя карпарацыi гараджан. Канун уключаў выраб («сычэнне») мёду i гарэлкi, збор страў, выраб свечак, Напярэдаднi кануна цэхавыя «малодшыя браты» абыходзiлi дамы рамеснiкаў, абвяшчалi пра свята i збiралi грошы на банкет, наймалi кухараў, музыкаў, служак; выраблялi грамнiцы — вялікія каляровыя свечкi (да 10 аршынаў, у кожным горадзе адмысловага колеру). У канцы дня ў цэхавым будынку адбывалася вячэра. Ранiцай цэх у поўным складзе з харугвамi, значкамi i грамнiцамi iшоў у сваю царкву (касцёл) на богаслужэнне перад абразом патрона. Шэсце адбывалася на мiжканфесiйнай падставе. Напрыклад, менскiя краўцы ладзiлi богаслужэнне ў францысканскiм касцёле i ўнiяцкай царкве святога Духа, полацкiя ганчары — у касцёле i ўнiяцкай царкве. Унутры храма рамеснiкi выстройвалiся ў заведзеным парадку: наперадзе 2 цэхмiстры «рускай» i «рымскай» веры (зрэдку i «нямецкай»), потым «старшыя» майстры (так званыя «сталовыя» — рада пры цэхмiстрах), майстры i падмайстры. Пасля набажэнства ў цэхавым будынку адбываўся банкет. У святы кут банкетнай залы выносiлася цэхавая скрыня з прывiлеямi, якую адчынялi 2 ключнiкi (шафары), i прывiлеi зачытвалiся. Потым iшло частаванне, у час якога вырашалiся цэхавыя справы. Атрыманы пасля сычэння мёду воск iшоў на выраб свечак для царквы, рэшткi прадавалiся, а прыбытак ахвяраваўся храмам на «потребы и оправы и на слугй церковная», а таксама на «милосердныя учинки до шпиталя и на ялмужну убогим людям», Канун працягваўся ад 2 дзён да 2 тыдняў. Дзяржаўная ўлада рэгламентавала правядзенне кануна. Прывiлей 1608 года Жыгiмонта III Вазы патрабаваў ад рамеснiкаў, «абы вели поштиво, не мовили миж собою збытных слов, не лягали на стол, не розливали братнего меду». Права цэхаў вырабляць на канун моцныя напоi выклiкала процiдзеянне прафесiйных гандляроў гарэлкай, таму ў цэхавых прывiлеях адзначалася: «в чом им арендары корчом перешкожати не мают». Святкаванне кануна адыгрывала важную ролю ў карпаратыўнай пабудове феадальнага грамадства.
Андрэй Катлярчук