Слуцкі збройны чын

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Выява:Stamp Slucak Uprising.jpg
Марка "The Slucak Uprising", 1960

Слуцкі збройны чын ці Слуцкае паўстаньне - спроба ўзброенай абароны незалежнасьці Беларусі ў раёне Слуцка ў лістападзе і сьнежні 1920. Прыкладна месяц беларускія вайсковыя аддзелы, сфармаваныя пераважна зь мясцовых сялянаў, аказвалі супраціў наступаўшым савецкім войскам.

Зьмест

[рэдагаваць] Перадгісторыя

[рэдагаваць] Рыская дамова

Паводле Рыскай мірнай дамовы, падпісанай 12 кастрычніка 1920 паміж Польшчай, РСФСР і УССР, усталёўваліся новыя дзяржаўныя межы, якія дзялілі Беларусь і Ўкраіну на дзьве часткі. Беларуская дэлегацыя ўвогуле ня была запрошаная на перамовы - ані ад Беларускай Народнай Рэспублікі, ані ад марыянэткавай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь.

Водле дамовы, дэмаркацыйая лінія Кіевічы-Лань ішла такім чынам, што раён вакол Слуцку на пэўны час апыноўваўся ў нэўтральнай зоне перад тым, каб быць занятым Чырвонай арміяй.


[рэдагаваць] Нацыянальны рух на Случчыне

Асноўнай рухаючай сілай Слуцкага збройнага чыну сталася сялянства, якое супаціўлялася савецкай палітыцы Ваеннага камунізму і падтрымлівала ідэю незалежнасьці Беларусі, абвешчанай 25 сакавіка 1918. Збройны чын узначалілі прадстаўнікі мясцовай інтэлігенцыі і шляхты.

Слуцак быў важным рэгіянальным цэнтрам нацыянальнага руху. У 1918 у горадзе быў утвораны Беларускі Нацыянальны Камітэт на чале з Паўлам Жаўрыдам.

[рэдагаваць] Савецка-польская вайна і Слуцак

Падчас Польска-савецкай вайны 1919–1920 гг., случчына некалькі пераходзіла з рукаў у рукі паміж палякамі і бальшавікамі. Нарэшце, 11 кастрычніка 1920 г. горад апынуўся пад кантролем палякаў.

Інфармацыя пра падзел Беларусі паміж Польшчай і бальшавікамі выклікала хвалю абурэньня ў беларускім грамадзтве. Непасярэдна пасьля ўсталяваньня польскай улады ў горадзе аднаўляе сваю дзейнасьць Беларускі Нацыянальны Камітэт. Пачынаюць стварацца аддзелы беларускай самаабароны. Ствараецца міліцэйскі корпус з 500 чалавекаў.

Польскія вайскоўцы, якія рыхтаваліся да зыходу, не перашкаджалі стварэньню беларускіх аддзелаў. Многія зь іх былі беларусамі і спачувалі самаабароне.

Сярод беларускага кіраўніцтва ня было адзінства што да стратэгіі дзеяў. Існавала фракцыя прыхільнікаў супрацоўніцтва з палякамі. Зь іншага боку, некаторыя дзеячы выступалі за спробы перамоваў з бальшавікамі. З-за гэтых супярэчаньняў было згублена шмат часу.

Толькі ў лістападзе 1920 польская адміністрацыя перадала ўладу Беларускаму камітэту. У навакольных вёсках былі праведзеныя выбары мясцовых камітэтаў.

Мясцовыя прадстаўнікі беларускіх сацыялістаў-рэвалюцыянэраў, асноўных прыхільнікаў ідэі незалежнасьці Беларусі, прапанавалі склікаць Зьезд, каб пацьвердзіць уладу Беларускай Народнай Рэспублікі на тэрыторыі Случчыны. Былі запрошаныя дэлегаты ад кожнай воласьці (па 5) і мясцовых беларускіх арганізацый (па 1).


[рэдагаваць] Зьезд Случчыны

14 лістапада 1920 пачаў працу Зьезд Случчыны. У яго складзе былі 107 дэлегатаў з навакольля Слуцку, а таксама некалькі прадстаўнікоў арміі генэрала Булак-Балаховіча.

Урад Беларускай Народнай Рэспублікі прызначыў Паўла Жаўрыда сваім камісарам на Случчыне.

Зьезд прыняў рэзалюцыю, якая абвяшчала ўладу Беларускай Народнай Рэспублікі ў Слуцку і навакольлях і выказаў пратэст супраць бальшавісцкай акупацыі:

Першы Беларускі Зьезд Случчыны, скліканы ў лічбе 107 дэлегатаў, вітае Раду Беларускай Народнай Рэспублікі і сьведчыць, што ўсе свае сілы аддасьць на адбудову Сваёй Бацькаўшчыны. Зьезд катэгорычна пратэстуе проці акупацыі родных зямель чужацкімі наездамі і проці самазванай Савецкай улады, як урад Кнорына і іншыя, якія паўтвараліся на Беларусі. Бацькаўшчына наша зруйнавана чужынцамі, якшя нішчаць яе і да гэтуль, і мы, аддаючы справе адбудованьня нашай Бацькаўшчыны ўсе нашы сілы і жыцьця, зьвертаемся да ўсяго сьвету і Саюзу Народаў аб дапамозе ў стварэньні нашай вайсковай сілы… Няхай жыве вольная, незалежная, дэмакратычная Беларуская Народная Рэспубліка ў яе этнографічных граніцах![1]

[рэдагаваць] Вайсковая падрыхтоўка

На Зьезьдзе была абраная Рада Случчыны на чале з Уладзімерам Пракулевічам, якая складалася зь 17 чалавекаў. Яе задачамі была арганізацыя грамадзянскага кіраваньня на Случчыне, а таксама арганізацыя абароны краю.

Вайсковае камандваньне было перададзенае тройцы на чале з Паўлам Жаўрыдам. Рада абвесьціла агульную мабілізацыю і працягнула стварэньне вайсковых аддзелаў.

Мабілізацыя была вельмі пасьпяховай. Хутка колькасьць беларускіх аддзелаў складала агулам каля 10000 чалавек.

Рада сфармавала два палкі: Першы Слуцкі полк пад кіраваньнем падпалкоўніка Ахрэма Гаўрыловіча і Другі Грозаўскі полк на чале з капітанам Семянюком. Гэтыя два палкі ўтварылі Слуцкую брыгаду пад камандваньнем Антона Сокала-Кутылоўскага. Камандваньне войскамі было разьмешчанае ў Семежава з-за наступаючых бальшавісцкіх армій.

Слуцкі збройны чын быў актыўна падтрыманы беларускімі незалежнікамі па ўсёй краіне, значная частка якой была тады акупаваная Польшчай.

З Гародні даслалі сьцяг з Пагоняй і дэвізам Тым, што пайшлі паміраць, каб жыла Бацькаўшчына. Вайсковая Рада БНР, якая выконвала функцыі міністэрства абароны, даслала ў Слуцак вайсковых спэцыялістаў. Хутка пры Слуцкай быгадзе быў добра арганізаваны вайсковы шпіталь і суд.

Слуцкая Рада мела шчыльныя кантакты з арміяй Булак-Балаховіча і плянавалі каардынаваць дзеяньні зь ёй.

21 лістапада Рада Случчыны зрабіла новую дэклярацыю:

У момант самаазначэньня ўсіх народаў і змаганьня іх за сваю санастойнасьць і свабоду Беларуская Рада Случчыны выконвае волю сялянства, паслаўшага яе і даверыўшага ёй абарону незалежнасьці нашае бацькаўшчыны Беларусі, заяўляе ўсяму сьвету аб дамаганьнях-намерах беларускага сялянства аб тым, што Беларусь павінна быць вольнай незалежнай рэспублікай у яе этнаграфічных межах. Абвяшчаючы аб гэтым i, зьяўляючыся выразіцелкай волі народу, Слуцкая Рада дэкляруе цьвёрда стаяць за незалежнасьць роднай Беларусі і бараніць інтарэсы сялянства ад гвалту збоку чужаземных захопнікаў і ў выпадку патрэбы, нават, сiлаю аружжа, ня гледзячы на лічбовую перавагу ворага, думаючы, што наша справа -- справа праўдзівая, а праўда заўсёды закрасуе.[2]

Рада загадала ўсім вайсковым фармаваньням і дабравольцам згрупавацца ля Семежава 24 лістапада. У Слуцку прайшла дэманстрацыя.


[рэдагаваць] Баявыя дзеі

27 лістапада пачаліся быі паміж беларускімі і савецкімі войскамі.

Слуцкая брыгада зрабіла некалькі пасьпяховых атаказ побач зь вёскамі Капыль, Цімкавічы і Вызна. Супраць беларускіх войскаў білася Омская дывізія бальшавікоў. Беларускія аддзелы мелі вельмі моцную падтрымку з боку мясцовага насельніцтва, але ім бракавала зброі і амуніцыі.

Ішлі баі ля вёсак Быстрыцы, Васільчыцы, Верабейчыцы, Дашкава, Васілішкі, Лютавічы, Мацкевічы, Садовічы, Морач. Слуцкая брыгада вызваліла некалькі вёсак ад бальшавікоў.

Разгортваўся актыўны антыбальшавіцкі партызанскі супраціў. Да беларускіх аддзелаў далучалася больш і больш людзей. Слуцкая рада заклікала жаўнераў Чырвонай арміі пераходзіць на беларускі бок. Многа салдатаў так і зрабілі, бо сярод іх было шмат расейскіх сялянаў, якія таксама не падтрымлівалі камуністаў. Бальшавікі былі вымушаныя кінуць супраць беларускага войска аддзелы з латышоў і кітайцаў.

Тым ня меней, сілы былі на роўныя, і 31 сьнежня Слуцкая брыгада з баямі адыйшла на польскую тэрыторыю, дзе была раззброеная палякамі.

Пасьля гэтага некаторыя абаронцы Слуцку венуліся Беларусь, дзе былі закатаваныя і жорстка забітыя бальшавікамі. Некаторыя беларускія вайскоўцы працягнулі ўзброены супраціў у якасьці партызанскай Зялёнай арміі да 1930-х гадоў.

[рэдагаваць] Сучаснае ўспрыняцьце Слуцкага збройнага чыну

Пасьля нацыянальнага адраджэньня ў Беларусі ў 1980-х гг. 27 лістапада адзначаецца пэўнай часткай беларускага грамадзтва як Дзень Герояў. Афіцыйная ўлада ігнаруе антыбальшавісцкае паўстаньне, гэтаксама як і ўсё зьвязанае зь Беларускай Народнай Рэспублікай.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

На іншых мовах