Гарбата

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Лісткі гарбаты
Лісткі гарбаты
Чайная плянтацыя ў Малайзіі
Чайная плянтацыя ў Малайзіі

Гарба́та, (з лаціны: herba the — «зельле гарбат»), чай (ад кітайскага 茶 — «ча») — вечна зялёная расьліна зь віду камэлія, якая паходзіць з паўднёва-ўсходняй Азіі, а таксама напой зь лісьця гэтай расьліны.

Гарбата – універсальны гаючы напой, як прынята ў такіх выпадках казаць – «ад 100 хвароб». На радзіме гарбаты, у Кітаі, першапачаткова гарбата выкарыстоўвалася толькі як лекі, потым як рытуальны напой, і ўжо зусім параўнальна нядаўна стала бытавым харчовым напоем. Аб тым, што нам жыццёва неабходна паветра мы ўспамінаем толькі тады, калі гэтага самога паветра нам не хапае. Тое самае і з гарбатай – тыя, хто п'е гэты напой рэгулярна і ў конскіх дозах, абвыкаюць да гаючага дзеяння гарбаты і часта перастаюць прымячаць яго. (Аднак, гэта не азначае, што само гаючае дзеянне ад гэтага становіцца менш). У сілу бытавой распаўсюджанасці і паўсядзённых празмернасцяў людзі звычайна не ўспрымаюць гарбату як лекі. «Лекі» у жыццёвым сэнсе слова, гэта тое, што дапамагае пэўна і відавочна «ад галавы», «ад жывата» і т.д. Пра гарбату так сказаць складана, т.ш. яна валодае КОМПЛЕКСНЫМ гаючым уздзеяннем, якія закранаюць усе фізіялагічныя сістэмы арганізма. Комплекснае гаючае ўздзеянне звычайна з'яўляецца мяккім і неспецыфічным, г.з. вядзе да агульнага паляпшэння стану здароўя, да паляпшэння адаптыўных здольнасцяў і супраціўляльнасці арганізма, да павелічэння працягласці жыцця і г.д. Калі заўгодна, то гарбата па аналогіі з жэнь-шэням, ляўзеяй, элеўтэракокам і інш. можна назваць «малым адаптагенам». Па сучасных дадзеных, для таго, каб спаўна адчуць прафілактычны эфект гарбаты неабходна ў суткі выпіваць не меней 5-6 шаляў гарбаты; а для выяўленага лячэбнага эфекту – ад 6 да 10 (!) шаляў. Пры гэтым гарбата павінна быць не вельмі дужа заварана (асабліва пры некаторых захворваннях) і павінна быць цёплай, а не гарачай (так лепш засвойваецца). Аднак, у экстрэмальных сітуацыях (напрыклад, пры атручваннях), доза і крэпасць гарбаты могуць быць павялічаныя. У лячэбных мэтах гарбату піць лепш усяго за 20-30 мін да або пасля ежы. Падушыце, што найбольшым гаючым эфектам валодаюць зялёная (і белая) гарбата, некалькі меншым эфектам – улуны, найменшым – чорная (чырвоная) гарбата. Дадзены факт некалькі сумны для еўрапейцаў, прывучаных выключна да пітва чорнай гарбаты, але, здароўе даражэй...

«Дзесяць гарбатных забаронаў». Менавіта так можна назваць традыцыйныя кітайскія гледжаньні на шкоднасць гарбаты ў сучаснай інтэрпрэтацыі (арыгінал тэксту знаходзіцца на сайце кампаніі «Чайгород»).

Забарона першая – гарбата на пусты страўнік. Калі п'еш гарбату на пусты страўнік, халодная прырода гарбаты, пранікаючы ўнутр, можа астудзіць селязёнку і страўнік, што падобна «пранікненьню ваўка ў хату», у Кітаі спрадвеку раілі «не піць гарбату на пустое сэрца».

Забарона другая – на абпальваючую гарбату. Занадта гарачая гарбата моцна раздражняе горла, стрававод і страўнік. Працяглае ўжываньне вельмі гарачай гарбаты можа прывесці да хваравітых змен гэтых органаў. Па дадзеных замежных даследаванняў, частае ўжываньне гарбаты тэмпературай вышэй 62 градусаў вядзе да падвышанай ранімасці сценак страўніка і дае сімптомы розных хвароб страўніка. Тэмпература гарбаты не павінна перавышаць 56 градусаў.

Забарона трэцяя – на халодную гарбату. У той час, як цёплая і гарачая гарбата надаюць бадзёрасць, робяць ясным прытомнасць і зрок, халодная гарбата дае пабочныя эфекты: застой холаду і навала макроты.

Забарона чацвёртая – на занадта дужую гарбату. Высокі змест кафеіну і таніна ў дужай гарбаце можа стаць чыньнікам галаўнога боля і бессані.

Забарона пятая – на доўгае заварванне гарбаты. Калі гарбату заварываць занадта доўга, гарбатныя поліфянолы і эфірныя алеі пачынаюць самаадвольна акісляцца, што не толькі пазбаўляе гарбату празрыстасці, смакавых якасцяў і водару, але і значна зьніжае пажыўную каштоўнасць гарбаты за кошт акісленьня вітамінаў С і Р, якія змяшчаюцца ў гарбатным лісьці, амінакіслот і іншых каштоўных рэчываў. Акрамя таго, настойваючыся, гарбата падвяргаецца ўздзеяньню навакольнага асяроддзя, калі гарбата доўга стамляецца ў цяпле ў ёй значна павялічваецца зьмест мікраарганізмаў (бактэрый і грыбкоў).

Забарона шостая – на шматразовае заварваньне. Звычайна пасля трэцяга-чацвёртага заварваньня ў гарбатным лісці ўжо мала што застаецца. Эксперыменты паказваюць, што першы настой выцягвае прыблізна 50% карысных рэчываў з гарбатнага лісьця, другі – 30%, а трэці ўсяго толькі каля 10%, чацвёртая заварка дадае яшчэ 1-3%. Калі ж працягваць заварваць гарбату далей, то ў настой могуць выходзіць і шкодныя складнікі, паколькі шкодныя элементы, якія змяшчаюцца ў вельмі невялікай колькасці ў гарбатным лісьці, выходзяць у настой у апошнюю чаргу.

Забарона сёмая – на гарбату перад ежай. Вялікая колькасць гарбаты, выпітая перад ежай, вядзе да вадкасьці сліны, ежа пачынае падавацца нясмачнай, акрамя таго, можа часова знізіцца засваеньне пратэіна стрававальнымі органамі. Такім чынам, піце гарбату за 20-30 хвілін да ежы.

Забарона восьмая – на гарбату адразу пасля ежы. Любое багатае пітво адразу пасля ежы прыводзіць да значнага паніжэньня канцэнтрацыі страўнікавага соку, і гэта запавольвае страваваньне і парушае працу ўсіх органаў страваваньня. Калі жадаеце папіць гарбату пасля ежы, пачакайце 20-30 хвілін.

Забарона дзевятая – на запіванньне гарбатай лекаў. Дубільныя рэчывы, якія змяшчаюцца ў гарбаце, расшчапляючыся, утвараюць танін, ад якога шматлікія лекі даюць асадак і дрэнна засвойваюцца. Таму кітайцы гавораць, што гарбата руйнуе лекі.

Забарона дзесятая – на ўчорашнюю гарбату. Гарбата, пастаяўшая суткі, не толькі губляе вітаміны, але таксама становіцца ідэальнай пажыўнай серадай для бактэрый. Але калі гарбата не сапсавалася, яе цалкам можна выкарыстаць у лячэбных мэтах, але толькі як вонкавы сродак. Так, настаялая за суткі гарбата багатая кіслотамі і фторам, якія перашкаджаюць крывацёку з капіляраў, таму ўчорашняя гарбата дапамагае пры запаленьнях паражніны рота, болях у языку, экзэме, крывацечных дзёснах, павярхоўных пашкоджаньнях скуры, гнайніках. Прамываньне вачэй учорашняй гарбатай дапамагае паменшыць прыкрыя адчуванні пры праяве ў бялках крывяносных судзін і пасля слёзаў, а паласканьне рота раніцай перад тым, як чысьціць зубы, і пасля ежы не толькі пакідае адчуваньне свяжосьці, але і ўмацоўвае зубы.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

 Гарбатасховішча мультымэдыйных матэрыялаў