Ян Чачот
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Ян Антоні Чачот (7 ліпеня 1796 - 23 жніўня 1847) - беларускі паэт, фальклярыст і драматург.
Зьмест |
[рэдагаваць] Дзяцінства і юнацтва
Ян Чачот нарадзіўся ў в. Малюшычы Наваградзкага павету ў сям’і арандатара Тадэвуша Чачота і Кляры Гасіцкай. Маленства прайшло ў маёнтку графа Тызэнгаўза, дзе яго бацька быў аканомам.
Пачатковую адукацыю атрымаў у Наваградзкай дамініканскай школе, у старэйшых клясах якой зблізіўся і на ўсё жыцьцё пасябраваў з Адамам Міцкевічам. У 1815 паступіў на аддзяленьне маральных і палітычных навук Віленскага ўнівэрсытэта. Але не маючы сродкаў на плату за навучаньне праз год пакінуў вучобу і ўладкаваўся ў Віленскае бюро па ўпарадкаваньні архіваў князёў Радзівілаў. Душою і справамі ён застаецца з унівэрсытэцкімі сябрамі, і калі ў 1817 у асяродзьдзі віленскіх студэнтаў нараджаецца тайнае таварыства філяматаў, Чачаот у 1818 становіцца яго сябрам.
[рэдагаваць] Раньняя творчасьць
Ледзь не зь дзяцінства ён спрабаваў сябе ў паэзіі. У філямацкі перыяд захапіўся стварэньнем вершаў на роднай мове, і яго творы карысталіся вялікім посьпехам на пасяджэньнях таварыства. На паэтычным турніры, які адбыўся 21 сьнежня 1818, Чачот прызнаны трэцім паэтам пасля Адама Міцкевіча і Тадэвуша Зана. У 1819 ён напісаў некалькі беларускамоўных імянных вітаньняў і драматычных сцэнак, заснаваных на беларускім фальклёры, у тым ліку "Да пакіньце ж горла драць", "Едзеш, міленькі Адам". У яго творчасьці адчувальны моцны ўплыў асьветніцкіх ідэй сэнтыменталізму. Адначасова зь беларускімі вершамі Чачот працягваў пісаць і польскаю моваю. У гэты час ён стварыў лібрэта апэрэты "Малгажата з Зембаціна", вершаваную гісторыю Беларусі і Польшчы, рамантычныя баляды "Сьвіцязь-возера", "Мышанка", "Наваградзкі замак", "Калдычэўскі шчупак". У аснове яго баляд былі паданьні, якія паэт чуў у дзяцінстве на Наваградчыне. Гэтымі творамі ён праславіўся як паэт-фальклярыст і ўвайшоў у гісторыю беларускай літаратуры.
[рэдагаваць] Ссылка
У 1821 таварыства філаматаў пераўтварылася ў патрыятычнае таварыства філарэтаў, яно было больш закансьпіраванае, але і гэта не выратавала яго членаў ад арыштаў і рэпрэсій, якія пачаліся ў 1823. Пасьля выкрыцьця царскімі ўладамі віленскіх студэнцкіх згуртаваньняў у 1823 Чачот зьняволены ў Віленскую турму, потым сасланы на Ўрал, дзе адбываў турэмнае зьняволеньне ў крэпасьці Кізіл, у 1825 пераведзены ў Уфу, у 1831 - у Цьвер.
[рэдагаваць] Вяртаньне на радзіму
Толькі праз 10 гадоў паэту дазволілі вярнуцца на Беларусь. На радзіме ён працаваў сакратаром кіраўніцтва Бярэзінскім каналам, бібліятэкарам у графа Храптовіча.
Са ссылкі Чачот вярнуўся цяжка хворым, але знайшоў у сабе сілы зноў займацца творчай справай. Ён вывучаў фальклёр, зьбіраў і перакладаў беларускія народныя песьні. У вёсцы Бортнікі на Наваградчыне ён запісаў і склаў цэлы зборнік беларускіх народных песень (не захаваўся). На працягу 1837-1846 сабраў і выдаў у Вільні 6 фальклёрных зборнікаў "Сялянскія песьні", куды ўвайшло каля 1000 песень у перакладзе на польскую мову і ў арыгінале, уласна беларускія вершы, а таксама прыказкі і прымаўкі, слоўнік беларускай мовы (200 слоў). Амаль кожны з гэтых зборнікаў адкрываўся прадмовамі, у якіх аўтар з глыбокай сымпатыяй адзначаў асаблівасьці беларускага фальклёру і мовы. Ян Чачот перакладаў на польскую мову творы з ангельскай, францускай паэзіі. Ён аўтар кніг "Аповесьці для маладых дзяўчат" (Вільня, 1845) і "Некаторыя заўвагі, якія асабліва датычацца стылю трэцяй песьні "Анафеляс", зь "Вітаўтавых баёў" П.Крашэўскага" (Вільня, 1846).
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
- Гэты тэкст напісаны пры дапамозе матэрыялаў старонкі Гісторыя Беларусі. Асобы.