Кулгрында
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Кулгрында (літоўскае: kūlgrinda, ад жамойцкіх дыялектных: kūlis — камень + grinda — брук) — брукаваная дарога праз балота, раку, возера ці іншую водную перашкоду на землях, заселеных балцкімі плямёнамі.
Зьмест |
[рэдагаваць] Тэхналёгія
Верхні слой бруку складаўся з роўна ўкладзеных камянёў дыямэтрам 10–20 см і насьцілаўся на аснову, альбо на адмысловы ніжні слой, прызначаны для ўмацаваньня верхняга. Аснова складалася зь бязладна ўкладзеных палявых камянёў дыямэтрам 50–80 см, альбо скінутых у балота пнёў, гольля і камлёў, альбо ўяўляла сабой складаную канструкцыю з пакладзеных упоперак сасновых бярвеньняў, на якія быў насыпаны пласт пяску. З бакоў кулгрынды ўмацоўваліся сасновымі палямі ці каменнымі клінамі і засьцерагаліся ад заносу глеем з дапамогай канавак. Разам з кулгрындамі таксама выдзяляюцца мядгрынды (medgrinda) і жэмгрынды (žemgrinda). Мядгрынды брукаваліся дрэвам, тады як аснову жэмгрындаў складала зямля, часам перасыпаная камянямі ці бярвеннямі. Шырыня кулгрындаў вагалася ад 1,5 да 6 м, даўжыня — ад 3–4 да некалькіх соцень м. З мэтай захавання таямніцы кулгрынды часта пракладаліся пад вадой і мелі зьвілісты абрыс. У большасьці кулгрынды выкарыстоўваліся ў абарончых мэтах, вялі да гарадзішчаў і складалі частку іх фартыфікацыйнай сыстэмы. Некаторыя мелі культавы характар і вялі да сьвяцілішчаў ці месцаў пахаваньня.
[рэдагаваць] Гісторыя
Кулгрынды вядомыя ў Прусіі з I стагодзьдзя, у Літве — з IV стагодзьдзя. Працягвалі будавацца да раньняга сярэднявечча. Традыцыі будаўніцтва дарог, асабліва трывалыя ў заходніх балтаў, выкарыстоўваліся ў ВКЛ, дзе пераселеныя ў XIII стагодзьдзі з Прусіі борці ўтварылі саслоўна-прафэсійную групу, занятую гэтым рамяством. Большасьць захаваўшыхся кулгрындаў знаходзіцца на тэрыторыі Літоўскай Рэспублікі. Найбольшая канцэнтрацыя кулгрындаў прыпадае на жамойцкі рэгіён. Літоўскімі навукоўцамі дасьледаваны дарогі: у вёсках Алкупіс і Бурбішкяй, раён Шылале; вёска Обеляй, раён Укмерге; вёска Кярнаве, Шырвінцкі раён і іншыя. Кулгрынды вядомыя таксама ў Калінінградзкай вобласьці Расейскай Фэдэрацыі і Латвіі. Маюцца зьвесткі аб кулгрындах на тэрыторыі Беларусі на возеры Краснае ў Дзісенскім павеце і паміж вёскай Наносы і Мядзелам на возеры Нарач. Нарачанская кулгрында, званая ў народзе Чортавай грэбляй і брукаваная шчыльна пакладзенымі камянямі, знаходзілася на глыбіні прыкладна 125 см ад паверхні вады, узвышалася над дном возера прыкладна на 160 см і мела ў даўжыню каля 1 км; у шырыню забяспечвала прастору для праезду чатырох запрэжаных коней адначасова.
- Крыніца: Я.У. Новікаў, «Энцыклапедыя Вялікага Княства Літоўскага»
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць] Літаратура
- Доўнар А. «Масты ў паўтара пруты». Нарыс з гісторыі дарожных камунікацыяў Беларусі XVI – XVIII стст. // Спадчына. Мн., №2-3/2003 (152). С. 63-69.
- Киркор А.К. Современная природа Литвы. // Живописная Россия. Отечество наше в его земельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении. Т. 3. Литовское и Белорусское Полесье. Репринтное воспроизведение издания 1882 года. Мн., 1993. С. 49 – 72.
- Каблоў С. Падводная археалогія на Беларусі. // З глыбі вякоў. Наш край. Мн., 1996. С. 27-50.
- Кулгринды. // Литва. Краткая энциклопедия. Вильнюс, 1989. С. 351.
- Ластоўскі В. Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік. Коўна, 1924. С. 42.
- Baubonis Z. Kūlgrindų, medgrindų ir žemgrindų klausimu. // Aktualūs kultūros paminklų tyrinėjimų uždaviniai: Konferencijos pranešimų tezės. (Зянонас Баўбоніс. Да пытаньня аб кулгрындах, мядгрындах і жэмгрындах. // Актуальныя пытаньні дасьледваньняў помнікаў культуры: Тэзісы дакладаў канфэрэнцыі.) Vilnius, 1988. 47-53.