Суэцкі канал

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Выгляд Суэцкага канала з космасу
Выгляд Суэцкага канала з космасу

Суэцкі канал (па-арабску: قناة السويس [Qanā al-Suways]) — выкапаны ў 18591869 г.г. канал глыбокаводны для марскіх караблёў, які злучае Міжземнае мора і Чырвонае мора. У паўднёвай частцы шлях канала пралягае праз азёры: Ат-Цімсах, Вялікае Горкае і Малое горкае.

Зьмест

[рэдагаваць] Агульныя звесткі

Поўная даўжыня канала складае 161 км, шырыня – 160-200 метраў (пасля мадэрнізацыі – да 300 метраў), максімальная асадка для караблёў – 11,6 метра (пасля мадэрнізацыі – да 23 метраў). Сярэдняя прапускная здольнасць канала – 44 караблі, пры сярэднім часе праходу карабля праз канал – 15 гадзін. Дзякуючы пабудове Суэцкага канала скарочаны шлях з Лондана да Бамбея на 7,5 тысяч кіламетраў.

Асноўныя порты:

  • Порт Саід – пры паўночным уваходзе ў канал;
  • Аль-Кантара;
  • Ізмаілія;
  • Суэц – пры паўднёвым уваходзе.

[рэдагаваць] Гісторыя

[рэдагаваць] Старажытнасць і сярэднявечча

У старажытнасці Сенусэрэт I (старажытнаегіпецкі фараон), спраектаваў непасрэднае далучэнне Ніла з Чырвоным морам. Гэтую легенду падтрымліваюць грэцкія і лацінскія тэксты (Страбон, Пліній Малодшы), але няма падцверджанняў археалагічных. Толькі пры панаванні фараона Нэхо (609-594 да н. э), быў выкапаны першы канал ад аднаго з прытокаў Ніла да паўночнага краю Горкіх азёраў. У 522 годзе да н.э., пасля заваявання Егіпта персамі, персідскі цар Дарый звярнуўся да праекта пабудовы канала і заставіў апісанне пабудовы канала. Грэцкі гісторык Герадот у лістах V века да н.э. пераказвае што канал не быў найкарацейшым шляхам паміж марамі, і караблі ішлі праз яго чатыры дні. Ён быў дастаткова шырокім, каб праз яго маглі разыйсціся дзве трырэмы. Канал Дарыя пралягаў на ўсход ад Ніла, а потым злучаўся з трасай сучаснага канала. Канал быў падоўжаны да мора пры панаванні Пталамея II (285-246 г.г.), але закінуты ў пачатку рымскай эпохі, і быў зноў выкапаны пры панаванні Траяна (98-117 г.г.). Злучаўся з Нілам канал у новым месцы: некалькі кіламетраў на поўнач ад Каіра. Ёсць звесткі што менавіта гэты канал адрэстаўраваў Амр Ібн ал-Ас пад назвай Канал Правадыра Прававерных. Але ў 767 годзе каліф Аль-Мансур загадаў закрыць канал, каб адрэзаць паўстаўшы горад Аль-Хіджаз.

[рэдагаваць] XVIII і XIX век

Інжынерам егіпецкай экспедыцыі належыць заслуга першага праекту непасрэднага злучэння Пелузія з Суэцам. Банапарт, адчыняючы шлях да Суэца, збіраўся зрабіць Вялікабрытаніі такую ж непрыемнасць, якой для Генуэзцаў і Венецыянцаў было ў 1487 годзе адкрыццё мыса Добрай Надзеі. Падрыхтоўчую працу пачалі ў студзені 1799 года пад кіраўніцтвам Шарля Ле-Перэ, яны доўжыліся некалькі месяцаў. Памылка пры разліках прывяла Ле-Перэ да ўпэўненасці, што пры прыліве ўтвараецца значная розніца ўзроўню вады(10 метраў) паміж марамі і з-за гэтага канал павінен мець сістэму шлюзаў. Ня гледзячы на довады распрацоўшчыкаў тэарэтычных даследаванняў, гэты дагмат панаваў больш за 50 гадоў. Яе баранілі саінт-сіманісты, якія прыбылі ў Каір ў 1833 годзе. Згодна з гледжаннем гэтых рэвалюцыйных інтэлектуалаў Суэцкі канал мусіў быць першым з вялікай колькасці каналаў трансакіянічных, неабходных пры развіцці сусветнага гандлю. Мухамед Алі абмежаваўся толькі зборам групы з 20 інжынераў і тэхнікаў, якія павінны былі пабудаваць плаціну ў Дэльце. Эпідэмія чумы ў 1835 годзе палажыла крыж на будаўніцтве. Аднак думка аб узнаўленні будовы не пакінула многіх вялікіх людзей таго часу. Французскае консульства з Александрыі атрымала аналіз мэтазгоднасці пабудовы канала, ў якім дыла даказана выканальнасць праекта. У гэтай паперы была так сама прапанова атрымання грошаў для рэалізацыі планаў: утварэння акцыянернага таварыства і атрымання грамадскай пазыкі. Утварэнне транзітных службаў і з'яўленне ў 1839 годзе Overland Road (транзіт праз Егіпет паштовай лініі паміж Лонданам і Індыяй) звярнуў інтарэс да праекта злучэння Міжземнага і Чырвонага мораў. У 1846 годзе саінт-сіманісты утварылі ў Парыжы групу якая даследавала ўмовы перакапання Суэцкага перашэйка, якая аб’яднала прадпрымальнікаў і вытворцаў з Англіі, Германіі, Аўстрыі і Францыі. Даследаванне тэрыторыі праведзенае ў 1847 годзе падцвердзіла адсутнасць розніцы ўзроўню вады ў морах. Лінант дэ Бэльфонтс прыгатаваў тэхнічную дакументацыю. Аднак супраціў Турцыі (да якой належала тэрыторыя Сіная і Егіпта) і Англіі, хвароба Мухамеда Алі адтэрмінавалі ажыццяўленне праекта. Кедыў Абас, які ў 1849 годзе прыняў уладу ад свайго дзеда, быў антыеўрапейцам, і супраціўляўся ўзрастання іх уплыву ў Егіпце.

Фердынанд дэ Лесепс, французскі дыпламат, атрымаў у 1854 годзе ад віцэ-караля Мухамеда Саіда Пашы згоду на пачатак працы над пабудовай канала, які павінен быў прайсці найкарацейшым шляхам на поўнач ад Суэца праз Горкае возера да Міжземнага мора. Лесепс атрымаў падтрымку віцэ-караля і многіх французскіх акцыянераў якія інвеставалі грошы ў акцыянернае таварыства Суэцкага канала. Брытанцы, якім было выгадна скараціць шлях да Індыі, ад інвестыцый адмовіліся. Ня гледзячы што канал павінен быў скараціць шлях да Бамбея на 7 343 км, урад Брытаніі зрабіў усё што мог каб спыніць праект. Крытыкавалі яго як “фізічна невыканальны, збыт каштоўны”. Ад урачыстага пачатка працы да яе сканчэння 10 гадоў пазней дэ Лесепс кантраляваў будову, якая часам была цяжкая, але ніколі не спынена. Пачаткова дэ Лесепс карыстаўся прымусовай працай, але ў 1864 годзе (пад ціскам Вялікабрытаніі) давялося адмовіцца ад працы егіпецкім работнікаў. Французскія фірмы даставілі некалькі дзесяткаў паравых экскаватараў, паглыбляльных машын і транспартаў. Для абслугоўвання будовы канала падавалі так сама і чыгунку ішоўшую ўздоўж будучага канала. Справы пайшлі ў гару і ўзнікла магчымасць прыняць на працу еўрапейцаў, у асноўным з краінаў Міжземнамор'я. Пітная вада для 25.000 работнікаў дастаўлялася па спецыяльна пабудаванаму каналу. На міжземнаморскім канцы трасы быў пабудаваны Порт Саід. Скончаны канал меў даўжыню 161 км, 15 метраў глыбіні і 137 метраў шырыні, кожныя 10 кіламетраў пабудаваны былі затокі для разыходжання караблёў.

У 1865 годзе наступіў чарговы крызіс будовы канала, выкліканы эпідэміяй халеры.

У жніўні 1869 года ў Горкіх азёрах адбылася злучэнне Міжземнага мора і Чырвонага.

Урачыстае адкрыццё канала адбылася 17 лістапада 1869 года, з удзелам многіх каранаваных асоб, сярод іх былі і Франц Іосіф I і імператрыца Францыі Яўгенія. Галоўным пунктам праграмы быў праход міжнароднай эскадры з Порт Саіда да Суэца. Для гэтай урачыстасці Ізмаіл Паша замовіў у Джузэпэ Вердзі оперу Аіда, але Вердзі не паспеў у тэрмін.

Пасля выкупу акцый канала, ён з 1882 года стаў поўнасці кантралявацца брытанцамі, маючы для іх вялікае стратэгічна-марское значэнне.

[рэдагаваць] XX век

Пасля атрымання Егіптам ў 1922 годзе незалежнасці, брытанцы былі вымушаны да эвакуацыі сваім марскіх баз з зоны канала, які ў 1956 годзе быў нацыяналізаваны Егіптам. Гэта было прычынай суэцкай вайны 1956 года праведзенай ізраільска-французска-брытанскімі войскамі супраць Егіпта. У выніку шасцідзённай вайны 1967 года ўсходні бераг акупіравалі ізраільскія войскі, а рух у канале быў спынены. Гэта выклікала адзін з буйнейшых нафтавых крызісаў. Пасля чарговай араба-ізраільскай вайны 1973 года і звароту кантролю Егіпту над абодвамі берагамі канала, у лютым 1974 года была праведзена праца па ачышчэнню, і мадэрнізацыі канала. 5 чэрвеня 1975 года адбылася адкрыццё канала.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

 Суэцкі каналсховішча мультымэдыйных матэрыялаў