КДБ
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Камітэ́т дзяржа́ўнай бя́спекі СССР (КДБ СССР) — адна з назваў дзяржаўнага органа, які выконваў задачы абароны рэжыму СССР ад унутраных і вонкавых ворагаў. З'яўляўся адной з самых магутных дзяржаўных структур у СССР.
У савецкага народа заўсёды было дваякае дачыненне да гэтага ведамства, якое ў звычайным жыцці людзі звалі проста «Камітэт». З аднаго боку, выява КДБ асацыяваўся з імёнамі герояў-выведнікаў, а з іншай — з начнымі ператрусамі, павальнымі арыштамі і лагерамі для палітвязняў. Так, адзін з найболей прыкметных лідэраў праваабарончага руху ў СССР Акадэмік Сахараў, які неаднаразова заяўляў аб дачыненні гэтага ведамства да палітычных забойстваў і бандыцкім нападам на іншадумцаў і ў пачатку 1980-х правёў некалькі гадоў у спасылцы пад пільным наглядам КДБ, меў досыць высокае меркаванне аб радавых супрацоўніках Камітэта. Па меркаванні Сахарава, КДБ быў найменш карумпаванай установай сярод саюзных ведамстваў у перыяд брэжнеўскага застою.
Зьмест |
[рэдагаваць] Кароткая гісторыя
Назоў арганізацыі неаднаразова змяняўся.
20 снежня 1917 пастановай СНК для барацьбы з контррэвалюцыяй і сабатажам у Савецкай Расіі была ўтвораная Усерасійская надзвычайная камісія ВЧК. Першы старшыня: Фелікс Дзяржынскі. Агульнапрыняты назоў супрацоўнікаў ВЧК — чэкісты.
6 лютага 1922 году ВЦВК прыняў пастанову аб скасаванні ВЧК і ўтварэнні Дзяржаўнага палітычнага кіравання (ДПК) пры НКУС РСФСР.
2 лістапада 1923 году прэзідыум ЦВК СССР стварыў Аб'яднанае дзяржаўнае палітычнае кіраванне (АДПК) пры СНК СССР.
10 ліпеня 1934 году ў адпаведнасці з пастановай ЦВК СССР органы дзяржаўнай бяспекі ўвайшлі ў Народны камісарыят унутраных спраў (НКУС) СССР.
3 лютага 1941 году НКУС СССР быў падзелены на два самастойныя органы: НКУС СССР і Наркамат дзяржаўнай бяспекі (НКДБ) СССР. У ліпені 1941 году НКДБ СССР і НКУС СССР ізноў былі аб'яднаныя ў адзіны наркамат — НКУС СССР. У красавіку 1943 быў зноў утвораны Наркамат дзяржаўнай бяспекі СССР.
15 сакавіка 1946 году НКДБ быў пераўтвораны ў Міністэрства дзяржаўнай бяспекі (МДБ).
7 сакавіка 1953 году было прынятае рашэнне аб аб'яднанні Міністэрства ўнутраных спраў і Міністэрства дзяржаўнай бяспекі ў адзінае МУС СССР.
13 сакавіка 1954 году створаны Камітэт дзяржаўнай бяспекі (КДБ) пры Радзе Міністраў СССР (з 1978 — КДБ СССР).
6 мая 1991 году старшыня Вярхоўнага Савету РСФСР Барыс Ельцын і старшыня КДБ СССР Уладзімір Гаплікаў падпісалі пратакол аб стварэнні ў адпаведнасці з рашэннем З'езду народных дэпутатаў РСФСР Камітэта дзяржаўнай бяспекі РСФСР (КДБ РСФСР), які мае статут саюзна-рэспубліканскага дзяржаўнага камітэта.
26 лістапада 1991 году прэзідэнт РСФСР Б. Н. Ельцын падпісаў Указ аб пераўтварэнні КДБ РСФСР у Агенцтва Федэральнай бяспекі РСФСР (АФБ РСФСР).
28 лістапада 1991 году прэзідэнт СССР Міхаіл Гарбачоў падпісаў Указ «Аб усталяванні Часовага становішча аб Міжрэспубліканскай службе бяспекі (МСБ)».
3 снежня 1991 году прэзідэнт СССР Міхаіл Гарбачоў падпісаў Закон «Аб рэарганізацыі органаў дзяржаўнай бяспекі». На падставе Закона КДБ СССР быў скасаваны і на пераходны перыяд на яго аснове створаныя Міжрэспубліканская служба бяспекі (МСБ) і Цэнтральная служба выведкі СССР.
19 снежня 1991 году прэзідэнт РСФСР Барыс Ельцын падпісаў Указ «Аб стварэнні Міністэрства бяспекі і ўнутраных спраў РСФСР» (МБВД). Пры гэтым была фактычна скасаваная МСБ.
14 студзеня 1992 году Канстытуцыйны Суд РФ прызнаў не адпаведным Канстытуцыі РСФСР і адмяніў Указ Прэзідэнта РСФСР «Аб утварэнні Міністэрства бяспекі і ўнутраных спраў РСФСР».
Аб далейшай гісторыі спецслужбаў-пераемнікаў КДБ глядзіце артыкул Федэральная служба бяспекі.
[рэдагаваць] Кіраўніцтва
[рэдагаваць] Старшыні КДБ
- Іван Сяроў (13 сакавіка 1954 – 8 снежня 1958), генерал-палкоўнік, з 8 жніўня 1955 году — генерал войска;
- Аляксандр Шэлепін (25 снежня 1958 – 13 лістапада 1961);
- Уладзімір Сямічасны (13 лістапада 1961 – 18 мая 1967), з 9 снежня 1963 году — генерал-палкоўнік;
- Юрый Андропаў (18 мая 1967 – 26 мая 1982), з 17 снежня 1973 году — генерал-палкоўнік, з 10 верасня 1976 году — генерал войска;
- Віталій Федарчук (26 мая – 17 снежня 1982), генерал-палкоўнік;
- Віктар Чэбрыкаў (17 снежня 1982 – 1 кастрычніка 1988), генерал-палкоўнік, з 4 лістапада 1983 году — генерал войска;
- Уладзімір Гаплікаў (1 кастрычніка 1988 – 21 жніўня 1991), генерал войска;
- Вадзім Бакацін (23 жніўня – 22 кастрычніка 1991), генерал-лейтэнант.
[рэдагаваць] Глядзіце таксама
- Кіраўнікі савецкіх органаў дзяржбяспекі
[рэдагаваць] Літаратура
- Лубянка: Органы ВЧК-ОГПУ-НКУС-НКГБ-МГБ-МУС-КДБ, 1917—1991: Справ. / Сост. А.І. Кокурин, Н.У. Пятроў М.: Міжнародны фонд «Дэмакратыя», 2003. ISBN 5856461096
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
- Сайт КДБ РБ
- Сайт ФСБ РФ
- Agentura.Ru: Спецслужбы пад кантролем
- Какурын A., Пятроў Н. Структура Цэнтральнага апарата КДБ пры ГЛ СССР: 1954—1960, 1961—1967
- Пятроў Н., Скоркін К. Ведамасныя ўзнагароды ў ВЧК-КДБ