Ян Баршчэўскі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Ян Баршчэўскі

Ян Баршчэўскі (імя ў польскіх крыніцах - Jan Barszczewski, 1794 (або 1790 ці 1796) - 12 сакавіка 1851) - беларускі і польскі, пісьменьнік, выдавец, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры.

Зьмест

[рэдагаваць] Маладосьць. Навучаньне

Нарадзіўся ў вёсцы Мурагі Полацкага павету Віцебскай губэрні ў сям’і грэка-каталіцкага сьвятара (род быў шляхецкага паходжаньня). Вучыўся ў Полацкай езуіцкай калегіі, дзе набыў вядомасьць чытальніка і вершапісца. Выступаў з уласнымі арацыямі і вершамі, напісаў у клясычным стылі паэму "Пояс Вэнэры" (на польскай мове, не захавалася). Студэнцкія канікулы найчасьцей праводзіў у вандроўках па навакольлі возера Нешчарда.

Дзякуючы сваёй схільнасьці да паэтычных экспромтаў быў жаданым госьцем на сямейных урачыстасьцях вясковай шляхты. Першыя вядомыя вершы, напісаныя па-беларуску - "Дзеванька" (прысьвечаны каханай дзяўчыне Максімавічанцы) і "Бунт хлопаў" ("Рабункі мужыкоў", "Размова хлопаў"). Займаўся таксама жывапісам (маляваў пэйзажы і карыкатуры, яго мастацкія творы карысталіся папулярнасьцю сярод мясцовых жыхароў.

[рэдагаваць] Пасьля заканчэньня Полацкае калегіі. Пэтэрбурскі пэрыяд

Пэрыяд пасьля заканчэньня Полацкай калегіі (1820-1830-я гады) ахутаны рамантычна-легендарнай заслонай. Вядома, што Баршчэўскі доўгі час працаваў хатнім настаўнікам і гувэрнэрам у розных месцах.

Потым трапіў у Санкт-Пэтэрбурґ, дзе выкладаў грэцкую і лацінскую мовы ў некалькіх дзяржаўных установах і сам вывучаў старажытныя літаратуры. Выконваючы даручэнні марскога ведамства, пабываў у Францыі, Вялікай Брытаніі і Фінляндыі, падарожнічаў па Полаччыне і Мсьціслаўшчыне. У Пэтэрбурґу ён пазнаёміўся з Адамам Міцкевічам і Тарасам Шаўчэнкам, якія, мяркуючы па ўскосных зьвестках, высока ацанілі паэтычныя спробы маладога пісьменьніка, падштурхнулі яго на шлях прафэсійнай творчасьці. Ю.Барташэвіч сцьвярджаў нават, што Міцкевіч уласнай рукой правіў асобныя яго вершы.

У 1840-1844 Ян Баршчэўскі выдаваў у Пэтэрбурґу штогадовы альманах "Niezabudka" ("Незабудка") з дапамогай літаратурнага гуртка выхадцаў пераважна зь Беларусі. Падтрымліваў творчыя сувязі з членамі гуртка і яго карэспандэнтамі - журналістам і крытыкам Р.Падбярэскім, літаратуразнаўцам і гісторыкам Ю.Барташэвічам, мастакамі К. і Р.Жукоўскімі, фальклярыстам І.Храпавіцкім, пісьменьнікамі Л.Штырмерам, В.Рэутам, Т.Лада-Заблоцкім, А.Грозам, В.Давідам, С.Ляховічам, Л.Гротам-Спасоўскім. Сярод самых блізкіх сяброў Баршчэўскага пэтэрбурскага пэрыяду сучасьнікі называлі Г.Шапялевіча, знаёмага з паэтам яшчэ з часоў вучобы ў Полацкай калегіі. Рэдкалегія часопіса мела кантакты з "Дэмакратычным таварыствам" (1836-1838), прапагандавала (праз Ф.Лаўцэвіча) забароненыя патрыятычныя вершы.

На старонках "Незабудкі" Ян Баршчэўскі друкаваў пераважна вершаваныя апавяданьні. Ад клясыцызму паступова перайшоў да рамантызму. У 1843 у часопісе "Rocznik literacki" ("Літаратурны штогоднік") упершыню надрукаваны яго беларускія вершы - "Дзеванька", "Гарэліца", апрацаваная народная песня "Зязюля".

У 1844-1846 выдаў свой галоўны твор - празаічны зборнік "Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданьнях" (т. 1-4, на польскай мове, гравуры Р.Жукоўскага), асобныя часткі якога раней друкаваліся ў часопісе "Rubon" ("Рубон"). Матэрыяльную дапамогу ў выданьні кніг Яна Баршчэўскага аказаў віленскі пісьменьнік А.Здановіч. Па невядомых прычынах не выйшлі падрыхтаваныя аўтарам 5-ы і 6-ы тамы. Творы, сабраныя ў зборніку "Шляхцiц Завальня...", напісаны пад відавочным уплывам беларускага фальклёру. Ян Баршчэўскі выкарыстаў сюжэты казак i легенд «дзiкага паўночнага боку Беларусi», апаэтызаваў родныя мясьцiны, ў тым лiку «велiзарнае возера Нешчарда, накшалт затокi», каля якога знахадзiлася вёска Мурагi, дзе прайшло яго дзяцiнства.

[рэдагаваць] Чуднаўскі пэрыяд. Апошнія гады жыцьця

У сярэдзіне 1840-х гадоў [[[1847[[(?)] па запрашэньні польскага пісьменьніка Г.Жавускага і крытыка М.Грабоўскага Баршчэўскі пераехаў у г. Чуднаў на Валынь. Пасяліўся ў доме графіні Ю.Жавускай, дзе жыў і вядомы мастак-графік Напалеон Орда.

Ян Баршчэўскі Падтрымліваў блізкія адносіны з польскім паэтам і перакладчыкам К.Пятроўскім і доктарам Г.Кёлерам, зьбіраў матэрыялы пра археалягічныя аб’екты, падарожнічаў. У 1849 выдаў у Кіеве 1-ю частку зборніка "Проза і вершы" (на польскай мове), куды ўвайшлі баляды, паэма "Жыцьцё сіраты", аповесьць "Душа не ў сваім целе". У канцы 1840-х гадоў захварэў на сухоты і пасьля працяглай хваробы памёр. Пахаваны ў г.Чуднаве.

[рэдагаваць] Спадчына

Ян Баршчэўскі займае надзвычай важнае мейсца ў гісторыі мастацкай культуры беларусаў. На працягу ўсёй творчасьці кіраваўся рамантычна-ўзьнёслым пачуцьцём любові да роднага краю. Як рамантык аддаваў перавагу выключным, сьвяточным і трагічным аспэктам вясковага жыцьця, чым тлумачацца асобныя праявы страрашляхецкага кансэрватызму, ідэалізацыі мінулай вольнасьці і дабрачыннасьці. Яго беларускія творы напісаны ў фальклёрным стылі, маюць павучальны ці бурлескна-рэалістычны характар. Творы Баршчэўскага распаўсюджваліся ў рукапісах або вусным шляхам як народныя. Верш "Бунт хлопаў" трапіў у фальклёрныя запісы А.Семянтоўскага і П.Шэйна, зробленыя ў канцы 19 ст. У чытаньні і перапісваньні гэтага твора абвінавачваўся Паўлюк Багрым.

Гэты тэкст напісаны пры дапамозе матэрыялаў старонкі Гісторыя Беларусі. Асобы.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць] Лiтаратура

  • Р. Зямкевiч. Ян Баршчэўскi, першы беларускi пiсьменьнiк XIX сталецьця. – Вiльня, 1911.
  • Збор помнiкаў гiсторыi i культуры Беларусi. Вiцебская вобласць. – Мн.: БСЭ, 1985. – стр. 390.
  • В. Бароўка, С. Якаўлеў. Рэцэпцыя фальклорна-мiфалагiчнай спадчыны ў кнiзе Яна Баршчэўскага «Шляхцiц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» //Матэрыялы III Мiжнароднага кангрэса беларусiстаў «Беларуская культура ў дiялогу цывiлiзацый», Мн., 2000. – стр. 173–176.
  • М. Хаўстовiч. Паэт i казачнiк азёрнага краю //Ян Баршчэўскi. Выбр. тв. – Мн., 1998. – стр. 20.
На іншых мовах