Кішка
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
![]() |
Гэты артыкул не адпавядае стандартам Вікі-фарматаваньня. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, адрэдагаваўшы яго. (дапамога) |
Кішка
Гэтае слова сёння наўрад ці можна пачуць у крамах ды “установах грамадскага харчавання”. Праўда, страва, якая ім даўней абазначалася, не знікла дашчэнту, шмат дзе на вёсках прынамсі адзін з яе варыянтаў гатуюць і цяпер, хіба што называюць інакш. Хто не ведае традыцыйнай крывянкі? У адвараныя або сырыя крупы (як правіла грэцкія, радзей ячныя або рысавыя) дадаюць тлушч, скваркі, прыправы і свежую свіную кроў, перамешваюць і кладуць (наліваюць) у тоўстыя кішкі, пякуць на бляхах або абварваюць, а потым падпякаюць. Часам замест круп кладуць муку. Свежая кроў у хатніх умовах даступная толькі пад час забіцця свінні, таму гэта сезонная страва. Прамысловасць магла б рабіць яе цэлы год, але тая крывяная кілбаса, якая прадаецца ў нашых крамах, мае мала агульнага са шматвекавой беларускай традыцыяй. Зусім не так у Польшчы, дзе традыцыйная крывяная кілбаса (там яе называюць кашанка) даступная ўсюды і заўжды. Яна мае дыяметр каля 5 см і даўжыню з далонь, чорнафіялетавага колеру. Даўняя беларуская назва гэтай стравы была менавіта кішка, так яе называюць старабеларускія пісьмовыя крыніцы. Паводле легенды, прозвішча даўняга магнацкага роду Кішак паходзіць ад таго, што заснавальнік, ці то Пётр, ці то Станіслаў (XV ст.), вельмі любіў такую кілбасу. Літоўцы называюць яе vėdarai, што азначае “кішкі” – зрэшты, множны лік як варыянт назвы нярэдкі і ў Беларусі. Вядомы варыянт кішкі з грэцкай крупой, але без крыві – з варанай свінінай. У ХІХ ст., калі шырокае распаўсюджанне бульбы выклікала сапраўдную рэвалюцыю ў харчаванні беларусаў, з’явіўся новы тып кішкі – кілбаса з таркаванай бульбы са свінымі скваркамі. Паступова словам кішка пачалі называць пераважна такі тып кілбасы, а традыцыйную з крыві і грэчкі – болей крывянка, хаця нельга сказаць, што такі падзел праводзіўся паслядоўна. Новы тып кішкі шырока распаўсюдзіўся ў Беларусі і Літве, а ад нас трапіў і ў Польшчу – як тыповая “крэсовая” страва, з настальгічным прысмакам 1944 году. Ужо некалькі гадоў у старажытным Супраслі, калісьці цытадэлі беларускай культуры, штогод у траўні-чэрвені праводзіцца Чэмпіянат Свету ў прыгатаванні бульбяной кішкі і бульбяной бабкі, хаця мне не даводзілася чуць пра ўдзел у ім беларускіх каманд. Прынамсі, паспяховы. Шкада кішкі, і бульбяной, і крывяной. Слова карэннае беларускае, бо па-польску гэтая частка ворганаў стрававання называецца jelita, а kiszka, відавочнае запазычанне з беларускай, ужываецца толькі як назва бульбяной кілбасы. Але ў сучасных слоўніках беларускай мовы не знойдзеце такога значэння – толькі “гумавая або брызентавая трубка для падачы вады”. Сапраўды, на супрасльскім чэмпіянаце такая кішка выглядала б вельмі недарэчна. Затое беларусы адны з самых моцных у свеце ў пажарным мнагаборстве... Некалькі парадаў тым, хто захацеў бы абараніць у Супраслі гонар краіны. Напаўняйце кішку максімум на 2/3 аб’ёму i не забывайцеся накалоць кожны кавалак у некалькіх месцах відэльцам, бо інакш успучыць. Таксама не палянуйцеся прынамсі раз перагарнуць кішку, каб забяспечыць раўнамернасць запякання.
- Артыкул створаны з дапамогай матар'ялаў з: Алесь Белы, праект «Наша Ежа»