Эвэрэст

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Эвэрэст
Эвэрэст

Эвэрэ́ст (Джамалу́нгма) — самая высокая гара на Зямлі (8.844 – 8.850 м — па розных крыніцах), знаходзіцца ў Гімалаях на мяжы Нэпала і Кітая. Адкрыта і першы раз вымерана ў 1852 годзе. Складаецца з гранітаў, гнейсаў і вапнякоў. Утварае вялікі масіў пакрыты з трох бакоў ляднікамі (самыя даўгія Кхумбу і Ронгбук — каля 17 км). Мясцовымі жыхарамі гара лічыцца домам багоў.

Зьмест

[рэдагаваць] Назва

Эвэрэст да 1865 года мела назву Вышыня XV, якую ёй дала індыйская Тапаграфічная служба. Па-тыбэцку мае назву Джамалунгма ці Багіня Маці Зямлі, па-нэпальску Сагарматха (Маці Багоў).

[рэдагаваць] Вышыня

У 1849 годзе адбылася першае вымярэньне гары з дапамогай тэадаліта, з адлегласьці каля 150 км. Пасьля сканчэньня вылічэньняў у 1852 годзе, было даказана, што Вяршыня XV (такую назву меў Эвэрэст у той час), зьяўляецца самай высокай на сьвеце. У 1856 годзе Каралеўскае Геаграфічнае Таварыства абвясьціла што Вяршыня XV мае вышыню 29.002 футы, ці 8.845 мэтраў і дало гары назву Эвэрэст у гонар галоўнага брытанскага геадэзіста Індыі сэра Джорджа Эвэрэста.

У 1955 годзе вылі зроблены новыя вымярэньні і цяпер абвешчаная вышыня склала 8.848 мэтраў. Афіцыйна, у новых атлясах вышыня гары складае 8.850 мэтраў абвешчаная ў 1988 годзе, яна была вызначана з дапамогай спадарожніка сыстэмы GPS Брэдфардам Вашбурнам, які выкарыстаў для гэтага прыбор GPS усталяваны на вяршыні амэрыканскай альпінісцкай экспэдыцыяй. Але гэты вынік быў удакладнены ў 1992 годзе, калі нямецкая альпінісцкая экспэдыцыя ўсталявала на вяршыні спэцыяльную прызму, якая паслужыла для выкананьня лазэрных вымярэньняў, і які даў вынік 8.846 мэтраў.

Вымярэньні праведзеныя кітайцамі ў траўні 2005 года, дазволілі вызначыць, што на 9 кастрычніка 2005 года вышыня Эвэрэста склала 8.844,43 м (з дакладнасьцю 0,21 м). Гэты вынік, па перакананьням кітайцаў, вольны ад памылак зьвязаных са сьнегам які ўкрывае гару. Кітайцы вызначылі вышыню гары на падставе досыць спрэчнага памеру глыбіні лёду і сьнегу які прысутнічае на вяршыні гары. Але трэба заўважыць, што скалы пад лёдам падвержана эрозіі — гэта азначае што вышыня гары можа з часам мяняцца.

[рэдагаваць] Гісторыя пакарэньня

Пачаткам доўгай гісторыі пакарэньня Эвэрэста можна лічыць 1904 год, калі сэр Фрэнсіс Юнгхусбанд атрымлівае ад Далайламы згоду на першую брытанскую экспэдыцыю ў Гімалаі. У 1913 годзе Джон Ноэл у адзеньні будыйскага мніха перасякае Тыбэт для высьвятленьня мажлівасьці дасягненьня Эвэрэста, але ён быў выкрыты і быў вымушаны пакінуць Тыбэт.

  • У 1921 рушыла першая брытанская экспэдыцыя ў складзе Чарльза Кенэта Ховард-Буры (кіраўнік), Джорджа Малоры, Гая Баллака, Воластоўна, Гаральда Рыбурна, Аляксандра Келаса (памёр пад час экспэдыцыі ад сардэчнага прыступу), Герона, Уілера, Моршхеда. Экспэдыцыя высьвятляла шляхі, якія маглі весьці на вяршыню, адначасова была скорана гара Чанг Ла (6.990М);
  • Годам пазьней (1922) рушыла другая брытанская экспэдыцыя ў складзе Чарльза Бруса (кіраўнік), Г. Маллары, Джорджа Фінча, Лонгстафа, Страта, Краўфорда, Моршхеда, Джэфры Бруса, Ноэля, Уэйкфільда, Сомэрвела, Морыса, Нортана, Бура Гуркха, Дасно і дзевяці мясцовых жыхароў. Сямёра сэрпаў гіне ў лавіне. Скораная вышыня 8.326 м.
  • 1924 — трэцяя брытанская экспэдыцыя — Чарльз Брус (кіраўнік), Эдвард Фелікс Нортан, Малары, Сомэрвел, Одэл, Эндру Ірвін, Бітхам, Хазард, Г. Брус, Нарбу Джышы, Лхапха Чэдзі, Хінгстан (доктар), Ноэл. Генэрал Чарльз Брус захварэў малярыяй — кіраўніцтва прыняў Е.Ф. Нортан. База ў даліне Ронгбук. Пад час узыходжаньня гіне Джордж Малары, Эндру Ірвін і два сэрпа. Экпэдыцыя дасягнула вышыні 8.600 м.
    • У траўні 1999 года амэрыканскі альпініст Конрад Анкер знайшоў на вышыні 8.230 м недалёка ад вяршыні рэшткі Джорджа Малары.
  • 1933 чарговая брытанская экспэдыцыя — Х'Ю Рутледж — кіраўнік, дасягнула 8.572 м.
  • 1935 — брытанская экспэдыцыя — Эрык Шыптан — кіраўнік.
  • 1936 — брытанская экспэдыцыя — Х'Ю Рутледж — кіраўнік.
  • 1938 — брытанская экспэдыцыя — Гаральд Цілман — кіраўнік, дасягнула вышыні 8.326 м.
  • 1947канадзец Эрл Дэнман і два сэрпы скарылі Чанг Ла.
  • 1949 — Нэпал адчыняе межы для замежных альпіністаў.
  • 1950 — брытанска-амэрыканская экспэдыцыя пад кіраўніцтвам Эрыка Шыптана скарыла Айс Фол (лёдаспад Кхумбу).
  • 1951датчанін Клаўс Бэкер-Ларсэн і чатыры сэрпа скарылі Чанг Ла.
  • 1952швэйцарская экспэдыцыя — Эдуард Выс-Дынынт (кіраўнік), Райманд Ламбэрт і сэрп Тэнзінг Наргай уздымаюцца на вышыню 8.560 м.
  • 1952 — другая швэйцарская экспэдыцыя — Габрыель Шывалей (кіраўнік), гіне Мінгма Дар'е. Дасягнута 8.100 м.
  • 1953 — брытанская экспэдыцыя з боку Нэпал — Джон Хёрт (кіраўнік), навазеландзец Эдмунд Персівал Хілары, Томас Дункан Боўрділан, Чарльз Эванс, Норгэй Тэнзінг — сэрп з Дарджылінга і яшчэ 26 сэрпаў. 26 траўня 1953 года Хілары і Тэнзінг пакарылі Эвэрэс.
  • 1965 — Хаванг Гомбу як першы сэрп-альпініст паўтарыў пакарэньне Эвэрэста.
  • Травень 1975 года — першыя жанчыны на вяршыні — Джунко Табэй з Японіі з паўднёвага ўсходу і тыбэтка Пхантог з паўночнага бока.
  • 1978 — першая эўрапейка на вяршыні Эвэрэста — Ванда Рукевіч.
  • 1980 — першае зімняе ўзыходжаньне на Эвэрэст (і першы васьмітысячнік скораны зімой) — Лешак Ціхі і Кшыштаф Вяліцкі, кіраўнік экспэдыцыі — Анджэй Завада.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

 Эвэрэстсховішча мультымэдыйных матэрыялаў