Напалеон Орда
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
О́рда, Напалео́н (11 лютага 1807 – 26 красавіка 1883) — беларускі мастак, кампазытар, пісьменьнік.
Нарадзіўся ў радавым маёнтку Варацэвічы Пінскага павета Менскай губерні (цяпер вёска ў Іванаўскім раёне на Берасьцейшчыне) у сям'і маршалка шляхты Кобрынскага павету, інжынэра-фартыфікатара Міхала Орды, які даў сыну імя францускага імпэратара.
Зьмест |
[рэдагаваць] Лінгвіст
У Парыжы, на эміграцыі Напалеон Орда пачаў перакладаць паэзію аўтараў-ліцьвінаў на францускую. Выдаў першы, у 1856 годзе, падручнік польскай мовы для замежнікаў.
Вызначыўся Орда і ў галіне літаратурнай дзейнасці: пісаў шматлікія артыкулы пра выдатных людзей і цікавыя мясціны. У 1839 годзе Напалеон Орда прыняты ў Польскае гістарычна-літаратурнае таварыства. Сябра Адама Міцевіча, ён быў ягоным нястомным папулярызатарам. У ліку знаёмых Орды былі таксама Тургенеў, Бальзак, Стэндаль, Расіні, Вэрдзі.
[рэдагаваць] Музыка
Піяніст і кампазытар Напалеон Орда ў сярэдзіне 1840-х гадоў быў дырэктарам Італьянскай опэры ў Парыжы. Разам зь сябрам, Фрэдэрыкам Шапэнам, ён багата зрабіў для папулярызацыі нашай айчыннай музычнай культуры ў Эўропе.
Музычныя творы самога Орды, асабліва палянэзы, мазуркі й вальсы, вылучаюцца самабытным і вітруозным стылем. Слава, грошы й спакойнае жыцьцё ў вясёлай францускай сталіцы былі гарантаваныя. Напалеон Орда ствараў рамансы і песьні на словы С. Вітніцкага і А. Плуга, выдаў «Альбом твораў польскіх кампазытараў» (1838). Орда стаў аўтарам славутай «Граматыкі музыкі», што выйшла ў 1873 годзе ды была высока ацэненая Станіславам Манюшкам, які лічыў Орду сваім настаўнікам.
[рэдагаваць] Паўстанец
Орда пакінуў сваё імя і ў гісторыі нацыянальна-вызвольнага руху Беларусі. Ён быў адважным правадыром паўстанцаў-патрыётаў.
Падчас вучобы ў Сьвіслацкай гімназіі ён далучыўся да тайнага студэнцкага таварыства «Заране». А падчас вучобы ў Віленскім унівэрсытэце прыцягваўся да палітычнага дазнаньня. Унівэрсытэт здольны студэнт ня скончыў — у 1827 годзе быў адлічаны за прыналежнасьць да тайнага студэнцкага таварыства. Пасьля арышту і 15-месячнага турэмнага зьняволеньня вяртаецца ў родныя Варацэвічы, але застаецца пад наглядам паліцыі і завяршае сваю адукацыю самастойна.
Падчас паўстаньня 1830-1831 гадоў ён камандаваў партызанскім атрадам. Ён становіцца, урэшце, стралком чацьвёртага палка коннай гвардыі Літоўскага корпусу ў Польшчы й нават вызначаецца ў бітве пад Коцкам і атрымлівае вышэйшую ўзнагароду — ордэн Залатога крыжа (Virtuti Militari) і чын капітана паўстанцкай арміі.
Пасьля задушэньня паўстаньня эміграваў у Францыю, дзе правёў 24 гады свайго жыцьця. Вярнуўся толькі ў 1856 годзе па амністыі, жыў у родных Варацэвічах. А напярэдадні паўстаньня Каліноўскага раптам зноў сур'ёзна заняўся маляваньнем.
[рэдагаваць] Мастак
Менавіта як мастака мы ведаем і цэнім Напалеона Орду.
У Парыжы Орда атрымаў мастацкую адукацыю ў студыі вядомага майстра архітэктурнага пэйзажу П'ера Жэрара, які і вызначыў яго мастацкі жанр. Для сваёй творчасьці Напалеон Орда выбраў тэхніку алоўкавага малюнка, падмаляванага акварэльлю, гуашшу ці сэпіяй, якой дасканала валодаў. Менавіта гэтая тэхніка маляваньня дазваляла апэратыўна і найбольш дакладна адлюстраваць натурны архітэктурны краявід ва ўмовах падарожжа.
У 1862-1863 гадах Напалеон Орда жыве то ў Горадні, то ў Вільні, то ў Пінску, потым на Валыні. У самы час паўстаньня, да канца 1864 году, ён мэтадычна аб'яжджае ўсе раёны найбольш актыўных баявых дзеяньняў і... малюе краявіды. Вось такі сабе знайшоў занятак у 57 (!) гадоў вэтэран-патрыёт: пачаў маляваць памятныя мясьціны й шэдэўры беларускага дойлідзтва. Акурат там, дзе праходзілі шляхі нашых паўстанцаў і расейскіх карнікаў.
Малюнкі Орды вызначаюцца дакумэнтальнасьцю, праз што маюць вялізарную каштоўнасьць для дасьледчыкаў архітэктуры, рэстаўратараў. Многія помнікі захаваліся толькі ў ягоных акварэлях ды малюнках.
Орда шмат падарожнічаў па ўсёй Беларусі, рабіў архітэктурныя накіды найбольш значных помнікаў, замалёўкі мясьцінаў, зьвязаных з жыцьцём выбітных асобаў, славутых помнікаў старасьвеччыны. Вынікам гэтых вандраваньняў зьявіўся аграмадны збор мастацкіх твораў, гэта больш за 1150 малюнкаў і акварэляў, больш 200 літаграфіяў!
3 1873 году Напалеон Орда распачаў ня менш манумэнтальную справу — выданьне ўласным коштам «Album Widokow Historycznych». Аднак было выдадзена толькі 260 малюнкаў-літаграфіяў у васьмі сэрыях (каля 120 па беларускіх губэрнях), гравіраваных на камені Алаізам Місеровічам у літаграфічным камбінаце Максімільяна Фаянса ў Варшаве.
З пэўнасьцю можна казаць, што творцаў такога маштабу й такога даробку ў жанры архітэктурнага краявіду няма больш у Эўропе.
Напалеон Орда зрабіў тысячы малюнкаў і падчас сваіх вандраваньняў па Эўропе. Орда наведаў Англію, Шатляндыю, Галяндыю, Партугалію й нават Альжыр. Ён нястомна працаваў, абіраючы для адлюстраваньня краявіды, што былі напоўненыя недасяжнай веліччу прыроды, што несла ў сабе гэтулькі неспасьцягальнага: горы, неабсяжныя даліны, паўразбураныя замкі, гожыя пастаралі.
[рэдагаваць] Памяць
У ХХ стагодзьдзі пра Напалеона Орду амаль не пісалі ў Беларусі. I толькі напярэдадні XXI стагодзьдзя пачалі ўсьведамляць маштаб асобы нашага суайчынніка.
У горадзе Іванава (Берасьцейская вобласьць) Напалеону Орду пастаўлены помнік. У менскім мікрараёне Брылевічы адна з вуліц названая імем Напалеона Орды.[1]
[рэдагаваць] Спасылкі
- Артыкул Сяргея Харэўскага ў «Нашай Ніве»
- Біяграфія на старонцы «Гісторыя Беларусі. Асобы.» Таварыства Беларускай Мовы
- Галерэя Напалеона Орды, сайт «Павет» (197 малюнкаў)
- Album Widoków Historycznych Polski
- «Глобус Беларусі», фотаздымкі помніка Орду ў Іванаве
- «Беларусь у малюнках Напалеона Орды. Другая палова XIX стагоддзя.» ISBN 985-04-0497-3