তুর্কীয় ভাষাসমূহ

উইকিপিডিয়া, মুক্ত বিশ্বকোষ থেকে

তুর্কীয় ভাষাসমূহের ভৌগলিক বিস্তার
তুর্কীয় ভাষাসমূহের ভৌগলিক বিস্তার

তুর্কীয় ভাষাসমূহ (ইংরেজি ভাষায়: Turkic languages) মধ্য ও পশ্চিম এশিয়ায় কথ্য প্রায় ৩০টি ভাষার সমষ্টি। এদেরকে ৫টি শাখায় ভাগ করা যায়:

  • ওঘুজ, বা দক্ষিণী/দক্ষিণ-পশ্চিমী তুর্কীয়। এদের মধ্যে আছে তুর্কি ভাষা, যা তুরস্ক ও বলকান উপদ্বীপে বলা হয়। আজেরি, যা আজারবাইজান ও উত্তর ইরানে বলা হয় এবং তুর্কমেন, যা তুর্কমেনিস্তান ও মধ্য এশিয়ার অন্যান্য অংশে বলা হয়।
  • কিপচাক, বা পশ্চিমী তুর্কীয়। এদের মধ্যে আছে কাজাক ও কির্গিজ ভাষা, যেগুলি মধ্য এশিয়াতে প্রচলিত, এবং তাতার, যা মধ্য ভোল্‌গা নদী, তুরস্ক, বলকান ও চীনে প্রচলিত।
  • কার্লুক, বা পূর্বী তুর্কীয়। এদের মধ্যে আছে উজবেক ভাষা, যা উজবেকিস্তান ও মধ্য এশিয়ায় প্রচলিত। এবং উইগুর, যা চীনের জিনজিয়াং উইগুর নামের স্বায়ত্বশাসিত অঞ্চলে প্রচলিত।
  • উত্তর তুর্কীয় বা পূর্ব হুনীয়। এদের মধ্যে আছে সাইবেরিয়ার কিছু ভাষা, যেমন ইয়াকুট ও আলতাই।
  • চুভাশ। এটি একটিমাত্র ভাষা; মধ্য ভোল্‌গা অঞ্চলে প্রচলিত।

[সম্পাদনা] শব্দভাণ্ডার তুলনা

প্রাচীন তুর্কীয় তুর্কি আজেরি তুর্কমেন তাতার কাজাখ কির্গিজ উজবেক উইগুর সাখা/ইয়াকুট চুভাশ
Persons Father Ata Ata Ata Ata Ata Ata Ata Ota Ata;    
Mother Ana Anne Ana Ene Ana Ana Ene Ona Ana   An'n
Son O'gul Oğul Oğul Oğul (O'g)ul Ul Uul O'gil Oghul Uol Yvul
Man Er(kek) Erkek/Adam Kişi Erkek Ir Er/Erkek Erkek Erkak Er Er Ar
Girl Kyz Kız Qız Gyz Kız Qız Kız Qiz Qiz Ky:s Xe'r
Person Kiši Kişi Adam Kişi Keše Kisi Kishi Kishi Kishi Kihi  
Bride Kelin Gelin Gəlin Geli:n Kilen Kelin Kelin Kelin Kelin Kylyn Kilen
Mother-in-law   Kaynana Qaynana Gayın ene Kayınana Qayın ene Kaynene Qayın ona Qeyinana    
Body parts Heart Jürek Yürek Ürək Ýürek Yorak Jürek Jürök Yurak Yürek Süreq  
Blood Qan Kan Qan Ga:n Kan Qan Kan Qon Qan Qa:n Jon
Head Baš Baş Baş Baş Baš Bas Bash Bosh Baş Bas Puš
Hair Qıl Tüy/Kıl Tük/Qıl Qyl Kıl Qıl Kıl Tuk Qil Kıl Xe'le'r
Eye Köz Göz Göz Göz Küz Köz Köz Ko'z Köz Kos Kör
Eyelash Kirpik Kirpik Kiprik Kirpik Kerfek Kirpik Kirpik Kiprik Kirpik Kirbi: Xurbuk
Ear Qulqaq Kulak Qulaq Gulak Kolak Qulaq Kulak Quloq Qulaq Gulka:k Xo'lga
Nose Burun Burun Burun Burun Boryn Murın Murun Burun Burun Murun  
Arm Qol Kol Qol Gol Kul Qol Kol Qo'l   Qol Xol
Hand El(ig) El Əl El   Alaqan Alakan   Qol Ili: Ala'
Finger Barmak Parmak Barmaq Barmak Barmak Barmaq Barmak Barmoq Barmaq    
Fingernail Tyrnaq Tırnak Dırnaq Dyrnaq Tyrnak Tırnaq Tırnak Tirnoq Tirnaq Tynyraq  
Knee Tiz Diz Diz Dy:z Tez Tize Tize Tizza Tiz Tüsäχ  
Calf Baltyr Baldır Baldır Baldyr Baltyr Baldır Baldır Boldyr Baldir Ballyr  
Foot Adaq Ayak Ayaq Aýaq Ajak Ayaq Ayak Oyoq Ayaq Ataq  
Belly Qaryn Karın Qarın Garyn Qaryn Qarın Karın Qorin Qerin Qaryn Xyra'm
Animals Horse At At At At At At At Ot At At Ut
Cattle Siyir Sığır/Mal Mal-qara Sygyr Sıyer Sïır Sıyır

(Southern)

Sigir Siyir    
Dog Yt İt İt It Et Ït It It It Yt Jyda
Fish Balyq Balık Balıq Balyk Balyq Balıq Balık Baliq Beliq Balyk Pola'
Louse Bit Bit Bit Bit Bet Bït Bit Bit Pit Byt Pyjda
Other nouns House Ev Ev Ev Öý Öy Üy Üy Uy Öy   Av
Tent Otag Otağ/Çadır Çadır Otaq/Chadyr   Otaw Çatır Otoq/Chodir Otaq Otu:  
Way Yol Yol Yol Yo:l Yul Jol Jol Yo'l Yol Suol Sol
Bridge Köprüq Köprü Körpü Köpri Küpar Köpir Köpürö Ko'prik Kövrük Kürpe  
Arrow Oq Ok Ox Ok Uk Oq Ok O'q Oq Ugu
Fire Ot Od Od Ot Ut Ot Ot O't Ot Uot Vot
Ash Kül Kül Kül Kül Köl Kül Kül Kul Kül Kül Kö'l
Water Suv Su Su Suw Syw Sw Suu Suv Su Ui Syv
Ship Kemi Gemi Gəmi Gämi Kimä Keme Keme Kema keme   Kim
Lake Köl Göl Göl Köl Kül Köl Köl Ko'l Köl Küöl  
Sun/Day Küneš Güneş/Gün Günəş/Gün Gün Kojaš Kün Kün Quyosh/Kun Kün Kün Xövel
Cloud Bulut Bulut Bulud Bulut Bolyt Bult Bulut Bulut Bulut Bylyt Pelet
Star Yulduz Yıldız Ulduz Ýyldyz Yoldyz Juldız Jıldız Yulduz Yultuz Sulus Soldor
Earth Topraq Toprak Torpaq Toprak Tufrak Topıraq Topurak Tuproq Tupraq Toburaχ To'pra
Hilltop Töpü Tepe Təpə Depe Tübä Töbe Töbö Tepa Töpe Töbö Tübe'
Tree Yağac Ağaç Ağac Agaç Agaç Ağaş Darak Daraht Dereh    
God Tenri Tanrı Tanrı Taňry   Täñiri Teñir Tangri Tengri Tanara Tura
Sky Kök Gök Göy Gök Kük Kök Kök Ko'k Kök Küöq Kovak
Adjectives Long Uzun Uzun Uzun Uzyn Ozyn Uzın Uzun Uzun Uzun Uhun Vorom
New Yany Yeni Yeni Yany Yana Jaña Jañı Yangi Yengi Sana Sene
Fat Semiz Semiz Kök Semiz Simyz Semiz Semiz Semiz Semiz Emis Samar
Full Tolu Dolu Dolu Do:ly Tuly Tolı Tolo To'la Toluq Toloru Tolli
White Aq Ak Ak Ak Aq Ak Oq Aq    
Black Qara Kara Qara Gara Kara Qara Kara Qora Qara Xara Xora
Red Qyzyl Kızıl Qızıl Gyzyl Kyzyl Qızıl Kızıl Qizil Qizil Kyhyl Xerle
Numbers 1 Bir Bir Bir Bir Ber Bir Bir Bir Bir Bi:r Perre
2 Eki İki İki Iki İke Eki Eki Ikki Ikki Ikki Ikke'
4 Tört Dört Dörd Dö:rt Dürt Tört Tört To'rt Töt Tüört  
7 Yeti Yedi Yeddi Yedi Yide Jeti Jeti Yetti Yättä Sette  
10 On On On O:n U On On O'n On Uon Vonu
100 Yüz Yüz Yüz Yü:z Yüz Jüz Jüz Yuz Yüz Sü:s Ser
প্রাচীন তুর্কীয় তুর্কি আজেরি তুর্কমেন তাতার কাজাখ কির্গিজ উজবেক উইগুর সাখা/ইয়াকুট চুভাশ
অন্যান্য ভাষা