Авар каганачĕ

Википедири материал

Авар каганачĕ, – вăтам ĕмĕрсенче (562823) Тухăç Европăра сарăлса выртнă патшалăх. Унăн шутне хальхи Венгри, Словаки, Хорвати тата Румыни çĕрĕсем кĕнĕ. Патшалăха аварсен каганĕ Пуян никĕсленĕ.

Тупмалли

[тӳрлет] Истори

[тӳрлет] Аварсем Танай çине куçни

Пĕрремĕш хут аварсем Европăна 558 çулта çитнĕ. Вĕсем Висанти çĕрĕсене кĕресшĕн пулнă, çавăнпа алансен ертӳçĕвне Саросине çак ĕçре пулăшма ыйтнă. Часах аварсен элчисем Константинополе пырса çитнĕ. Авар элчисен ертӳçи Кандык Висанти императорне çапла сăмах хушнă: «Сан пата авар халăхĕ килчĕ, чи пысăк та чи вăйлă халăх. Эпир çăмăллăнах тăшмансене хăваласа яма та аркатса пĕтерме пултаратпăр, çавăнпа санăн аварсемпе туслă килĕшӳ туни питĕ тупăçлă пулĕ: эпир сирĕн шанчăклă хӳтĕлевçĕсем пулăпăр».

Çак вăхăтри политикă тапхăрĕнче висанти императăрĕшĕн аварсем питĕ тупăçлă тамарсем пулнă. Вăл вĕсемпе союзник хутне çырнă та кăтригурсемпе, çавсемпе тăванлă утигурсемпе тата тухăçславян йăхĕпе — антсемпе — вăрçма янă. Аварсем ăнăçлă çапăçнă. Вара император аварсене хальхи Серби çĕрĕсене илме сĕннĕ. Анчах та аварсене ку çĕрсем кăмăла кайман. Вĕсем хăйсем валли Дунай çумĕнчи Добруджăна халаллама ыйтнă, тӳрем вырăнсем çеçенхир çыннисене ытларах кăмăла кайнă. Кунта та вĕсем нумаях лăпланса пурăнайман. Гепидсене хирĕç лангобардсемпе пĕрмайлă пулса вăрçса çĕнтернĕ. Вара вăрçă умĕн килĕшĕвĕпе лангобардсем Паннони çĕрне аварсене парса хăварнă.

Гепидсем çапăçăва выляса яни висанти императăрне питĕ вырăнлă пулнă. Висантисем тӳрех вĕсен авалхи Сирми çĕрĕнчи шĕкĕр хулине йышăннă, ку япала вара аварсене килĕшмен, вĕсем висантисемпе нумай хушă хирĕçӳллĕ пурăннă.

[тӳрлет] Авар каганатне никĕслени (аварсен мал тапхăрĕ)

'Пуян I каган

'562 çулта аварсен талантлă çарпуçĕ, политикĕ хан Пуян Висантипе, лангобардсемпе тата ытти славян тата тӳрк йăхĕсемпе тамарлăхсем туса Вăтам Танайçире çирĕпленсе лараççĕ, кунтанах вĕсем славянсен çĕрĕсене, Висанти империи тата Франксен империне вăрçăсемпе часах тапăнса тăраççĕ.

[тӳрлет] Константинопăле хупăрлани

626 çулта аварсем Перси майлă пулса иран-висанти вăрçине хутшăннă. Пăхăнтарнă славянсемпе Константинопăле хупăрласа илнĕ. Çав хушăрах персисем хула патне Азирен, Босфор енчен çитнĕ. "Грек çулăмĕпе" висантисем славянсен флотне çунтарса янă. Вара славянсемпе аварсем хулана пĕрле пуçтарăнса тапăнайман. Ăнăçу тупайман пирки авар каганĕ славянсем çине кӳреннĕ, лешсем те "çилленсе" çапăçу вырăнне пăрахса хăварнă. Аварсем ĕнтĕ славянсен çуран çарĕсĕр, вĕсен тапăну киммисемсĕр çав тери лайăх хӳтлĕхлĕ Констатинопăле илме пултарайман.

[тӳрлет] Авар каганачĕ хавшакланни

Аварсем 626 çулта Константинополь патĕнчи çапăçăва выляса янă хыççан каганатран пăлхарсем (прото-пăлхарсем) тухаççĕ, 632 çул тĕлне Купрат хан катригур, утигур тата оногур йăхĕсене пĕрлештерсе Аслă Пăлхар ханлăхне йĕркелесе хурать, аварсене пĕтĕмпех Хура тинĕс çумĕнчи Çурçĕр енчи, Аялти Танайçи çĕрĕсенчен хăваласа кăларса ярать.

[тӳрлет] Вăтамавар тапхăрĕ

[тӳрлет] Каганата аркатни

Аварсем франксемшĕн чи хăрушă тăшманĕсем пулнă. Çавăнпа всем туслăх тăвасăш тăрăшнă. 780 çулта Вормс хулине аварсен элчисем пынă, кайран франксен элчисем каганата çитнĕ. Çапах та 788 çулта Бавари герцогĕ Тассилон III аварсемпе франксене хирĕç килĕшӳ тунă. Анчах та çав çулах вĕсен çарне çапса çĕмĕрнĕ, вара Бавари Франксен патшалахĕ шутне кĕрет. Çавăн чухнех Карл аварсене пĕтĕмпех çапса аркатмалли план тăвать.

[тӳрлет] Аварсен каганĕсем

[тӳрлет] Вуламалли

Урăх чěлхесем