Крит

Википедири материал

Крит (грек. Κρήτη) — грексен чи пысăк утравĕ.

Тупмалли

[тӳрлет] Географи

Вăтаçĕр тинĕсĕнче 5-мĕш вырăнта, Европăран 110 çухрăмра, Азирен 175 çухрăмра, Африкăран 300 çухрăмра вырнаçнă. Крит утравне виçĕ тинĕс хумĕсем — Ионик, Ливи тата Эгей — çапăнаççĕ. Крит — Грецин 13 çĕрĕсенчен пĕри. Патшалăхăн чи пысăк, Тухăç Вăтаçĕртинĕсĕнче иккĕмĕш (Кипр утравĕ хыççăн) утравĕ. Эгей тинĕсĕн кăнтăр енче пулать. Тĕп хули — Ираклион. Çĕр лаптăкĕ — 8336 çм². Çыранĕсен вăрăммăшĕ — 1046 çухрăм. Крит çĕрĕсем туллă-сăртлă. Ту тăрăхĕсем утрава анăçран тухăçалла тухаççĕ, вĕсем виçĕ пайран тăраççĕ:

  • Шурă Тусем е Лефка Ори, анăç енче (çӳллĕшĕ 2452 м. çитет)
  • Ида е Псилорит, утрав варинче (çӳллĕшĕ 2456 м. таран)
  • Диктей е Ласифи тăвĕсем (2148 м. çӳллĕш).

Крит утравĕн тăвĕсем çинче çĕр ĕçĕсене тытмалли нумай тухăçлă çĕрлĕ тата çителĕклĕ нӳрĕклĕ платтăсем пур. Пысăкраххисем: Ласифи якатăвĕ, Омалос якатăвĕ тата Ниды якатăвĕ. Çапла та тусенче чылай чул хăвăлĕсем, нумайăшне авал чӳк вырăнĕ туса усă курнă, çакăн пирки чылай археологи тупăнăвĕсем пĕлтереççĕ. Вĕсенчен паллăраххисем: Диктей, Идей, Мелидон (Апокорон çĕрĕнче), Омалоса чул хăвăлĕ (Ханьи çĕрĕнче) тата Сентони чул хăвăлĕ (Рефимно çĕрĕнче). Крит çинче шывсем-кӳлĕсем сахал, вĕсем пĕчĕк çеç, пĕр кӳлĕ çеç — Курна, вăл Апокорон çĕрĕнче.

[тӳрлет] Климачĕ

Крит икĕ климат тăрăхĕсенче — Вăтаçĕртинĕс тата Çурçĕр-Африка. Утравĕн климачĕ умеренный (чăвашла куçарма кирлĕччĕ: вăхăтлă, чухă, шутлă...). Нӳрĕклĕхĕ чылай пулма пултарать, тинĕсе çывăхлăхран килет. Хĕлсем çемçе, анчах та çилĕллĕ. Айлăмсенче юр патах ӳкмест, çапах та туллă çĕртре часах çăвать. Çу тăршшипех вăтам температура утрав çинче +20 — +30 °C. Çак йĕркерен тухакан Критăн кăнтăр çыранĕ шутланать, вăл вара Çурçĕр-Африка климачĕн тăрăхĕнче, çавăн пирки кунта çусем шăрăхрах, хĕлсем çемçерех.

[тӳрлет] Утрав çĕрĕсем

Крит утравĕ — Грецин аяк çĕрĕ шутланать. Вăл тăватă çĕрснчен (облаçсенчен, провицисенчен, номсенчен (греч. νομοί)тăрать:

  • Хания
  • Ираклион
  • Ласифи
  • Ретимно

[тӳрлет] Хулисем

Пысăкраххисем çаксем пулаççĕ:

  • Ираклион — утравăн тĕп хули, (275000 çын).
  • Хания (139000 çын).
  • Ретимно (69290 çын).
  • Иерапетра (21025 çын).
  • Агиос-Николаос (19000 çын).
  • Сития (9075 çын).

[тӳрлет] Халăхĕ

Критра 2005 çулта халăхĕн шуче 650000 çын пулнă.

[тӳрлет] Курса çӳремеллисем

Крит утравĕ çинче археологсем чакаласа тупнă авалхи вырăнĕсем: Кноссе, Малье, Фесте, Гортине тата ыттисем те; Ретимно хулинчи Фортецца ятлă Венеци карманĕ, Самари ту хушăкĕ. Крит Миной цивилизацин (пирĕн эрăччен 2600 - пирĕн эрăччен 1400) тĕп вырăнĕ пулнă, вăл ĕнтĕ Европăра чи ватти шутĕнче пулать.