Sècia

From Wikipedia

(manca)(???)Un airòun in d'la fôs d'la Sáccia.
(manca)(???)Un airòun in d'la fôs d'la Sáccia.

Artécol in dialèt arzân

Al Sècia l'è un fióm impurtânt ed l’Êlta Itâlia ch’al cór per la grân pêrta in Emélia-Rumâgna e, ind al pès finêl, in Lumbardéia.
L'é per lunghèsa (172 km), bacîn e purtêda mèdia (42 mc/sec), al principêl fiôm, a dréta, ch’al và a dêr ind al Po dôp al Tanêr.
Al só bacîn (lêregh 2.292 km²) l'è ‘na curiositê perché l'è cumpâgn, cme destèisa, a cól dal Panêr.

Contents

[edit] Al côrs dal fiôm

Al nâs dal' Êlp ed Succiso inséma a l’ Apenèin tôsch-emiliân in pruvîncia ed Rèz Emélia, mìa luntân dal pâs dal Sréj; al và vêrs mezanôt e, a partîr da la zûnta dal j acqui di turèint Dôl e Dragòun (c’al sucêd atâch a Srédel), al cumîncia a sgnêr i cunfîn tr’al pruvînci ed Rèz e Mòdna.
Al rîva pó ind la Pianûra Padâna atâch a Sasôl pruvîncia ed Mòdna, al mêt insém a l’ j acqui dal Tresnêr atâch a Rubēra, e al pâsa d’aréint a la zôna ôvest 'dla sitê ed Mòdna.
D’ed ché al ralèinta e al cór a besabōga lòungh un lèt quacê d’êrsen, al bâgna al comûn ed Cuncôrdia e dôp al fà al só ingrés, ind la pêrt finêla dal só côrs, in Lumbardéia.
Ché al bâgna Quistèl e al và pó a dêr ind al Po apèina ûn pô a mezdé ed Mântva a Mirasôl ed Sân Bendèt Po, atâch al pôst in dō al Mîncio al và a finîr int al Po.

[edit] La purtêda dal j acqui

Cme tót i côrs d'âcvua dal nôstri muntâgni al Sècia al pâsa dal grând sót d’ istê a grôsi pîni in premavèira e mâsma in avtûn.
In cunfrûnt a ch’j éter fiôm dal nôstri muntâgni che vân a dêr in dal Po as fà nutêr pr ‘al sô purtêdi bundânti in premavèira (qualitê cumpâgn al Panêr) grâsia a l’ j impurtânti anvêdi che vînen zò, per grân pêrt ed l 'ân, ind la zôna in dō al nâs.
Al vôda, in dōve a gh’é al sbòch ,42 mc/sec ed purtêda, la pió êlta (tgnû fôra al Tanêr) tra i fióm ed dréta che vân a dêr ind al Po.
Al sô pîni avtunêli, in mâsma prepotèinti e lidgôsi (che, in chês fôra dal nurmêl, pōlen rivêr ânca a grandèsi d’ed sôver a i 2.000 mc/sec.), vînen in pêrta controlêdi ind al pcòun préma ed Mòdna da ûn complichê sistèma ed câsi de slerêgh.

[edit] I turèint che vân a dêr ind al Sècia

I principêl turèint che vân a dêr ind al Sècia j ‘n:

  • L’Ôzla
  • Al Scél
  • Al Dôl
  • Al Dragòun
  • La Rusèina
  • Al Tresnêr
  • La Fôsa

[edit] Curiositê

Al côrs a mezanōt ed la Via Emélia l’à patî dimóndi cambiaméint: as péinsa che in epóca rumâna al pasés pió a sira d’incô fîn a Cavés, pô al cambiêva diresiòun a la brósca a matéina e l’andêva a fînir ind al Po a Bundèin. Cun i lavôr purtê avanti dal 1288 al 1360 l’è stê ublighê ind al lèt dal dè d’incô, atravêrs un pât fr’al sitê ed Pèrma, Rèz, Mòdna, Mântva e Frêra l’é stê dê, in virtó ed còsta lêansa, al nòm al paèiş ed Cuncôrdia inséma al Sècia ch’a’s câta gióst inséma al Sècia.

Al sô nóm latèin lê Sicla, e l'é curiôs nutêr che l'è maschîl pr’ i arsân (al Sècia) e feminîl pr’ i mudnèiş (la Sècia).


Artéccol in dialètt mudnés

La Sáccia l'è un fiómm impurtânt ed l'èlta Itàlia c'al córr per la grân pèrta in Emélia-Rumàgna e, in d'al pêż finêl, in Lumbardìa.
L'è, per lunghèża (172 km), bacîn e purtèda mèdia (42 mc/sec), al principêl fiómm, a drétta, ch'al và a dêr in d'al Po dòp al Tanêr.
Al sô bacîn (lèregh 2.292 km²) l'e 'na curiositê parchè l'è cumpâgn, cmé destésa, a quáll d'al Panêr.

[edit] Al côrs d'al fiómm

Al nâs dal' Êlp ed Succiso insìma a l' Apenèin tôsch-emiliân in pruvèinza ed Rèz, mìa luntân dal pâs dal Sréj; al và vérs meżanôt e, a partîr da la zûnta d'i acqui d'i turèint Dôl e Dragòun (ch'agh è datês da Srédel), al cmèinsa a sgnêr i cunfîn tr'al pruvèinzi ed Rèz e Mòdna.
Al rîva pò in d'la Piàna Padàna datês a Sasôl in pruvèinza ed Mòdna, al ciàpa j'acqui d'al Tresnêr datês da Rubêra, e al pàsa asvèin a la zòna ovest d'la zitê ed Mòdna.
D'ed chè al ralèinta e al córr a l'imbarièga lóngh un lêt quacê d'èrżen, al bàgna al cumûn ed Cuncôrdia e dòp al fà al sô ingrês, in d'la pêrt finèla dal sô côrs, in Lumbardìa.
Chè al bàgna Quistêl e al và pò a dêr in d'al Po apèina ûn pô a meżdè ed Mantva, a Mirasôl ed San Bendátt Po, datês al pôst in-dûv al Mînc' al và a fgnîr in d'al Po.

[edit] La purtèda d'j'acqui

Cme tótt i côrs d'acqua d'i nòstri muntàgni al Sáccia al pàsa da d'i gràn sótt d'istê a gròsi pìni in premavéra e sovratótt in autónn.
In cunfròunt a chi èter fiómm dd'i nòstri muntàgni ch'i vân a dêr in d'al Po as- fà nutêr pr'él sô purtèdi bundànti in premavéra (qualitê cumpàgna al Panêr) gràsia a j'impurtànti anvèdi ch'i vìnen żò, per gràn pêrt d'l'ân, in d'la zòna in-dûv al nâs.
Al vóda, in-dû' a gh'è al sbôch ,42 mc/sec ed purtèda, la pió èlta (tgnû fôra al Tanêr) tr'i fiómm ed drétta che vân a dêr ind al Po.
Al sô pìni autunèli, di mòndi prepotèinti e lidgôsi (che, in chês fóra dal nurmêl, pôlen rivêr ànca a grandèssi ed sóver a i 2.000 mc/sec.), vìnen in pèrta cuntrulèdi in d'al pcòun prémma ed Mòdna da un cumplichê sistèma ed càsi ed slèregh.

[edit] I turèint ch'i vân a dêr in d'la Sáccia

I principêl turèint ch'i vân a dêr in d'la Sècia i én:

  • L'Òżla
  • Al Scêl
  • Al Dôl
  • Al Dragòun
  • La Rusèina
  • Al Tresnêr
  • La Fôsa

[edit] Curiositê

Al côrs a mezanôt d'la via Emélia l'à patî di mòndi cambiamèint: a-s pèinsa ch'in època rumàna al pasés pió a sira d'incô, fîn a Cavêż, pò al cambièva direziòun a la brósca a matèina e l'andèva a fgnîr in d'al Po a Bundèin. Cun i lavôr purtèdi avanti dal 1288 al 1360 l'è stê ublighê in d'al lêt d'al dè d'incô, atravêrs un pât fr'al zitê ed Pèrma, Rèz, Mòdna, Màntva e Frèra l'è stê dê, in virtó ed sta aleànsa, al námm al paés ed Cuncôrdia sôver la Sáccia c'a-s càta gióst insìma a ls Sáccia.

Al sô námm latèin l'è Sicla, e l'è curiôs nudêr ch'l'è maschîl pr'i arsân (al Sècia) e feminîl pr'i mudnés (la Sáccia).