Rubēra
From Wikipedia
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Rubēra (Rubiera in italiân) L’é un cumûn ed zîrca 15000 abitânt ‘d la pruvîncia ed Rèz. A's câta inséma a la via Emélia, coleghèe cun Rèz da un servési ed curêra e cun la stasiòun feroviâria inséma a la lénia Milân-Bològna.
Contents |
[edit] Stòria
[edit] Al j-urégin
Al nòm in urégin l’êra Corte de Herberia, e al pré deşgnîr dal cêltich er-beria («in mèz a la pianûra»), mèinter al Musèo lapidâri ed Mòdna a’s stîn da cât ‘na lapìde dal 259 d.C., cla cûnta ‘d la fabricasiòun ‘d un pûnt ed prêda inséma al Sècia per cûnt ed j-imperadōr rumân Gallieno e Valeriano, dôp che còl préma, fât in lègn, l’à ciapèe fôgh. Al prémi nutési ed l’ època stôrica a’s arfân al 915, quând l’êra al fèdev di Supponidi, dôp l’è pasêda a i Obertenghi. Ind l’êlt Medioêv al cèinter al pêrd impurtânsa a favōr ‘d la campâgna lé d’atōrna, e l’é prôpia in ste ocasiòun che a cumîncen a gnîr só dal cà, in dōve préma an gh’n’êren mìa, dintōren a la pēv di Sânt Faustèin e Giovita, cla s’ arfà al 980.
[edit] Al medioēvo
Ind al XII sècol, atravêrs l’intervèint dal comûn ed Rèz, al cèinter pôst in môd stratègich inséma al rîvi dal Sècia e bòun ed controlêr i trafîch che curîven lòungh la via Emélia, al mócia incòra impurtânsa. A’s scâta di sègn storîch inséma a di documèint cun al nòm “Herberia”, difèis da dal mûri gajêrdi e da un sicûr castrum. Prôpia la nôva qualitèe militêra dal cèinter, che al s’impés ed gînta ch’la gh’va a stêr e ch’la desvîn ânca dal zôni cunfinânti, la finirà pr’ èser la carateréstica ed ‘na bòuna pêrt ed la stòria di ân dôp: al batâlij tra i mudnèis e j-arzân ind al nel 1200; i scōnter tr’ al pêrti arzâni del sècol dôp; al batâlij tr’ al XV e XVIII sècol tra j-esêrcit ed divêrsa râsa. Gh’è d’ arcurdêr che a Rubēra ind al mâg 1409, in ‘na batâlja cōnter i Visconti, l’è stèe masèe Ottobono Terzi, l’ûltem sgnōr ed Rèz. Per circa dû sècol Rubēra l’é stêda fèdev di Buiêrd (‘d l’ istèsa râsa di Bianchi ed Lunigiana) che ind al 1423 da j-Estèinsi în stèe «convînt» a baratêr ste fèdev cun Scandiân. Dal 1512 al 1523 Rubēra l’è stêda cunquistêda da l’esêrcit dal Pêpa che al l’à dêda in fêdev ai Pio ed Chèrp: a l’artōren ‘d j- Este, la catòm fèdev ‘d la faméja Sacrati uriginâria ed Fusignano (RA) e fedelésima dal Dòca; la rôca l’è stêda incòra di pió rinfursêda e circundêda da fusòun dimòndi fònd ch’ al tulîva l’âcva dal Tresnêr. L’è pó stêda destinêda a perşòun per cōlpi pió pèisi, e lé stèe a Rubēra (alōra l’êra sòt a Mòdna) che s’é riunî al Tribunêl Statâri che l’à giudichèe e la cumpî, al 16 otòber 1822, la cundâna a môrt dal suversîv carbunêr Don Giuseppe Andreoli.
[edit] Dôp l'unitê d'Itâlia
Fâta l’unitèe d’Itâlia, Rubēra l’à més via la só carateréstica militêra trând zó al mûri che circundêven al bōregh, mèinter al Fôrt ind al 1873 al pâsa dal Stêt ai privèe arnunsiând al só rōl ed perşòun da paûra pr’ al tremèndi cundisiòun ed véta che gnîva tgnû chi gh’è stêva. A chi tèimp l’é i rubierèiṣ al ciamêven «Sâs» prôperia perché dirochèe e bandunèe. Ind al 1922, per drisêr la via Emélia, é stèe butèe zò la pêrta centrêla; al rêst a gh’è stèe fât d’j-apartamèint. La stòria modêrna ed Rubēra la cumbîna cun la spînta che tót al comprensôri industriêl ‘d la zôna l’à avû. La zôna comunêl l’é tóta in pianûra e còst l’à permés al sparpagnamèint masés sia dal coltivasiòun agriécoli che ‘d l’ attivitèe industriêla ed vâri genér. Al recupêr fât da pôch ed dimòndi palâs stòrich dal cèinter l’à fât turnêr in pusès di rubierèis i pôst ed grând nômina de stòria sitadèina.
[edit] La Cōrt Ospitêla ed Rubēra.
Es trâta d’un gróp ed fabrichêt gnû só per la fermêda e per l’arsôr di viandânt e pelegrèin, atâch a la traversêda dal Sècia, lòung la via Emélia e lòung a cl'êter âs stradêl che, paralêl al côrs d'âcva, al purtêva, atravêrs i pâs muntanêr, a Lóca e a Ròma. Un prém ospedêl per pelegrèin, mandèe avânti da ‘na comunitèe ed benedetèin, al gh’êra bèle ind al 1179 a l’ ardôs dal cèinter abitèe mó ind al 1523, in ocasiòun ‘d la costrusiòun di bastiòun difensîv, l’è stèe butèè zó. La faméja nôbila di Sacrati la badèe a la ricostrusiòun a l’albaşèin dal paèis. L'uspési al dêva l'ospitalitèe ed ‘na nôt e un sōl pâst ai pellegrèin e a i viandânt. Ind la cēşa a gh’è incòra dimòndi pêrt dal pitûri a frèsch originêli dal Garofalo. J-ambijnt adât a l'ativitèe ed l'uspèsi, refetôri e durmitôri, în més dintōren a ‘l lêregh curtîl centrêl cun la purtghâia a cruşêra sostgnû da 36 clōni. Al gróp ed fabrichêt monumentêl l’é adèsa pôst d’ importânti associasiòun culturêli: La Cōrt Ospitêla,[1] cèinter ed produsiòun, promosiòun, stòdi, e documentasiòun teatrêlea;al Pêrch Fluviêl dal Fiòm Sècia,[2] nèe per la gestiòun e la riqualificasiòun ‘d la zôna interesêda dal câsi d’ espansiòun del Sècia lè atâch, cun al musèo dal fiòm e l'acvuâri; Lènia ed Cunfîn,[3] prugèt culturêl ed rilevasiòun fotogrâfica ‘d la zôna.
[edit] Sitèe imparentêdi
- Neulingen – Germania, dal 1991
- Györújbarát – Ungheria, dal 2005
[edit] Curiositèe
Al comûn al vîn numinèe ind al tètol ed ‘na cansòun sōl sunêda ed Luciano Ligabue: Rane a Rubiera blues, da l'âlbum Buon compleanno Elvis.
Rubēra l’è al comûn in dō al stà ed cà al campiòun européo ed olímpich ed maratòuna Stefano Baldini.
[edit] Êter sît
- ↑ Vèder al sît ed la La Cōrt Ospitêla
- ↑ Vèder al sît dal Pêrch Fluviêl dal Sècia
- ↑ Vèder al sît ed la Lènia ed Cunfîn
Albinèa · Bagnôl in Piân · Baîş · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buşâna · Cadelbôsch ed Sôver · Campagnōla · Campeṣen · Canòsa · Carpnèida · Casalgrànd · Caşîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtêr · Guastâla · Ligûnchi · Lusēra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramşèit · Ré Salşêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · San Martèin · Sant’Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân