Lambrósch Arzân

From Wikipedia

Artécol in dialèt arzân

Butélia ed Lambrósch Arzân
Butélia ed Lambrósch Arzân

Al Lambrósch Arzân (Lambrusco Reggiano in italiân) l’é un vèin a DOC a la só produsiòun l’é permésa ind la pruvîncia ed Rèz.


Contents

[edit] Al Lambrósch

Lambrósch l’é al nòm ed ‘na sfîlsa ed vîdi mêdri diferèint, da dōve a’s pôl arcgnòser:

  • Lambrósch ed Surbêra
  • Lambrósch Grasparòsa
  • Lambrósch Salamèin
  • Lambrósch Marân
  • Lambrósch Mèister
  • Lambrósch ed Muntréch
  • Lambrósch Viadanèiş o Grapèl Rubêrti

[edit] La stòria

L’urégin dal nòme an n’é mìa sicûra, a gh’é dû pinsêr a propôşit. Al prém al vôl che al nòm al deşvègna da Labrum (mêrzen di câmp). La vîda la(m)brusca la sré còla ch’ la crès saldîva ai mêrzen di câmp e al vèin la(m)bruscus l’é in môd cêr al vèin fât cun sté òva. La secònda la dà l’urégin a l’uniòun dal parôli labo (tógh) e ruscus (ch’al fûra al palê), d’ed ché ânca l’urégin ed la parôla brósch.

La prôva ‘dl’antichitê de sté vîda la vîn da l’ etê dal brònz cun la squêrta ed gramustèin ed vîda salvâdgha ind al Teramêri, îşoli che gnîven só dal padòli fâti dal j-aluviòun di fióm, prôpria int al zôni, dal dé d’incô, ‘d la produsiòun dal Lambrósch. Êtri catêdi a fân pensêr che la vîda la fós cgnusû ânca da êtra gînta, d’ed là di Latèin, ânca a Etrósch e ai Gâl legór. Dimòndi în al testimoniânsi scréti ed la véta ind l’antichitê de sté vîda, n’ in pêrla Virgilio ind la só Quînta Bucòlica, n’in pêrla Catone ind al De Agricoltura, Varone ind la De Rustica per finîr cun Plinio al Vèc ind la só Naturalis Historia. A’s gh’à nutèsi ânca ‘d un antîgh vèin ch’al spumêva l’'Aigleucos sèmbra che al gnès fât cun al vîdi lambrusche.

An s’ cgnòs mìa precisamèint quând a s’é cumincê a cultivêr sté vîda in môd sèri. Sèmbra che quând în rivê i Longobêrd, che cun la lôr cunversiòn al Cristianèişom îven dê véta a dal comunitê ed cēşa atōren al pēv rumâni tr’ al VVII e al VIII sècol, a s’fōsen dê a la cultûra dal vîdi dal pôst. Un fât curiōş l’é che la zôna dal dé d’incô ed la produsiòun dal Lambrōsch la cumbîna quêşi in môd perfèt cun la zôna ch’l’êra sóta a l’avtoritê ed Matèlda ed Canòsa che intōren a la fîn dal sécol XI l’a fât ‘n tlarêda fésa ed fortèsi, in cuntât stratègich tra ‘d lôr, ch’la cumincêva dal Castèl ed Canòsa per divèdres principalmèint ind al properietê dal culèini arzâni e mudnèişi fîn a la rîva ed drèta dal Po ind al mantvân.

Mó sōl int al 1305 in un documèint ed ‘’’Pier De Crescenzi’’’ ed Bològna a’s pêrla ed tôr in considerasiòun la cultûra ‘d la vîda Labrusca. Però bèla int al 1430 a’s gh’à nutèsia ed l’esportasiòun in Frância dal nôster vèin, quând Nicolò III d’Este l’ à dê sté ōrden: ...che di tutto il vino che veniva condotto a Parigi, la metà del dazio non venisse pagata. La Granduchèsa ed Tuscâna mujêra ed Francesco I De Medici la scivîva ind al só diâri ed viâz: ... il buon vino di Scandiano fresco e frizzante. Int al 1567 Andrea Bacci, dutōr dal pêpa Sisto VI e studiōş dal piânti, al nutêva che: ...sui colli sottostanti l’appennino di fronte a Reggio e Modena si coltivano lambrusche, uve rosse, che danno vini piccanti, odorosi, spumeggianti per auree bollicine, qualora si versino nei bicchieri. Francesco Scacchi, dutōr ed Fabriano, dal sesèint, l’à parlê dal lambrósch prodotto da vite selvatica che poteva essere riprodotta dal seme direttamente.’Na nôta dal 29 utòber dal 1693 ind la cantèina di dóca d’Este l’é nutêda ‘n’ impurtânt partîda ‘d óva Lambrusca. La préma spartisiòun di trî genér ed vîda cultivêda: al lambrósch ed Surbêra, al Salamèin e al Grâspi Ròsi che arsmes’cêdi cun dal j-êtri òvi mēno impurtânti dân urégin a tót i genèr ed lambrósch prodòt l’é ed Francesco Aghazzotti int al 1867.

La necesitê ed mèter in règola al carateréstichi, la lōr compusişiòun e dôve gh’àn l’ urégin i divêrs lambrósch àn purtê a fêr sê D.O.C. separêdi:

  • 1961 al Mudnèişi:

Lambrusco di Sorbara,
Lambrusco di Graspa Rossa di Castelvetro,
Lambrusco di Salamino di Santa Croce

  • 1971 l’Arzâna:

Lambrusco Reggiano

  • 1976 la Culèini de Scandiân:

Lambrusco Grasparossa Colli di Scandiano e Canossa,
Lambrusco Montericcio Colli di Scandiano e Canossa

1987 la Mantvâna:
Lambrusco Mantovano

[edit] Carateréstichi dal Lambrósch Arzân

  • culōr: da roşè a rubèin vîv-spóma fîna cun andamèint lòungh.
  • udōr: mìa indiferèint e carateréstich.
  • savōr: sót, amâbil o dōls, al fréz, mìa trôp sostgnû, armuniôş, frèsch e mìa indiferèint, carateréstich.

[edit] Óvi druvêdi

Óva Lambrósch
Óva Lambrósch
  • Lambrósch Mèister: 85.0% - 100.0%
  • Lambrósch Marân: 85.0% - 100.0%
  • Lambrósch Muntréch: 85.0% - 100.0%
  • Lambrósch Salamèin: 85.0% - 100.0%
  • Ansâlota: 0.0% - 15.0%


[edit] La D.O.C. dal Lambrósch Arzân

Al 22 lój 1971 al Lambrósch Arzân a'gh vîn arcgnusûda, per mèz ‘d un decrêt ed l'alōra Presidèint ed la Repóblica, la denominasiòun d’ urégin Lambrusco Reggiano, e, ind l’ istès mumèint, a vînen apruvêdi al règoli ch’ el riguêrden. La denominasiòun la gh’à la mîra ed qualifichêr al j-òvi e i ralatîv vèin prodòt ind la zôna pruvincêla, bèle cgnusû e stimê fîn da l ‘ antichitê. A sté prupôşit la fésa ‘na sfîlsa ed règoli bèin spieghêdi, e al produtōr al dêv per fôrsa adatêres, in manēra che al prodòt al sia bèin spieghê e arcgnusû dal consumadōr. Al contròl dal rispèt dal règoli per prutêşer la carateréstica di prodòt l’é cunsgnê a ‘d un èint a pôsta, ânca ló nê int al 1971, e adèsa ciamê Consorzio per la Tutela dei vini "Reggiano" e "Colli di Scandiano e di Canossa". Dal 26 novèmber 1996, difâti, la DOC Lambrusco Reggiano la câmbia nòm e la dvèinta semplicemèint Reggiano, cun la presèinsa ed nōv genér d’ed là dal Lambrósch.

[edit] Cumpagnamèint cunsiliê

Al Lambrósch Arzân al va servî zôven, al va ‘d bû ind la primavèira dôp ed la vendèmia, a’s cumpâgna perfetamèint a la cuşèina tradisionêla arzâna oséja: lasâgni , lès, zampòun, cutghîn e salóm.
Al va servî frèsch (16°) e sturacê al mumèint.

Citasiòun dal sît dal : Consorzio Vini Reggiani

«

I vini "Reggiano" sono garzoncelli intriganti che giocano a tutta tavola.
Qualche impudente ha tentato, senza successo, di confinarli nelle angustie di una cucina regionale, misconoscendo il temperamento dei giovanotti.
Vini impazienti e refrattari alle classificazioni, si fanno largo a gomitate turbando le consuetudini gastronomiche e strapazzando i protocolli.
Si concedono sempre e la lusinga della loro spuma è irresistibile. Sono sfrontatamente infedeli.
Si mostrano volentieri in compagnia delle tagliatelle, ma il sabato sera escono con le orecchiette. E poi ammiccano ai bolliti, agli arrosti, alla selvaggina, ai salumi. A loro piace civettare coi formaggi e gongolano quando li accostano a qualche dolcetto. Coi pistacchi sono la fine del mondo.
Un consiglio: meglio averli come amici.
Ma allora, perché ai contadini non bisogna far sapere quanto sono buoni con le pere? »


[edit] Zôna ed produsiòun

Albinèa, Bagnôl in Piân, Baîş, Bibiân, Burèt, Brescèl, Cadelbôsch ed Sôver, Campagnôla, Campeşén, Canòsa, Carpèida, Casalgrând, Castelarân, Castelnōv ed Sót, Guastâla, Queriêgh, Curèz, Fâbrich, Gatâtich, Gualtêr, Muntèc, Nuvalêra, Puvî, Rèz, Quâter Castê, Rezôl, Ré Salşêr, Rōl, Rubēra, Sân Martèin in Ré, Sant'Ilâri d'Èinsa, Scandiân,Vsân, Viân.

[1] Sît dal Consorzio Vini Reggiano

In other languages