Llingües xermániques
De Uiquipedia
El xermánicu ye ún de los tueiros llingüísticos con máis falantes dientru del indoeuropéu.
[editar] Carauterísticas xenerales
Carauterízase pol pasu del acentu llibre indoeuropéu a la primeira sílaba radical y por camudare deillas consonantes indoeuropeas nun procesu fonétcu-fonolóxicu conocíu pol nome de primeira mutación consonántica.
Na primeira mutación consonántica:
1.Las oclusivas surdas orixinales tórnanse en fricativas surdas en xermánicu: Indoxermánicu */p/, */t/, */k/ (> */ph/, */th/, */kh/) > xermánicu /f/, /þ/, /h/
- /p/ > /f/: llatín. pater, poru: alemán Vater, inglés father, danés far
- /t/ > /þ/: llatín tres, poru: inglés three
- /k/ > /h/: llatín cord-, poru: alemán Herz, inglés heart
2.Las consonantes */b/, */d/, */g/ > xermánicu /p/, /t/, /k/
- /b/ > /p/: llatín baculum, poru: alemán Pegel
- /d/ > /t/: llatín decem, poru: inglés ten, danés ti
- /g/ > /k/: llatín gula, poru: alemán Kehle
[editar] Dialeutos xermánicos
El tueiru xermánicu ta axebráu en tres sotueiros ou grupos de llinguas:
Xermánicu nórdicu. Dientru d'esti grupu débese soliñar el xermánicu nórdicu occidental, col islandés y el feroés, y el xermánicu nórdicu oriental col suecu, el danés y el noruegu. Ésti cabeiru amuesa dúas variantes, el Bokmål ou noruegu de base danesa y el Nynorsk ou noruegu de base dialutal ocidental (poru agora pertenciente al xermánicu nórdicu oriental).
Llinguas xermánicas nórdicas:
- Escandinaviu antiguu (Antiguu islandés):
Xermánicu occidental. Ye´l grupu con máis falantes, puéis inclúi'l inglés y el alemán. D'un lláu pueden se estremare l'inglés, el frisiu, el neerlandés ou holandés (col afrikaans) y el baxu alemán y d'outru l'altu alemán (col yiddish), que sufríu la segunda mutación consonántica.
Llinguas xermánicas occidentales:
- Xermánicu occidental
- Altu alemán
- Luxemburgués
- Suizu alemán
- Yiddish
- Baxu alemán
- Plattdeutsch (abaxu alemán n'Alemaña)
- Neerlandés
- Xermánicu occidental insular
- Altu alemán
Xermánicu oriental. N'autualidá estinguíu. Yera'l grupu del góticu y del xépidu.
Llinguas xermánicas orientales:
- Góticu
- Góticu de Crimea
- Vándalu
- Borgoñés
- Llombardu
Tabla de comparanza ente las llinguas xermánicas:
Inglés | Inglés escocés | Afrikaans | Neerlandés | Alemán | Yiddish | Góticu | Islandés | Feroés | Suecu | Danés |
Apple | Aiple | Appel | Appel | Apfel | עפּל (Epl) | Aplus | Epli | Súrepli | Äpple | Æble |
Board | Buird | Bord | Bord | Brett | Baúrd | Borð | Borð | Bord | Bræt | |
Book | Beuk | Boek | Boek | Buch | בוך (Buḫ) | Bóka | Bók | Bók | Bok | Bog |
Breast | Breest | Bors | Borst | Brust | ברוסט (Brust) | Brusts | Brjóst | Bróst | Bröst | Bryst |
Brown | Broun | Bruin | Bruin | Braun | Bruns | Brúnn | Brúnt | Brun | Brun | |
Day | Day | Dag | Dag | Tag | טאָג (Tog) | Dags | Dagur | Dagur | Dag | Dag |
Die | Dee | Sterf | Sterven | Sterben | Diwan | Deyja | Doyggja | Dö | Dø | |
Enough | Eneuch | Genoeg | Genoeg | Genug | גענוג (Genug) | Ga-nóhs | Nóg | Nóg | Nog | Nok |
Give | Gie | Gee | Geven | Geben | געבן (Gebn) | Giban | Gefa | Geva | Giva/Ge | Give |
Glass | Gless | Glas | Glas | Glas | גלאָז (Gloz) | Gler | Glas | Glas | Glas | |
Gold | Gowd | Goud | Goud | Gold | גאָלד (Gold) | Gulþ | Gull | Gull | Guld | Guld |
Hand | Haund | Hand | Hand | Hand | האַנט (Hant) | Handus | Hönd | Hond | Hand | Hånd |
Head | Heid | Kop | Hoofd/Kop | Haupt/Kopf | קאָפּ (Kop) | Háubiþ | Höfuð | Høvd/Høvur | Huvud | Hoved |
High | Heich | Hoog | Hoog | Hoch | הױך (Hoyḫ) | Háuh | Hár | Høg/ur | Hög | Høj |
Home | Hame | Huis | Thuis | Heim | הײם (Heym) | Háimóþ | Heim | Heim | Hem | Hjem |
Hook | Heuk | Haak | Haak | Haken | Krókur | Haken | Hake | Hage | ||
House | Hoose | Huis | Huis | Haus | הױז (Hoyz) | Hús | Hús | Hús | Hus | Hus |
Many | Mony | Menige | Menig | Mehrere | Manags | Margir | Nógv | Många | Mange | |
Moon | Muin | Maan | Maan | Mond | Ména | Tungl | Máni | Måne | Måne | |
Night | Nicht | Nag | Nacht | Nacht | נאַכט (Naḫt) | Nahts | Nótt | Nátt | Natt | Nat |
No | Nae | Nee | Nee | Nein/Nö | נײן (Neyn) | Né | Nei | Nei | Nej | Nej |
Old | Auld | Oud | Oud | Alt | אַלט (Alt) | Sineigs | Gamall | Gamal/Gomul | Gammal | Gammel |
One | Ane | Een | Een | Eins | אײן (Eyn) | Áins | Einn | Ein | En/ett | En |
Ounce | Unce | Ons | Ons | Unze | Únsa | Uns | Unse | |||
Snow | Snaw | Sneeu | Sneeuw | Schnee | שנײ (Šney) | Snáiws | Snjór | Kavi | Snö | Sne |
Stone | Stane | Steen | Steen | Stein | שטײן (Šteyn) | Stáins | Steinn | Steinur | Sten | Sten |
That | That | Dit | Dat | Das | דאָס (Dos) | Þata | Þetta | Hatta | Det | Det |
Two | Twa | Twee | Twee | Zwei/Zwo | צװײ (Ẓvey) | Twái | Tveir | Tveir | Två | To |
Who | Wha | Wie | Wie | Wer | װער (Ver) | Has | Hver | Hvør | Vem | Hvem |
Worm | Wirm | Wurm | Worm | Wurm | װאָרעם (Vorem) | Maþa | Maðkur, Ormur | Ormur | Mask, Orm | Orm |