Беларуская Народная Рэспубліка
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Белару́ская Наро́дная Рэспу́бліка (БНР) — дзяржаўнае ўтварэньне на тэрыторыі сучаснай Беларусі, утворанае ў 1918 годзе. Мова дзяржавы -- беларуская, сталіца -- Менск. Праіснавала паўгады. Некаторыя гісторыкі лічаць, што БНР не з'яўлялася дзяржавай ў поўным сэнсе, а існавала толькі "на паперы". Аднак абвяшчэньне БНР было вялікім крокам Беларусі да асэнсаваньня сябе як асобнай самастойнай краіны.
Зьмест |
[рэдагаваць] Гісторыя
[рэдагаваць] Перадумовы
У ліпені 1917 году буржуазны Часовы ўрад ў Расеі перайшоў да адкрытай барацьбы з Саветамі. Двоеўладзьдзе скончылася. Бальшавікі перайшлі ў падпольле й узялі курс на падрыхтоўку ўзброеннага паўстаньня. У кастрычніку 1917 году яны атрымалі перамогу й улада перайшла ў рукі Саветаў. Вышэйшым органам савецкай улады на Беларусі быў Абласны выканаўчы камітэт Заходняй вобласьці й фронту (Аблвыкамзах).
У той жа час (ліпень 1917 году) актывізавалася беларускія нацыянальныя сілы, якія правялі ІІ з'езд беларускіх нацыянальных арганізацый, прынялі рашэньне дабівацца аўтаноміі Беларусі ў складзе дэмакратычна-рэспубліканскай Расеі. На з'ездзе была створана Цэнтральная рада, якая пасьля кастрычніка 1917 году была пераўтворана ў Вялікую беларускую раду(ВБР). ВБР не прызнала ўладу Аблвыкамзаха, бо разглядала яго як выключна франтавы орган улады. Супрацоўніцтва ВБР і Аблвыкамзаха ў справе стварэньне беларускай дзяржаўнасьці не адбылося. У сьнежні 1917 году па загаду Аблывакамзаха быў разагнаны Усебеларускі з'езд.
9 сьнежня 1917 году паміж Савецкай Расеяй й Нямеччынай пачаліся мірныя перагаворы, якія былі сарваны па віне Л.Троцкага. Нямецкае камандаваньне аддало сваім войскам загад пачаць 18 лютага 1918 году наступленьне, што рэзка абвастрыла сітуацыю на Заходнім фронце. Нямецкія войскі хутка набліжаліся да Гомеля й Менска. У такіх умовах кіраўніцтва Аблвыкамзаха й СНК Заходняй вобласьці вымушана было сьпешна эвакуіравацца ў Смаленск.
[рэдагаваць] Абвяшчэньне
Выканкам Усебеларускага з'езда вырашыў узяць уладу ў свае рукі. 21 лютага 1918 году ён зьвярнуўся да народа Беларусі з Устаўной граматай, у якой абвясьціў сябе часовай уладай на тэрыторыі Беларусі. Да адкрыцьця Усебеларускага Устаноўчага з'езда функцыі новай улады ўскладаліся на створаны Выканкамам народны Сакратарыят, старшынёй якога стаў адзін з лідэраў БСГ І. Варонка.
9 сакавіка 1918 году Выканкам прыняў другую Устаўную грамату, у якой абвясьціз Беларусь Народнай Рэспублікай - БНР. Выканкам быў перайменаваны ў Раду БНР, прэзідыум якой узначаліў прадстаўнік БСГ Я.Серада. Яна аб'яўлялася заканадаўчым органам да скліканьня Устаноўчага з'езда.
3 сакавіка 1918 году паміж Савецкай Расіяй і Германіяй быў заключаны Брэсцкі мірны дагавор, па якім землі, што ляжалі на захад ад лініі Дзьвінск - Сьвяньцяны - Пружаны й належалі раней Расеі, перадаваліся Нямеччыне й Аўстра-Венгрыі, якія павінны былі вырашыць будучыню дадзеных зямель. Гэта шчэ больш нараджала незалежніцкія ад бальшавіцкай Расеі тэндэнцыі ў радах беларускага нацыянальнага руху. Расла надзея на дапамогу нямеччыны ў будаўніцтве дзяржаўнасьці Беларусі.
25 сакавіка пасьля доўгіх спрэчак паміж прыхільнікамі незалежнасьці й прыхільнікамі аўтаноміі Беларусі ў складзе Расеі большасьцю галасоў была прынята трэцяя Устаўная грамата, якая абвяшчала незалежнасьць БНР. Афіцыйнай мовай была прынята беларуская, сталіцай новай дзяржавы стаў Менск.
Бальшавікі заявілі, што стварэньне БНР -- спроба буржуазна-памешчыцкіх колаў адарваць Беларусь ад расеі, далучыць яе да Нямеччыны. Не прызнала БНР і Нямеччына, бо гэта супярэчыла ўмовам Брэсцкага міру. Аднак нямецкая адміністрацыя не перашкаджала Радзе самастойна вырашаць шэраг пытаньняў. Рада БНР зьвярнулася да нямецкага імператара з тэлеграмай, у якой дзякавала за вызваленьне Беларусі, прасіла дапамагчы ў стварэньні яе дзяржаўнай незалежнасьці ў саюзе з Нямецкай імперыяй. Пасылка тэлеграмы выклікала ў БНР востры палітычны крызіс, БСГ раскалолася, утварыліся новыя партыі.
Незалежнасьць Беларускай Народнай Рэспублікі была прызнаная Летувай, Латвіяй, Эстоніяй, Фінляндыяй, Украінскай Народнай Рэспублікай, Чэхаславакіяй, Турцыяй.
[рэдагаваць] Зьнікненьне
Пасьля лістападаўскай рэвалюцыі ў Нямеччыне (1918 год) Савецкі ўрад дэнансаваў Брэсцкі дагавор і рушыў Чырвоную армію на захад. 10 сьнежня 1918 году Чырвоная армія заняла Менск. Менскі Савет аб'явіў аб аднаўленьні Савецкай улады. К сярэдзіне лютага 1919 году амаль на ўсёй тэрыторыі Беларусі зноў усталявалася ўлада бальшавікоў.
Беларускі нацыянальны камітэт (Белнацкам) на чале з А.Чарвяковым прапанаваў пераўтварэньне Заходняй вобласьці ў аўтаномную рэспубліку ў складзе РСФСР. Прапанову Белнацкама падтрымалі беларускія секцыі РКПб), якія аб'ядноўвалі беларусаў-камуністаў на чале з З.Жылуновічам. Бальшавіцкае кіраўніцтва прыслухалася да патрабаваньняў нацыянальных секцый ЦК РКП(б) і пайшло насустрач, прыняшы рашэньне аб стварэньні БССР.
30 сьнежня 1918 году ў Смаленску адбылася VI Паўночна-Заходняя абласная канферэнцыя РКП(б), на якой вырашалася пытаньне аб утварэньні БССР і КПБ. Было прынята рашэньне аб стварэньні самастойнай сацыялістычнай рэспублікі й перайменаваньні РКП(б) у КПБ. ЦК КПБ узначалілі А.Мясьнікоў і В.Кнорын, урад БССР -- З.Жылуновіч. 1 студзеня 1919 году быў абнародаваны Маніфест урада Беларусі, які абвясьціў утварэньне БССР. Уся ўлада аб'яўлялася толькі за Саветамі, сталіцай прызнаны Менск, пачалася падрыхтоўга да І з'езда Саветаў, каб заканадаўча аформіць стварэньне новай дзяржавы.
[рэдагаваць] Дзяржаўныя сымбалі
Дзяржаўнымі сымбалямі БНР сталіся бел-чырвона-белы сьцяг і герб «Пагоня».
[рэдагаваць] Эміграцыя
Ад 5 студзеня 1919 году Рада і ўрад БНР дзейнічаюць у эміграцыі. Спачатку ў Летуве, потым у Празе.
Старшыні Рады БНР:
- Ян Серада (1918 – 1919)
- Пётра Крэчэўскі (1919 – 1928)
- Васіль Захарка (1928 – 1943)
- Мікола Абрамчык (1944 – 1970)
- Вінцэнт Жук-Грышкевіч (1970 – 1982)
- Язэп Сажыч (1982 – 1997)
- Івонка Сурвіла (ад 1997)
У нашыя дні Рада БНР працягвае сваю дзейнасьць у эміграцыі. Старшынёй Рады БНР зьяўляецца Івонка Сурвіла.