Шры Лянка
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
|
|||||
Нацыянальны дэвіз: няма | |||||
![]() |
|||||
Афіцыйная мова | сынгальская, тамільская | ||||
Сталіца | Шры Джаявардэнапура Катэ | ||||
Найбуйнейшы горад | Калёмба | ||||
Урад
Прэзыдент
Прэм'ер-міністар |
Рэспубліка Махінда Раджапаксэ Ратнасыры Вікрэманаяке |
||||
Плошча - Агульная - % вады |
65.610 месца ў сьвеце 122 км2 1,3 |
||||
Насельніцтва - Агульнае (2005) - Шчыльнасьць |
52 месца ў сьвеце 20.743.000 316/км² |
||||
СУП - Агульны (2005) - на душу насельніцтва |
61 месца ў сьвеце $ 86.720 мільёнаў $ 4.300 |
||||
Валюта | рупія Шры-Лянкі (LKR ) |
||||
Часавы пас - улетку |
(UTC+5:30) (UTC) |
||||
Незалежнасьць |
4 лютага 1948 году | ||||
Дзяржаўны гімн | Sri Lanka Matha | ||||
Аўтамабільны знак | CL | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .lk | ||||
Тэлефонны код | +94 |
||||
Шры Лянка (Шры Ланка) з санскрыту — Бласлаўлёная зямля (па-сынгальску: ශ්රී ලංකා, па-тамільску: இலங்கை), Дэмакратычная Сацыялістычная Рэспубліка Шры Лянка (Дэмакратычная Сацыялістычная Рэспубліка Шры Ланка) (ДСРШЛ) — дзяржава ў Паўднёвай Азіі, месьціцца на аднайменнай высьпе ў Індыйскім акіяне ля паўднёвага ўскрайку паўвыспы Індастан. Сталіца краіны дэ-факта — горад Калёмба (каля 1,5 млн. чалавек), дэ-юрэ (з 1985 году) — горад Шры Джаявардэнапура Катэ, фактычна прыгарад Калёмба, дзе разьмешчаныя парлямэнт і некаторыя міністэрствы.
Зьмест |
[рэдагаваць] Гісторыя
Яшчэ далёка ад часоў пачатку новай эры выспа была заселеная выхадцамі з Паўночна-ўсходняй Індыі, а таксама з Паўднёвай Індыі — таміламі. У 16 стагодзьдзі выспа стала калёніяй Партугаліі, у 17 стагодзьдзі — Нідэрляндаў, з 18 да сярэдзіны 20 стагодзьдзя — Вялікабрытаніі. 4 лютага 1948 году краіна атрымала незалежнасьць у статуце дамініёна і ў 1972 годзе была абвешчаная Рэспублікай Шры Лянка, з 1978 годзе — Дэмакратычная Сацыялістычная Рэспубліка Шры Лянка.
[рэдагаваць] Палітыка
[рэдагаваць] Унутраная палітыка
Паводле дзеючай Канстытуцыі 1978 году, Шры Лянка — унітарная рэспубліка, на чале якой прэзыдэнт, абіраемы прамым і таемным галасаваньнем на шэсьць гадоў. Прэзыдэнт — узначальвае вышэйшую выканаўчую ўлады і зьяўляецца галоўнакамандуючым узброенымі сіламі краіны, прызначае прэм'ер-міністра і міністраў кабінэта, вызначае склад Вярхоўнага суду. На выбарах якія адбыліся 18 лістапада 2005 году прэзыдэнтам быў абраны Махінда Раджапаксэ, які зьмяніў на гэтае пасадзе Чандрыку Бандаранаіке Кумаратунгу (узначальвала дзяржаву з 1994 году). Аднапалатны парлямэнт (225 месцаў) абіраецца тэрмінам на шэсьць гадоў. У выніку пазачарговых парлямэнцкіх выбараў 2 красавіка 2004 году перамогу атрымаў АНАВ (Аб'яднаны нацыянальны альянс волі), у склад якога ўвайшлі Партыя волі Шры Лянкі (ПВШЛ, заснаваная ў 1951 годзе) і НФВ (Народны фронт вызваленьня, заснаваны ў 1966 годзе). У чэрвені 2005 году НФВ выйшаў з складу АНАВ. Аб'яднаная нацыянальная партыя (АНП, заснаваная ў 1946 годзе), якая кіравала са сьнежня 2001 году, стала вядучай апазыцыйнай сілай у парлямэнце. Старшыня парлямэнту — прадстаўнік АНП. Пост прэм'ер-міністра з лістапада 2006 году займае Ратнасыры Вікрэманаякэ (ПВШЛ). Міністар замежных спраў — Мангала Самаравіра (ПВШЛ).
У Шры Лянке ў цяперашні час дзейнічае каля 40 розных палітычных партый, палітызаваных грамадзкіх і прафсаюзных рухаў. Вядучае месца займаюць Партыя волі Шры Лянкі (ПВШЛ), Аб'яднаная нацыянальная партыя (АНП), НФВ (Народны фронт вызваленьня), якія ўяўляюць інтарэсы розных пластоў у асноўным сынгальскага насельніцтва. На працягу апошніх сарака гадоў фактычна зьмяняючы адна другую кіравалі краінай ПВШЛ і АНП: у 1960-х – 1970-х гадах у ўлады нахадзілася ПВШЛ, з 1977 года па жнівень 1994 году кіруючая эліта краіны групавалася вакол АНП, з 1994 года па сьнежань 2001 году ўлада нахадзілася ў руках ПВШЛ у кааліцыйным урадзе Народнага Альянсу (куды ўваходзілі 5 партый). Са сьнежня 2001 году большасьць у парлямэнце краіны належала АНП. У красавіку 2004 году падчас пазачарговых парлямэнцкіх выбараў АНАВ і АНП атрымалі ў новым складзе парлямэнта — 105 і 82 месцаў адпаведна.
З пачатку 1980-х гадоў унутрыпалітычнае становішча ў Шры Лянке шмат у чым вызначаецца пэрманэнтнай ваенна-палітычнай канфрантацыяй, выкліканай неўрэгуляванасьцю ўнутраных міжнацыянальных адносін. Складанае спляценьне супярэчнасьцяў паміж двума галоўнымі этнічнымі групамі Шры Лянкі — сынгальскай і тамільскай — прывяло да ўзьнікненьня сэпаратысцкага руху за стварэньне незалежнай тамільскай дзяржавы Таміл Ілям. Яго галоўным ідэолягам і натхніцелем выступае экстрэмісцкая ваенна-палітычная арганізацыя «Тыгры вызваленьня Таміл Іляма» (ТВТІ), якую ўзначальвае Вэлюпілаі Прабхакаран. У 1983 годзе канфлікт паміж урадам і ТВТІ перайшоў у стадыю ўзброенай барацьбы, якая каштавала каля 65 тыс. жыцьцяў. Для дасягненьня сваіх палітычных мэт ТВТІ актыўна выкарыстоўвала мэтады тэрору, у асноўным «бомбавага». Для выкананьня тэрактаў часьцей за ўсё выкарыстоўваліся тэрарысты-самагубцы, для падрыхтоўкі якіх у ваеннай структуры ТВТІ існуе адмысловае падраздзяленьне — «Чорныя тыгры». Ахвярамі тэрактаў «тыграў» сталі не толькі дзесяткі палітычных дзеячаў Шры Лянкі, у тым ліку прэзыдэнт краіны, але і былы прэм'ер-міністар Індыі Раджыў Гандзі.
У сьнежні 2001 году было абвешчана аб часовым прыпыненьні баявых дзеяньняў. 22 лютага 2002 году бакі падпісалі Дамову аб спыненьні агню. У жніўні 2002 году ўрадам Шры Лянкі на пэрыяд правядзеньня перамоў з ТВТІ была зьнятая забарона на дзейнасьць гэтай арганізацыі ў Шры Лянке. Перамовы з перапынкамі вядуцца да гэтага часу пры пасярэдніцтве Нарвэгіі.
Шры Лянка сур'ёзна пацярпела ў выніку цунамі 26 сьнежня 2004 году. Загінула каля 40 тыс. чалавек, 1,5 млн. засталося без прытулку, інфраструктура ўсходняга і паўднёвага ўзьбярэжжа была практычна разбураная. Шры Лянка зьвярнулася за дапамогай у пераадоленьні наступстваў катастрофы да міжнароднай супольнасьці.
[рэдагаваць] Вонкавая палітыка
Шры Лянка — чалец узначальваемай Вялікабрытаніяй Садружнасьці з 1948 году, «Пляну Калёмба» — з 1950 году, ААН — з 1955 году, Руху недалучэньня — з 1961 году, а шмат якіх іншых міжнародных арганізацыях. Прыкметны яе ўдзел у працы ААН — прадстаўнік Шры Лянкі зьяўляўся намесьнікам Генсэкрэтара ААН па пытаньнях раззбраеньня (1998 – 2003) і ўзначальваў камітэт ААН па раззбраеньні, другі прадстаўнік Шры Лянкі — старшыня камітэта ААН па барацьбе з міжнародным тэрарызмам. Калёмба выступае за ўмацаваньне цэнтральнай ролі ААН як унівэрсальнай прылады ўрэгуляваньня міжнародных адносін, за лікавае пашырэньне складу Рады Бясьпекі, якое ўлічвае як геаграфічны фактар, так і справядлівае прадстаўніцтва разьвітых і разьвіваючыхся дзяржаў. Шры Лянка выказваецца супраць ужываньня аднабаковых адвольных сілавых акцый у дачыненьні сувэрэнных дзяржаў. Шры Лянка падтрымлівае высілкі па пасоўваньні ідэі стварэньня глябальнае сыстэмы кантролю за нераспаўсюджаньнем ракетных і ядзерных тэхналёгій. Шры Лянка традыцыйна выступае за стварэньне ў розных раёнах сьвету, у тым ліку ў Паўднёвай Азіі, зон, вольных ад ядзернай зброі. Нязьменна выступаючы за наладжваньне эфэктыўнага міжнароднага супрацоўніцтва ў барацьбе з тэрарызмам, якія ўяўляюць для Шры Лянкі рэальную пагрозу (бо на высьпе з 1983 году не спыняецца ўнутраны ўзброены канфлікт), за далучэньне ўсіх дзяржаў да міжнародна-прававых актаў па барацьбе з тэрарызмам.
[рэдагаваць] Геаграфія
[рэдагаваць] Эканоміка
За гады незалежнасьці Шры Лянка з адсталай краіны з плянтацыйнай гаспадаркай, арыентаванай на адну сельскагаспадарчую культуру, ператварылася ў аграрна-індустрыяльную дзяржаву (прамысловасьць дае каля 35% СУП). Нэгатыўнае ўзьдзеяньне на эканоміку краіны ў апошнія гады аказвала нестабільнасьць унутранага становішча. Аднак у цэлым прадпрымаемыя ўрадам крокі на фоне прыпыненьня баявых дзеяньняў з 2002 году спрыялі некатораму прагрэсу ў эканоміцы краіны. Падчас этнічнага канфлікту амаль 10 адсоткаў тэрыторыі краіны апынуліся, па істоце, выведзенымі з гаспадарчага абарачэньня; выдаткі ўрада на ваенныя патрэбы складаюць каля 25% дзяржбюджэту. У 2005 годзе працягнуўся рост СУП, які склаў 5,3% (у 2004 годзе — 5,4%), дэфіцыт дзяржбюджэту — 1,69 млрд. даляраў ЗША (8,5% СУП), узровень інфляцыі — каля 7%. Валютныя рэзэрвы на кастрычнік 2005 году склалі 2,6 млрд. даляраў ЗША, дзяржаўны доўг склаў 21 млрд. даляраў ЗША (98% ВУП).
Абарачэньне зьнешняга гандлю склаў 9,8 млрд. даляраў ЗША. Аб'ём экспарту павялічыўся да 4,1 млрд дол., а імпарту да 5,7 млрд. даляраў ЗША. Дэфіцыт зьнешнегандлёвага балянсу перавысіў 1,6 млрд даляраў ЗША. Асноўныя артыкулы экспарту — гатовая вопратка, гарбата, каўчук; імпарту — машыны і абсталяваньне, нафта, тэкстыль, пшаніца, цукар, угнаеньні. Галоўныя гандлёвыя партнэры — ЗША, Вялікабрытанія, Індыя, Нямеччына, Японія, Малайзія, Сынгапур, Тайлянд. Аб'ём прамых замежных інвэстыцый у 2005 годзе склаў 110 млн. даляраў ЗША, галоўнымі фундатарамі застаюцца ЗША, Японія, Індыя і краіны ЭЗ.
Магутны ўдар па эканоміцы краіны нанесла цунамі 26 сьнежня 2004 года, выкліканае землятрусам паблізу выспы Суматра. Лік загінуўшых у Шры Лянке наблізілася да 40 тысяч чалавек, эканамічная шкода склала 1,3 млрд. даляраў ЗША. Разбураная амаль уся транспартная і сельскагаспадарчая інфраструктура на ўсходнім, паўднёвым і паўднёва-заходнім узьбярэжжах выспы. Была нанесеная сур'ёзная шкода жыльлёваму сэктару і рыбалоўчым гаспадаркам, а таксама турыстычнай індустрыі (120 – 130 млн. даляраў ЗША).
У цэлым эканамічная палітыка ўраду, заснаваная на рынкавых прынцыпах, стварае досыць спрыяльныя ўмовы для разьвіцьця краіны. Асноўнымі задачамі ўрада ў галіне эканомікі застаюцца стабілізацыя фінансавага становішча, рэалізацыя праграмы прыватызацыі стратных дзяржпрадпрыемстваў, прыцягненьне замежных інвэстыцый, ажыцьцяўленьне ключавых сацыяльных праграм, аднак неўрэгуляваны міжэтнічны ўзброены канфлікт нэгатыўна адбіваецца як на прытоку замежных інвэстыцый, так і на агульным эканамічным росьце.
Грашовая адзінка — рупія Шры Лянкі (1 даляр ЗША = 102 рупіі).
[рэдагаваць] Дэмаграфія
З насельніцтва Шры Лянкі (па дадзеных 2001 году) каля 74% — сынгалы, 18% — тамілы, 8% — маўры (нашчадкі арабаў). Налічваецца таксама некалькі тысяч вэдаў — карэнных жыхароў выспы, бюргераў — нашчадкаў партугальцаў, галяндцаў і ангельцаў, а таксама малайцаў. Найбуйнейшыя гарады — Гале, Трынкамалі, Джафна, Кандзі, Нувара-Элія.
[рэдагаваць] Рэлігія
Нацыянальна-этнічнаму складу ў асноўным адпавядае і рэлігійная прыналежнасьць насельніцтва: будызм вызнаюць каля 70% (у асноўным сынгалы), індуізм — больш 17% (галоўным чынам тамілы), іслям і хрысьціянства — прыкладна па 8% (маўры, бюргеры і іншыя).
[рэдагаваць] Культура
Афіцыйнымі мовамі зьяўляюцца сынгальская і тамільская, шырока распаўсюджана ангельская мова.
Па ўзроўні адукацыі (пісьменнасьць насельніцтва — 90% па дадзеных 2000 году) Шры Лянка займае адно з вядучых месцаў у Азіі. Навучаньне ў дзяржаўных школах бясплатнае, маецца вялікая сетка платных школ, дзе выкладаньне вядзецца галоўнай чынам на ангельскай мове. Лік студэнтаў у ВНУ перавышае 25 тыс. чалавек. Галоўныя ВНУ — унівэрсытэты ў гарадах Калёмба, Кандзі, Матара.
У краіне існуе шэсьць асноўных газэтна-выдавецкіх аб'яднаньняў, якія выпускаюць каля 50 газэт і часопісаў на трох мовах — ангельскай, сынгальскай і тамільскай. Штодзённы тыраж усіх газэт дасягае 300 тыс. Найбуйнейшыя з іх: «Дэйлі ньюз», «Абзэрвэр», «Айлэнд». Дзяржаўная радыёвяшчальная карпарацыя — «Шры Лянка брадкастынг карпарэйшн», вядзе перадачы на трох мовах, ахопліваючы вяшчаньнем усю краіну. Тэлебачаньне прадстаўлена двума дзяржаўнымі праграмамі і чатырма каналамі, пэрыядычна капіююцца навіны BBC, CNN.
Нацыянальнае сьвята: Дзень незалежнасьці — 4 лютага.
[рэдагаваць] Спорт
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
Краіны Азіі |
---|
Азэрбайджан | Аман | Арабія Саўдыдаў | Армэнія | Афганістан | Бангладэш | Бахрэйн | Брунэй | Бутан | Віетнам | Грузія | Емэн | Злучаныя Арабскія Эміраты | Ізраіль | Інданэзія | Індыя | Ірак | Іран | Казахстан | Камбоджа | Катар | Кіпр | Кітай | Кувэйт | Кыргызстан | Лаос | Ліван | Малайзія | Мальдыўскія выспы | Манголія | М'янма | Нэпал | Пакістан | Паўднёвая Карэя | Паўночная Карэя | Расея | Рэспубліка Кітай (Тайвань) | Сынгапур | Сырыя | Таджыкістан | Тайлянд | Туркмэністан | Турцыя | Тымор-Лешці | Узбэкістан | Філіпіны | Шры Ланка | Эгіпет | Японія | Ярданія |
Спэцыяльныя тэрыторыі: Абхазія | Ганконг | Курдыстан | Макао | Нагорны Карабах | Палестына |