Альгерд

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Вялікі князь Альгерд
Павялічыць
Вялікі князь Альгерд

Альгерд (па польску Olgierd, па летувіску Algirdas, 1296(?) - травень 1377) - Вялікі князь Вялікага княства Літоўскага ў 1345 - 1377; адзін з найвыдатнейшых палкаводцаў, правіцеляў, зьбіральнікаў і ахоўнікаў старажытнай беларускай дзяржавы, за што быў празваны Альгердам Вялікім. Сын Гедзіміна. Пражыў больш за 80 гадоў, правіў дзяржавай 32 гады; бацька 12 сыноў, у т.л. Ягайлы, Андрэя Полацкага, Сьвідрыгайлы, Скіргайлы, Уладзімера. У 1318 ён ажаніўся з віцебскай князёўнай Марыяй Яраслаўнай, а ў 1320 пасьля сьмерці віцебскага князя атрымаў гэта княства ў спадчыну. У 1341 Гедзімін падзяліў свае ўладаньні паміж сынамі. Альгерд акрамя Віцебскага княства атрымаў славутую фартэцыю Крэў і землі на р. Бярэзані. У 1345 у саюзе з братам Кейстутам скінуў віленскага князя - свайго малодшага брата Яўнуту і стаў вялікім князем. Яўнута атрымаў Заслаўе, адкуль потым уцёк у Маскву, а затым зноў вярнуўся ў Заслаўе.

Альгерд пасьпяхова змагаўся супраць агрэсіі Тэўтонскага ордэна (бітвы 1345, 1347, 1348, 1352, 1365, 1370 і інш.), у т.л. выйграў цяжкую бітву ў крыжакоў на р. Стрэва ў 1348.

У 1341 Альгерд аказаў дапамогу Пскову ў барацьбе супраць крыжакоў. Ён вёў пасьпяховую палітыку, накіраваную на далейшае аб’яднаньне, эканамічнае і культурна-этнічнае збліжэньне ўсходнеславянскіх зямель у адзінай дзяржаве. Калі быў віцебскім князем, авалодаў Мажайскам. У 1340-я г. далучыў да беларускай дзяржавы Чарнігава-Северскае княства. У палітычнай залежнасьці ад яго апынулася і Смаленскае княства (1350-я г.). Каля 1355 далучыў да сваей дзяржавы Бранскае княства, у 1356, 1359 і 1362 - гарады Ржэў, Мсьціслаў, Тарапец.

З 1351 пастаянна вёў барацьбу з татарамі; у 1361-62 адваяваў у Залатой Арды Кіеўскае княства, усю Севершчыну і інш. землі. У канцы 1362 у вялікай бітве на р. Сінія Воды (каля Паўднёвага Буга) ён разграміў войскі трох татарскіх князёў - васалаў Залатой Арды і далучыў да Вялікага княства Літоўскага Прычарнаморскія землі ў вусьці р. Серат, басейнах Днястра і Паўднёвага Буга, паўднёвае Падняпроўе, Падольскую, Пераяслаўскую і Валынскую землі. Удзельным князем Кіева ён пасадзіў свайго сына Ўладзімера, Падольле аддаў у кіраваньне навагародзкім князям Карыятавічам, войскі якіх складалі галоўную сілу ў бітве на р. Сінія Воды; з 1342 яго сын Андрэй Полацкі стаў пскоўскім князем.

У процівагу аб’яднаўчай палітыцы маскоўскага князя Дзмітрыя Данскога Альгерд падтрымліваў сэпаратысцкую барацьбу цьвярскіх князёў. Каб замацаваць саюз з Цьвярскім княствам, ён пасля сьмерці першай жонкі ажаніўся з князёўнай Ульянай Аляксандраўнай Цьвярской. Намер Альгерда заключыць антымаскоўскі саюз з ханам Джанібэкам скончыўся няўдачай.

Ён учыніў тры паходы на Маскву (1368, 1370, 1372).

За час яго княжання тэррыторыя Вялікага княства Літоўскага павялічылася больш чым у 2 разы, што было на карысць беларускім землям, якія занялі цэнтральнае месца ў дзяржаве.

Аўтар "Хронікі Быхаўца" з захапленьнем адзначыў уменьне Альгерда паставіць свайго праціўніка ў безвыходнае становішча і такім чынам прадыктаваць яму сваю волю. У патрэбны момант ён дзейнічаў рашуча і вынаходліва. Вось як летапісец апісвае завязку паходу Альгерда на Маскву. Маскоўскі князь Дзмітрый Іванавіч "без каждое прычыны, опустошивши докончания и приязнь и прыслал до великого князя Ольгерда посла своей со отповедию, а прыслал к нему огонь и саблю" і перадаў, што будзе ў Літве летам. У адказ Альгерд перадаў маскоўскаму князю: "Я, дасть Бог, в него буду на Велик день, а поцалую его красным яйцом через шчыт сулицою". І сапраўды, раніцай на Вялікдзень ён нечакана зьявіўся на Паклоннай гары пад Масквой. Захоплены знянацку маскоўскі князь вымушаны быў прасіць літасьці і міру. Альгерд спрабаваў падпарадкаваць Літоўскай Русі Пскоў і Ноўгарад (у 1342 пскавічы прынялі на княжанне яго сына Андрэя - вядомы ў гісторыі як Андрэй Полацкі), вёў барацьбу з Польшчай за Валынь і Падляшша (1349-51, 1366). Такім чынам, яму прыйшлося ваяваць на поўдні - з татарамі, на захадзе - з Польшчай, на ўсходзе - з Масквой, на паўночным захадзе - з крыжакамі, на паўночным усходзе - з Ноўгарадам, Псковам і Цвер’ю. Гэта патрабавала тытанічнага напружаньня і ўменьня. Галоўнае было апярэдзіць праціўніка, перамагчы яго малой сілай.

За час праўленьня Альгерда тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага павялічылася ўдвая і яно стала самай вялікай і магутнай дзяржавай сярэднечнае Эўропы. Альгерд быў не толькі выдатным палкаводцам, але і мудрым дзяржаўным дзеячам, меў выключныя дыпляматычныя здольнасьці, набыў славу выдатнага будаўніка дзяржавы, які дбаў не толькі пра яе моц, але і пра росквіт. У летапісе Паўночна-Усходняй Русі так характарызавалі яго высокія маральныя якасці і здаровы лад жыцьця: "... Ён, не піў ні віна, ні піва, меў вялікі розум і падпарадкаваў многія землі, у тайне рыхтаваў свае паходы, ваюючы не столькі колькасцю, колькі ўменьнем" (апошнія словы гэтага выказваньня і ўзяў сабе на ўзбраенне расейскі военачальнік А.В.Сувораў).

[рэдагаваць] Станаўленьне статусу беларускае мовы ў ВКЛ

У часы яго праўленьня аформілася беларуская дамінацыя ў Вялікім княстве Літоўскім. За Альгердам беларуская мова была афіцыйна прызнаная агульнадзяржаўнай мовай справаводства і велікакняскага двара. Беларуская мова паспяхова абслугоўвала ўсе сферы грамадскага жыцьця і ўсе клясы. Па беларуску пісаліся шматлікія акты, граматы, статуты і інш. Яна пранікла і ў царкоўна-рэлігійную сфэру. На беларускую мову перакладаліся аповесьці рэлігійнага зьместу, ствараліся жыціі і т.зв. "Хаджэньні" ў Палестыну і Канстанцінопаль. Самым значным жанрам беларускай літаратуры заставаліся летапісы і хронікі, якія былі люстэркам грамадска-палітычнага жыцьця тагачаснай Беларусі.

[рэдагаваць] Зьнешнія спасылкі


Гэты тэкст напісаны пры дапамозе матэрыялаў старонкі Гісторыя Беларусі. Асобы.


Папярэднік:
Гедзімін
вялікі князь літоўскі
1345-1377
Наступнік:
Ягайла