Eoul-maen
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
Ar pennad-mañ n'eo ket peurechu c'hoazh ; ma fell deoc'h labourat warnañ deuit da welout ha lakait hoc'h ali e pajenn ar gaozeadenn.
An eoul-maen pe betrol a zo ul liñvenn zu pe c'hell-du kavet e reier splu. Eus hydrokarbonoù e c'hoarvez, dreist holl alkanoù mesket gant elfennoù nann-metalek evel soufr pe azot. Gallout a ra ivez enderc'hel metaloù evel vanadium.
Evit oberiañ tenzoù, dileizherien,plastikoù hag astuzlazherien e vez talvoudekaet. Unan eus an andonioù energiezh pennañ er bed-a-vremañ eo. Gantañ e raer d'ober treloskoù evel ar strilheoul pe ar c'herozen pe d'ober tredan. Ur c'hovoder nann-aznvezadus eo an eoul-maen ha kalz tud a zo aon ganto e krogo da vank en amzer-da-zont tost (gwelet pikenn eoulmaenek)
Taolenn |
[kemmañ] Furmidigezh
[kemmañ] Teorienn vevoniel
Hervez darn vrasañ an zouarourien eo an eoul-maen peurrest danvezioù organik kozh mac'het ha tommaet e-pad milionoù bloaz. Furmet e vefe bet gant morlizadur kouezhet e goueled ar mor e lec'hioù hep oksijen. An dañvez organik, mesket gant morfont, a zo beuziet dindan kondonioù a c'houldennoù. An tommder hag ar wask a lakaat anezhañ d'en em dreuzfurmiñ, da gentañ en un danvez koarek, kerojen e anv, a vez kavet e skiltroù eoulmaenek, ha goude, dre un argerzh anvet katajenez, e hydrokarbonoù. Peogwir eo skañvoc'h an hydrokarbonoù eget an dour pe ar maen, pignat a raio alies war-du ar gorre, estreget ma harpañ a ra ur c'houchad a vaen dzintrus. Furmin a reont neuze ur maez eoul-maen a c'heller korvoiñ.
O komz diwar-benn ur "prenestr eoulmaenek" e vez an douarourien. Dindan ur gwrezder bennak e chomas eoul-maen kerojen tra ma ya re uhel en em dreuzfurm e gaz naturel. D'al liesañ e vez furmet an eoul-maen 4-6 km dindan ar gorre met e gavout a c'haller kalz tostoc'h ha zoken, wechoù'zo, war don an douar, evel evit traezh eoulmaenek Athabaska.Tri zra a zo ret evit m'en em furm eoul-maen : ur roc'h binvidik e danvezioù organik beuziet don a-wal'ch (met pas re), ur roc'h splu ma c'hell an eoul-maen en em zaspugn hag ur roc'h diziñtrus evit hen harpañ.
Darn vrasañ an eoul-man kendalc'het e istor an Douar a oa bet distrujet gant bakeri p'en doa tizhet ar gorre.An traezh eoulmaenek a zo eoul-maen en-deus tizhet ar gorre met na oa ke bet peurzistrujet c'hoazh. Ar skiltroù eoulmaenek a zo reier gant kerojen enno n'o-doa ket bet beuziet don a-wal'ch evit m'en em dreuzfurm e eoul-maen.
[kemmañ] Teorienn nann-bevoniel
Hervez Thomas Gold hag un nebeut a zouarourien soviedel evel Nikolai Kudryavtsev en em furm eoul-maen don tre dindan gorre an Douar. N'eo ket degemeret gan darn vrasañ an douarourien an deorienn-mañ ha ne dalvoudeka anezhi an embregerehioù eoulmaenek
[kemmañ] Disac'hadur
Ar gudenn bennañ pa fell dezhor disac'hañ eoul-maen a zo kavout maezioù. Bremañ e ra an douarourien gant teknikoù seismek da ziloiñ frammadurioù a c'hellfe kuzhat eoul-maen met ardinvinkoù arall a vez talvoudekaet evel gravimetroù pe magnetometroù. Ar bazenn oc'h heulian a zo kleuzañ ur puñs da dizhout ar mirlerc'h isdouarel. En un nebeut puñsou e pign an eoul-maen d'ar gorre en un doare naturel met darn vrasañ eus ar puñsoù-se a zo damziviet. Alies e kleuzier meur a buñs e-barzh an hevelep mirlerc'h da lakaat da sur e vo an disac'hadur arc'hantus. Ensilat a reer ivez aezhenn pe dour da virout ar gwask uhel a-walc'h. An teknikoù-mañ a c'hell gwallaozañ ar puñs, avat,ha lakaat e ziskar da vuanoc'h.
Ma'z eo kreñv a-walc'h ar gwask e strink an eoul-maen en un doare frank. Ezhomm ez eus da sevel ur reizhiad a drapigoù hepken da liammañ ar puñs ouzh un eoulsan. 20% eus eoul-maen eus ul mirlerc'h a c'heller dastum en doare-se.
Pa gozh ur puñs e ya ar gwask da re wan ha ret ez eo talvoudekaat teknikoù arall. Gallout a reer riboulat an eoul-maen pe ensilat aezhenn pe dour da ademprañ ar gwask. En doare-se e c'heller dastum etre 25% ha 35% eus eoul-maen ur maez.
Pa n'eo ket a-walc'h ez arnoder da vihanat gludennerezh dre ensilat skurierion pe aezhenn (da dommañ an eoul-maen). Ne vez graet nemet m'hen justfi ar prizioù. Ensiladeg aezhenn a vezer oc'h ober gant ur fabrik dredan ispisial. E-barzh an doare fabrik-se e vez implijet un durbin-gaz da genderc'hel tredan hag an aezhenn ouzhpenn a vez ensilet er puñs. E San Joaquin Valley, ma kendalc'her 10% eus eoul-maen an Stadoù Unvaniet, e vez implijet an teknik-mañ. Tev-tre eo eoul-maen aze evit gwir.
En doare se e c'heller dastum etre 5% ha 15% muioc'h eus eoul-maen o vezañ er mirlerc'h.
[kemmañ] Istor

E Sina e kleuzjod ar puñsoù eoul-maen kentañ war dro ar IVe kantved. Un tonder a 243 m o-doa a gant tuelennoù bambouz e oant graet. Deviñ a reer an eoul-maen da aezhenniñ dour-mor ha kenderc'hel holenn. En Xvet kantved e kaver eoulsanioù e bambouz etre ar puñsioù hag paludoù-holenn.
En VIIIvet kantved e veze talvoudekaet eoul-maen d'ober an ter-douar a oa bavezet straedoù Bagdad gantañ. Tiekaet a reer puñsoù eoul-maen war-dro Bakou, er pezh a zo bremañ Azerbaidjan. Gant an doaroniour Masoudi e voent livet en Xvet kantved ha gant Marco Polo en XIIIvet kantved.
Istor arnevez an eoul-men a zeraouas e 1846 pa dizoloas Abraham Pineo Gesner un teknik evit kenderc'h kerozen gant glaou. E 1852 e kavas Ignacy Łukasiewicz un tu d'hen ober gant eoul-maen, hag a oa diereoc'h ha gwelloc'h marc'had. Er bloaz war-lerc'h e tigorer an "toul-kleuz" eoul maen kentañ e Bóbrka, e-kichen Krosno e Polonia ar c'hreisteiz. An dizoloaden a voe perc'hennet buan tre gant peurest ar bed hag ar burerezh gentañ a voe savet gant Meerzoeff e Bakou e 1861. D'an ampoent-se e kendalc'he Bakou 90% an eoul-maen er bed.
Ar puñs kenwerzhel kentañ kleuziet e Amerika an Hanternoz edo e Oil Spring, Ontario, Kanada met greanterezh an eoul-maen a zeraouas pa zioloas Edwin Drake eoul-maen e 1859 e-kichen Titusville, Pensylvania. Evel ar Siniz e kerc'hae holenn. Goustadig e kreskas ar greanterezh rak ne oa bet implijet an eoul-me nemet evit al lampoù ha da ober kerozen. Ne yeas da boueus nemet pa voe ijinet ar c'heflusker-blosk. An dra-se en-deus krouet ur c'houlennadeg n'he-deus ket paouezet adalek-se.
E 1910 puñsoù a oa bet kavet e Kanada, en Indonesia (a oa dalc'het gant an Izelvroioù), e Persia, e Perou, e Venezuela, ha Mec'hiko.
Chom a reas glaou an trelosk muiañ implijet betek ar bloavezhioù 50 me e lec'h a kermeras eoul-maen e-pad ar bloavezhioù 60. Goude an enkadenn eoulmaenek gentañ e krogas tud'zo da gaout aon e vanko an eoul-maen un deiz bennak. Ne yejont ket da wir an diouganoù graet d'an ampoent-se hag an aonioù a verrentez a voe nac'het gant darn vrasañ ar glaskourien.
O adtizañ he-deus graet kreskadenn ar prizioù deraouet e 1999, ha muioc'h-mui a dud a gred emaomp tost ouzh ar bikenn eoulmaenek. Ur vinorelezh int c'hoazh avat.
[kemmañ] Tuoù arall da broduiñ eoul-maen
Tra ma c'hendal prizioù an eoul-maen da gresk e ya da zedennusoc'h tuoù-produiñ pebeilat.