Ordovisian

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Eon Fanerozoeg

Paleozoeg
Kambrian
Ordovisian
Silurian
Devonian
Karbonifer
Permian
Mezozoeg
Triaseg
Juraseg
Kretase
Senozoeg
Paleogenel
Paleosen
Eosen
Oligosen
Neogenel
Miosen
Pliosen
Pleistosen
Holosen


An ordovisian a zo an eil eus c'hwec'h marevezh ar paleozoeg. Dont a ra war-lerc'h ar c'hambrian hag heuliet eo gant ar silurian. Eus meuriad brezhon an Ordovised e tenn e anv. E 1879 e voe termenet gant Charles Lapworth da ziskoulm un dizemglev etre Adam Sedgwick ha Roderick Murchison a lakae an hevelep gwiskad reier eus Kembre er c'hambrian hag er Silurian. Anavezout a reas e oa ar fosiloù eus ar maread-se disheñvel eus re ar c'hambrian hag ar silurian, ha kinnig a reas ur marevezh ispisial evito.

E 1906 e voe degemeret gant ar c'hKendalc'h Douarouriezh Etrevroadel.

Taolenn

[kemmañ] Deiziadur an Ordovisian

Deraouiñ a ra an ordovisian gant ul lazhadeg vihan war-dro 488,3 milion a vloavezhioù'zo ha padout a reas betek 443,7 milion a vloavezhioù'zo. Echuiñ a reas gant ul lazhadeg vras hag a zistrujas 49% eus ar genadoù. Hervez A. Melott et al. (ref. 2006) e vefe bet un darzhadenn c'hama an abeg hag he defe distrujet ar gwiskad ozon ha lezet ar vuhez hep gwarez ouzh skinoù dreistmouk an Heol. Gwirheñvel eo , avat, e c'hoarias ur perzh ar maread-skorn, berr met kalet, a verkas fin ar marevezh.

[kemmañ] Disrannadur an Ordovisian

Disrannet eo an ordovisian e tri ismaread ha pep hini anezo a zo rannet e daou pe tri is-ismaread.

  • Ordovisian abred
    • Tremadog
    • Arenig
  • Ordovisian krenn
    • Ordovisian III
    • Darriwilian
  • Ordovisian diwezhat

[kemmañ] Douaroniezh an Ordovisian

Uhel e oa live ar morioù e-pad an ordovisian a-bezh hag an tremadog a welas araokadenn ar morioù brasañ bet gwelet biskoazh betek neuze en istor an Douar.

Bodet e oa kevandirioù ar su en ur c'hevandir nemetañ, Gondwana e anv. Lec'hiet e-kichen ar c'heheder e deroù ar marevad e trivas goustadig war-du ar c'hreisteiz. Ar c'hevandirioù arall, bihanoc'h, a oa lec'hiet er rannvroioù trovanel pe war ar c'heheder. Ur darn vras eus ar c'hevandirioù a c'holoe morioù bas e-lec'h ma kreske ur vuhez fonnus.

Hanterzouar an norzh a voe dalc'het gant ar meurvor pantalasek. E hanterzouar ar su, ma oa lec'hiet an darn vrasañ eus an tirioù e kaved meur a veurvor bihanoc'h : Rak-Tethys, Paleo-Tethys, Meurvor Khanty, Meurvor Iapetus hag ar Meurvor Rheic. E fin ar maread ez eas da get meurvor Iapetus pa gejas Amerika an Norzh gant Baltika, hag erlec'hiet e voe neuze gant menezioù a gaver restajoù anezho e Greunland, bro-Skos, Norvegia, Iwerzhon ha biz Amerika an Norzh.

Gouelezennek eo reier an ordovisian dreist-holl. E maen-raz ez int kenaozet dreist-holl, abalamour da vent vihan ha da dorosennadur izel an tirioù hag a veze krennet gant ar c'hrignerezh dibaouez. Kalz raloc'h ez eo ar c'hrag hag ar skiltoù.

An ordovisian, ha fin ar c'hambrian a voe merket gant an orogeniezh dakonek.

[kemmañ] Hiniad an Ordovisian

Tomm a-walc'h e oa hiniad an ordovisian. Fin ar maread a voe merket gant un prantad skorn kalet n'eo ket sklaer an abeg anezhañ. Gant skornegoù e voe goloet Gondwana ha war-dro 49% eus ar genadoù a oa neuze a yeas da get.

N'eo ket sklaer orin ar prantad skorn-se. Drevezerezhioù hiniad fin an ordovisian o deus diskouezet e oa an temperadurioù hervez live pe gementad an dioksid karbon en atmosferenn dreist-holl. War a seblant e voe daouhanteret hemañ e-pad an hirnantian met ne gomprener ket perak. Posupl eo e oa bet levezonet gant gorrekadur astennadur gouelezennoù ar mor en harzoù etre plakennoù Gondwana, Laurentia ha Baltica. N'eo ket sur, avat, rak posupl eo ivez e oa ur strail ? kevandirel hir tre e gwalarn Laurentia.


[kemmañ] Buhez an Ordovisian

[kemmañ] Faona an Ordovisian

Morioù basoc'h an ordovisian a oa pinvidik tre e buhez.Niver a gerentadoù a greskas kalz e deroù ar marevezh, en ur dremen eus 200 da 500. An trilobitoù hag ar varac'hyopoded e oa ar genadoù fonnusañ met organegoù nevez a ya war-wel ivez. En o zouez e kaver ar foramifered gentañ hag ar stomarpoidoù. An akritarc'hed, hag a oa anezho e-pad ar c'ambrian dija a ya da voutinoc'h.

Da voutinoc'h an anevaled siler, ar pezh a zamveneg e oa aet da niverusoc'h ar mikro-plankton. Ar c'houral a furm ar c'herreg kentañ tra ma ya war-wel an daoudrapiged hag ar graptolitoù. Al lophophoratoù hag ar bryozoa a gresk e niver ha liesekder. An anevaled drevadenner bennañ eo ar re-mañ ha c'hoari a reont ur perzh heñvel ouzh hini ar c'houral hiziv.

An nautiloid, ha a oa bihan ha ral e-pad ar c'hambrian a ya d'ar breizherien bennañ e lec'h d'an anomalocarided. Ar re vrasañ, evel an endocerided a dizhe 10 m. Anevaled speredekoc'h ar maread e oant, war a seblant, a-drugarez d'o brec'hioù a roe tro dezho da zornata o endro.

Barr ar c'hraptolied a welas an ordovisian ivez. War liesekaat ez eas ha furmoù planktonek en em ouzhpennas ouzh furmoù bentek aet war wel e fin ar c'hambrian. An hemikordataed a oa kar eus ar pezh a yafe d'ar vellkeineged met o hendadoù ne oant ket. War wel e yeas ar vellkeineged wir gentañ e-pad an ordovisian : ar pteraspidomorphi hag a c'hanfent ar besked a-vremañ.

Asaphus, un trilobit eus an ordovisian
Brasaat
Asaphus, un trilobit eus an ordovisian

.

[kemmañ] Bleuniadur

Eus bezhin dreist-holl e oa kenaozet bleuniadur an ordovisian. E-pad ar maread-se, avat e krogas an avuadoù hag an touskan kentañ da drevadenniñ ar c'hevandirioù.

[kemmañ] Fin an Ordovisian

Pennad pennañ : Lazhadeg ordivisian-silurian

Echuiñ a reas an ordovisian gant an eil lazhadeg vrasañ en istor an Douar. Lazhadeg Permian-triaseg hepken a voe brasoc'h egeti.

Etre 444 milion a vloavezhioù'zo ha 444 milion a vloazhioù'zo e c'hoavezas al lazhadeg-se. Merkout a ra an harzioù etre marevezh diwezhañ an ordovisian - an Hirnantian - ha deroù ar Silurian. D'an amzer e veve an holl organegoù lieskellek e-barzh ar mor ha 49% a zo aet da get. Diouennet e voe ar varac'hyopoded hag ar bryozoa asambles gant un darn vras eus an trilobitoù, ar graptolitoù hag ar gonodonted.

Krediñ a reer e voe ur prantad-skorn abeg al lazhadeg-se. Tra ma oa bet tomm hiniad an Douar e-pad an holl ordovisian e yenaas a-daol e deroù an Hirnantian. Skornegoù a c'holoas Gondwana hag izelaat a reas live ar morioù a 80 metr. Da get e yeas ar morioù bas a gelc'he ar c'hevandirioù hag un darn vras eus ar spesadoù a herberc'he. Ar spesad hag a oa deuet a-benn d'en em ober d'ar stad hiniadel nevez a voe diouennet pa zeuas an tommder en dro.

Er c'hontrol d'al lazhadegoù arall n'he-doa ket hini fin an ordovisian un efed padus. Pa voe echu ar prantad-skorn e krogas en-dro ar vuhez da liesekaat hag ar spesadoù aet da get a voe erlec'hiet gant spesadoù heñvel a-walc'h.

[kemmañ] Liammoù diavaez

An Ordovisian war Palaeos.com