Sistem unanennoù etrebroadel
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
Skrivet eo ar pennad-mañ e Peurunvan
Ar pennad-mañ n'eo ket peurechu c'hoazh ; ma fell deoc'h labourat warnañ deuit da welout ha lakait hoc'h ali e pajenn ar gaozeadenn.
Ar Sistem Unanennoù Etrebroadel (berraet en SI diwar an anv gallek Système International d'Unités) eo stumm a-vremañ ar sistem metrek. Ar sistem unanennoù a vez graet ar muaiñ gantañ er bed eo, ken war dachenn ar c'henwerzh ha war dachenn ar skiant.
Meur a stroll unanennoù a oa er sistem metrek kozh. Diwar unan anezho e voe diorroet an SI e 1960, ar sistem metr-kilogram-segondenn (MKS) kentoc'h eget ar sistem santimetr-gram-segondenn (CGS) en doa bet meur a zoare tro-ha-tro.
Gant an SI e voe degaset un toullad anvioù nevez evit an unanennoù. N'eo ket ur sistem sonn, ur stroll standardoù bev eo, e lec'h ma vez krouet unanennoù ha kemmet an termenadurioù gant un asant etrebroadel a-feur ma 'z a teknologiezh ar muzuliañ war-raok.
War-bouez un nebeud nemedennoù (evel ar bier tennet diouzh ar c'hog a vez gwerzhet er Rouantelezh Unanet) e vez graet gant ar sistem ent-lezennel en holl vroioù dre ar bed, ne vez ket dalc'het termenadurioù ofisiel eus unanneoù all gant un toullad riezioù. E Stadoù Unanet Amerika ez a implij industriel an SI war gresk, met n'eo ket en em ledet an implij e-touez ar werin c'hoazh. Er Rouantelezh Unanet ez eo an droidigezh e unanennoù metrek ar politikerezh ofisiel, met n'eo ket peurc'hraet c'hoazh. Ar riezioù a ra c'hoazh gant unanennoù nann SI (da skouer SUA hag RU) o deus adtermenet ar pep brasañ eus o unanennoù hengounel nann SI diwar an unanennoù SI.
Taolenn |
[kemmañ] Istor
Krouet e voe ar sistem metrek e-kerzh an dispac'h gall. D'ar 1añ a viz Eost 1793 e tegemeras ar Goñvansion Vroadel ar "metr" degel nevez gant un hirder da c'hortoz, hag ivez an unanennoù degel all gant termenadurioù hag anvioù kentañ. D'ar 7 a viz Ebrel 1795 (Loi du 18 germinal, an III) e voe degemeret an anvioù gramme ha kilogramme e-lec'h an anvioù kozh gravet ha grave.
Goude an 18 Brumaire Bloaz VIII e voe degemeret da vat ar sistem metrek e Frañs gant ar C'hoñsul Kentañ Bonaparte (a zeuy da vezañ diwezhatoc'h Napoleon Iañ) d'an 10 a viz Kerzu 1799 (Loi du 19 Frimaire an VIII). E-pad istor ar sistem metrek ez eus bet diorroet un toullad doareoù disheñvel hag en em ledañ a reas an implij anezho dre ar bed o kemer plas meur a sistem muzuliañ hengounel.
Da vare dibenn an Eil brezel bed e veze graet c'hoazh gant un toullad sistemoù muzuliañ dre ar bed. Lod anezho a oa doareoù eus ar sistem metrek tra ma oa diazezet lod all war ar sistemoù impalaerel hag SUA. Gwelet ez eus bet e oa ezhomm d'ober un nebeud kammedoù ouzhpenn evit kas war-raok ur sistem muzuliañ bedel. Diwar se e c'houlennas 9vet Kendalc'h Meur ar Pouezioù hag ar Muzulioù (CGPM) e 1948 gant Kuzuliadeg Etrebroadel ar Pouezioù hag ar Muzulioù (CIPM) kas ur studiadenn etrebroadel war ezhommoù muzuliañ kumuniezhioù ar skiant, an teknik hag an deskadurezh.
Diwar disoc'hoù ar studiadenn-se e tivizas an 10vet CGPM e 1954 e vefe ret deverañ ur sistem etrebroadel eus c'hwec'h unanenn ziazez da bourchas evit muzuliañ an temperadur hag ar skinadur optikel ouzhpenn ar c'hementadoù mekanikel hag elektromagnetek. Ar metr, ar kilogram, ar segondenn, an amper, an derez Kelvin (adanvet diwezatoc'h ar c'helvin), hag ar c'handela e oa ar c'hwec'h unanenn ziazez erbedet. E 1960 e voe anvet ar sistem-se sistem unanennoù etrebroadel, berraet SI diwar ar galleg Le Système International d'Unités, gant an 11vet CGPM. Ouzhpennet e voe ar seizhvet unanenn ziazez, ar mol, e 1970 gant ar 14vet CGPM.
Hiziv an deiz ez eo ar sistem etrebroadel pe ret pe aotreet dre ar bed a-bezh. Meret e vez gant an aozadur : Burev Etrebroadel ar Pouezioù hag ar Muzulioù (Bureau International des Poids et Mesures).
[kemmañ] Unanennoù
- Pennadoù pennañ: unanennoù diazez ar sistem etrebroadel, unanennoù deveret eus ar sistem etrebroadel, rakgerioù ar sistem unanennoù etrebroadel
C'hoarvezout a ra ar sistem unanennoù etrebroadel eus un teskad unanennoù asambles gant un teskad rakgerioù. Gallout a reer dispartiañ unanennoù an SI etre daou isteskad. Bezañ ez eus seizh unanenn ziazez. Er penn kentañ e oa dizepant pep hini eus an unanennoù diazez-se met n'eo ket gwir ken gant ar c'handela en abeg d'e dermenadur nevez. Eus ar seizh unanenn ziazez-se ez eus deveret meur a unanenn all. Ouzhpenn an unanennoù SI ez eus ivez ur teskad unanennoù e-maez an SI degemeret o implij gant an SI.
unanennoù SI diazez | ||
---|---|---|
Anv | Simbol | Kementad |
kilogram | kg | Mas |
segondenn | s | Amzer |
metr | m | Hirder |
amper | A | red elektrek |
kelvin | K | Temperadur |
mol | mol | Kementad danvez |
candela | cd | Kreñvder gouloù |
Gallout a reer stagañ ur rakger ouzh an unanenn evit sevel ul lieskement pe ur ranngement eus an unanenn orin. Da skouer : kilo- a liesa dre vil ha mili- a liesa dre ur vilvedenn, fre se ez eus mil milimetr en ur metr ha mil metr en ur c'hilometr. Ne vez ket staget morse ouzhpenn ur rakger : ur vilionvedenn eus ur c'hilogram zo ur miligram ha n'eo ket ur mikrokilogram.
[kemmañ] Doare skrivañ ar sistem etrebroadel
- Skrivet e vez simboloù an unanennoù gant lizherennoù bihan, nemet an unanennoù a zeu diwar anv un den. Da skouer eo bet anvet an unanenn wask diwar Blaise Pascal, setu e vez skrivet he simbol "Pa" tra ma vez skrivet an unanenn hec'h-unan "pascal". An nemedenn nemeti eo al litr a veze skrivet e simbol "l" er penn kentañ, met arvarus eo peogwir eo heñvel a-walc'h ouzh ar sifr "1". Gant an National Institute of Standards and Technology (NIST) e voe erbedet ober gant "L" kentoc'h, a pezh a vez graet ingal bremañ en SUA, Kanada, hag Aostralia, hag a zo bet degemeret e-giz eil simbol gant ar CGPM. Graet e vez e lec'hioù 'zo gant al lizherenn-red ℓ, e Japan peurgetket. Evit gouzout hiroc'h, gwelet Litr.
- Skrivet e vez ar simboloù hep merk yezhadurel ebet. Ne vez ket merket al liester da skouer, dreist holl pa ouezer ez eo disheñvel merk al liester hervez ar yezhoù. E brezhoneg, ne vo ket merket ar c'hemmadurioù : skrivet e vo "1 kg" ha "2 kg" ha n'eo ket "1 c'hg" ha "2 gg".
- Ne vez ket lakaet merk ar berradur (.) goude ar simbol. Ur pik a c'hell en em gavout goude ar simbol pa vez e dibenn ur frazenn.
- Gwelloc'h eo skrivañ ar simboloù gant lizherennoù sonn roman (m evit metr, L evit litr) evit lakaat kemm etre int hag al lizherennoù italik implijet evit ar variennoù matematikel (m evit mas, l evit hirder).
- Un esaouenn a rankfe bezañ lakaet etre an niver hag ar simbol, da skouer "2,21 kg", "7,3×102 m2", "22 °C", nemet gant ar simboloù evit derezioù, munutennoù hag segondennoù ar c'hornioù (°, ′ ha ″), a vez lakaet diouzhtu goude an niver hep tamm esaouenn ebet.
- Ret e vefe ober gant esaouennoù evit dispartiañ ar strolloù tri sifr e-barzh skritur degel an niveroù, da skouer 1 000 000 pe 342 142 (ha n'eo ket gant skejoù pe pikoù evel e sistemoù all, da skouer 1,000,000 pe 1.000.000).
- Embannet e voe gant 10vet erbed ar CGPM bet dalc'het e 2003 e c'heller ober gant ar skej pe gant ar pik e-giz merker degel. Evit gwir e vez graet gant ar pik e saozneg (da skouer 3.14) ha gant ar skej er pep brasañ eus yezhoù all Europa (da skouer 3,14).
- Evit an unanennoù deveret a c'hoarvez eus liesad meur a unanenn e vez liammet ar simboloù gant un esaouenn pe gant ur pik kreiz (·), evel se e c'heller lakaat kemm etre ms- 1 (milisegondenn eksponant - 1, pe c'hoazh kilohertz, evit ur frekañs) hag m s- 1 pe m·s- 1 (metr dre segondenn, evit un tizh) da skouer.
- Evit an unanennoù deveret a c'hoarvez eus rannad div unanenn e vez liammet ar simboloù gant ur varrenn a-veskell (/) pe neuze e vez graet un eksponant negativel. Da skouer e c'hellet skrivañ "metr dre segondenn" "m/s", "m s-1" pe "m·s-1". Arabat ober gant ar varrenn a-veskell ma teu an disoc'h da vezañ amster. Da skouer ez eo gwelloc'h "kg·m-1·s-2" eget "kg/m/s2".
[kemmañ] Kenwerzh
Hervez ur mennad eus Unaniezh Europa e vo forbannet ar merkoù nann SI goude an 31 a viz Kerzu 2009 war an holl vadoù enporzhiet e-barzh Unaniezh Europa. Talvezout a ra evit an holl verkoù war ar c'henderc'hadoù, paperioù hag urzhioù diabarzh, pakadur, bruderezh hag all.
[kemmañ] Gwelet ivez
- Unanennoù muzuliañ