Ffotosynthesis
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Adwaith biocemegol sy'n newid egni golau i egni cemegol mewn planhigion gwyrdd, algâu a rhai bacteria yw ffotosynthesis.
Dim ond nifer fach iawn o blanhigion mae'n cael egni o fwyt, ffynhonell egni yr anifeiliaid, ond mae planhigion yn cynhyrchu eu egni eu hynain trwy droi carbon deuocsid a dŵr i lwcos. Mae'r planhigion yn cael carbon deuocsid trwy eu ddeilen a'r dŵr trwy eu wreiddiau. I'r adwaith, mae angen egni golau'r haul, gwres a crynodiad carbon deuocsid addas (ffactorau cyfyngol). Fel cynnyrch gwastraff mae'r planhigion yn cynyrchu ocsigen. Mae rhai planhigion yn troi glwcos i swcros i'w storio, e.e. cansen siwgr neu betys siwgr, ond wedyn mae llawer o blanihigion yn troi'r glwcos i starts i storio egni, e.e. tatws neu meipen.
Mewn planhigion gwyrdd ac algae, mae'r cloroffyl tu mewn y cloroplastau yn amsmugno'r egni golau.
Hafaliad cemegol cytbwys y ffotosynthesis yw:
- 6H2O + 6CO2 + golau → C6H12O6 (glwcos) + 6O2
Fel hynny, mae carbon deuocsid + dŵr + golau (egni) yn cynhyrchu ocsigen + siwgr. Anadliad anifeiliaid ac resbiradaeth planhigion yw newid cemegol cyferbiniol: ocsigen + siwgr yw'n cynhyrchu carbon deuocsid + dŵr + egni.