Blues
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
(Gweler hefyd Rhythm a blues)
Taflen Cynnwys |
[golygu] Delta blues
Mae gwreiddiau'r blues yn y Mississippi Delta ar ddechrau'r 20fed ganrif. Roedd e'n gymysgedd o ddylanwadau cerddoriaeth Affrica a cherddoriaeth orllewinol. Ystyr y gair blues yw "y felan" neu "pruddglwyf". Roedd y clerwr yn canu weithiau mewn llais main gyda ambell i sgrech. Roedd e'n cyfeilio gyda gitâr acwstig neu gitâr sleid ac organ geg, ond gyda banjo yn wreiddiol. Roedd y gerddoriaeth yn swnio'n ddieithr iawn i glustiau Ewropead y cyfnod.
Un o ganwyr blues adnabyddus gyntaf oedd Robert Johnson. Efe a wnaeth y twelve-bar blues yn safonol.
Yn 1920 fe symudodd y blues tuag at y gogledd gyda'r mudiad o weithwyr du i ffatrioedd Detroit a Chicago.
[golygu] Blues clasur
Mae classic blues yn cyfeirio at gantoresau'r blues rhwng 1920 a 1929. Y gantores ddu gyntaf i recordio'r blues oedd Mamie Smith yn 1920. Rhai adnabyddus eraill oedd Bessie Smith, Ma Rainey, Ethel Waters a Clara Smith.
[golygu] Blues drydanol
Electric blues yn Saesneg.
[golygu] Chicago blues
Yn Chicago fe gafodd y blues ei drydanu. Roedd rhai a ddaeth o'r Mississippi yn wreiddiol, fel Muddy Waters a Howlin' Wolf yn defnyddio gitâr drydan, gitâr fas, drymau a phiano, ac efallai sacsoffon.
[golygu] Detroit blues
Un o ganwyr blues Detroit mwyaf adnabyddus oedd John Lee Hooker a ddaeth o'r Mississippi yn wreiddiol.
[golygu] Y gerddoriaeth
Mae alaw'r blues ar nodau cerdd pentatonic, hynny yw ar y nodau do me fa so te. Yn nghywair C felly, fe fydd yr alaw ar C Eb F G Bb. Gelwir y nodau fflat Eb a Bb yn nodau blw (blue notes).
[golygu] Blues ar ddeuddeg bar

Dydy'r blues ddim yn angenrheidiol ar 12 bar (twelve-bar blues). Gellir fod ar 8 neu 16 bar, ond y dull mwaf sylfaenol yw canu pennillion o 3 llinell ar 12 bar. Yn wreiddiol, roedd ceithwas yn canu'r llinell gyntaf wrth weithio yn y cae, ac eraill yn ei ateb wrth ganu'r ail linell gyda'r un geiriau yn aml iawn, ond ar nodau gwahanol. Wedyn roedd e'n canu'r trydydd llinell.
Mae'r siart ganlynol yn dangos yr enghraifft mwyaf syml a chyffredin. Mae'r siart yn dangos y cordiau yn nghywair C mewn 12 bar o 4 curiad. Gellir chwarae'r blues yn araf neu yn gyflym.
C///|////|////|////|
F///|////|C///|////|
G7///|F///|C///|////|
Fe fydd yn arferol hefyd i ganu'r blues yn nghywair A neu E. Mae Bb a Eb hefyd yn boblogaidd. Mae'r dilyniant uchod yn cael ei ddefnyddio mewn miloedd o ganeuon blues, R&B a roc.
Dyma amrywiad;-
C///|////|////|C7///|
F///|////|C///|////|
G7///|F///|C///|G7///|
Gelwir y ddau bar olaf (bariau 11 a 12) yn blues turnaround ; dau bar offerynnol a fydd yn troi ni'n ôl at ddechrau'r bennill nesaf. Weithiau fe fydd y turnaround yn cael ei ddefnyddio fel cyflwyniad i'r gân, hynny yw; gellir dechrau'r gân wrth chwarae bariau 11 a 12 yn offerynnol cyn y benill gyntaf.
Mae llawer o ganeuon blues yn defnyddio cordiau seithfed o ben bwy gilydd (er bod hwn yn groes i ddamcaniaeth confensiynol cerddoriaeth sy'n gorchymyn bod e ddim yn arferol i ddechrau ar gord seithfed a bod darn o gerddoriaeth byth yn terfyn ar gord seithfed). Gellir goleddfu'r enghreifftiau uchod wrth chwarae cordiau seithfed yn lle'r prif gordiau, hynny yw, chwarae C7 yn lle C a F7 yn lle F. Dyma enghraifft syml o'r blues yn A sy'n defnyddio cordiau seithfed yn unig;-
A7///|D7///|A7///|////|
D7///|////|A7///|////|
E7///|D7///|A7///|E7///|
[golygu] Enwogion y blues
[golygu] O'r Mississippi
- Skip James (1902 - 1969)
- Son House (1902 - 1988)
- Robert Johnson (1909 neu 1912 - 1938)
- Howlin' Wolf (1910 - 1976)
- Muddy Waters (1913 neu 1915 - 1983)
- John Lee Hooker (1917 - 2001)
- B. B. King (ganwyd 1925) "brenin y blues"
[golygu] O leoedd eraill yn yr U. D.
- Mamie Smith (1883 - 1946)
- Ma Rainey (1886 - 1939)
- Clara Smith (1894 - 1935)
- Bessie Smith (1894 - 1937)
- Ethel Waters (1896 - 1977)
- Dinah Washington (1924 - 1963) "brenhines y blues"
- Willie Mae Thornton (1926 - 1984)
- Etta James (ganwyd 1938)
- Jimi Hendrix (1942 - 1970)
- Janis Joplin (1943 - 1970)
- Keb' Mo' (ganwyd 1951)
- Stevie Ray Vaughan (1954 - 1990)
- Susan Tedeschi (ganwyd 1970)
- Shemekia Copeland (ganwyd 1979)