Llanelli

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Llanelli
Image:Llanellimap.png
Ystadegau
Poblagaeth 44,475 (cyfrifiad 2001)
Gweinyddol
Sir Sir Gaerfyrddin
Gwlad Ethol Cymru
Gwladwriaeth
Penadur
Y Deyrnas Unedig
Cymunedau
Cyngor Lleol
Cyngor Tref Llanelli
Cyngor Gwledig Llanelli
Swyddfa Post a Ffôn
Tref Post LLANELLI
Ardal Post SA14/15
Côd Ffôn +44 -1554
Arall
Sir Serimonial Dyfed
Heddlu Heddlu Dyfed-Powys
Gwleidyddiaeth
Etholiaeth
Senedd y DU
Llanelli
Etholiaeth
Cynulliad Cymru
Llanelli
Etholiaeth
Ewropeaidd
Cymru
AS Nia Griffith
AC Catherine Thomas
Am etholaeth Llanelli, gwelir Llanelli (etholaeth).

Tref fwyaf Sir Gaerfyrddin a de orllewin Cymru, wedi'i lleoli ar aber Afon Lliedi rhyw ddeuddeng milltir i'r gorllewin o Abertawe ac rhyw ugain milltir i'r de o Gaerfyrddin. Tyfodd y dref yn y 19eg ganrif o amgylch y pyllau glo a'r gweithfeydd tun. Mae’r dref yn enwog am ei thraddodiad rygbi balch.

Mae Llanelli hefyd wedi’i hamgylchynni gan nifer o drefi a phentrefi bach a adweinir fel Llanelli Rural. Mae’r rhan fwyaf o'r rhain yn cael eu hystyried yn rhan o dref Llanelli.

Taflen Cynnwys

[golygu] Hanes

Arfais Tref Llanelli, yn cynnwys yr arwyddair Ymlaen Llanelli
Ehangwch
Arfais Tref Llanelli, yn cynnwys yr arwyddair Ymlaen Llanelli

[golygu] Diwydiant

Fe wnaeth Llanelli dyfu yn gyflym yn ystod y 18fed ganrif a’r 19eg ganrif gyda’r diwydiant glo, ac ar ôl hynny fel man cynhyrchu plât tun. Roedd y dref yn lle cynhyrchu tun arwyddocaol ar lefel rhanbarthol a chafodd ei henwi'n "Tinopolis." Er i’r diwydiannau ddechrau cau yn yr 1970au, fe wnaeth y dref ddioddef o ddirywiad economaidd parhaus. Er hynny, fe welir buddsoddiad mawr ym meysydd adloniant a thwristiaeth.

[golygu] Yr Iaith Gymraeg

Sefydlwyd yr ysgol benodedig Gymraeg gyntaf gan awdurdod lleol yn Llanelli yn 1947, sef Ysgol Gymraeg Dewi Sant, Llanelli.

Yn y 1950au bu Trefor ac Eileen Beasley yn ceisio cael gan Gyngor Gwledig Llanelli ddarparu papur treth Cymraeg trwy wrthod talu'r dreth hyd y caent un. Ymateb y cyngor oedd eu herlyn gan anfon y bwmbeili i mewn a gwerthu eu celfi er mwyn cael arian y dreth. Roedd cyfeillion yn prynu'r celfi er mwyn eu rhoi yn ôl iddynt. Bu rhaid aros tan ganol y 1960au cyn cael statws cyfartal i'r Gymraeg pan wnaeth y cynghorau dderbyn bod rhaid iddynt ddarparu rhai dogfennau yn Gymraeg.

Cynhaliwyd yr Eisteddfod Genedlaethol yn Llanelli ym 1895, 1903, 1930, 1962 a 2000.

[golygu] Atyniadau Lleol

  • Parc Arfordirol y Mileniwm, sy’n rhychwantu 21km (13 milltir) o arfordir rhwng Casllwchwr a Penbre.
  • Parc Gwledig Penbre a thraeth Cefn Sidan.
  • Tŷ Llanelli, sydd yn un o adeiladau mwyaf hanesyddol Llanelli, enghraifft dda o dŷ tref Sioraidd.
  • Castell Cydweli.
  • Marina Porth Tywyn.
  • Amgueddfa Parc Howard, lle y cedwir casgliad Crochenwaith Llanelli.
  • Gerddi Botaneg Cenedlaethol Cymru.


[golygu] Chwaraeon

[golygu] Rygbi

Ffurfiwyd Clwb Rygbi Llanelli yn gynnar yn yr 1870au ac mae i'r clwb hanes anrhydeddus.

[golygu] Pêl-droed

Mae gan Llanelli dîm pêl-droed o’r enw Llanelli A.F.C. sy’n chwarae yng Nhgynghrair Cymru. Mae nhw’n chwarae ar barc Stebonheath, o dan reolaeth Peter Nicholas.

[golygu] Golff

Mae gan ardal Llanelli dri chwrs golff, yn cynnwys Clwb Golff a Gwledig Machynys sydd yn gartref i Gampwriaeth Merched Ewrop Cymru.

[golygu] Chwaraeon Modur

Gelwir Cylchdaith Penbre (Pembrey Circuit) yn gartref i chwaraeon modur yng Nghymru.

[golygu] Diwylliant

Mae hanes crefydd a'r capeli yn ganolog i hanes diwylliannol Llanelli. Roedd David Rees y Cynhyrfwr yn weinidog yng Nghapel Als, Jiwbili Young yn Seion Llanelli a Gwyndaf yn Tabernacl Llanelli

[golygu] Y Cynghannau

Mae gan y dref orsaf radio o’r enw ‘Scarlet FM’.

Y Llanelli Star yw'r unig bapur wythnosol yn y dref sydd wedi goroesi. Roedd tri yn cael eu cyhoeddi yn y dref ar un adeg gan gynnwys Llanelli Mercury. Yng nghanol y 1970au dechreuwyd cyhoeddi Llanelli News ond ni pharhaodd mwy nag ychydig flynyddoedd.

Mae Llanelli yn gartref i Gwmni Teledu Tinopolis sydd yn un o’r cynhyrchwyr annibynnol mwyaf yn y Deyrnas Unedig. Dyma'r cwmni sy'n cynhyrchu'r rhaglen deledu ‘Wedi 7’ a ddarlledir ar S4C.

[golygu] Theatr a Sinema

Theatr Elli yw’r unig theatr yn y dref, sy’n rhan o ganolfan adloniant Llanelli. Cynhelir nifer o sioeau yn y theatr yn cynnwys nifer o gynyrchiadau cerddorol a dramâu gan grwpiau lleol.

[golygu] Trafnidiaeth

Cysylltir y dref â thraffordd yr M4 gan yr A4138. I gyrraedd y dref oddi ar yr M4 deler oddi arni ar gyffordd 48.

Bws – Mae Llanelli yn cael ei gwasanaethu yn cyson gan wasanaethau bws lleol rhwng Abertawe a Chaerfyrddin.

Lleolir yr orsaf drenau rhyw filltir i’r de o ganol y dref. Mae trenau Llundain i Abergwaun yn mynd drwy'r orsaf hon a hefyd llinell drenau Calon Cymru o Abertawe i Amwythig.

[golygu] Gwleidyddiaeth

Neuadd Tref Llanelli
Ehangwch
Neuadd Tref Llanelli

Mae tref Llanelli o fewn etholiaeth seneddol Llanelli yn y senedd yn Llundain ac yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru) sy'n cael eu cynrychioli gan Nia Griffith AS a Catherine Thomas AC y naill y llall.

Caiff rhan o'r dref ei llywodraethu ar lefel lleol gan Gyngor Tref Llanelli a rhan gan Gyngor Gwledig Llanelli, a'r cwbl gan Gyngor Sir Caerfyrddin ar lefel sirol.

Gefeilltref Llanelli yw Agen yn Ffrainc.


[golygu] Cysylltiadau allanol



Mae'r erthygl hon yn eginyn. Gallwch helpu iddi dyfu.


Trefi a phentrefi Sir Gaerfyrddin

Brynaman | Caerfyrddin | Castell Newydd Emlyn | Cydweli | Glanaman | Hendy-gwyn ar Dâf | Llandeilo | Llanelli | Llanymddyfri | Porth Tywyn | Rhydaman | Sanclêr