Brad y Llyfrau Gleision
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Brad y Llyfrau Gleision
Adroddiad ar gyflwr addysg yng Nghymru a gomisiynwyd gan senedd San Steffan. Cyflwynwyd yr Adroddiad terfynnol yn haf 1847. Cyfeiria lliw y llyfrau at y clawr glas a roddwyd arnynt.
Comisiynwyd yr Adroddiad yn dilyn cais William Williams AS Coventry ond Cymro o Lanpumpsaint, Sir Gaerfyrddin yn wreiddiol. Yn dilyn dros degawd o anghydfod - terfysgoedd ym Merthyr 1831, y Siartwyr yn Y Drenewydd a Chasnewydd yn 1839 a Merched Beca trwy gydol y ddegawd cyn 1846, roedd pryder cyffredin ymysg y Sefydliad ar y pryd am sefyllfa gymdeithasol a moesol y Cymry. Teimlai nifer mai'r Gymraeg a diffyg addysg (Saesneg) oedd gwraidd nifer o'r trafferthion.
Bu'r adroddiad gan dri Eglwyswr o Sais na siaradai Gymraeg, yn ysgytwad i Gymry'r cyfnod gan iddo daflu amheuaeth ar eu moesoldeb ac am natur cyfrin a gwrthryfelgar yr iaith Gymraeg. Yr ymateb yma o 'frad' gan y Sefydliad Seisnig oedd y rheswm tu ôl i'r term 'Brad y Llyfrau Gleision' gael ei bathu.
Mae'r Adroddiad yn adnodd hynod ddiddorol a gwerthfawr ar gyfer haneswyr cymdeithasol a lleol. Ond ei brif effaith a'i enwogrwydd oedd iddo greu adwaith seicolegol o waseidd-dra ymhlith y Cymry wrth iddynt geisio gwrth-brofi y sen ar eu moesoldeb a'u hiaith a achoswyd gan yr Adroddiad.
Mae'r Adroddiad wedi ei ddigido ar wefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru [1]
Llyfryddiaeth
- Brad y Llyfrau Gleision: Ysgrifau ar Hanes Cymru, Gol. Prys Morgan, Gwasg Gomer (1991)
- Gareth Elwyn Jones, 'Yr Iaith Gymraeg yn Llyfrau Gleision 1847', yn Gwnewch Bopeth yn Gymraeg, gol. GH Jenkins (Gwasg Prifysgol Cymru, 1999) tt.399-426