Rhyfel Irac

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Operation Phantom Fury yn Fallujah, Irac, yn Nhachwedd 2004.
Ehangwch
Operation Phantom Fury yn Fallujah, Irac, yn Nhachwedd 2004.

Yn 2003, fe aeth llywodraethau Unol Daleithiau America a'r Deyrnas Unedig i ryfel yn erbyn Irac a'i harlywydd Saddam Hussein.

Cred llawer fod yr Americanwyr, o dan eu llywydd George W. Bush am ddial ar Saddam Hussein ar ôl ymosodiadau terfysgol 11 Medi 2001, ond nid oes tystiolaeth am unrhyw gysylltiad rhwng Irac a'r ymosodiadau.

Fe brotestiodd miliynau o bobl yn erbyn y rhyfel yn Llundain ac yn ninasoedd eraill trwy'r wlad a thrwy'r byd ym mis Chwefror 2003, ond ni chafwyd effaith ar arweinwyr y ddwy wlad. Er hyn, parhaodd protestiadau am fisoedd i ddod.[1]

Taflen Cynnwys

[golygu] Digwyddiadau yn arwain at ryfel

[golygu] Rhyfel y Gwlff

Yn dilyn Rhyfel y Gwlff yn 1991 gosodwyd siancsiynau ar gyfundrefn Saddam tan nes y gellid cadarnhau bod yr arfau dinistriol wedi ei ninistrio'n llwyr. Yn dilyn y rhyfel hyd 1998 gwnaeth UNSCOM arolygu Irac gan ddarganfod a dinistrio deunydd cemegol a chyfarpar niwclear a deunydd arall y gwaherddid. Datblygodd gwrthdarro rhwng Irac a'r Cenhedloedd Unedig yn 1998 ac awdurdodwyd gan gyfundrefn Clinton ymgyrch fomio i rwystro'r gallu i Saddam i ddatblygu arfau dinistriol ac i ddileu ei allu i fygwth ei gymdogion.[2]


[golygu] 9/11

Mae'r rhesymau dros yr ymosodiad ar Irac yn 2003 fel ei rhoddir gan UDA yn ddadleuol. Daeth y galwadau cyntaf am ryfel oddi wrth PNAC (Project for the New America) a'r American Enterprise Institute gyda dadleuon wedi eu seilio yn bennaf ar honiadau bod Saddam yn bygwth diddordebau America yn y rhanbarth. Nid dyma'r rhesymau serch hynny a roddodd gweinyddiaeth Bush ac nid yw'r rhesymau hyn erioed wedi cael eu cydnabod gan gyfundrefn America.

Mewn araith ar 12 Medi 2002 dechreuodd George W. Bush ymgyrch gyhoeddus i geisio argyhoeddi'r byd bod Saddam Hussein yn torri cyfyngiadau ar arfau dinistriol, hawliau dynol, carcharorion rhyfel Kuwait, terfysgaeth a gwrthod gadael i arolygwyr y CU yn ôl i Irac.[3] Er honodd awdurdoadau Irac taw llawn anwireddau oedd yr araith,[4] cytunodd nhw i adael yr arolygwyr i fewn ar 17 Medi 2002.[5]

[golygu] Ar ôl y rhyfel

[golygu] Ail-adeiladu Irac

Ar 20 Mai, 2003, cyhoeddodd America cynllun i Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig ar gyfer ail-adeiladu Irac.[6]. Sonir y cynllun am greu llywodraeth newydd ac am osod y rhaglen ddadleuol "olew am fwyd" yn hirach na ddisgwylir yn gynharach.

[golygu] Llywodraeth newydd Irac

Wrth drafod dyfodol llywodraeth Irac yn ystod cyfarfod yng Nghastell Hillsborough, Belffast, dywedodd yr Arlywydd Bush "Iraciaid o du mewn a thu allan y wlad fydd yn ffurfio'r llywodraeth newydd yno".[7] Ar ôl sefydliad y llywodraeth newydd, daeth galwadau o'r wledydd sy'n ffinio ag Irac ar luoedd America a Phrydain i adael y wlad,[8] ond nid ydynt wedi tynnu'n ôl yn hollol eto.

[golygu] Cyfeiriadau

  1. "Protest yn erbyn y rhyfel", BBC, 12 Ebrill, 2003.
  2. (Saesneg) "Timeline of the Iraqi crisis", BBC, 21 Rhagfyr, 1998.
  3. "Bush yn herio'r CU i ddisodli Saddam", BBC, 12 Medi, 2002.
  4. "Irac: 'Araith Bush yn llawn celwydd'", BBC, 13 Medi, 2002.
  5. "Rhwyg o fewn y CU", BBC, 17 Medi, 2002.
  6. "Irac: America yn cyhoeddi cynllun", BBC, 20 Mai, 2003.
  7. "Irac: 'CU yn bwysig'", BBC, 8 Ebrill, 2005.
  8. "'Rhaid i America adael Irac'", BBC, 19 Ebrill, 2003.

[golygu] Cysylltiadau allanol