Hypothesis Sapir-Whorf
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Mae'r Hypothesis Sapir-Whorf yn edrych ar y berthynas rhwng iaith a meddwl. Dywed fod y ffordd yr ydym yn edrych ar y byd yn cael ei llunio gan yr iaith yr ydym yn ei siarad. Hynny yw, rydym yn deall y byd drwy’r iaith yr ydyn ni'n ei siarad. Gan nad yw unrhyw ddwy iaith yn cynrychioli'r byd yn yr un ffordd, bydd rhywun sy’n siarad Almaeneg yn gweld y byd yn wahanol i siaradwr Yakuts. “The fact of the matter is that the real world is to a large extent unconsciously built up on the language habits of the group”. Dywedodd Whorf, a oedd yn ddisgybl i Sapir fod iaith mor bwerus nes ei bod yn ‘mowldio’ ein perspectif ar y byd yn llwyr a bod gan bobl sy’n siarad gwahanol ieithoedd berspectif gwahanol ar y byd.
[golygu] O blaid yr hypothesis
“to say language is to say society” yn ôl Lévi-Strauss, anthropolegydd a edrychai ar gymdeithasau. Barn De Barnardi oedd bod “language provides both the foundations of a shared cultural identity and the means for the reproduction of difference”. Mynega fod iaith yn cadw diwylliant at ei gilydd, bod unigolion yn teimlo’n rhan o’r un un peth drwy rannu’r un iaith Hefyd dywed fod iaith yn ffordd i wahaniaethu pobl a chodi ymwybyddiaeth o arwahaniaeth. Credant mai’r gwahaniaeth mwyaf sylfaenol mewn cymdeithas yw iaith.
[golygu] Dadleuon yn erbyn yr Hypothesis Sapir-Whorf
Yn aml iawn dyfynnir yr enghraifft bod gan yr Eskimos gannoedd o wahanol eiriau am eira, a hynny am fod deall gwahanol fathau o eira yn fater o fywyd neu farwolaeth iddynt - eira sydd wedi cael ei chwythu gan wynt, eira sydd wedi ail-rewi ayyb. Awgrymwyd yr enghtaifft gyntaf gan Benjamin Lee Whorf ei hun ym 1940. Yn anffodus nid yw'r enghraifft gyfareddol hon yn dal dŵr: mae Eskimo yn deulu ieithyddol yn hytrach nag un iaith, ac, er bod cannoedd o eiriau am eira yn yr holl ieithoedd Eskimo at ei gilydd, does gan un iaith benodol ddim ragor o eiriau nag sydd gan y Gymraeg (eira, rhew, lluwch, barrug, slwtsh, ôd, mopan, avalanche ayyb) neu'r Saesneg. Mae gan Yup'ik Canol Alaska tua dwsin o eiriau am 'eira' a chysyniadau cysylltiedig, ac mae hyn yn nodweddiadol o'r ieithoedd Eskimo eraill hefyd.
[golygu] Asesiad
Erbyn heddiw, nid yw pobl yn credu yn fersiwn cryfaf yr Hypothesis Sapir-Whorf. “At the present time, the Sapir-Whorf hypothesis is accepted as having some validity, but few scholars would agree with the strong version that says a speaker of a particular language is locked into a particular world-view by that language” medd Fasold. Cwestiwn poblogaidd yw ‘Beth am bobl ddwyieithog?’. Rhain yn amlygu problemau yn Hypothesis Sapir-Whorf. Fodd bynnag, rydym yn derbyn y theori fod yna berthynas hanfodol rhwng iaith a chymdeithas a hefyd, bod iaith yn fodd o bwysleisio gwahaniaeth. Dywed Bordieu “the official language is bound up with the state, both in its genesis and in its social uses”. Un iaith fydd gwladwriaeth yn ei mabwysiadau, buasai mwy nag un yn achosi problemau. Fodd bynnag, o fewn y wladwriaeth ceir amrywiaeth ac amlygir hyn gan y ffaith fod yna tua 190 o wladwriaethau yn y byd yn cynnal tua 6,000 o ieithoedd - tua 30 iaith i bob gwladwriaeth. Medd Duranti “a language only exists as a linguistic habitus, to be understood as a recurrent and habitual system of dispositions and expectations”.
Gwir yw’r ffaith fod iaith yn ein mowldio, ond nid iaith yw’r unig beth sy’n gwneud hyn. Rydym yn gweld drwy batrymau hanesyddol fod y wladwriaeth yn dueddol o ormesi amrywiaeth ieithyddol. Er ein bod yn cymryd llawer am iaith / cymdeithas / gwladwriaeth yn ganiataol, mae fel arfer yn cuddio’r gormes a’r gwrthdaro.