خط عربی
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
خط یا الفبای عربی خطی است که برای نوشتن زبان عربی بکار میرود.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] خط عربی در پیش از اسلام
تا پیش از اسلام مدرکی دال بر خط و سواد داشتن عربهای حجاز نیست، ولی از عربهای شمالی عربستان ۵ مدرک که کهنهترین آنها مربوط به ۵۱۲ میلادی است، بدست آمده. از عربهای جنوبی (مردم یمنی) نیز آثاری بدست آمده است که با حروف مسند مینوشتند. مردم حجاز که بر اثر صحرانشینی از نوشتن خط بیبهره ماندند. اما اندکی از آنها که کمی پیش از اسلام به عراق و شام میرفتند نوشتن را از آنها آموختند و عربی خود را با حروف نبطی یا سریانی و عبرانی مینوشتند. برای نمونه سفیانبن امیه که از بازرگانان آن دوره بود از کسانی بود که خط سریانی را به حجاز آورد.
[ویرایش] خط عربی در پس از اسلام

در آغاز دوران اسلامی مسلمانان تلاش کردند قرآن را به نگارش در آورند. و عدهٔ کمی از آنها که نوشتن میتوانستند شامل «علیبن ابیطالب»، «عمربن خطاب» و «طلحةبن عبیدالله» قرآن را به نگارش درآوردند. در این نگارش از حروف نبطی یا سریانی استفاده شد. خطهای نبطی و سریانی هر دو از خط آرامی منشا گرفته بودند. در این خط ابهامات زیادی بود و حروف بدون نقطه نوشته میشدند و مصوتهای کوتاه و برخی مصوتهای بلند مانند «ا» در میان واژهها نوشته نمیشد.
برای نمومه در این خط ب،ن،ت،ثوی همانند هم نوشته میشدند و یاح،خ،ج و یاسوشهمانند بودند.
پس از آنکه عربها ایران را تسخیر کردند، چون بیشتر عربها خواندن و نوشتن نمیدانستند، ایرانیان را برای کارهای دیوانی استخدام کردند. ایرانیان دیوان سالار نیز که پی به مشکلات خط عربی بوده بودند تلاش کردند شیوه نوشتار را بهبود بخشند. ایرانیان با ذوق و سلیقه خود و با نیم نگاهی به خط پهلوی، خط نوشتاری را تکامل بخشیدند و آنچه را امروزه به ناحق خط عربی مینامند را پدید آوردند. بیشتر افراد گمان میکنند که ایرانیان خط کنونی خود را از عربها وام گرفته اند، حال آنکه این خط، خطی است که خود در شکل گیری آن سهم عمدهای داشته اند.
[ویرایش] کلکهای خط عربی

خط عربی در آغاز در کلک (قلم) نسخ برگرفته از شیوه نگارش خط نبطی نوشته میشد. با فتح تیسفون کلک کوفی نیز بر آن اضافه شد که در کوفه رایج شد و این همان کلکی است که دیوانسالاران اصلاحات خود را بر آن اعمال کردند که بزودی در کلک (قلم) نسخ نیز انجام شد. سریانیهای مقیم شام خط عربی را با چند قلم مینوشتند که از آن میان، کلک سطرنجیلی ویژه کتابت تورات و انجیل بوده است. کلک کوفی از کلک سطرنجیلی پدید آمد و هر دو قلم از هر جهت بهم میمانند.
بعدها در دوران عباسیان، کلکهای دیگری نیز برای این خط رواج یافت که شامل قلم جلیل، قلم سجلات، قلم دیباج، قلم اسطور مار بزرگ، ثلاثین، قلم زنبد، قلم مفتح، قلم حرم، قلم مد مرات، قلم عمود، قلم قصص و قلم حرفاج.
در زمان مأمون نویسندگی اهمیت پیدا کرد و نویسندگان در نیکو ساختن خط به پیکار پرداختند و چندین قلم دیگر به نام قلم مرصع، قلم نساخ، قلم رقاع، قلم غبارالحلیه، قلم ریاسی. و درنتیجه، خط کوفی به بیست شکل درآمد. ولی قلم نسخ، بهمان شکل پیشین در میان مردم و برای تحریرات غیررسمی معمول بود تا آنکه ابن مقله خوشنویس نامی متوفی به سال 328 ه. ق. با نبوغ خود قلم نسخ را به گونه نیکویی درآورد سپس به بازبینی زمان، خط نسخ فروعی پیدا کرد و به گونه کلی دو خط نسخ و کوفی در نوشتار عربی معمول گشت و هر کدام از آن شاخههایی داشت که در سده هفتم هجری مشهورترین آن به قرار زیر بوده است:
- ثلث، نسخ، ریحانی، تعلیقی و رقاع
دربارهٔ کلکهای خط پارسی در تذکرهٔ مرآتالخیال آمده است که کلکهای خط پارسی دربرگیرنده: ثلث، رقاع، نسخ، توقیع، پژوهشگر و ریحان است و باز در آنجا آمده که خط هفتم تعلیق است که از رقاع و توقیع برآمده.
[ویرایش] جستارهای وابسته
- خط فارسی
- خط جاوهای
- خط اردو
- زبان عربی
[ویرایش] منبع
- سهم ایرانیان در پیدایش و آفرینش خط در جهان ،دکتر رکن الدین همایونفرخ، انتشارات اساطیر.