جزیره پنگوئن‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

جزیره پنگوئن‌ها (L'Île des pingouins) نام یک رمان طنز و یکی از بهترین آثار آناتول فرانس نویسنده فرانسوی است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۹۰۸ میلادی منتشر شد.

[ویرایش] یک دیدگاه درباره این کتاب

جزیره پنگوئن‌ها، روایتی از روح تاریخ حیات بشریت است، این داستان اگرچه تاریخی از قوم خیالی پنگوئن را به تصویر کشیده است ولی در حقیقت امر تاریخ قوم خاصی نیست و ما سرنوشت بسیاری از اقوام و تمدنهای گذشته و جدید را در آن می‌‌یابیم. مادی‌گرایی تاریخی که تاریخ را بسان موجودی زنده‌ای در نظریات و افکار خود معرفی می‌کند، خمیرمایه و محرک اصلی اندیشه‌های پراکنده نویسنده را تشکیل می‌‌دهد و انتقادات و اعتراضات او به نظم اجتماعی نوین و حوادث تلخ زندگی بشریت را سازماندهی و گردآوری می‌کند و سامان می‌‌بخشد. موجودی زنده که اراده اش در بسیاری از موارد و شرایط بر بشریتی که در ظاهر سازنده و خالق اوست برتری دارد و خدایی سنگدل که ارابه‌های پیروزی خود را از روی جسد مردان و زنانی که بر علیه اش قد علم می‌کنند به پیش میراند، خدایی که درنوشته‌های هگل و انگلس پا بر عرصه وجود نهاد و در گفتارها مارکس صفات ثبوتیه و صلبیه خود را به جهانیان شناساند. حوادث تلخ وشیرین گیتی تنها کالبد این موجود غول‌پیکر را تشکیل می‌‌دهند، اما روح آن به باور متفکران مادی‌گرایی، مجموعه علتهای حقیقی و پیوندهای نا آشکاری است که اساس پیشامدهای روزگار را تشکیل می‌‌دهد وآناتول فرانس به کالبد شکافی آن اقدام کرده و نتایج آن را در طراحی و به تصویر کشیدن زندگی قوم پنگوئن مورد استفاده قرار داده است. به همین دلیل در کتاب حاضر از پیگیری جنگ‌ها و برخورد تمدنها ونبرد اقوام گذشته وکهن (آنچنانکه مرسوم کتابهای تاریخی است) خودداری گشته ودرمقابل مجموعه‌ای از حوادث مشترک تاریخ بشریت از عهد پاران سنگی (که نماد آن پنگوئنهای قطبی هستند) تا دوران مدرنیسم و انقلاب صنعتی همچون رودی روان به نمایش درآمده وتک تک پیچ وتاب‌های این رودخانه طویل را در مقابل خواننده قرار داده است. با کپی برداشتن از منابع تاریخی ومطالعات تحقیقاتی صرف، نمی‌توان به روح تاریخ دست یافت بلکه تنها لاشه آن است که دراین منابع دردسترس محققان قرار می‌گیرد، فرانس خود در نقد این دید غالب در میان محققان و تاریخ نویسان آنها را به منتقدین موسیقی ونقادان هنرهای زیبایی تشبیه کرده که کروکورهستند!! و در عین حال مجموعه کاملی از تئوریها ومدارک جمال‌شناسی را در اختیار دارند. داستان از معبدی مقدس آغاز می‌شود، جایی که بسیاری از مردان بزرگ و قدیسان نامدار را درخود پرورش داده است و اینکه یکی از همین مردان اله ی(سن مائل کشیش) مدیریت آن را بر عهده دارد.

مجموعه‌ای از حوادث شگفت انگیزاین کشیش ساده دل ومقدس را به جزیره‌ای در قطب شمال رهنمون می‌‌سازد که در آن میلیونها پنگوئن قطبی به زندگی غریزی و طبیعی روزگار خود را میگذرانند. کشیش پیر به گمان اینکه این موجودات عجیب انسان‌هایی هستند که به دورازتمدن زندگی می‌کنند و او درحقیقت به مانند پیامبری از سوی خداوند برای ارشاد وغسل تعمید شان برآنان وارد شده به سخن رانی و نصیحت آنان می‌‌پردازد وسرانجام پس از دو جلسه طوفانی در بهشت!(که میان روحانیون و قدیسان متوفی و ذات باریتعالی برگزار شده بود) به خواست او موافقت می‌گردد وپنگوئن‌ها به صورت آدم در می‌‌آیند و پس ازغسل تعمید انسان می‌‌شوند.اما این تنها آغاز ماجراست و ما در ادامه با چگونگی سیر زندگی این انسان‌های جدید(که خوی غریزی و حیوانی خویش را تا به امروزحفظ کرده‌اند) آشنا خواهیم شد و در آیینهٔ همین زندگی خود را، نیاکانمان و یا اقوام دیگرجهان راخواهیم یافت که حوادث زشت وزیبای تاریخ بشریت را رقم می‌‌زنند به راستی که زندگی هر ملتی جز رشته پیوسته‌ای از جنایت‌ها و فلاکت‌های مردم آن نیست. آناتول فرانس درکتاب حاضرعوامل اصلی تضادها و اختلافها را (که از دوران بشرکهن و باستانی به میراث گذاشته شده است) می‌‌جوید و با قلمی ساده و روان این دلایل را بازگو می‌کند. داستان که از ماتریالسیم تاریخی تغذیه می‌‌کند دارای چند محور اساسی است که در اینجا به بررسی هر یک از آنها اقدام میکنیم، رئوس فوق از اجزای کلیدی روح تاریخ هستند که به اعتقاد فرانس بیشترین انتقاد واعتراض به بشریت را نیزمتوجه خود می‌‌سازد. داستان خلقت بشر و فلسفه این خلقت در تمام مذاهب و نهادهای فکری مقام رفیع دارد ودر حقیقت جهان بینی هر مکتب درباره ذات آدمی را در خود جای داده است و ما از بررسی گفتار هرمکتب فکری در باب آفرینش انسان وشرح تمایلات روحی وحساسیت‌های درونی وی می‌‌توانیم به فلسفه کلی آن دست یابیم، آنجاکه در نوشته‌های متفکران خدای یهوه را سختگیر و آتشین مزاج و خدای مسیحیت را الرحم الراحمین می‌‌یابیم و یا رگه‌های اومانیستی مکاتب مدرنی مانند لیبرالیسم یا کمونیسم و... ساختمان روحی بشر که در داستان آفرینش او تبلورمی یابد منشا بسیاری ازحوادث جهان است و نویسنده کتاب با توجه به همین اصل زیربنایی به خلقت انسان دست برده است وسپس به نقد و تشریح جنبه‌های مختلف شخصیت وی پرداخته است. اگر داروین از راه فرضیات علمی سلسله تکامل بشر را به میمون می‌‌رساند درکتاب حاضر انسان‌های اولیه در قالب پنگوئن‌های قطبی نمایان می‌شوند و الحق که سینه‌ها وشکم‌های برآمده وطرز راه رفتن متکبرانه وکله‌های پوک این مرغان قطبی تا چه حدی به فرزندان نوین آدم شبیه وهمانند است. اما حقیقت است که این مرغان بی آزار درمقایسه با انسان‌های غسل تعمید یافته در نظرخداوند از ارج و قرب بیشتری برخوردارند چرا که نه درنده خویی انسان‌ها را دارندونه دیگر صفات زشت آنان را (حسادت –ریاکاری – نفرت و...) به این ترتیب اگرما این حیوانات زبان بسته را با انسان‌های امروزمقایسه کنیم ،کاریکه به مدد ابتکار نویسنده و تبدیل پنگوئن‌ها به انسان پس از مسخ شدن وغسل تعمید، کاملاً امکان‌پذیر است سرچشمه بسیاری ازتیره روزی‌ها وبدبختی‌های بشریت را خواهیم یافت وحقایق ظریفی که زنجیره‌های فلاکت انسان‌ها را به یکدیگرمتصل می‌کنند بر ما آشکار خواهند شد. مرغان قطبی فرانس پس از مسخ شدن وغسل تعمید به جای آدم شدن پست تروحیوان ترمیشوند ونظریه الهی درباب روح خدایی که دربشربه عاریه گذاشته شده را به بیکباره درهم میشکنند ودر مقابل اثبات می‌کنند که تنها درنگی بیشتر وحرص وطمع وافر می‌‌تواند تفاوتی گویا میان انسان وحیوان باشد. روح مضطربی که دروجود این انسان‌های تازه دمیده شده با هیولای غرایز وامیال نفسانی آنان سر جنگ دارد وهرانسانی به موازات آنکه با این وجود دوگانه خویش بیشتر وبهتر آشنا می‌شود به پاسخگویی به کششهای مثبت ومنفی برخواسته ازآن میپردازد ومجموعه‌ای ازهمین پاسخهاست که بسان قطره‌ای درکناریکدیگر جمع می‌‌شوند تا تبدیل به دریا شوند دریایی به وسعت تاریخ بشریت وبه عمق روح این تاریخ.در سلسله سیر حوادث بعدی داستان فرانس به پاسخگویی نگرانی‌های مذهبیون میپردازد واین خودگویای تسلط او بر ادبیات کتاب مقدس است چراکه حوادث ومطالب مورد نظر خویش را بانظمی همانند کتاب مقدس آغاز می‌کند وبه پایان می‌‌رساند مطالبی مانند اراده الاهی بر خلقت بشرودر دنباله آن سرکشی شیطان دربرابر فرمان خداوند ومساله خلقت زنان و وسوسه شیطان و...همان گونه که در داستان حضرت آدم وحوا از دوران کودکی به یاد داریم. البته فرانس تنها به شرح ماجرای فریب زن توسط شیطان بسنده نمی‌کند بلکه موجوداتی ترکیبی مانند زن- ماهی وزن- مار خلق می‌‌کند تا از پیوند زنان با این موجودات بتواند به مانند تمثیلی برای موشکافی ابعاد مختلف آنان سود ببرد. و اما شیطان این نماینده دنیای نفسانی وخوی حیوانی درون ما در داستان حاضر ظاهری بسی ترسناک تر و مخوف تر می‌‌یابد. و جالب اینجاست که اغلب در لباسی مقدس ظاهر می‌شود وید طولانی در الهیات دارد، گواینکه در بسیاری از مواقع نمایندگی عقل مصلحت اندیش را بر عهده دارد و با افسوس و ترفندهای بی مانند خود حتی سن مائل قدیس را به زانو در میآورد. به واسطه قدرت لایزال اوکه ازسرچشمه‌های خوی حیوانی وجهل و تعصب انسان‌ها ارتزاق می‌‌کند، ایمان در زندگانی بشر متمدن روزبه روز بیشتر سست می‌گردد وشیطان حقیقتاً امکان زندگی آدمیان را در دست می‌گیرد و تا به جایی پیشروی می‌‌کند که مقاومت در برابر وسوسه‌های او حتی برای قدیسان بدون عنایت وکمک ذات باریتعالی امکان‌پذیر نیست .(پناه میبرم به خدا از دست شیطان رانده شده) شیطان آناتول فرانس، موجودی صد در صد منطقی است که میخواهد به جای ماوراء الطبیعه در طبیعت زندگی می‌‌کند وبه همین دلیل دراکثر موارد حرفهایش قابل قبول و عقل پسند است. و این حقیقتی بس بزرگ و ظریف است که آنچه در ذهن مردم شیطان نامیده می‌شود وسبب انحراف و نادرستی زندگیشان می‌‌گردد، امیال طبیعی سرکوب شده ونیروهای باطنی آنان است که هرچه از طبیعت به سمت تلبیس و ظاهرسازی پیش می‌رود بیشترآنان را در سر پنچه نیرومندشان میفشارند. حقایقی از این دست در مبانی روانشناسی فروید مطرح گشتند وتوسط کارل یونگ در مباحثی همانند محورایگو- سلف تشریح شدند و اینکه درجزیره پنگوئن‌ها دوباره از نو زنده می‌‌شوند ودنیای درونی این انسان‌های مسخ شده را (که در واقع دنیای درون خود ماست) به تصویر میکشند .امیال سرکوب شده‌ای که توسط قوانین اخلاقی ومذهبی به بند کشیده شده‌اند ومانند شیری که درقفس تنگ وتاریک خود را به در و دیوارمی کوبد، به قفسه سینه ما چنگ می‌‌اندازند واگرچه در بند هستند اما صدای غرش مهیبشان و ضربه‌های هولناک پنچه نیرومندشان را هر یک از ما می‌‌شنویم و حس می‌‌کنیم. شیطان تنها مترصد لحظه‌ای است تا در قفس این شیر وحشی را بگشاید و صد البته که زندگی فرزندان آدم لحظات فراوانی ازاین دست را تقدیم او می‌‌کند! انحطاط مذهب و حاکمیت نظام سرمایه داری ودموکراسی‌هایی که به اعتقاد نویسنده پوشالی و در خدمت صاحبان قدرت و ثروت است مجموعه سیر حوادث زندگی بشریت راتکمیل می‌کند وپس از چندین مرحله دگردیسی وپوست انداختن‌های متعدد سرانجام بشر نوین، مدرن و سکولار دوران عصر صنعتی و تجاری امروز در مقابل ما ظاهر می‌‌گردد .اینکه چگونه مجموعه‌ای از خرافات وکینه‌های مذهبی – تعصب کورکورانه و پیشی گرفتن آداب تشریفات فقهی بر فلسفه و روح اعمال مذهبی مسیحیان و کلیمیان، مکاتب مذهبی را از درون تخریب کردند وبه واسطه گرفتن روح الهی آنان را به مجسمه‌های جامد تبدیل ساختند که قادر به پاسخگویی به نیازها و مسائل روز جامعه خویش نبودند و چگونگی نهادینه شان رابطه ثروتمندان و فقرا ودر حقیقت سلطه همه جانبه اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی آنان در نهادهای دموکراتیک نوین از جمله مباحث پایانی داستان تاریخ بشریت است، ونقطه اوج تمدن بشری جایی که ثروتمندان بر تمام نهادهای کلیدی قدرت سیاسی – اقتصادی و اجتماعی تسلط دارند و ازطریق بمباران تبلیغاتی، روزنامه‌ها ورسانه‌های عظیم خبری به کنترل افکار تودهٔ فقیر جامعه پرداخته و شبکه‌ای نوین را تشکیل می‌‌دهند مشغولند تا قدرت وثروت خود را حفظ کنند و روابط قوی وضعیف در دوران گذشته، اکنون لباس قانون به تن کرده و در پس هزاران حجاب باقدرت هر چه بیشتر به حیاط خود ادامه دهند واین خمیر مایه روح تاریخ پر و فراز ونشیبش را به اعتقاد فرانس دربر دارد. آناتول فرانس در جزیره پنگوئن‌ها به بازسازی علل تجربه‌های تلخ وخانمان برانداز بشریت اقدام کرده است و بدون هیچ شک و تردیدی هدفی جزگشودن هر چه بیشترچشمان بشریت به این علل اصلی را مد نظر نداشته است، هدفی مقدس که نیازمند شجاعتی درخورتحسین.

[ویرایش] منبع

آی کتاب (برداشت آزاد با ذکر منبع)

زبان‌های دیگر