شهرستان سمیرم

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

سمیرم

1- ویژگیهای طبیعی

موقعیت جغرافیایی

شهرستان سمیرم با مساحت 5224 کیلومتر مربع در جنوب غربی استان اصفهان با مختصات جغرافیایی 51 درجه و 17 دقیقه تا 3 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 42 دقیقه تا 31 درجه و 51 دقیقه عرض شمالی و با ارتفاع متوسط 2400 متر از دریا، بین چهار استان اصفهان، چهار محال و بختیاری، کهگیلویه و بویر احمد و فارس واقع شده‌است. از شمال به شهرضا، از شرق به آباده و اقلید فارس، ازجنوب غربی و غرب با مرز طبیعی رشته کوه‌های دنا به استان کهگیلویه و بویر احمد، از غرب به بروجن و لردگان (چهار محال و بختیاری) محدود می‌شود. فاصله مرکز شهرستان تا اصفهان 150 و تا تهران 435 کیلومتر می‌باشد.

این شهرستان 9/4 درصد مساحت و 65/1 درصد جمعیت استان اصفهان را شامل می‌شود. از نظر موقعیت قرارگیری در حاشیه جنوب شرقی رشته کوههای زاگرس قرار گرفته به طوری که رشته کوههای دنا به صورت حصاری در غرب و جنوب غربی آن کشیده شده‌است.

آبشار سمیرم


2-آب و هوا

توده‌های هوا

شهرستان سمیرم از توده‌های هوای زمستانی پر فشار آزور در اقیانوس اطلس شمالی، پرفشار سیبری و تودههای هوای تابستانی اقیانوس اطلس شمالی که تروپیکال بوده متأثر می‌گردد.

بارندگی

بیشتر بارندی منطقه طی 7 ماه از سال از آبان ماه تا اردیبهشت سال بعد به صورت برف و باران است، تغییرات بارندگی در سطح منطقه به ارتفاع و فاصله از کانونهای پر بارش کوهستانی وابسته‌است، چنانکه در ارتفاعات شمالی میزان بارندگی سالیانه بین 350 تا 450 میلیمتر، در شرق بین 310 تا 410 و در مغرب بین 310 تا 430 میلیمتر متغیر است. حداکثر بارندگی سالیانه در ارتفاعات شمالی به میزان 450 میلیمتر و حداقل در نفاط پست شرقی به میزان 290 میلیمتر می‌باشد.

با توجه به اینکه نواحی جنوب وجنوب غربی منطقه (بخش پادنا) مرتفع‌ترند میزان بارندگی آن در بعضی نقاط مسکونی به 600 میلیمتر هم می‌رسد و هر چه از ارتفاعات اطراف شهرستان به طرف قسمت‌های میانب حرکت کنیم به علت کاهش ارتفاع از میزان بارندگی کاسته می‌شود.

میانگین متوسط بارندگی شهرستان در دراز مدت 1/398 میلیمتر می‌باشد و بالاترین میزان بارندگی سالیانه که تا کنون گزارش شده مربوط به سال زراعی 81-80 بوده که رقم جالب توجه 4/827 میلیمتر را نشان می‌دهد.

از لحاظ توزیع فصل بارندگی پربارش‌ترین فصل زمستان می‌باشد که 2/57 کل بارندگی را شامل می‌شود و بعد از آن فصول پاییز، بهار و تابستان به ترتیب 2/27، 2/13 و 2 درصد بارندگی منقه را در بر می‌گیرد.

دما و رطوبت

به علت کوهستانی بودن منطقه و وجود ارتفاعات متعدد و همچنین اختلاف ارتفاع در نقاط مختلف شهرستان دما و رطوبت در سطح منطقه نوسانات زیادی را نشان می‌دهد.

وضعیت تابش و ابرناکی

سالیانه حدود 165 کیلو کالری بر سانتیمتر مربع نتیجه تابش آفتاب در شهرستان سمیرم است که حداکثر در ماه‌های تیر، خرداد و حداقل در آذر و دی‌ماه می‌تابد، ضمن اینکه متوسط سالیانه پوشش ابر در منطقه 76/1 اکتادو می‌باشد.

یخبندان

بعداد روزهای یخبندان بین 125 تا 130 روز در سال متغیر بوده که از مهرماه شروع شده و تا اواخر اردیبهشت ادامه می‌یابد. اولین سرما در اثر یخبندن در اواخر مهر و آخرین سرما توأماً در اثر یخبندان انتقالی و تشعشعی در اواخر فروردین‌ماه اتفاق می‌افتد.

باد

بادهای عمومی در منطقه سمیرم از جهت وزش در فصل بهار پرطلاطم و در فصل پاییز آرام‌ترند، حداکثر سرعت باد در منطقه به 30 کیلومتر در ساعت می‌رسد. ضمن اینکه بادهای محلی که تأثیر شگرفی بر روی محصولات کشاورزی و زراعی و تا حدودی آب و هوای منطقه می‌گذارد شامل نسیم کوه و دره، باد چوم، باد چپ و باد چوقون می‌شود.

در کل با توجه به پارامترهای اقلیمی ارائه شده و همچنین با عنایت به ارتفاع نسبتاً بالای منطقه، بر طبق طبقه بندی اقلیمی کوپن، آب و هوای شهرستان سمیرم معتدل سرد با تابستان خشک و از دیدگاه دکتر مهدی کریمی نیمه مرطوب معتدل با زمستان سرد ذکر شده‌است.

3- خاک و منابع ارضی

تحقیقات و بررسی‌های منابع خاک و اراضی سمیرم مبین این امر است که در محدودهٔ شمال شرقی، شمال و شمال غرب و غرب خاک‌ها کم عمق تا نیمه عمیق بدون تکامل پروفیلی و جوان و سنگ‌ریزه‌دار که بر روی مواد آهکی قرار گرفته‌است. منابع ارضی این محدوده را تپه‌های نسبتاً‌ فرسایش یافته با قلل مدور و تشکیلات سنگهای آهکی و مارنی تشکیل می‌دهند.

عمق زیاد و بافت سنگین تا خیلی سنگین خاک‌ها در دشت‌های دامنه‌ای و رسوبات با شیب ملایم با سنگ‌ریزه‌های سطحی ازمشخصات خاک و منابع ارضی غرب شهرستان است.

در جنوب شهرستان (پادنا) خاک‌ها به صورت کم عمق و نیمه عمیق و تا حدودی عمیق با بافت سنگین که بر روی مواد آهکی و سنگ‌ریزه‌ها قرار دارد دیده می‌شود. فلات‌ها و تراس‌های فوقانی با پستی و بلندی متوسط با زیاد از ویژگی‌های اراضی این قسمت است. ضمن اینکه خاک اطراف حنا روی دو گونه اراضی دشت دامنه‌ای و واریزه‌های سنگ‌دار تشکیل شده و از جهت عمق و بافت متفاوت است.

4- پوشش گیاهی و مرتع

از مجموع 440800 هکتار کل عرصه‌های ملی شهرستان سمیرم که معادل 5/5 درصد لز عرصه‌های ملی استان است، 393000 هکتار معادل 89 درصد آن را مراتع ییلاقی شامل می‌شوند که با کیفیتهای مختلف در سطح منطقه پراکنده شده‌اند، ضمن اینکه 47800 هکتار باقیمانده عرصه‌های ملی شهرستان شامل جنگل‌های طبیعی و دشت می‌شود.

مهم‌ترین تیپ‌ها و گونه‌های گیاهی مراتع منطقه شامل انواع گون و قیاق، سریش، کنگر، خوشک، جو وحشی، جاشیر، فستوکا و قیاق، جاز و استپا می‌باشد، ضمن اینکه 25000 هکتار مراتع کتیرا خیز با متوسط تولید 2500 کیلو گرم در سال در منطقه موجود می‌باشد.

پوشش جنگلی منطقه نیز مشتمل بر گونه‌های ارجن، بادام کوهی، سیب، گلابی، زالزالک داغداران و گز بوده که به علت مصارف سوختی، ساختمانی و چرای بیش از حد عشایر و روستاییان از بین رفته و تنها گونه‌های چوبی باقیمانده منطقه شامل شیرخشت، پسته و بادام وحشی، افرا، زرشک و بید می‌شود.

5- منابع آب

آبهای سطحی

منابع آبهای سطحی شهرستان سمیرم از دو حوضه آبریز رودخانه خرسان در مرکز و نیمه جنوبی و حوضه آبریز رودخانه ونک-سولکان در نیمه شمالی شهرستان تشکیل شده‌است. این دو حوضه بخشی از سرشاخه‌های رودخانه کارون در شرق سلسله جبال زاگرس را تشکیل می‌دهند.

موقعیت حوضه آبریز رودخانه خرسان

این حوضه توسط ارتفاعات واقع در منطقه به چندین زیز حوضه تقسیم می‌شود که سه حوضه از آن با مساحت 3865 کیلومتر مربع در محدوده شهرستان سمیرم می‌باشد و عبارتند از حوضه آبریز رودخانه حنا، سمیرم (سیستان) و ماربر که پس از اتصال به هم در نزدیکی روستای رودآباد و خارج شدن از آخرین محدوده شمال غربی شهرستان سمیرم یعنی روستای آب‌ملخ تحت عنوان رودخانه خرسان تغییر نام داده و پس از گذشتن از روستا و تنگ خرسان با رودخانه بشار کهگیلویه و بویر احمد یکی شده و بدین شکل یکی از سرشاخه‌های کارون را تشکیل می‌دهند.

موقعیت حوضه آبریز رودخانه ونک_سولکان

این حوضه آبریز با مساحت 1315 کیلومتر مربع با جهت شمالی_جنوبی شامل منابع آب‌های سطحی مناطق شمال شهرستان سمیرم واقع در دهستان‌های وردشت و ونک می‌باشد، این حوضه آبریز شامل سرچشمه‌های قره آقاج، گرم آباد، موروک و کاسگان بوده که در مجموع رودخانه سولکان یا حسین آباد خوانده می‌شود. این رودخانه با دریافت آب رودخانه‌های آق بلاغ، شمس آبادِ ونک و رودخانه جاغ جاغ تحت نام حوضه آبریز سولکان در تنگ گله گاو از محدوده سمیرم خارج و با حوضه‌های آبی بخش گندمان بروجن به سمت رودخانه بزرگ خرسان حرکت می‌کند. دبی متوسط مجموع رودخانه‌های این حوضه بر روی هم 91/6 متر مکعب بر ثانیه و حجم تخلیه سالانه آن حدود 363 میلیون متر مکعب می‌باشد.

آب‌های زیر زمینی

به علت وجود منابع عظیم آبی و گسترش لایه‌های آهک‌های کارستیک در محدوده شهرستان سمیرم منابع آب‌های زیرزمینی منطقه دارای آبدهی قابل توجهی می‌باشد. آب‌های زیرزمینی مورد استفاده در شهرستان سمیرم از چشمه‌ها، قنات‌ها و چاه‌های سطحی، نیمه عمیق و عمیق تأمین می‌گردد و مجموعاً‌حدود 8/158 میلیون متر مکعب از تخلیه سالانه آن‌ها در بخش کشاورزی به مصرف می‌رسد.


تصویر:Semirom2.jpg


6- تقسیمات سیاسی و کشوری

شهرستان سمیرم که قدمت آن به بیش از 2.700 سال می‌رسد از دیر باز جزء مناطق و محدوده فارس بوده و از زمان قانونی شدن تقسیمات کشوری در سال 1316 جزء شهرستان آباده محسوب می‌گردد، به دنبال جنگ خونینی که با حمله توأم عشایر ترک قشقایی و لرهای بویر احمد در تیرماه 1322 در منطقه صورت گرفت، در سال 1324 سمیرم از استان فارس و شهرستان آباده جدا و به صورت بخش به فرمانداری شهرضا و استان اصفهان ملحق می‌گردد و سرانجام در مهرماه 1342 با مسافرت اسداله علم نخست وزیر وقت به شهرستان تبدیل می‌شود و اکنون از جهت رتبه‌بندی شهرهای ایران در ردیف شانزدهم شهرهای استان و یکصد و هشتاد و پنجم کشوری قرار دارد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1380 این شهرستان به دو بخش مرکزی و پادنا و شش دهستان به شرح زیر تقسیم می‌گردد:

بخش مرکزی؛

این بخش قسمت‌های مرکزی و شمالی شهرستان را شامل می‌گردد و 8/61 درصد مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده‌است و دهستان‌های تابع این بخش عبارتند از: دهستان ونک به مرکزیت شهر ونک، دهستان وردشت به مرکزیت روستای فتح آباد و دهستان حنا به مرکزیت شهر حنا.

بخش پادنا؛

این بخش که 2/38 درصد مساحت شهرستان را شامل می‌شود قسمتهای جنوبی شهرستان را در بر می‌گیرد. دهستان‌های تابع این بخش عبارتند از دهستان‌های پادنای علیا به مرکزیت روستای بیده، پادنای وسطی به مرکزیت شهر کمه که مرکز بخش نیز می‌باشد و پادنای علیا به مرکزیت روستای چهار راه. این شهرستان که 6/7 درصد مناطق محروم استان را شامل می‌شود دارای چهار نقطه شهری سمیرم، حنا، ونک و کمه، 108 روستای دارای سکنه، 279 مزرعه مستقل، 13 منطقه تابع، 16 مکان مستقل و 16 نقطه فرعی می‌باشد. شهر زیبا و سنتی سمیرم واقع در مرکز شهرستان است که با ارتفاع 2.460 متر از سطح دریا تحت عنوان بام ایران به صورت دشت نیمه همواری با ارتفاع زیاد و شیب فراوان توسط کوه‌های سربه فلک کشیده محصور شده و در سال 1329با احداث شهرداری به نقطه شهری تبدیل گردیده‌است.

7- وجه تسمیه

ویژگی‌های جغرافیایی و شرایط آب و هوای شهرستان سمیرم و همچنین حساسیت‌های قومی و قبیله‌ای که در ادوار مختلف به تاریخ این خطه اضافه گردیده‌است، سبب طرح نام سمیرم در متون و کتب جغرافیایی و تاریخی شده‌است. در خصوص وجه تسمیه‌ این خطه تعابیر و تفاسیر مختلفی به کار برده شده چنانچه در کتاب آثار الوزراء آمده‌است: گویند سمیرم از ولایت اصفهان است و آب تلخ از آنجا آورده‌اند و حال خراب گشته. مردم آن به واسطه استیلای کرد و شول جلا نمودند. و اما در عجایب المخلوقات چنین آورده شده که بانی آن سام ابن ارم نوح بوده و آن را سام آرام و از کثرت استعمال سمیرم گویند. نقل قول دیگری که حکایت از قدمت تاریخی منطقه دارد و بیشتر از آن بوی افسانه به مشام می‌رسد از این قرار است که سام پادشاه کیانی درحال عبور از این منطقه بوده که درد و عرضه‌ای بر او مستولی شده و در این خطه آرام می‌شود و سبب نام گذاری سمیرم می‌گردد که همان تغییر واژه سام آرام می‌باشد. عده‌ای نیز بر این عقیده هستند که وجه تسمیه منطقه از کلمه زمیران است که اشاره دارد به زمهریر و سرمای بسیار سخت که زمستان‌های سمیران یا سمیرم بدان متصف می‌باشد و می‌توان آن را مهمترین و مستندترین عامل نام گذاری این خطه به حساب آورد.

8- جمعیت

بر طبق آمار موجود درسال 1375 جمعیت شهرستان بالغ بر 64.918 نفر بوده که از این تعداد 32.054 نفر مرد و 32.846 نفر زن بوده‌است. جمعیت شهرستان دارای ترکیب سنی بسیار جوانی است به طوری که 9/48 درصد از کل جمعیت در بین گروه‌های سنی زیر 14 سال قرار گرفته که توجه به آینده آن بخصوص در مورد وضعیت اشتغال نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق و همه جانبه را می‌طلبد. میزان با سوادی در نقاط شهری 5/87 درصد و در نقاط روستایی 8/71 درصد می‌باشد که در مجموع 2/87 درصد از مردان و 3/73 درصد از زنان را شامل می‌شود. با توجه به اینکه وسعت آن 5.224 کیلومتر مربع و زمین‌های قابل کشت منطقه حدود 50.789 هکتار برآورد گردیده تراکم نسبی در شهرستان 5/12 نفر در کیلومتر مربع می‌باشد که به علت کوهستانی بودن منطقه و شرایط آب و هوایی سرد نسبت به استان اصفهان که 37 نفر می‌باشد، بسیار کمتر است. ضمن اینکه تراکم بیولوژیک در منطقه 2/1 هکتار می‌باشد که با توجه به بافت کشاورزی منطقه و اشتغال اکثریت جمعیت منطقه به فعالیت‌های کشاورزی و با عنایت به قابلیت‌های زراعی و باغی و منابع آب منطقه نیاز به توسعه و برنامه‌ریزی اصولی دارد.

9- بخش‌های عمده اقتصادی شهرستان

کشاورزی

بر اساس آمار سال 1382، شهرستان سمیرم دارای حدود 50 هزار هکتار زمین زراعی آبی و دیم می‌باشد که ازاین میزان، سطح زراعت آبی حدود 16 هزار هکتار، زراعت دیم 4/9 هزار هکتار، آیش آبی 13 و آیش دیم 12 هزار هکتار می‌باشد.

زراعت: شهرستان سمیرم دارای 4.200 هکتار گندم آبی با متوسط عملکرد 4 تن در هکتار و 25.000 هکتار گندم دیم قابل برداشت با متوسط عملکرد 1/1 تن در هکتار می‌باشد. در سال زراعی 82-1381 تولید گندم 19 هزار تن بوده که از این مقدار 9850 تن توسط سازمان تعاون روستایی شهرستان خریداری شده‌است. همچنین سطح کشت چغندرقند در سال‌های مختلف و با توجه به شرایط جوی و عملکرد کارخانجات قند بین 2.500 تا 3.500 هکتار متغیر می‌باشد. در سال زراعی 82-81 میزان تولید چغندرقند منطقه 105 هزار تن با متوسط عیار 5/17 بوده که از لحاظ امتیاز و عیار در سطح استان رتبه اول را داشته‌است، سایر محصولات زراعی منطقه شامل سیب زمینی، جو، عدس، نخود و سیاه‌دانه می‌باشد.

باغبانی: سطح کل باغات منطقه حدود 5/16 هزار هکتار است که اغلب آن محصول سیب(95 درصد) و در ردیف‌های بعدی گردو، بادام، آلبالو، هلو و زرد آلو می‌باشد. طبق برآورد انجام شده در حدود 64/73 درصد کل درآمد ناخالص محصولات آبی و 09/68 درصد کل محصولات کشاورزی شهرستان به سیب درختی اختصاص دارد. وجود درختان وحشی سیب درکوه آلمالو در شمال روستای ورق از توابع دهستان وردشت نشان از قدمت و استعداد بالقوه این منطقه در پرورش سیب دارد. اولین باغ سیب در سال 1338 در شهرستان سمیرم احداث گردید و از سال 1350 به بعد کاشت و احداث آن سیر صعودی پیدا کرد به طوری که در حال حاضر حدود 12 هزار هکتار باغ بارور با عملکرد متوسط 20 تن در هکتار و 4 هزار هکتار نهال سیب در سطح شهرستان در سه منطقه وردشت، شهر سمیرم و بخش پادنا در کوهپایه‌های زاگرس با بیش از 5/6 میلیون اصله درخت در خور توجه‌است. اقتصادی بودن این محصول باعث گسترش باغات سیب گردیده و تولید سالیانه آن را به حدود 300 هزار تن رسانیده‌است و پیش بینی می‌شود تا سال 1385 به 350 هزار تن برسد و عده باغداران آن به 6 هزار نفر برسد. واریته‌های سیب منطقه از ارقام پایه بذری شامل رد و گلدن دلیشز، گلاب اصفهان، گلاب کهنز، سلطانی، شفیع آبادی، گرن اسمیت، چهار، اسرائیلی و آستارا می‌شود و از ارقام پایه کوتاه مالینگ نیز می‌توان به ارقام فوجی، گالا و آیلارد اشاره کرد.

خدمات

علیرغم رشد سهم بخش خدمات به 3/16 درصد در سال 1375، به علت عدم وجود زیرساخت‌های اساسی و پایین بودن کیفیت کاری و همچنین به علت مشکلات ارتباطی که بیشتر ناشی از عوامل طبیعی است، خدمات‌رسانی بویژه از لحاظ خدمات آموزش عالی و ترویج در سطح منطقه چندان مناسب نیست. ولی با این حال نسبت به بعضی از مناطق همجوار از وضعیت بهتری برخوردار است. هم اکنون 99 درصد از مناطق روستایی شهرستان دارای آب و برق و بیش از 90 درصد دارای خدمات ارتباطی به صورت دفاتر مخابراتی و مراکز خودکار هستند. همچنین در مرکز دهستان‌ها ادارات و سازمان‌های مختلف شهرستان به صورت نمایندگی مشغول خدمات‌رسانی هستند. از لحاظ راه‌های ارتباطی تقریباً 90 درصد راه‌های روستایی منطقه آسفالته بوده و می‌توان گفت که خدمات‌رسانی بخصوص در مناطق روستایی تقریباً رضایت‌بخش است، اما در کل وضعیت خدمات اساسی و زیربنایی در سطح منطقه چندان مناسب نیست.

صنعت

با وجود معادن و منابع فراوان و نیز با وجود تولید سالیانه بیش از 300 هزار تن سیب درختی و بیش از 180 هزار تن سایر محصولات کشاورزی در سطح منطقه، بخش صنعت چندان رشدی ننموده و تنها 1/0 درصد کل صنایع استان را شامل می‌شود. صنایع موجود در منطقه بیشتر شامل صنایع دستی همچون قالی، گلیم و جاجیم بافی و نمد مالی می‌شود و از لحاظ وجود صنایع و کارخانجات موجود در منطقه می‌توان به کارخانه خاک نسوز پشته، گچ ونک، شرکت صنایع جانبی سیب اروم سانکوک و دو سرخانه 5 هزار تنی و حدود 30 تا 40 کارگاه متوسط و کوچک صنایع تولیدی همچون صندوق سازی و بلوک‌زنی اشاره کرد که با توجه به ظرفیت‌ها و استعدادهای بالقوه و بالفعل منطقه بسیار ناچیز است.

معادن

معادن موجود در سطح شهرستان سمیرم در 3 گروه طبقه‌بندی می‌شود که عبارتند از: معادن سنگ‌های تزیینی: معدن سنگ مرمریت قبر کیخا با ذخیره 75.000 تن و استخراج سالیانه 8.750 تن، معدن سنگ مرمریت کهنورچه با ظرفیت 1.250.000 تن و استخراج سالیانه 7.000 تن، و معدن سنگ مرمریت مهرگرد با ظرفیت 450.000 متر مکعب و استخراج سالیانه 15.000 متر مکعب. معادن گچ و خاک نسوز: معدن خاک نسوز شمالی با ظرفیت 2.437.000 تن و استخراج سالانه 15.000 تن، معدن خاک نسوز جنوبی با ظرفیت 165.000 تن و استخراج سالیانه 1000 تن، و معدن سنگ گچ ونک سمیرم که این معدن از نظر زمین شناسی متعلق به سازند گچساران بوده و با آهک و مارن همراه می‌باشد. میزان ذخیره این معدن 5/1 میلیون تن و میزان تولید آن روزانه 300 تن می‌باشد. معادن مس و سرب: معادن مس خانقا، معدن مس چاه پلنگ، و معدن مس و سرب آب باغ کهرویه( کیلومتر 23 جاده سمیرم شهرضا) با نوع ماده گالن و که تاکنون 6 هزار تن از آن استخراج شده‌است.


منصورنژاد، مهدی. بررسی روابط متقابل شهر و روستا در شهرستان سمیرم: نمونه موردی روستاهای بخش پادنا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا، گرایش برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد.1383.