بربط
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
بَربَط یا عود سازی زهی است که در خاورمیانه و کشورهای عربی رایج است و از قدیمیترین سازهای شرقی و ایرانی به شمار میرود.این ساز در حقیقت نوعی سمبل تاریخی برای سازهای ایرانی استاین ساز را میتوان از جمله اصیلترین آلات موسیقی ایران زمین دانست چرا که این ساز حداقل پیشینهاش به ۱۹۷۰سال قبل از میلاد مسیح باز میگردد. آثار باستانی بین النهرین متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد تصویر مردی ایستاده را نشان میدهد که به نواختن بربط مشغول است.
در حقیقت سومریهای باستان اولین قومی هستند که در آثار به جای مانده از آنها میتوان ردپایی از این ساز در میانشان دید. ساز عود که در ایران قبل از اسلام به نام بربط شناخته میشد بعد از سومریها و در دوران هخامنشی نیز مدارکی دال بر وجودش در دسترس است. گویا در اوائل اسلام به کشورهای عربی رفته و جانشین سازی به نام ((مزهر)) شدهاست. بر پایه بعضی از اسناد ((ابن سریح ایرانی نژاد)) نخستین کسی است که در عربستان در قرن اول هجری عود فارسی یا بربط را نواخته و نوازندگی ان را آموزش دادهاست. الاغانی میگوید:آشنایی او با عود از آنجا شروع شد که عبدالله ابن زوبیر جمعی که ایرانیان را به مکه دعوت کرده بود تا خانه کعبه را تعمیر کنند دیوارگران ایرانی عود میزدند و اهل مکه از ساز و موسیقی ایشان لذت میبرند و آن را تحسین میکردند، ابن سریح پس به عود زدن پرداخت و در این صنعت سرآمد هنرمندان زمان گشت.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] و اما عود
چون سطح ساز بربط از چوپ پوشیده شده بود اعراب آن را عود نامیدند (العود در زبان عربی به معنای چوب است)این ساز در عهد ساسانی بیش از همه ادوار متداول بوده. بربط امروزه نقش بسیار کمتری در موسیقی ایرانی دارد. عود عربی بر خلاف بربط ایرانی از اصلیترین سازهای موسیقی عربی است. این ساز پس از اینکه به اروپا برده شد نام لوت بر آن نهادند. ابن خلدون در قرن ۸ هجری قمری آن را به ترکههای چوبینی که انعطافپذیر است معنی نموده.
اصولا بربط یا همان عود در اندازههای مختلف ساخته میشود که اندازه متداول و معمول همان عودهای ساخت ایران است. نمونههای ساخت کشورهای عربی دارای کاسهای بزرگ و عودهای ترکیه کوچک و عودهای ایرانی متوسط است.
[ویرایش] انواع بربط
مثل الان که عود را بر دو نوع میدانند،: در قدیم بربط بر دو نوع بود. یکی بربط با کاسهی بزرگ و دستهی کوتاه و دیگر با کاسهی کوچک اما دستهی بزرگ. امروز به اشتباه ساز دسته بلند را بربط و ساز دسته کوچک را عود مینامند در حالی که اینگونه نیست و براساس تحقیقاتی که انجام شده توسط استاد سیگارچی هر دو عود یا همان بربط هستند و از یک ساختمان صدایی برخوردارند.
[ویرایش] احیاء عود ((عود معاصر))
با تشکیل هنرستان عالی موسیقی در پنجاه سال پیش، استادانی چون اکبر محسنی، قاموسی و منصور نریمان که اکثرشان سهتار مینواختند، سعی کردند با تهیهی عود و همنوایی آهنگهای پخش شده از رادیوهای عربی، شیوه صحیح نواختن عود را یاد بگیرند و به این ترتیب عود در عصر معاصر دوباره احیا شد.
[ویرایش] عود نوازهای معروف جهان
ساز عود در یکصد سال اخیر کاملاً در قبضهی عربها و بخصوص مصریها بوده است. از جمله نوازندگان معروف این ساز استاد منیر بشیر (عراقی) است. در کنار او میتوانم به نامهایی چون استاد ریاض سنباطی، سعید الاطرش، ناصر شمه و انور برهیم اشاره کرد.
[ویرایش] عود نوازان معروف ایران
در ایران نیز پس از احیای ساز عود تلاشهای مثمرثمری صورت گرفت. از جملهی عود نوازان معروف میتوانم به استاد منصور نریمان، استاد حسن منوچهری، استاد محمود رحمانی پور، استاد اکبر محسنی و عبدالوهاب شهیدی اشاره کنم. در سالهای اخیر هم که استادان دیگری به این جمع اضافه شدند و اکثر از کسانی هستند که در نواختن ساز عود نوآوریهایی داشتند از جمله این افراد میتوانم به ارسلان کامکار، غلامحسین بهروزی نیا، محمد فیروزی و جمال جهانشاه اشاره کنیم.
[ویرایش] ساختار بربط
شکم این ساز بسیار بزرگ و گلابی شکل و دسته آن بسیار کوتاهاست. به طوری که قسمت اعظم طول سیمها در امتداد شکم قرار گرفتهاست. سطح رویی شکم از جنس چوب است که برآن پنجرههایی مشبک ایجاد شدهاست. عود فاقد «دستان» است و خرک ساز کوتاه و تا اندازهای کشیدهاست. عود دارای ده سیم یا ۵ سیم جفتی است البته در برخی مواقع استادان قالب شکنی کرده و دو یا یک سیم در قسمت پایین قبل از سیم دو به ساز اضافه میکنند که این سیمها فا زیر کوک میشود. سیمهای جفت با هم همصدا کوک میشوند و هر یک از سیمهای دهگانه، یک گوشی مخصوص به خود دارد؛ گوشیها در دو طرف جعبه گوشی (سر ساز) قرار گرفتهاند.
عود بمترین ساز بین سازهای زهی است؛ نت نویسی آن با کلید سل است که جمعا دو اکتاو است «اکتاو» بم تر از نت نوشته شده حاصل میشود. سیم بم (سُل پائین) معمولاً نقش «واخوان» دارد و گاه این سیم جفت نیست. صدای عود به نحوی است که صدای اکتاو چهارم پیانو از راست به چپ برابری دارد و در اصل باید عود را با کلید فا نواخت یعنی صدای اصلی عود یک اکتاو پایین تر از آن است که امروز متداول شدهاست .
مضراب عود از پر مرغ (یا پر طاووس و شاه پر عقاب ) تهیه شدهاست و گاه نیز نوازنده با مضراب دیگری ساز را مینوازد. نوازنده های امروزی از مضراب های پلاستیکی استفاده می کنند.
صدای عود بم، نرم و در عین حال گرم و جذاب و نسبتاً قوی است. این ساز نقش تکنواز و همنواز هر دو را به خوبی میتواند ایفا کند.
حافظ میفرماید:
با شاهد شوخ و شنگ و با بربط و نی | کنجی و فراغتی و یک شیشه می | |
چون گرم شود زباده ما را رگ و پی | منت نبریم یک جو از حاتم طی |
[ویرایش] منابع
- بربط نوازی اساتد منصور نریمان .
- مصاحبه آرش سیگارچی .
- ده قطعه برای بربط استاد بهروزی نیا .
- سازشناسی پرویز منصوری.