شوشتر
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] طبیعت و جغرافیا
شوشتر با مساحت ۳۴۲۷ کیلومتر مربع در شمال استان خوزستان کشور ایران، بین ۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۱۲ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۱ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۲۶ دقیقه فرض شمالی از خط استوا قرار گرفتهاست. جمعیت این شهرستان ۳۵۰هزار نفر و جمعیت خود شهر نزدیک به ۲۵۰هزار نفر است. موقعیت شوشتر در استان خوزستان وسط متمایل به شمال است. از لحاظ طبیعی دامنههای پایانی کوههای زاگرس، مرز شرقی این شهرستان و رود دز مرز غربی این شهرستان را تشکیل میدهد. میانگین ارتفاع شوشتر از سطح دریا ۱۵۰ متر و ارتفاع نقطه مرکزی شهر از سطح دریا ۶۵ متر است. کوههای مشرف به شوشتر فدلک نام دارند که پایان چین خوردگیهای زاگرس در جلگه خوزستان هستند. فاصله شوشتر تا اهواز ۸۵ کیلومتر و تا تهران ۸۳۱ کیلومتر و تا خلیج فارس ۲۲۲ کیلومتر است.
تقسیمات جغرافیایی: شوشتر تا سال ۸۳ دارای بخشهای مرکزی و گتوند بود. با تبدیل بخش گتوند به شهرستان گتوند، هماکنون شهرستان شوشتر دارای بخشهای مرکزی و شعیبیه، و شهرستان گتوند دارای بخشهای مرکزی و عقیلی است. شوشتر از اطراف به شهرستانهای دزفول، شوش، اهواز، رامهرمز، مسجد سلیمان و گتوند ختم میشود و گتوند با لالی نیز هم مرز است.
رودخانهها: شوشتر به دلیل موقعیت ویژهای که در جلگه خوزستان دارد مهد رودخانههای بزرگی چون کارون و دز است. رودخانه دز از غرب شوشتر عبور میکند و مرز شوشتر با شوش و دزفول را میسازد. اما رودخانه کارون پس از عبور از کوههای زاگرس، پس از سد گتوند وارد دشت عقیلی شده، سپس از تنگهای که بین کوههای فدلک و کوشکک است بطور کامل در جلگه خوزستان جاری میشود. این رودخانه پس از عبور از این تنگه با تخته سنگ بزرگی که شوشتر بر آن بنا شده برخورد میکند و توسط بند میزان به دوشاخه گرگر و شطیط تقسیم میشود. شاخه گرگر- یا دودانگه یا مسرقان- کانالی است که دست کند انسان است و تاریخ کندن آن مشخص نیست اما متون تاریخی نشان میدهد که این رودخانه ابتدا به رود دیگری در رامهرمز ملحق میشده و به خلیج فارس میریخته و در دوران کوروش هخامنشی آن را در منطقه بندقیر توسط سدی به رودخانه کارون باز میگردانند. شاخه شطیط یا چهاردانگه نیز که از سد معروف شادروان شاپوری عبور میکند در بالادست سد شادروان شاخهای از آن جدا میشود که داریون -داریوش یا دارا- نام دارد. این سه شاخه رودخانه کارون شوشتر را همچون جزیرهای محصور نموده و در طول تاریخ دشتی وسیع به نام میاناب را آبیاری کردهاند. در نهایت هرسه شاخه -شطیط، گرگر و داریون- در منطقه بند قیر جنوب شهرستان شوشتر به یکدیگر ملحق میشوند و در همانجا رود دز نیز به کارون ملحق شده و کارون بزرگ را میسازند و بهطرف اهواز حرکت میکند.
منابع و معادن: شوشتر علاوه بر خاک آبرفتی دامنه زاگرس که بسیار حاصلخیز است دارای معادن گچ، آهک، سنگ ساختمانی، شن و ماسه است. جنگلهای بزرگی بصورت بیشه نیز در میان شاخههای مختلف رودخانه کارون وجود دارند. بر اساس آمار در سال ۷۴ جنگلها و مراتع شوشتر ۱۷۵هزار هکتار بودهاست.
آب و هوا: شهرستان شوشتر جزو شهرهای گرمسیری کشور است، که به سبب قرار گرفتن در منطقه خشک دارای تابستانهای طولانی و بشدت گرم و زمستانهای نسبتاً معتدل است. بالاترین درجه حرارت ثبت شده در شوشتر ۵۲ درجه سانتیگراد و پایینترین آن ۶ درجه سانتیگراد زیر صفر است. متوسط بارندگی سالیانه در شوشتر ۳۲۲ میلیمتر محاسبه شدهاست.
[ویرایش] وجه تسمیه شوشتر
بنا به گفته تاریخ نویسان از جمله حمزه اصفهانی، عربیشده شوشتر، تشتر (تستر) به معنی خوبتر است و چون شهر شوش رو به ویرانی میرفت، در شش فرسنگی بنا شد که خوشآبوهواتر و حاصلخیز از شوش بود و آن را شوشتر یعنی از شوش بهتر نامیدند.
مستوفی در نزهت القلوب میگوید: که شوشتر را شش دروازهاست ازاینرو برخی اصل واژه شوشتر را ششدر احتمال دادند. آن بدین دلیل بوده که این شهر دارای شش دروازه بوده که عبارتاند از:
بعضی دیگر آن را شه شاتر یعنی شهر شاه لقب دادهاند. برخی از تاریخدانان بر این باورند که نام شوشتر از واژه شوشا یا سوسا یعنی مطبوع و دلپسند ماخوذ گردیدهاست .
[ویرایش] پیشینه تاریخی شوشتر
پیشینه تاریخی شوشتر را باید از دو منظر دید. تاریخچه سکونت در منطقه شوشتر و تاریخچه شهر شوشتر.
پروفسور گیرشمن باستان شناس نامدار فرانسوی، غار پبده در شمال شرقی شهر شوشتر را نخستین سکونتگاه انسانی در ایران میداند و قدمت سکونت در شوشتر را به ده هزار سال تخمین میزند. عیلام شناس معروف والترهینس در کتاب دنیای گمشده عیلام، احتمال دادهاست شوشتر امروز همان آدامدن عیلامی باشد. و ظاهراً هيدالو در جایگاه کنونی این شهر قرار داشتهاست(گیرشمن-ایران از آغاز تا اسلام)، که بعدها رو به ویرانی رفته و سپس به وسیله پادشاهان هخامنشی تجدید بنا گردیدهاست. نیز احتمال دادهاند محل قدیمی تر و عیلامی شهر در جایگاهی که هماکنون دستوا نام دارد بوده باشد(محلات جنوبی شهر). باستان شناسان در سال ۸۳ با کاوش تل ابوچیزان شوشتر، به آثاری برخوردند که ردپای حکومتهای اولیه شوش را در هفت هزار سال پیش در شوشتر نشان داد.
اما تاریخچه شهرنشینی در شوشتر:
ابن مقنع گوید: «اول شهری که پس از توفان نوح بنا نهادند، شوش و شوشتر بود.»(رجوع کنید به:مجالس المؤمنین-قاضی نورالله شوشتری(شهید ثالث)-جلد اول صفحه۶۹-انتشارات کتابفروشی اسلامیه- تهران-۱۳۶۵-چاپ سوم)
در باب قدمت شهر شوش برجهانیان هیچ شک نباشد. اما شوشتر... بسیاری گفتهاند شوشتر را هوشنگ پیشدادی بساخت، هنگامی که وی از شوش به تفرج خارج گشت و به دشتی خوش آب و هوا با رودخانهای پر آب و جنگلهای پردرخت رسید و به آن منطقه صفت افضل بر شوش نسبت داد: «شوش تر»، یعنی از شوش بهتر و دستور داد شهری به غایت زیبا و عظیم بنا کنند. ما با پذیرش قدمت شهر شوش ناچاریم با اندک سالی تفاوت قدمت شهرنشینی و تمدن در شوشتر را نیز باور داشته باشیم. در روزگاری که رسم زندگی بر کوچ نشینی بوده سنگ بنای شهری عظیم را بنا نهادهاند که پس از طی هزارهها تا امروز آباد است. بسیاری از شهرها، با پیشرفت یک روستا به شهر تبدیل شدهاند، اما سنگ بنای شوشتر از ابتدا شهر بودهاست. متون تاریخی بسیاری از وجود قلعه سلاسل و نهر دارا یا داریوش شوشتر حکایت میکنند که این آبادی شوشتر را در دوران هخامنشی اثبات میکند. از دوران اشکانیان نیز باستان شناسان اشیا و سفالهای بسیاری در محدوده شهر شوشتر کشف کردهاند. اما شوشتر در زمان ساسانیان از شهرهای مهم ایران بوده و توجه حکومت را بسیار به خود معطوف کردهاست. به گونهای که قیصر روم را که شاپور اول ساسانی اسیر کرده بود به آبادی و عمران شوشتر میگمارد و بنا یا تجدید بنای سد شادروان را به وی میسپارد. در دوران ساسانیان تأسیسات آبی عظیم و پیچیدهای در شوشتر ساخته شدهاست که اکنون از مجموعه آنها بهعنوان بزرگترین موزه آبی دنیا یاد میکنند. سدها، پلها، آسیابها و کانالهای بسیاری از آن دوران در شوشتر به یادگار ماندهاست. با ورود اسلام، سال ۱۷ هجری در جنگ شوشتر مسلمانان پس از وقفهای طولانی موفق به فتح شوشتر میشوند. فرمانده لشکر ایرانیان، هرمزان و لشکر مسلمانان ابوموسی اشعری بود. در این جنگ براءبن مالک از صحابه پیامبر شهید گشت که در کنار قلعه سلاسل دفن است و آرامگاهش اولین بقعه اسلامی در ایران است. هرمزان نیز به دست مسلمانان اسیر گشت و وی را به امام علی سپردند.
در دوران اسلامی شوشتر از نظر علمی، فرهنگی و معارف اسلامی به مرحلهای رسید که همواره مورد توجه بود و در تمام دوران اسلامی مرکز حکومتی خوزستان بودهاست. در آن دورانهای پر از کشمکش، در شورشهایی که بر علیه خلفای اموی و عباسی صورت میگرفت تا حمله مغولان و فتنههای مشعشع و غیره، خوزستان از موقعیت استراتژیکی برخوردار بود و فتح شوشتر بمنزله تسخیر خوزستان بود. در پایان قاجاریه با احداث راه آهن و عدم عبور آن از شوشتر و بی رونق گشتن کشتیرانی در کارون شمالی، شوشتر موقعیت بندری خود را از دست میدهد. متعاقب رکود اقتصادی در شوشتر، مرکزیت خوزستان به اهواز منتقل میگردد و با کشف نفت در خوزستان، توجه حکومت پهلوی معطوف به آبادان، مسجدسلیمان و اهواز میگردد و دیگر شهرهای خوزستان از روند توسعه باز میمانند و همواره در یک قرن گذشته نمودار توسعه شوشتر رو به منفی میرود. در دهه ۵۰ با ایجاد شرکت کشت و صنعت کارون (بزرگترین کارخانه تولید قند و شکر خاورمیانه) فصل جدیدی برای توسعه یافتن شوشتر آغاز میشود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در طول جنگ تحمیلی، شوشتر از حملات هوایی دشمن در امان نمیماند. اما نسبت به شهرهایی چون دزفول و اهواز دارای امنیت بهتری بوده و همین امر باعث میشد تا بسیاری از هموطنان جنگ زده به شوشتر پناه بیاورند.
در سفرنامههای بسیاری از شوشتر یاد شدهاست و نام شوشتر نیز در طول تاریخ جهان گیر بودهاست. در متون تاریخی غرب (روم و یونان باستان) شوشتر را با Šurkutir میشناسند. همچنین در جهان عرب شوشتر را با نام «تستر» میشناسند. در بسیاری از اشعار کهن فارسی از دیبای شوشتر، پرند شوشتر و بهار شوشتر یاد شدهاست. همچنین شاهنامه فردوسی ماجرای ساختن سد شادروان شوشتر را در زمان شاپور اول ساسانی نقل میکند.
[ویرایش] مکانهای دیدنی شوشتر
تاریخی:
- مجموعه آبشارهای شوشتر
- مسجد جامع شوشتر
- پل و سد شادروان شوشتر
- قلعه سلاسل
- بند میزان
- دخمههای زرتشتی شوشتر
- کاروانسراهای شوشتر
- چشمه سیزنگر
- توکمری
- تو عاشقون
- بافت قدیم شوشتر
- بند ماهی بازان شوشتر
- پل بند لشکر
- بند خاک
- بند برج عیار
- بند شرابدار
- پلهای حاج خدایی باطنی و مستوفی، پل شاه علی،
و...
اماکن زیارتی:
- بقعه امامزاده عبدالله شوشتر
- مقام صاحب الزمان شوشتر
- مقام حضرت عباس شوشتر
- مرقد علامه شیخ شوشتری
- بقعه براءبن مالک انصاری
- بقعه سید محمد بازار شوشتر
- بقعه سید محمد ماهرو شوشتر
- بقعه سید محمد گلابی شوشتر
- بقعه شعیب نبی شوشتر
- و...
دیدنیهای دیگر
- بازار سنتی شوشتر
- پل کابلی شوشتر، اولین پل کابلی خاورمیانه و ایران
- پارکهای ساحلی داریون، هرمزان، شهید همت پور، شهید مطهری و سیکا
- پارک طبیعت آبشار شوشتر، پارک جنگلی شوشتر
- باغهای شوشتر
- شهرک شوشترنو، برنده جایزه جهانی معماری در سال ۲۰۰۰
- سواحل رودخانه کارون و شاخههای متعددش در شوشتر
- تپههای سرسبز و دیدنی جاده شوشتر-[عقیلی] در بهار
- بیشه زارهای موجود در جزایر و سواحل رودخانههای کارون و دز
- کوه فدلک
- روستاهای تک تکاب و گرآب
[ویرایش] توضیحات تکمیلی
شوشتر شهری عظیم و قابل توجهاست که آب رودخانه پیش از ورود به شهر به دو شاخه تقسیم میشود: شاخه «گرگر» کارون که از داخل شهر عبور میکند، آبشارهای زیبایی را تشکیل میدهد و بسیاری از تأسیسات آبرسانی قدیم همچون: آسیابها، کانالهای پل، سدبندها، بندها و آبشارها برای آن ساخته شده بوده که از عجایب روزگار به شمار میروند و شاخه دیگر «چهاردانگه» است که از غرب به سوی جنوب شوشتر جریان داشته و در محلی به نام «بند قیر» مجدداً به هم پیوند میخورد. شوشتر هم در دوران پیش از اسلامی و هم پس از اسلام رونق فراوانی داشته و همچون دزفول به لحاظ معماری و بافت سنتی شهر و ویژگیهای بومی در معماری محلی، میتواند نقش مهمی را در جلب سیاح داشته باشد. بافت سنتی شهر و ویژگیهای بومی در معماری محلی، میتواند نقش مهمی را در جلب گردشگر داشته باشد. بافت سنتی معماری این شهر کاملاً متراکم و فشردهاست و کوچههای باریک و دیوارهای بلند و گذرگاههای تنگ که همگی با گذر از «سعباط»ها یا سایه بانها به میدانچههای اصلی شهر ختم میشوند، زیبایی کم نظیری دارند. «سعباط»ها علاوه بر ایجاد فضاهای خنک در معابر، ارتباط دو منزل را در فواصل مختلف ایجاد کرده و علاوه بر پیوند معماری، زمینهای را برای ارتباط و ساخت طبقات بیشتر فراهم میآوردهاست. همه این گذرگاهها با پیچ و شکستگیهای مختلف ضمن آنکه چارهای برای گریز از گرما و هدایت جریان باد به کوچه پس کوچهها و دهلیز و خانهها بوده، محلات مختلف شهر را با پرداختی زیبا و دلفریب به دروازهها و مدخلهای ورودی شهر مرتبط میساختهاست بافت معماری یکدست و همگون با بهره گیری از مصالح بومی و منطقهای یعنی آجر و خلق نقشهای زیبا و ابتکاری تحت عنوان «خوون چینی» بر سر در بناها، جلوههای خوشایندی را در معماری منطقه ایجاد کرده که از جنبههای مختلف قابل توجه و دقت است. به طور کلی، شکل و ترکیب این دو شهر تابع تناسب زمین، موقعیت صخرهها و پستی و بلندیهای خاک و جریان رودخانه هاست. به این ترتیب ارتباطی هنرمندانه با عناصر طبیعی را در جهت خلق فضاهای معماری که در شهرهای دیگر استان یافت نمیشود ایجاد کردهاست. دزفول و شوشتر به لحاظ به کارگیری معماری آجر و آسیابهای آبی ابداعات ویژهای دارند.
شوشتر در گویش و اصطلاحات محلی به شهر «چهل پیر» معروف است. زیرا در آن بقاع متبرکه، امامزادهها و مساجد و تکیههای بسیار به چشم میخورد. مسجد جامع شوشتر که یکی از دیدنیترین مساجد ایران است در این شهر قرار دارد و از کتیبههای آن چنین استنباط میشود که خلفای عباسی در زمان امام حسن عسگری به ساخت آن اقدام نموده و پس از آن تکمیل و ترمیم شدهاست. این مسجد با ۵۴ ستون در ایوان و طاقهای موسوم به رومی تأثیر فرهنگ دیرینه ایران و معماری محلی منطقه را با سقفها، گچبریها، کنده کاریها، و منارهها و آجرکاریهای پر نقش ملهم از فرهنگ اسلامی در قالبی ارزشمند و زیبا به منصه ظهور رساندهاست. هم چنین بقعه امامزاده عبدالله یکی از زیباترین بناهای شوشتر با نقشهای ویژه و پلکانها و نوشتههایی بر قطعات سنگی و کاشیها و لچکها و ستونهای بسیار بر بالای تپهای مشرف بر شهر شوشتر و بقعه براء بن مالک انصاری که در واقع قدیمیترین مقبره اسلامی در ایران به شمار میرود. قابل ذکر است او یکی از صحابه دلاور پیامبر بود که هنگام فتح شوشتر کشته شد و آرامگاه او در شمال شهر مقابل قلعه سلاسل قرار دارد. از شهر تاریخی و فرهنگی شوشتر علما، مجتهدین وشخصیتهای برجستهای همچون قاضی نوراله شوشتری، شیخ مجتهد شوشتری و شیخ محمد تقی شوشتری برخاستهاند. همچنین نسب مهندس آرش شوشتری کاشف سومین گونه از کیسه داران موسوم به تک سوراخیان به نام زولی به این شهر باز می گردد.
[ویرایش] منابع
- تذکره شوشتر(سید عبدالله جزایری)
- شوشتر یعنی خوبتر (اکرم مریدی)
- شوشتر در گذر تاریخ (محمد تقی زاده)
- تاریخ جغرافیایی خوزستان (سید محمد علی امام شوشتری)
- دیار شهریاران یا آثار و بناهای تاریخی خوزستان (احمد اقتداری)
- احمدیان محمد تاریخ شوشتر چاپ اول:اصفهان:1373
[ویرایش] پیوند به بیرون
[ویرایش] شهرستانهای خوزستان
|
![]() |
---|---|
آبادان | امیدیه | اندیمشک | اهواز | ایذه | باغملک | ماهشهر | بهبهان | خرمشهر | دزفول | دشت آزادگان | رامهرمز | شادگان | شوش | شوشتر | لالی | مسجد سلیمان | هندیجان |