کاپیتولاسیون

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

[[تصویر:[[تصویر: ==

کاپیتولاسیون (Capitulation) از کلمه capitulate و به معنای شرط گذاشتن و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و برقراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می‌شود. به همین جهت در فارسی به آن «حق قضاوت کنسولی» می گویند. این قراردادها اغلب میان دولتهای اروپایی با دولتهای آسیایی و آفریقایی بسته می‌شدند چرا که از نظر اروپاییان دادگاهها و مؤسسات قضایی این کشورها قادر به حمایت کافی از اتباع خود نبودند. سابقه کاپیتولاسیون در ایران به شکست ایران از روسیه و تحمیل پیمان ترکمانچای بر می‌گردد پس از انقلاب 1917م روسیه و پیمان دوستی ایران و شوروی (1921م) مفاد مربوط به کاپیتولاسیون لغو گردید.

لایحه کاپیتالاسیون: بدنبال ارائه لایحه ای توسط نخست وزیر وقت حسنعلی منصور در مهرماه 1343 قانونی از مجلس شورای ملی گذشت که براساس آن به امریکایی ها امتیازات ویژه ای می داد. كاپيتولاسيون‌ با ضميمة‌ مادّة‌ واحده‌ معنايش‌ اين‌ بودكه‌ مستشاران‌ نظامي‌ آمريكا با تمام‌ اعضاء و هيئات‌ و خانواده‌ها و كارمندانشان‌ در ايران‌ مصونيّت‌ دارند. من باب مثال اگر یک فرد آمريكائي‌ در ايران‌ مرتکب جنايتي‌ می شد، محاکم و دولت‌ ايران‌ حقّ تعقيب‌ او را ندشتند. اين‌ بعهدة‌ خود آمريكائي‌ها بود‌ كه‌ فرد خاطی را محاکمه يا اينكه‌ مجازات‌ كنند، آنهم‌ نه‌ در ايران‌ و بر اساس قوانین ایران بلكه‌ در خود آمريكا و بر اساس‌ قوانين‌ خودشان‌. در واقع این وزارت دفاع آمریکا بود که ایران را برای بستن چنین قراردادی تحت فشار گذاشته بود.

اما این قانون خشم و غضب بسیاری از روحانیون و مراجع تقلید از جمله آیت الله خمینی را در همان زمان برانگیخت. که ظاهرا پایه اختلاف و تضاد شاه و روحانیون سنتی گردید. آیت الله خمینی طی یک سخنرانی عنوان کرد:« قانون در مجلس بردند که [...] اگر یک خادم آمریکایی، اگر یک آشپز آمریکایی مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترورکند، زیرپا منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلو او را بگیرد! دادگاههای ایران حق ندارد محاکمه کنند! بازپرسی کنند! باید برود آمریکا! آنجا در آمریکا اربابها تکلیف را معین کنند!» در واقع اعتراض به قانون کاپیتالاسیون بود که موجب تبعید آیت الله خمینی از ایران شد.