بحث:استان قم/حذف
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] نامگذاری قم
واژه قم معرب کومه است ؛ بدین شرح که چون سرزمین قم پیش از آن که به صورت شهر در آید دارای گودالهای پر آبی بوده و چوپانان گوسفندان خود را برای آشامیدن آب و چرانیدن در سبزه زارهای اطراف آن گودالها میبرده اند، به تدریج عدهای از چوپانها به دلیل توقف طولانی در آن سرزمین، برای خود مساکن موقتی - که در فارسی به آن کومه گویند - ساخته اند. این کومهها کم کم زیاد شده و توسعه پیدا کرد پس از مدتی به صورت ده درآمد و چون آب سرزمین از لحاظ طبیعی برای شهر مناسب بود، به مرور زمان و زیاد شدن سکنه آن، مبدل به شهر شد؛ ولی به مناسبت مساکن اولیه چوپانان، نام کومه برای آن باقی ماند. بعد از ظهور اسلام و نفوذ زبان و ادبیات عرب و ایران در یکدیگر، بسیاری از کلمات فارسی تغییر شکل داد و از جمله کوم مبدل به قم گردید.
[ویرایش] القاب قم
قم از جمله شهرهایی است که القاب متعدد به آن داده شده است ؛ و این القاب مانند القابی که به دیگر شهرهای اسلامی داده اند، مفهوم دینی و مذهبی دارد. آنچه از القاب قم در آثار نویسندگان از دوره مغول به بعد بوده عبارت است از: دارالمؤمنین، دارالعباده، دارالمؤحدین، دارالعلم، دارمدینه المؤمنین، بلده المؤمنین، مدینه المؤمنین، خاک فرج
[ویرایش] نام برخی از امامزادههای قم
1- موسی مبرقع (در محله چهل اختران) 2- شاهزاده احمد قاسم (در محله دروازه قلعه) 3- شاهزاده جمال الدین (واقع در یک فرسنگی شهر در جاده اراک) 4- امامزاده هادی و مهدی (واقع در قریه جمکران) 5- شاهزاده احمد (معروف به امامزاده خاکفرج) 6- امامزاده علی بن جعفر (محله دربهشت، بیرون دروازه کاشان) 7- شاهزاده ابراهیم و گنبد سبز (محله دربهشت، بیرون دروازه کاشان) 8- امامزاده ابراهیم و شاه محمد (واقع در بخش 2 قم، پشت راه آهن خط تهران) 9- امامزاده شاه جعفر (در نزدیکی شاه ابراهیم) 10- شاهزاده سید علی (در خارج از دروازه ری) 11- شاهزاده احمد (در نزدیکی شاهزاده سید علی) 12- چهار امامزاده، شامل: شاهزادگان حسن، حسین، ابراهیم، جعفر، از فرزندان امام زین العابدین (علیه السلام). (در نزدیکی شاهزاده احمد) 13- شاهزاده طیب و طاهر (واقع در شش کیلومتری جاده سراجه) 14- امامزاده شاه جعفر غریب (در نزدیکی مسجد جمکران) 15- امامزاده شاه جمال (نزدیک شاه جعفر غریب) 16- شاهزاده زید (در نزدیک شاهزاده حمزه، واقع در خیابان آذر) 17- شاهزاده حمزه (در خیابان آذر، محلهای به همین نام) 18- امامزاده شاه اسماعیل (در روستای شاه اسماعیل) 19- امامزاده اسحاق (بالای قریه میم) 20- امامزاده فاضل (در روستای بیدهند) 21- امامزاده محسن (در روستای قبادبزن) 22- امامزاده سکینه خاتون (در روستای قاسم آباد) 23- شاهزاده هادی (در روستای وشنوه) 24- امامزاده نور (در روستای کرمجگان)(48) 25- امامزاده خدیجه خاتون (درنزدیکی امامزاده طیب وطاهر) برخی از آثار تاریخی قم (49) همان گونه که بیان شد شهر قم یکی از شهرهای تاریخی و دارای قدمت بسیار است. اینک برای نمونه به چند اثر تاریخی، به صورت فهرست وار اشاره میشود: 1- بنای گنبد فاطمه معصومه که در سال 529 ه .ق ساخته شده و به تدریج بر بنای آن افزوده گردیده است . 2- گنبد علی بن جعفر در سال 710 ه .ق . 3- گنبد احمد بن قاسم در 20 محرم سال 708 ه .ق . 4- گنبد حارث بن احمد بن زین العابدین که به خاکفرج معروف است در اوایل قرن هشتم هجری . 5- بنای امامزاده جعفر در سال 677 ه .ق . 6- بنای امامزاده ابراهیم که بیش از 400 سال از تاریخ بنای آن میگذرد. 7- گنبد موسی مبرقع که تاریخ بنای آن پیش از قرن هفتم است . 8- بناهای باغ سبز، مدفن سه برادران در تاریخ 792 ه .ق بنا شده است . 9- بنای آستانه زید بن علی در تاریخ 848 ه .ق . 10- بنای گنبد چهل اختران در سال 935 ه .ق . 11- بنای مسجد جامع از بناهای اواسط قرن هفتم هجری (البته در تاریخ بنا اختلاف است که در مبحث مسجد جامع اشاره خواهد شد).
[ویرایش] نگرشی بر وضعیت قم از اوایل هجرت تا زمان قاجاریه
در زمان هارون الرشید، حمزه بن یسع که یکی از بزرگان قم بود به حضور خلیفه رسید و از او درخواست کرد که قم را از اصفهان جدا کند و اجازه داده شود نماز جمعه و عیدین در آن انجام یابد. خلیفه تقاضای او را پذیرفت و بدین گونه قم محل امنی شد برای کسانی که از خلیفه یا حاکم وحشت داشتند. اولین دسته از عربها که به قم پناهنده شدند، جمعی از اشعریان بودند که در زمان حکومت حجاج بن یوسف ثقفی در عراق به این شهر روی آوردند. شرح قضیه به طور اجمال این است که در زمان خلافت عبدالملک مروان، چون عراق (50) زیاد آشفته بود، عبدالملک، حجاج را که مردی بی باک و ستمگر و در عین حال کاردان بود به حکومت آن جا منصوب کرد اعمال ظالمانه حجاج، معروف است و لازم به توضیح نیست. با این که او سرکشان و مخالفان زا به سختترین وجهی مجازات میکرد باز هم همواره اوقات او صرف زدوخورد با خوارج و کسانی که از ظلم او به ستوه آمده بودند، میشد. از حمله کسانی که بر حجاج خروج کرد و قصد داشت با سپاهی انبوه او را از بین ببرد، عبدالرحمن بن محمد بن اشعث بن قیس بود.وی یکی از سرداران معروف و کارآزموده حجاج بود و مدتی در مشرق ایران از طرف وی فرماندهی سپاه را به عهده داشت ؛ ولی مظالم و خونخواریهای حجاج و ناراضیتی مردم عبدالرحمن را وادار به نافرمانی و قیام نمود.خروج عبدالرحمن نزدیک بود حجاج را به کلی درمانده کند. عاقبت، نفاق عدهای از همراهان، باعث شکست او در محلی به نام دیرالجماجم و متواری شدن یارانش گردید. اشعریان از جمله همراهان عبدالرحمن بودند که پس از شکست او به قم پناهنده شدند.قبل از آمدن اشعریان به قم، ساکنان اصلی شهر در قلعهای زندگی میکردند که در وسط شهر قرار داشته است. مدتها بین اشعریان و ساکنان قلعه، زدوخورد بوده است . نهایتا اشعریان در این مقابله چیره شده و قم را زیر نفوذ خود قرار دادند و به قولی، اهالی قم با آغوش باز اشعریان را پذیرفتند. در زمان خلافت عباسی - که بیشتر اوقات، آل علی را تعقیب و شکنجه میکردند - بسیاری از سادات و فرزندان علی به قم پناه آوردند و از همین موقع عقاید شیعه در اذهان ساکنان قم رسوخ پیدا کرد و به تدریج، یک شهر شیعه نشین شناخته شد و به همین علت خلفا به این شهر نه توجهی داشتهاند و نه نظر مساعدی .
[ویرایش] بافتهای تاريخی استان
در دوران پيش از اسلام و اوائل دوران اسلامی مجموعهای از دهات منطقه قم که توسط نهرهای منشعب از قمرود (اناربار) مشروب میشدند روستاقی را با يک ديه يادژ مرکزی تشکيل میدادند که به نام آن نهر خوانده میشد از ميان ديههای شش گانه قم ديه یا دژ باستانی " ممجان " که مولف تاريخ قم در اواخر قرن چهارم هجری آن را نفس شهر قم ميخواند. به جهت مرکزيت گسترش بيشتری يافت و هسته اصلی شکل گيری شهر اسلامی قم شد. ديهای که بر اساس مطالعات تاريخی و معماری ميدان کهنه کنونی خواستگاه آن به حساب میايد. مهندس سعيد نيا در اين خصوص مینويسد :
"موقعيت مکانی محله لب چال در ميدان کهنه در ميان محلات قديمی شهر و مرکزيت ارتباطی آن در اتصال جادههای ناحيه ترديدی به جا نمیگذارد که اين محوطه همان ديه يا دژ باستانی ممجان بوده که از ابتدا تا کنون هسته کهن شهر قديمی قم را تشکيل میدهد .... و در توسعه شهر دوره اسلامی معبری که از جوار دژ ممجان میگذشته به تدريج مبدل به بازار گشته است و مهمترين عناصر شهری در ورودی اصلی آن یعنی ميدان کهنه احداث شدهاند .که عمده ترين آنها مدرسه غياثيه (پامنار) در مدخل ميدان کهنه است که در قديم همواره به عنوان وسط شهر ناميده میشد و مرکز تلاقی راههای مختلفی بوده است که از متن شهر عبور میکرده اند. مشاهده شبکه راهها، گذرها و کوچههای درون بافت قديم شهر در شرايط فعلی نيز رد پای بسيلری از جادهها را در متن شهر مشخص میسازد . ميدان کهنه و محله پامنارخصلت مرکزيت خويش را تا اواخر دوران قاجاريه حفظ کرد ليکن با احداث جاده تهران قم به سال 1301 قمری توسط امين السلطان جاده قديم ری متروک گرديد و بخشی از فعاليتها و خدمات مرکز قديم ميدان کهنه به مرکز جديد (ميدان نو) منتقل گرديد و به تدريج در پيرامون حرم توسعه يافت . با وقوع سيل 1313 قمری که بخشی از بافت قديمی شهر در شرق رودخانه را در بر گرفت و سکونت برخی از مردم برای نخستين بار در غرب رودخانه اين توسعه آهنگ سريعتری يافت و با احداث راه آهن به تدريج نيمی از شهر در غرب رودخانه تشکيل گرديد و مرکز فعاليتهای اقتصادی شهر از ميدان کهنه و بازار کهنه به مرکز جديد يعنی ميدان نو و پيرامون گور معصومه منتقل گرديد که به علت جاذبههای مذهبی و حمل و نقل، توسعه وسيعی يافت و مرکز قديمی يعنی ميدان کهنه بکلی از اهميت ساقط شد .
[ویرایش] قم امروز
پس از تقويت مدرسه فيضيه قم به دست مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي، قم معاصر به يكي از مهمترين مراكز ديني شيعه در جهان تبديل شد. مراجع بزرگي چون مرحوم سيد محمدتقي خوانساري، مرحوم بروجردي بر اين رونق افزودند و در پي پيروزي انقلاب اسلامي ايران كه قم نقش ويژه اي در آن ايفا كرد و در پي سخت گيريهاي روزافزون صدام حسين نسبت به حوزه علميه نجف، حوزه علميه قم به مهمترين مركز مذهبي جهان تشيع تبديل گرديد.
[ویرایش] جاذبههای طبيعی استان قم
تفاوت جغرافيايی موجود درسطح استان قم وهماهنگی ظريف ودقيق طبيعت باگونههای گياهی وجانوری زيست بومهای متفاوتی پديد آورده است مناطقی چون پلنگ دره، مسيله، کويرقم ازجمله درگذشته هريک مامنی خوب زيستگاههای اين استان هستند که برای انواع گونههای نادر وکمياب جانور بودهاند امروزه نيز چنانچه تحت مديريت صحيح قرار گيرند میتوان تنوع زيستی گذشته را احياء نمود. ازتخريبهای بوجود آمده درسطح کشور، استان قم نيز بی بهره نبوده ومناطق اين استان که زمانی بخش عمده غله کشور راتامين مینموده ويا تامين کننده علوفه تعداد زيادی از دامهای استان بوده امروزه به دليل توسعه واستفاده بی رويه ازآنها ديگر آن بهره دهيها را ندارد.
مناطق ييلاقی قم:
قم به علت همسايگی باکوير لوت ازهوای بيابانی برخوردار است.اما روستاهای بخش کهک ودراستان وتعدادی ارروستاهای مرکزی به دلطل برخورداری ازآب وهوای سرد وکوهستانی محل مناسبی برای جلب مسافرين وتوريستهای خارجی ومکان خوبی جهت گذراندن فصل تابستان میباشد.
موقعيت جغرافيايی پلنگ دره :
اين منطقه به علت داشتن زيست گاههای جانوری وگياهی ووجود پلنگ درآن ازدير باز به اين نام شهرت يافته وباوسعتی معادل سی هزار هکتار درجنوب غربی استان قم بامختصات 34/15 درجه تا34/25 درجه عرض شمالی و50/15 درجه تا 50/30 درجه طول شرقی محدود است ازشمال به جاده سلفچگان - نيزار وازجنوب به منطقه هفتاد قله برروستای راوه وازشرق به جاده سلفچگان - نيزار باقله منفرد کوه آله وازغرب به جاده سلفچگان اراک منتهی میشود.
جمعيت جانوری درمنطقه پلنگ دره باتوجه به تدابير حفاظتی که صورت گرفته است ازجمعيت جانوری نسبتا" خوبی برخوردار شده است قبل ازانقلاب زيستگاه آهو بوده است وهم اکنون دارای ساير پستانداران ازجمله کل وبز، قوچ، ميش، گرگ،روباه،شغال تشی، خرگوش، گربه وحشی، خوک وحشی رامیتوان نام برد. به گفته شکارچيان دراين منطقه چندين سال پيش يک قلاده پلنگ توسط شکارچيان بومی شکار گرديده است. پرندگان منطقه شامل کبک به تعداد فراوان تيهو انواع کبوترها، گونه هايی ازپرندگان شکاری وگونههای زيادی ازپرندگان پاسری فرم است که درفصول بهار وتابستان بوفور درمنطقه ديده میشود خزندگان شامل مار،انواع مارمولک، سوسمار، بزمجه ولاک پشت میباشد.
تاريخچه جغرافيايی دشت مسيله
وسعت دشت مسيله بيش از ده هزار هکتار میباشد و درحال حاضر قسمتهای عمده آن پوشيده ازدرختان گز وتاغ میباشد ودرحقيقت يکی ازمراکز کويری جنگلی ايران محسوب میشوند بدليل ارتفاع پايين دشت مذکور (حدود 800 متر ازسطح دريا) ازساير نقاط اطراف شيب ملايم دشتها وارتفاعات شهرقم واراضی شمالی دشت مذکور به طرف دشت میباشد همچنين درياچه نمک ودشت مسيله مصب دو رودخانه مهم مرکزی ايران يعنی رودخانه قمرود (اناربار) ورودخانه قره چای میباشد.درروزگار نه چندان دور حدود 50 سال پيش دشت مذکور دارای يکی ازبهترين مراتع استپی ودشتی بوده به گونهای که محل چرای اسبهای دولتی درآن زمان بوده ونيز رمههای بزرگ گوسفند وشتر دردشت مذکور به چرا پرداختهاند علاوه برمراتع خوب درسالهای گذشته دشت مسيله يکی ازبزرگترين توليد کنندگان غلات (گندم، جو و...) دربخش مرکزی ايران بوده است.
ازنظر زيستگاهی دشت مسيله ازقديم الايام زيستگاه آهو وجبير وگوره خر آسيايی وايرانی بوده است اما درحال حاضر به علت شکار بی رويه ازبين رفتن زيستگاه ها، تعداد اينگونه حيوانات بسيار کم ونادر است اما قابليت زيستگاهی منطقه جهت حيوانات ذکر شده همچنان به قوت خود باقی است. منطقه دشت مسيله میتواند زيستگاه مناسبی برای هوبره که ازپرندگان حمايت شده وکمياب است (خصوصا" درفصل زمستان) باشد ودرفصل پائيز وزمستان درآبگيرهای دشت انواع پرندگان مهاجر ازقبيل انواع مرغابی وحشی، اردک، غاز، فلامينگو، بازهای شکاری وباقرقره و... ديده میشود درسال گذشته يک گله هفت تايی گورخر ايرانی درکنار درياچه حوض سلطان مشاهده شده است. وهمچنين مار، روباه وخرگوش نيز درمنطقه وجود دارد. مسيله وکوير قم دوزيسگاه استان وبخشی ازپارک ملی کوير است که مورد حفاظت قرار میگيرد وجود گونههای نادر جانوری نظير هوبره، آهو، امکان زيست جانوری مانند يوزپلنگ به اهميت حفاظت وحراست اين منطقه میافزايد افزون براينکه زيستگاههای زيبای موجود دراستان وجود سگ آبی، انواع پرندگان ومهاجرت انواع غازها، اردکها وپرندگان به اطراف درياچه حوض سلطان ودرياچه نمک وآشيانه سازی دراطراف مسيل رود قم درنمای زيست بومهای استان بسيار موثر است.
درياچه نمک:
اين درياچه که درواقع بخشی ازکويرنمک ايران است درشرق قم واقع شده وبقايای درياچه خشک شده قديمی است که باتبخير تدريجی آب املاح فرآوانی درداخل آب رسوب نموده است دربعضی نقاط کوير نمک رشتههای منفردی ازکوههای اطراف پيش آمده ونواحی کوهستانی خيلی خشک تشکيل شده است. دردرياچه نمک فقط درفصل زمستان اب يافت میشود ودرفصل تابستان به جای آب ورقههای نمک جلب نظر میکند هوا دراين ناحيه خيلی خشک است واختلاف درجه حرارت شب وروز آن به 70 درجه سانتی گراد میرسد به همين علت سنگ کوههای آن براثر اختلاف درجه هوا متلاشی شده وبه صورت سنگ ريزه وشن درآمده است درموقع وزش باد تودههای عظيم شن مانند امواج دريا به حرکت درمی آيد وتپه ماهورهای موقتی راتشکيل میدهد ارتفاع برخی ازاين تپهها به 40 متر وطول برخی ازآنها به چند کيلومتر میرسد.
درياچه حوض سلطان:
اين درياچه که به درياچه ساوه قم ودرياچه شاهی هم معروف است به مساحت تقريبی 2400 کيلومتر مربع درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته کوههای البرز درشمال ان قرار دارد وسعت وشکل درياچه متناسب باورود آب وميزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است. درمواقع بارندگی وذوب برفهای ارتفاعات اطراف چون برميزان آب ورودی افزوده میشود، وسعت آن زياد ودرغيرازاين ايام وسعت آن کاهش میيابد. بدين ترتيب سطح آب درياچه پيوسته درنوسان است.
درموقع پرآبی سطح درياچه گسترش میيابد وآب آن اراضی پست وشوره زار باتلاقی پيرامون را میپوشاند ودرياچه بزرگی به طول 80 وعرض 60 کيلومتر تشکيل میدهد که به نام درياچه حوض سلطان يا کويرنمک مشهور است. رودهای متعددی به اين درياچه وارد میشوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور میکنند.
جاذبههای کويری وحيات وحش:
استان قم ازجمله مناطق ايران است که درکناره غربی کوير نمک قرار دارد وقسمتی ازپارک ملی کوير درمحدوده اين استان واقع شده است اين موقعيت طبيعی وجغرافيايی زمينههای مساعدی راجهت بهره برداری جهانگردی ازدشت کوير فراهم آورده است. کويرها باوجود شرايط نامناسب زيستی ويژگیهای بی مانندی دارند هريک ازاين ويژگیها درصورت برنامه ريزی وبهينه سازی ارزشهای نهفته آن میتوانند به عنصر جذاب جهانگردی تبديل شوند آب وهوای کوير دست کم درنيمی ازسال دلپذير است آسمان درشب کوير براستی برای شهرنشينان وطالبان چشم اندازهای نو ديدنی وشگفت انگيز است سکوت محض وآرامش کامل چشم اندازهای بديع سرابهای اغوا کننده، زمينهای سياه وسفيد، خاکهای برامده، کوزائيکهای تشکيل شده ازنمک، لايههای نمکی برخاسته اززمين و ساير مناظر طبيعی وزيبا راتنها درکويرها میتوان مشاهده کرد علاوه براين زيبائیها آثار تاريخی وباستانی مشتمل برکاروانسراها،کاخ ها، آب انبارها، قنات ها، مراکز زيارتی ومذهبی نيز درکوير وجود دارد که نشانگر ديرينگی استقرار انسان درکنارههای کوير است. ميان قوسهای جنوبی البرز درشرق تهران وبلندیهای آتشفشانی خرقان وساوه وتفرش درجنوب غربی پايتخت منطقه بزرگ ومثلث مانندی وجود دارد که قاعده آن ازشرق کوههای طبس تاکوههای سبزوار کشيده شده است دوضلع ديگر آن ازيک سو به کوههای تفرش، کاشان، انارک، جندق وازسويی ديگر به ارتفاعات جنوبی البرز، سمنان وکوههای ته رود تا سبزوار امتداد يافته است اين منطقه رادشت کوير مینامند. يک ضلع اين مثلث درجهت شمال غربی به جنوب شرقی وضلع ديگر آن درجهت جنوب غربی به شمال شرقی است سمت شمال غربی به جنوب شرقی مربوط به چينهای البرز شرقی تاکوههای خراسان است. حوزههای داخل اين مثلث را ارتفاعاتی ازهم جدا میکند درمرکز اين مثلث ارتفاعات خور وجندق ودرمغرب آن ارتفاعات دوازده امام، سياه کوه، سفيدآباد وکوشک واقع شده وبين آنها نيز چالهها وحوزه هايی به وجود آمدهاند حوزه مسيله درغرب وحوزه دشت کوير درشرق است بخشی ازمحدوده شمال وشرق استان قم درحوزه کوير مسيله قرار گرفته است. ويژگیهای عمومی اين حوزه در زير ذکر میشود:
حوزه مسيله
حوزه مسيله مانند يک چهار ضلعی درجهت شمال غربی به جنوب شرقی قرار گرفته است که گودترين آن درناحيه جنوب شرقی دريای نمک يا دريای مسيله نام دارد. درشمال غربی حوزه بلندیهای آتشفشانی ساوه وزرند ودرجنوب غربی آن بلندیهای ساوه، قم وکاشان قرار دارند. درشمال شرقی آن نيز بلندیهای رودشور ودوازده امام وسياه کوه واقع شده وجنوب شرقی آن بريده تر است وشامل بلندیهای مرنجاب وسفيدآب، طلحه وملک آباد است.
بلندیهای پيرامون حوزه به هم متصل نيستند وبين آنها شکافها ودشتها قرار دارد که اين حوزه رابه نواحی اطراف مربوط میکند تنها بلندیهای آتشفشانی گوشه شمال غربی اين بخش ازمنطقه کويری رامسدود کرده است حوزه مسيله درسمت غرب ازطريق دره قره چای، به خارج راه دارد دراين قسمت ارتفاعاتی درجبهه شمال غربی به جنوب شرقی به موازات هم کشيده شده که مرکز آنها درتودههای آتشفشانی يادرتاقديسهای دوران سوم زمينشناسی است.مانند: بلندیهای کوه گوی داغ، باقرآباد، هندس ومانند اينها.
دراين بخش ازکوير ايران - که درمحدوده استان قم ودرنزديکی استان تهران قرار گرفته است - جاذبههای بلقوه برای برنامه ريزی تورهای سياحت کويری فراهم آمده است مهم ترين اين جاذبهها که درپيوند بازيبائیهای طبيعی کوير، میتوانند درخدمت تشکيل وتوسعه تورهای کويری قرار گيرند عبارتانداز:
راه ارتباطی تهران به قم: راه شوسه تهران - قم درسال 1883 ميلادی توسط اتابک ساخته شد وانگيزه پی ريزی آن پيدايش درياچه حوض سلطان بود.درمسير اين راه ارتباطی پلهای تاريخی وکاروانسراهايی قرارداشت که به مرور زمان يا تخريب شد يابه کلی ازميان رفتند ازجمله آثار تاريخی اين محور میتوان به کاروانسراهای حوض ودير، قلعه اربابی حوض وپل دلاک اشاره کرد.
راههای قديمی وتاريخی :راهها وپلهای قديمی اين منطقه عموما" ازسه دوره تاريخی برجای ماندهاند هرچند که بيشتر اين راهها دردورههای بعدی برروی همان مسيرهای قبلی بازسازی ومرمت شدهاند اما هنوز شواهد ونشانههای بارز اين راهها برجای مانده است. قديمی ترين نشانههای برجای مانده ازراههای گذشته راهها وپلهای متعلق به دوره ساسانی است که اصفهان رابه ری وصل کردند. بقايای راه ساسانی برجای مانده اين ناحيه راهی است که ازجنوب حوض سلطان - بين پل دلاک ومحمدآباد کاج - میگذشته است اطن راه باپلی که روی رودخانه مسيله دردوره ساخته شده بود ازراههای مهم ارتباطی ميان اصفهان وری محسوب میشد بقايای پل مزبور که به پل شکسته نيز معروف است درنزديکی روستای کاج باقی است ادامه اين راه درشمال ازسنگ ساخته شده وبه نام سد معروف است واززمينهای اطراف دوتا سه متر بلندتر است وظاهرا" سنگ فرش بوده است.
پل دلاک
روی رودخانه قره چای بنا شده 16 دهانه دارد وبقايای آن دراين محل پابرجاست بنای اين پل رابه دوره صفوی نسبت میدهند که گويا عمدتا" برای برقراری ارتباط ميان قم ومشهد ساخته شده بود وازاهميت استراتژيک برخوردار است يک راه قديمی ديگرکه درشمال سياه کوه هنوز نشانههای آن پابرجا است. سنگ فرشی گسترده است به عرض 6تا 10 متر که درزمان خود ازخطوط ارتباطی مهم ميان اصفهان وسواحل دريای مازندران بوده است ساخت آن رابه دوره صفوی يا اوايل قاجار نسبت میدهند.
پارک ملی کوير
همان طور که پيش تر ذکر شد بخشی ازمحدوده استان قم به ويژه دهستان قمرود درمحدوده پارک ملی کوير قرار دارد اتين پارک نشان دهنده نمونههای تقريبا" بکر ودست نخوردهای ازطبيعت است که به دليل داشتن ذخاير باارزش گياهی، جانوری وساير ويژگیهای استثنايی ومتنوع ازمجموعههای ميراث فرهنگی وملی کشور محسوب میشود. پارک ملی کوير نمونهای ازاکو سيستمهای خشک وبيابانی است که مقدار باران ناچيز آن اجازه فعاليتهای کشاورزی رانمی دهد ولی امکان رشد وگسترش پارهای ازگياهان رادارد وبه همين دليل زيست برخی ازجانوران درآن مقدور است ازهمين رو اين پارک مجموعه گياهی وجانوری ويژهای دارد که به طور شگفت آوری حبامنابع ناچيز ومحدوديتهای زيستی محيط خود سازگار شده وبراثر حفاظتی که ازآن صورت گرفته تاحدودی نيز پربارتر شده است درمناطق خشک وبيابانی گياهان وجانوران با ويژگیهای فيزيکی خود محدوديتها وفشارها راتحمل میکنند پارک ملی کوير ازنظر مطالعه اکوسيستمهای کويری وشناخت مکانيسمهای سازگاری گونههای جانوری وگياهی حايز اهميت فراوان است.
اين پارک گونههای گياهی متنوع دارد وپوشش گياهی آن در دشتهای هموار و کوهستانها، زيستگاههايی بسيار مناسب برای زيست وحوش مختلف فراهم کرده است اراضی مسطح اين پارک باپوشش گياهی کويری ونيمه کويری، زيستگاه پستاندارانی مانند جبير، آهو وگونههای باارزش حمايا شده وکميابی مانند يوزپلنگ وگورخراست. بخشهای کوهستانی آن نيز باپوشش گياهی استپی دارای تعداد قابل توجهی وحوش کوه زی مانند کل،بز، قوچ وميش است.
اين پارک ازنظر تنوع پرندگان نيز اهميت ويژه دارد وپرندگانی مانند کبک وتيهو که ازپرندگان بومی به شمار میايند دران زندگی میکنند علاوه براين هرساله انبوهی ازپرندگان مهاجر مانند فلامينگو، آنقوت، سرسبز وخوتکا به آب بندها وشورابهای اطراف آن روی میاورند.
پارک ملی کوير مجموعه باارزش ازذخاير گياهی وجانوری متنوع ونيز آثار فرهنگی وتاريخی متعددی رادرخود جای داده است. ويژگیهای متنوع پارک ملی کوير عرصه عمل وسيعی رادرارائه خدمات چند جانبه علمی - تحقيقاتی وآموزشی وفرهنگی فراهم کرده که آن رادرميان پارکهای ملی ايران کم نظير مینماياند اين پارک واجد ارزشهای زيست محيطی وجهانگردی کويری میباشد.
این بخش ازسایت ميراث فرهنگی استان قم اقتباس شده است.