آیینهای گیلانی
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
پیرادراستان گیلان صورتهای متفاوتی از نمایش و ورز شهای سنتی وجود داشته و دارد ، كه بعضی از آن ها از قبیل : نمایشهای عروسكی؛خیمه شب بازی وآینه تكم ، به طوراقتباسی از فرهنگهای همسایه گرفته شده است ،در حالی كه نمایشهایی ازقبیل آهو چره, پیربابو(عروسی گوله)، لال بازی(در تیرماسیزه) و ورزشهای سنتی نظیر؛ كشتی گیله مردی و ورزا جنگ و بند بازی كه كارهای یالانچی پهلوان دقیقاً جنبه نمایشی داشته، ریشه درفرهنگ این مرزوبوم دارد.
- نمایش عروسكی آهو چره:
بازی آهو چره تا حدود بیست سال پیش در منطقه شرق گیلان در شمار بازیها و نمایشهای مقدمه نوروز انجام می شد.در گروه آهو چره كه شامل سه نفر، بازیگر نقش آهو،شعرخوان وتوبره كش می باشد محوربازی ،اهو است كه با وسایل مختلف, چیزی شبیه سر آهو یا بز درست می كردند. برایش شاخ و با مهره شیشه ای چشم می گذاشتند. زنگوله به آن می آویختند و آن را به سر چوبی قرار می دادند. بازیگر نقش آهو كیسه یا گونی پارچه روی سر می كشید، تا بدنش پیدا نشود و از داخل آن كله آهو را كه روی چوبی قرار داشته ،بیرون می آورد. چنانكه به هیات حیوانی در آمده و با آن چوب می توانست سرش را حركت بدهد. نفر دوم شعر می خواند و با چوبی كه در دست داشته ،نمایش را هدایت می كرد. نفر سوم تو بركش بود كه هر سه با هم كوچه به كوچه، به خانه های ده رفته و نمایش را اجرا می كردند و هدایایی از مردم می گرفتند.شعری كه معمولاً خوانده می شد از اینقرار بود:
آهو چره, آهو چره, ببین چقدر خوب می چره. آهو از باغ آمده, چریده و چاق آمده. آهو مرغانه خوره, صدتا به كمتر نخوره.
به اینجا كه می رسید آهو غش می كرد و تا تخم مرغ یا چیز دیگری ازصاحبخانه نمی گرفت حالش جا نمی آمد.بعد از خواندن هربند, همان قسمت اول{آهوچره,آهوچره,ببین چقدر خوب می چره} به صورت واگرد{ترجیع بند} تكرار می شد. سپس خواننده بند دیگری را تكرار می كرد. با این كارها از صاحبخانه چیزهایی چون: برنج, تخم مرغ و شیرینی می گرفتند. این گروه كارشان را از غروب آغاز می كردند و درچند روستاو آبادی نزدیك را می گشتند.
این نمایش از شرق ترین نقاط گیلان تا حدود تنكابن و روستای اطرف آن معمول بوده و امروز نیز كم وبیش معمول است.
- كشتی گیله مردی:
سنت كشتی گرفتن و پهلوانی در همه حوزه های فرهنگی ایران پیشه ای كهن دارد كه درهرجای جغرفیایی با نام و شیوه ای خاص اجرا می شود.از قبیل؛ كشتی چوخه خراسانی, كشتی مازندران و كشتی گیله مردی. در كتاب فتوت نامه سلطانی ،از متون قرن نهم هجری آمده است: « اگر پرسند كه كشتی چند نوع است؛ بگو دو نوع : اول قبض, دوم اضطرار. اگر پرسند كه هر یك چگونه است: بگو: قبض، كشتی گرفتن اهل خراسان و عراق است كه آن را شهری وار گویند و اضطرار،كشتی گیلان و شیروان و بعضی از آذربایجان است و آن را دیلم وار خوانند.» .
آنچه در این متن كشتی« اضطرار» یا « دیلم وار» نامیده شده ، همان كشتی گیله مردی است و قدیمی ترین خبرآن دركتاب « احسن التقاسیم فی معرفته الا قالیم »، تالیف مقدسی، درقرن چهارم هجری است. این ورزش سنتی در گیلان در هفته بازارها و در مراسم عروسی های سنتی و در كنار روستاها و شهرهای كوچك برگزار می شود. میدان مصف پهلوانان فضای وسیعی است كه « سبزه میدان » یا « سیمبر» نیز نامیده می شوند. كشتی گیله مردی همانند سایر كشتی ها مراتبی دارد ودارای فنون و قوانین خاص و آداب و رسمهایی است. تازه كاران را « نوچه» و به اصطلاح محلی « تنگوله» می نامند و كشتی گیران میدان دیده و كار آزموده را « پهلوان» خطاب می كنند و درهرمحله و روستا نیز یكی از پهلوانان پیش كسوت, عنوان « سر پهلوان» را دارد. برگزاری كشتی روز وزمان مشخص ندارد. معمولاً كشتی گیران هر محل ،با نظر سر پهلوان تصمیم به زور آزمایی می گیرند كه در این صورت به شهرها و آبادی های نزدیك خبر می دهند وكشتی گیران آن نقاط را برای انجام مسابقه دعوت می كنند.
مراسم آغاز و نحوه اجرا:
این مراسم دارای آغازی بسیار زیبا و دیدنی است با صدای ساز و نقاره همه اهالی محل را با خبر می كنند و جمعیت بسیاری دور میدان كشتی گرد می آیند و كشتی گیران هر محل در قسمتی از میدان در كنار هم قرار می گیرند كه به طورمنظم و مرتب پهلوانان میزبان و مهمان دور میدان حركت می كنند و درجلوی هردسته از مهمانان بنا به رسم، روی زانوی چپ خم شده و سر انگشتان دست را به خاك می سایند و می بوسند و بر پیشانی می نهند. آغاز مصف كشتی گیران گیلان با رجزخوانی كه در اصطلاح محلی«خزومما» یا« فوز ما» نامیده میشود همراه است تعیین هماورد به طور آزاد با قبول دعوت به نبرد می باشد. پایان كشتی وقتی است كه یكی ازدوطرف جز كف پا, نقطه دیگری از تنش با زمین تماس پیدا كند ،كه در این صورت شكست خورده و پهلوان پیروز با جست و خیز میدان را طی می كند و گاهی درمیان جمعیت دوران می زند وپول جمع می كند و معمولاً دوباره به میدان می آید و حریف می طلبد. جامه مخصوص كشتی, شلواری پارچه ای و تنگ و چسبان است كه «لاسپاره» نامیده می شود. جایزه كشتی گیران « برم » است و شامل : پارچه, آینه, كیف پول, دستكش, جوراب, هن, سیب و نارنج و. . .می باشد.