محمدامین رسولزاده

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.


محمد امین رسول‏زاده (زایش31 ژانویة 1884 نوخالی باکو. مرگ 6 مارس 1955 استانبول). در سال 1902 «سازمان جوانان مسلمان» را بنیان گذاشت که از جمله اهداف آن، چاپ و پخش بیانیه و تبلیغ در بین کارگران کارخانه‏ها بود و در این راستا نشریه‏ای بنام «همت» انتشار داد که بعدها «تکامل» شد. او در سال 1905 در جریان مبارزات انقلابی خود با استالین آشنا شد. آنموقع هر دو 20 ساله بودند و رسول‏زاده به عنوان روزنامه‌نگار کار می‌کرد. او مقاله‌هایی را برای انواع روزنامه‌های مخالف می‌نوشت و با گروه مساوات آذربایجان همکاری داشت. استالین نیز در باکو بود و کارگران شرکت نفت را علیه سرمایه‌داری و تزار سازمان‌دهی می‌کرد. زمانی که مقامات رسمی روسیه تلاش کردند استالین را دستگیر و زندانی نمایند، رسول‏زاده او را در آپارتمان شخصی‌اش پنهان کرده و جانش را نجات داده بود. در 1906 در روزنامة «قلم» مقاله می‏نوشت و آنگاه به سردبیری موقت آن رسید. در این سال سردبیری «تکامل» را عهده‏دار گردید. در 1907 که عرصه برمخالفان در روسیه تنگ شد، به ایران آمد و در حمایت از مشروطه به فعالیت پرداخت. او همراه کسانی چون سیدحسن تقی‏زاده و سلیمان‏میرزا اسکندری و سیدمحمدرضا مساوات، حزب دموکرات را بنیان نهاده و روزنامة «ایران نو» را انتشار دادند. رسول‏زاده سرمقالة این روزنامه را می‏نوشت. او در 1328 ه.ق و در دومین سال انتشار آن سردبیر شد. در 1911 به ترکیه رفت و به «تورک اوجاغی» پیوست. پس از آغاز جنگ جهانی اول، به باکو بازگشت و فعالیت خود را از سرگرفت. در 1917 که رژیم تزاری سرنگون شد، او زمینه را برای استقلال آذربایجان فراهم یافت. در 28 مه 1918 تشکیل جمهوری آذربایجان به عنوان اولین جمهوری مسلمان جهان اعلام شد و رسول‏‏زاده با اکثریت آراء به عنوان رهبر شورای ملی آذربایجان برگزیده شد. در28 آوریل 1920 که نیروهای ارتش سرخ به رهبری سرگئی کیروف، باکو را تصرف و جمهوری آذربایجان را ساقط کردند، رسول‏زاده در روستایی مخفی شد ولی به زودی دستگیر و زندانی شد. استالین به باکو آمده و او را از زندان نجات داد. رسول‏زاده با پیشنهاد و همراه استالین به مسکو رفت. در مسکو استالین پستهای مختلفی را به او پیشنهاد کرد ولی او هیچکدام از آنها را نپذیرفت چون از سقوط جمهوری آذربایجان به دست بلشویکها آزرده خاطر بود. او حتی سمت مترجم رسمی دولت شوروی را نپذیرفت. رسول‏زاده در دانشگاه مسکو، تاریخ و ادبیات شرق را تدریس می‏کرد. چون شیوة استالین نابود کردن دوستان قدیمی بود، رسول‏زاده به یاری برخی از اعضای حزب مساوات، به فنلاند گریخت و از آنجا در سال 1922 به ترکیه رفت. استالین از آتاتورک خواست تا طبق قرارداد استرداد مجرمین سیاسی، رسول‏زاده را به شوروی تحویل دهد. آتاتورک از رسول‏زاده خواست تا آرام شدن اوضاع، ترکیه را ترک کند. رسول‏زاده به لهستان رفت و در آنجا با ژوزف پیلسودسکی رهبر لهستان دیدار کرد. چندی بعد با دختر برادر یا خواهر پیلسودسکی ازدواج کرد. با حملة آلمان به لهستان در 1939، رسول‏زاده به ترکیه بازگشت. در این زمان هیتلر برای عملی کردن نقشه‏های بلندمدتش، نیاز به کسانی داشت که در منطقة قفقاز نمایندة او باشند. هیتلر وصف فرهیختگی و دانش رسول‏زاده را شنیده و تشخیص داده بود که او تنها فرد مناسب است. رسول‏زاده در آلمان با هیتلر دیدار کرد. آرزوی او احیای استقلال آذربایجان به یاری آلمان بود. زمانی که هیتلر آمادة سازماندهی ارتش خود بود، از رسول‏زاده خواست تا برای آنان سخنرانی کند. در سخنرانی او تنها عشق به آذربایجان دیده می‏شد. از این رو به او 24 ساعت مهلت داده شد که آلمان را ترک کند. رسول‏زاده نیز به ترکیه بازگشت و براثر بیماری قند درگذشت. او در میان شخصیتهای آذربایجانی از وجهة بسیار بالایی برخوردار بوده و است. دکتر فریدون آدمیت در کتاب «ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران» دربارة او چنین نوشته است: «او اندیشه‏گری است پرمایه، با ذهنی فرهیخته و فکری منظم و منطقی. از مردان استوار و بافضیلت بود.» وی دیدگاه‌های خود را در کتاب جمهری آذربایجان-چگونگی شکل گیری و وضعیت آن شرح داده است.

[ویرایش] پیوند به بیرون

[ویرایش] منابع

  • آبادیان، حسین. رسول‏زاده، فرقة دموکرات و تحولات معاصر ایران. مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. تهران. 1376
  • علمی، حسین. محمدامین رسول زاده بنیانگذار جمهوری آذربایجان. مجلة وارلیق. زمستان 1372
  • shahmarasi.persianblog.com