Guerra do Peloponeso

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

A guerra do Peloponeso designa o conflito que durou de -431 a -404, enfrontando a Atenas, que transformara a liga de Delos (destinada na súa orixe a resistir aos Persas) nun imperio sometido ao seu poder, e a Esparta, potencia oligárquica e conservadora, cuxo exército terrestre era a forza militar máis poderosa da época, e que dirixía a Liga do Peloponeso, así como a Beocia.

Índice

[editar] Causas da guerra

[editar] Segundo Tucídides

Segundo o historiador ateniense Tucídides, unha das causas da guerra foi a ascensión e o poderío crecente de Atenas que causaba aos espartiatas temores sobre a súa propia posición. Podemos engadir a isto a oposición de sistema entre a oligárquica Esparta, onde un reducido número de cidadáns vivían no temor da revolta dos seus escravos, e que aparece como pouco florecente, e a demócrata Atenas, que vivía do comercio. Esparta posuía a potencia terrestre, Atenas dirixía unha talasocracia grazas á Liga de Delos. Para atoparmos as causas do desencadeamento da guerra cómpre botar man ademais do xogo das alianzas.

[editar] O conflito con Corinto

Os acontecementos que precipitaron esta guerra comezaron en -433, cando estalou unha querela entre Epidamno e Corcira. Aínda que Corcira fora fundada por Corinto, esta tomou partido por Epidamno. Atenas deu o seu apoio a Corcira, que non pertencía a alianza ningunha, e atopouse en posición de poder eliminar a Corinto do Mar Xónico.

Atenas xa adquirira unha importante base naval occidental ao se apropiar en -456 de Naupacto, na entrada oeste do golfo de Corinto. Corinto, membro da Liga do Peloponeso, fixo presión sobre a súa antiga colonia de Potidea para que abandonase a Liga de Delos. Potidea, situada sobre o estreitamento da punta occidental da Calcídica, na costa tracia, abandonou a Liga de Delos en -432, tras un acordo secreto con Esparta. Este acordo estipulaba que en caso de conflito entre Potidea e Atenas, Esparta había invadir a Ática.

Os atenienses enviaron unha forza para asediala, mentres que Corinto enviaba auxilio.

[editar] Outras fontes de litixio

A guerra do Peloponeso
Agrandado
A guerra do Peloponeso

Atenas procurouse outra inimiga, Mégara, ao lle prohibir exportar cara á Ática. Esta reprochoulles que acollesen os escravos fuxitivos (Mégara é veciña de Atenas, no istmo de Corinto) e axudasen ao seu adversario Corinto. Esta cidade, como Corinto, apelaron a Esparta, que mobilizou a Liga do Peloponeso e declarou a guerra aos atenienses. Durante o verán de -431, invadiron a Ática.

[editar] A guerra de Arquídamo

Os dez primeiros anos de guerra (coñecidos co nome de «guerra de Arquídamo» ou «guerra arquidámica», do nome de Arquídamo II, rei espartiata (morto en -426) que dirixiu a incursión na Ática) non comportaron acontecemento decisivo ningún. As forzas dos dous campos equilibrábanse, ao non ter Atenas rival por mar, e ao posuír Esparta os mellores hoplitas. Os aliados das dúas cidades aportaban forzas de apoio.

Desde antes do seu comezo, a guerra parecía que ía durar, xa que ningún dos dous campos podía razoabelmente esperar obter unha vitoria decisiva. As estratexias dirixíronse dunha parte aos aprovisionamentos de trigo (indispensábeis nunha guerra longa) e, por outra, ao debilitamento progresivo do adversario polas marxes, é dicir, os aliados máis débiles, sexa mediante a obtención da súa defección dunha maneira ou doutra, sexa por asedio. A regularidade dos aprovisionamentos de trigo era crucial sobre todo para Atenas, pois Esparta non tiña que temer a fame mentres os hilotas non se rebelasen. Con todo, Esparta podía ter medo polos seus aliados. Os aprovisionamentos de trigo de Atenas viñan sobre todo de Eubea, probabelmente completados por compras en Exipto, e ao principio da guerra por algúns cargamentos vidos da Propóntide (Crimea). Esparta dispoñía de aliados en Sicilia, rica produtora. Para vencer, cada bando debía manter os seus aprovisionamentos á vez que cortaba os do adversario.

[editar] Unha guerra de asaltos

Os espartiatas que invadiron e arrasaron a Ática en -431 atoparon un país deserto. Como os efectivos de hoplitas atenienses eran moi inferiores aos de Esparta, Pericles, estratego por décimo terceira vez, fixo que os atenienses se gorecesen tras os Muros Longos. A cidade abastecíase por mar. Tras un mes de ataque, os espartiatas volveron ás súas casas; os atenienses asaltaban, grazas á súa flota, as costas do Peloponeso. Esparta arrasou a Ática cinco veces nos sete primeiros anos da guerra. Atenas invadiu a veciña Megáride dúas veces ao ano.

Non obstante, Atenas chegou a ocupar Exina en -430. Platea, aliada de Atenas é atacada por Tebas en abril de -431, sucumbe.

En xuño de -430, unha devastadora epidemia de peste (probabelmente de tifo) declarouse en Atenas e a cidade perdeu máis da cuarta parte da súa poboación. Pericles, elixido estratego por décimo cuarta vez, fixo ofrecer proposicións de paz a Esparta, que foron rexeitadas. Foi deposto e condenado a unha multa en setembro, tras a campaña de verán contra Epidauro, Trezén e Prasias.

En -430, Potidea foi forzada a capitular ante Atenas. Pericles, elixido estratego por décimo quinta vez, morreu da epidemia en -429. En -429, Formión conseguiu unha semi-vitoria naval fronte a Naupacto. En -428, o seu sucesor, que portaba o mesmo nome, acada tamén unha vitoria en batalla naval en Naupacto.

A defección de Mitilene na illa de Lesbos, que quería abandonar a Liga de Delos, provocou unha expedición punitiva por parte de Atenas. Mitilene rendeuse -427, antes da chegada dunha flota de auxilio espartiata. As súas murallas foron abatidas e as outras cidades da illa pasaron a dominio ateniense.

En -426 Demóstenes inflixiu dúas derrotas aos peloponesios en Anfiloquia e en Olpe.

[editar] Cleón e Brásidas

O principal éxito de Atenas foi a toma de Pilos na costa occidental da Mesenia en -425 asía como o masacre ou a captura de 420 hoplitas, entre os que había cento vinte espartiatas, en Esfacteria, acontecemento que provocou grande estupor en toda Grecia e destruíu a reputación de invencibilidade dos espartiatas. Entre estes hoplitas, atopábanse numerosos Iguais. Con todo, malia o éxito, a situación financeira de Atenas degradábase, e o tesouro de Delos estaba esgotado. O tributo dos aliados foi elevado brutalmente a 1300 talentos ao ano (no canto de 450) polo decreto de Todipo, pero as defeccións reduciron o seu produto a arredor de 1000 talentos. Unha expedición exitosa a Eubea permite unha distribución de trigo aos cidadáns en -424.

Durante o verán deste mesmo ano -424, os atenienses proxectaron unha invasión da Beocia a fin de sementar alí o xerme da democracia que esperaban ver expandirse pola rexión. A operación comportaba tres grupos que debían coordinarse para o mesmo día: uns partisanos presentes nas cidades de Queronea e Sifas sublevaban a poboación contra a orde establecida que viña consolidar a chegada dunha flota ateniense de ocupación de Sifas, o terceiro escenario estaba previsto que fose Delio mediante a toma da cidade, á cal un importante exército estaba encargado de fortificar, todo isto para dividir o exército beocio. Ao resultar descuberto o plano por unha traizón, e unido a un inexplicábel error na data, o plano non dou resultado ningún ao oeste e permitiu que as forzas beocias se reagrupasen e fosen ao encontro do exército ateniense. A batalla de Delio dese inverno foi un desastre para Atenas que perdeu tamén a posición fortificada e toda posibilidade de reconquista nesta rexión.

Do lado espartiata, o xeneral Brásidas socorreu Mégara asediada polos atenienses. Logo sorprendeu aos seus adversarios cunha manobra rápida que lle permitiu atravesar Grecia e apoderarse de Anfípolis en Tracia o mesmo ano, malia a tentativa de Tucídides para os salvar. Acordouse unha tregua dun ano entre Atenas e Esparta, pero continúan as operacións contra os inimigos de menor envergadura: Nicias toma Mende e asedia Escione, que fixeran defección, mentres que Brásidas fai campaña contra Arribeo (sen éxito).

Ao final da tregua, Cleón morre no intento de retomar Anfípolis; o seu exército é destruído, e o xeneral espartiata Brásidas morre tamén durante a batalla.

As vitorias de Atenas ofrecéronlle unha posición avanzada permanente no territorio inimigo, pero os reveses contra Brásidas e a morte de Cleón supuxeron a vitoria do partido da paz. Esparta abandonou as súas incursións anuais á Ática e fixo propostas de paz.

[editar] A paz de Nicias

A paz de Nicias foi acordada en -421. Ao establecer unha paz para cincuenta anos, devolveu todo ao statu quo ante. Isto foi un éxito para Atenas, que conservaba o seu imperio intacto mentres que os seus inimigos estaban divididos, ao rexeitaren Corinto e os outros aliados de Esparta asinar a paz. A cidade de Argos creou a súa propia Liga fronte á Liga do Peloponeso.

[editar] A segunda parte da guerra

A creación da liga de Argos supuxo a disgregación da Liga do Peloponeso. Os atenienses, baixo a influencia de Alcibíades, aliáronse coa Élide, Mantinea e Argos, en conflito con Esparta. Os aliados atacaron Epidauro e avanzaron sobre Texea, e Esparta mobilizouse contra eles.

A batalla de Mantinea (-418) foi unha grande vitoria para Esparta. Argos abandonou a alianza ateniense e ficou outra vez illada.

En -416, Atenas atacou e asolou a illa de Melos, que quedara neutral, pero que mostrara amizade cara a Esparta.

Tal é o derradeiro acontecemento da «paz» precaria de -421--415, segundo a describe Tucídides.

[editar] A expedición a Sicilia

En -415, baixo a influencia de Alcibíades, Atenas lanzouse á expedición de Sicilia, á que Nicias se opuña. Atenas respondía á chamada de Sexesta, atacada por Selinunte en -416. Siracusa, colonia corintia, era aliada de Selinunte. Sexesta apelou a Atenas, ofrecéndose mesmo a pagar os custes da expedición. Nese momento da guerra, a perda de Eubea e a defección de numerosos aliados de Atenas deixaran en precario os seus aprovisionamentos de trigo. A perspectiva de cortar os dos aliados de Esparta, á vez que se conquistaban novas fontes de avituallamento, foi certamente un elemento determinante.

Foi concibida para contrarrestar o poder emerxente de Siracusa, para poñer pé en Sicilia e para asegurar o control total do mar. A expedición zarpou baixo o mando de Nicias, de Alcibíades e de Lámaco en xuño de -415.

Alcibíades foi expulsado de Atenas a causa duns escándalos e refuxiouse en Esparta e deu aos espartiatas o prudente consello de ocupar Decelia, cousa que fixeron en -413, e de axudar a Siracusa.

En Sicilia, Lámaco morreu e Nicias ficou so á cabeza da expedición. A chegada a Siracusa de Xilipo, xeneral espartiata, fixo que os atenienses perdesen a batalla dos baluartes arredor da cidade (outubro -414). A flota ateniense foi capturada na dársena, e enviaron unha forza de socorro baixo o mando de Demóstenes e Eurimedón. En agosto de -413 a flota foi destruída na batalla das Epípolas, logo o exército foi vencido en terra.

Atenas perdeu máis de duascentas naves nesta expedición, e cincuenta mil homes (entre eles sete mil prisioneiros das canteiras de Siracusa).

Ver expedición de Sicilia

[editar] O triunfo de Lisandro

A impopularidade de Atenas medrou, e so quedaron fieis as cidades de Lesbos e Samos. Aquí foi onde se botou unha nova flota ateniense. En -412, as cidades de Xonia, para as que se constituíra a Liga de Delos, fixeron defección, precedidas nisto por Quíos.

En -411 ten lugar un golpe de estado oligárquico en Atenas. Os Catrocentos piden a paz a Esparta. Pero o exército e a flota rexeitan recoñeceren o cambio e, ao cabo de catro meses de existencia, o réxime oligárquico é revocado. Eubea sublévase, e os espartiatas conseguen unha vitoria naval en Eretria.

Entón Alcibíades é chamado de novo e obtén tres vitorias navais contra os espartiatas en Cinosema, Abidos en -411, e logo en Cízico en -410. Atenas rexeita entón unha proposición de paz espartiata. Alcibíades retoma o control dos Estreitos (asediando e tomando Bizancio en -409), logo resulta novamente exiliado tras a desfeita de Nocio.

Esparta obtén o apoio do rei dos Persas, que envía ao seu fillo Ciro. Este xúntase con Lisandro, o navarca espartiata, e concédelle unha importante axuda financeira. En -406, Calicrátidas, sucesor de Lisandro, bate a Conón. Atenas recupérase, nun último impulso, prometendo a cidadanía aos metecos e aos escravos para constituír unha flota que bate a Calicrátidas na Batalla das illas Arxinusas, pero con moi graves perdas, que causan a condena a morte de todos os estrategos atenienses á súa volta.

Lisandro, substituíndo a Calicrátidas morto nas Arxinusas, retoma o mando da flota espartiata. A flota ateniense, en posición nos Dardanelos co fin de garantir a ruta do trigo procedente do Mar Negro, é sorprendida e destruída na Batalla de Egospótamos. As últimas fontes de avituallamento de Atenas desaparecen coa súa flota. Atenas tenta resistir desesperadamente: ofrece o dereito de cidadanía aos samios, derradeiros aliados fieis, e consolida as súas fortificacións. Pero, sometida ao bloqueo terrestre e marítimo, desfeita pola fame, debe capitular en -404.

[editar] Consecuencias

A paz obriga a Atenas a disolver a Liga de Delos, a destruír os Muros Longos e as fortificacións do Pireo e a licenciar a súa flota, agás doce naves. Entra na Liga do Peloponeso e a democracia é substituída pola tiranía dos Trinta.