Galicia - Galiza
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Atención: Este artigo precisa un traballo de revisión.
Por favor vexa a lista de Artigos con problemas e mellóreo de acordo coas indicacións que aparecen nesa páxina. Cando os problemas se resolvan retire esta mensaxe e borre a páxina da lista de artigos con problemas, pero por favor non quite esta mensaxe ata que estea todo solucionado.
Este artigo trata de Galicia - Galiza no noroeste da Península Ibérica. Para outras páxinas con títulos homónimos, vexa: Galicia (homónimos).
|
|||
Capital | Santiago de Compostela | ||
Idiomas oficiais | Galego e castelán | ||
Cidade máis poboada | Vigo | ||
Superficie
|
Lugar nº 7
|
||
Poboación
|
Lugar nº 5
|
||
Taxa de natalidade (2002) Taxa de mortalidade (2002) |
7,1 por 1000 10,3 por 1000 |
||
Esperanza de vida ó nacer (2001) Homes Mulleres |
80,1 anos 76,5 anos 83,6 anos |
||
Xentilicio |
galego |
||
Estatuto de Autonomía | 6 de abril de 1981 | ||
Representación parlamentaria: - Congreso de España |
25 deputados 19 senadores 75 escanos |
||
Moeda | Euro (€) | ||
Zona horaria | UTC +1 | ||
Himno galego | "Queixumes dos Pinos" | ||
ISO 3166-2 | GA | ||
Presidente | Emilio Pérez Touriño (PSdeG-PSOE) | ||
editar |
Índice |
[editar] Información Xeral
Galicia ou Galiza é unha Comunidade Autónoma e Nacionalidade Histórica dentro do Reino de España e situada ao noroeste da Península Ibérica. Ao leste linda co resto do estado español (Asturias na zona norte e Castela-León máis ao sur), ao oeste co Océano Atlántico, ao norte co Mar Cantábrico) e ao sur, coa República de Portugal, no inicio un condado galego que se independizou do reino da Galiza entre 1128 e 1140 (na Idade Media).
Ten como primeira lingua oficial o galego, algo similar e de orixe común co portugués. Lingua romance nada no Convento Lucense da antiga Gallaecia romana de influenza léxica pre-celta, celta, éuscara, xermánica, castelá (arabismos, préstamos lingüísticos, ortografía moderna e certos rasgos fonéticos) e amerindia.
O galego moderno descende do galego-portugués, lingua medieval morta que daría lugar ós actuais galego e portugués. A lingua galega fálase en Galicia, na fronteira con Asturias e Castela-León, na comunidade autónoma española de Estremadura e nas comunidades de galegos emigrantes en Arxentina e Uruguai (máis de tres millóns de emigrantes galegos vivindo naqueles países).
O termo Galiza, segundo as novas normas da RAG (Real Academia Galega) do ano 2003, acéptase para referírmonos á Comunidade Autónoma de Galicia (mantendo este último como recomendado). O termo "galego" emprégase tamén en Portugal para nomear os habitantes do Norte (Ver Etimoloxía de Galiza).
Ten unha tradición con elementos primarios de compoñente celta, e na que deixaron a súa impronta tamén os romanos e posteriormente os suevos e visigodos, chegando tamén por un curto tempo a ser terra de influencia musulmá e ter nalgunhas zonas unha comunidade xudía importante antes de recibir a influencia cultural castelá.
Ten uns 2,8 millóns de habitantes (2002) cunha distribución poboacional que aglomera a meirande parte na franxa entre Ferrol e Vigo. Santiago de Compostela é a capital cun estatuto especial, dentro da provincia de A Coruña.
Na antigüidade os gregos chamábanlle καλλαικoι, ou sexa, kalecós, nome co que os seus habitantes se coñecían entre si.
[editar] Administración do Territorio
[editar] División administrativa (provincias)
[editar] Concellos por provincia
Provincias | 4 |
Comarcas | 53 |
Concellos | 315 |
Parroquias | 3.778 |
[editar] Comarcas
[editar] Partidos xudiciais
[editar] Vilas
- A Coruña
- A Estrada
- Fene (Provincia da Coruña-Ferrolterra)
- Ferrol (Provincia da Coruña)
- Lalín (Provincia de Pontevedra)
- Lugo
- Narón (Provincia da Coruña)
- Oleiros
- Ourense
- Pontevedra
- Redondela
- Ribeira
- Santiago de Compostela (Provincia da Coruña)
- Vigo (Provincia de Pontevedra)
- Vilagarcía de Arousa
[editar] Economía
É unha terra de contrastes económicos. Mentres a costa oeste, sé dos maiores centros de poboación, e tamén das industrias manufactureiras e de derivados da pesca, é próspera e incrementa a súa poboación, a zona rural das provincias de Ourense e Lugo basea a maioría da súa economía na agricultura tradicional, asentada no minifundio, ou pequenas explotacións agrícolas e/ou gandeiras. O crecemento do turismo, aproveitamento forestal sostible e agricultura orgánica e natural, así como explotacións gandeiras de certo tamaño están aumentando as posibilidades da economía galega.
Aséntanse en Galicia poucas grandes industrias. Cabe contar entre elas coa planta de Alúmina-Aluminio que a multinacional Alcoa ten en San Cibrao, a industria manufactureira de automóbiles da tamén multinacional Citroën en Vigo, a refinería da Coruña ou os asteleiros de Ferrol e Vigo, con desigual sorte e en proceso de reconversión case continua na súa maioría desde os anos 80. Nos anos 90 unha industria galega estase a desenvolver de xeito internacional, a manufactureira téxtil Zara, con sé en Arteixo.
As industrias manufactureiras de produtos agrícolas están en pleno retroceso, caendo en mans foráneas as industrias de derivados lácteos e outras sufrindo unha reestructuración, como lle pasou á antiga industria estatal 'FRIGSA' ('Frigoríficos Industriales de Galicia') que acabou sendo desmantelada e tratando de ocupar o seu lugar unha serie de empresas moito máis pequenas.
A pesca, na que tradicionalmente Galiza é unha potencia, ven mermando o número de capturas desde hai anos tanto polo esgotamento das pesquerías tradicionais como polas condicións políticas de acceso ás mesmas. Estánse comezando a desenvolver os cultivos mariños, algúns deles seguindo a liña tradicional das mexilloeiras (que aínda hoxe representan a maioría do valor de especies cultivadas) ou as cetáreas.
A agricultura e gandeiría pasaron nunha xeración de ser practicamente de subsistencia a ser de comercialización, e seguen a sufrir cambios debido ao impacto da incorporación na UE e ás condicións de entrada. O número de explotacións agrarias está caendo rapidamente, así como se está a concentrar a cota leiteira, por citar dous indicadores.
O turismo, de desenvolvemento máis tardío que noutras zonas da península, representa hoxe en día unha importante fonte de ingresos, coa peculiaridade de que se concentran na costa (principalmente nas Rías Baixas) e Santiago.
A balanza exterior galega ten signo positivo, obtendo perto de 600 millóns de euros de superávit no ano 2002. Os principais socios comerciais de Galiza atópanse na Unión Europea.
Case a metade dos empregos en Galiza están dedicados ao sector servizos (582.000 persoas dun total de 1.072.000 traballadores, (2002)), seguido pola industria (máis de douscentos mil), e agricultura e construción con aproximadamente a mesma cantidade de traballadores. Curiosamente, é no sector agrario onde é menor a taxa de paro: 2,9%, estando no sector terciario no 9%.
Ver tamén:
[editar] Xeografía
[editar] Límites
O territorio galego está comprendido entre 43º47'N (Estaca de Bares) e 41º49'N (Fronteira con Portugal no parque do Xerés) en latitude. En lonxitude, entre 6º42'O (límite entre Ourense e Zamora) e 9º18'O (Acadado practicamente en dous lugares: cabo da Nave en Fisterra e cabo Touriñán).
[editar] A Costa
A costa galega ten multitude de entrantes e saíntes e illas pequenas, e en xeral é escarpada ou con descensos pouco suaves. Alternan lugares con características diferentes, como Corrubedo nas Rías Baixas ou a Rasa Cantábrica na Mariña de Lugo, a primeira un lugar de características dunares nunha costa de perfil baixo, e a segunda unha zona de deposición xeolóxica elevada sobre o seu nivel orixinal. Os dous puntos citados son exemplos de lugares que reciben moitas visitas debido ás súas características físicas e fermosura: alí se atopan respectivamente o Parque Dunar de Corrubedo e a Praia das Catedrais.
A maioría da poboación vive na zona das rías atlánticas, nos maiores núcleos urbanos e as súas zonas de influencia. As rías teñen importancia pesqueira, contribuíndo a que a costa galega sexa unha das zonas pesqueiras máis importantes do mundo. Asemade atraen multitude de turistas polas magníficas vistas e praias (a maioría de area branca e suave) e mar tranquilo.
[editar] As Rías
Xeograficamente, un dos puntos característicos de Galiza é a presenza das rías, indentacións na costa nas que o mar anega vales fluviais por descenso do nivel terrestre (ascenso relativo do nivel mariño). As rías están tradicionalmente divididas en Rías Altas e Rías Baixas, segundo a súa posición respecto a Fisterra como punto máis occidental de Galiza.
As Rías Altas son as de Ribadeo, Foz, Viveiro, O Vicedo, no Mar Cantábrico (é dicir, ao leste de Estaca de Bares como punto máis ao norte de Galiza), e Ortigueira, Cedeira, Ferrol, Betanzos A Coruña, Corme e Laxe e Camariñas.
As Rías Baixas, todas na fachada atlántica, son de maior tamaño. Enumeradas (de norte a sur) son Muros e Noia, Arousa, Pontevedra e Vigo.
[editar] Cabos
Os máis coñecidos son:
- Estaca de Bares, que marca o punto máis ao norte de Galiza e a separación entre Océano Atlántico e Mar Cantábrico, entre as rías do Vicedo e Ortigueira.
- Cabo Ortegal, entre a ría de Ortigueira e os cantís de Teixido.
- Cabo Prior, ao norte de Ferrol.
- Punta Santo Adrao, perto a Malpica.
- Cabo Vilán, que limita a ría de Camariñas.
- Cabo Touriñán, ao sur da ría de Camariñas.
- Cabo Fisterra, tendo nunha das súas beiras o punto máis occidental de Galiza.
- Cabo Silleiro, que pecha polo sur a ría de Vigo.
[editar] Illas
- Illa de Arousa
- Illas Cíes
- Illa de Ons
- Illa de Sálvora
- Illa de San Simón
- Illa de Tambo
- Illa de Cortegada
- Illas Sisargas
- Illa da Coelleira
- Illa de San Martiño
- Illa Ansarón
- Os Farallóns
- Illa Pancha
Non se listan multitude de illas máis pequenas e illotes.
[editar] O interior
Demograficamente, o interior galego está pouco densamente poboado, sufrindo emigración ás cidades costeiras (antes a Madrid, Barcelona e Europa, e antes aínda a América, onde os peninsulares aínda hoxe son chamados 'gallegos'), de xeito que se mantén a estrutura poboacional en pequenos núcleos, pequenas vilas e a poboación diseminada en aldeas, o que se reproduce na costa pero con características diferentes debido á moito maior densidade poboacional.
O aspecto orográfico que presenta Galiza no seu interior é de montañas baixas e romas, con multitude de ríos, estruturados como tributarios do Río Miño no interior, e nas cuncas atlántica e cantábrica, ríos máis curtos (en particular os que van ao Mar Cantábrico). As pendentes suaves ás veces ceden o paso a ladeiras escabrosas, como ocorre nos Canóns do Sil. Noutras zonas aparecen amplios vales, aínda que son minoritarios.
Galiza é percorrida de norte a sureste por dúas fallas tectónicas, partindo as características do chan galego polos ditos lugares. Así, encontramos na zona de Porriño canteiras de granito, material moi abundante en boa parte de Galiza, pero ausente no extremo nordeste.
[editar] Ríos
Galiza califícase moitas veces como a terra dos ríos pola cantidade de cursos fluviais que mantén. En xeral, ademais do Miño na súa desembocadura ou nos moitos encoros, son aproveitables para a navegación transversal e lonxitudinal en tramos curtos [1].
Son ríos moi curtos na vertente cantábrica e algo máis longos na atlántica, coas excepcións novamente de Miño e Sil que teñen unha lonxitude de varios centos de km.
Existen moitos encoros para a produción de enerxía eléctrica, debido ao caudal, pendente e angostura, o que produce tamén o fenómeno dos 'canóns', como os célebres canóns do Sil (moitos deles aproveitados para encoros).
Ver o listado de ríos de Galicia.
[editar] Montes
As montañas máis altas son Pena Trevinca, con altura superior aos 2000 m (no límite administrativo da Comunidade Autónoma) e Cabeza de Manzaneda, ambas en Ourense.
Porén, coas características antes citadas, existen diversas serras ou cadeas montañosas, entre elas:
- O Xistral entre A Mariña de Lugo e a Terra Chá, co Cadramón (1019 m) e Monseiván (929 m) como puntos máis altos,
- Os Ancares, facendo fronteira con León e Asturias, co pico de Pena Rubia (1821 m) como altura raíña,
- O Courel, ao norte do río Sil, tamén en fronteira con León, co monte Faro (1606 m),
- Serra do Eixo, con Pena Trevinca (2124 m), fronteira entre Ourense e Zamora,
- Macizo de Manzaneda, con Cabeza de Manzaneda (1778 m), no corazón da provincia de Ourense,
- Serra do Faro, co monte Cantelle (1222 m) -fronteira entre Lugo e Pontevedra-,
- Cova da Serpe, co pico do mesmo nome (841 m) entre Lugo e A Coruña,
- Montemaior, co pico de Meda (565 m) na provincia de A Coruña,
- Montes do Testeiro, entre Pontevedra e Ourense, co Faro de Avión (1151 m),
- Serra da Peneda, Serra do Xerés e Serra do Larouco facendo fronteira entre Ourense e Portugal con montes como o Aguioncha (1240 m)
[editar] Natureza
[editar] Flora
Galiza ten unha grande porcentaxe de bosque, onde se desenvolven especies en estado natural, aínda que nas últimas décadas as características boscosas están cambiando debido á importación do eucalipto, quedando un número de fragas reducido, en particular no centro-norte da provincia de Lugo.
Dentro do aproveitamento da terra fóronse introducindo diversos cultivos, pero polo aproveitamento económico do gado compiten cos pastos en cantidade de terra dedicada.
[editar] Fauna
Os animais que se ven topicamente como máis característicos de Galiza son domésticos, e corresponden ás explotacións gandeiras. Nembargantes, os bosques e montes galegos albergan unha variedade de pequenos mamíferos (lebres, coellos) e outros non tan pequenos (como xabarís ou corzos) que son aproveitados nas tempadas de caza.
Dentro das aves, cabe citar os varios sitios de paso ou invernada, zonas ZEPA, etc, como a da Ría de Ribadeo
[editar] Climatoloxía
En xeral, Galiza ten un clima suave de influencia oceánica, moi chuvioso. Nembargantes, a irregular orografía ten como consecuencia a existencia de múltiples microclimas, con fortes variacións en áreas con pouco máis de 200 km2.
A grandes trazos, pódense distinguir as seguintes zonas:
- Rías Altas e interior de A Coruña, con clima oceánico húmido. Rexistra o maior índice de precipitacións de Galiza, así como o menor número de días soleados e o maior número de días con precipitacións.
- Mariña Luguesa, con clima oceánico suave con temperaturas baixas todo o ano.
- Interior, con clima oceánico case continental.
- Rías Baixas, con clima oceánico suave.
- Curso fronteirizo do río Miño, cun clima moi próximo ao Mediterráneo suave.
- Ribeira Sacra, cun clima continental moi cálido propiciado polo Val do río Miño e os diversos montes que rodean a cidade de Ourense. No verán acostuman a ser bastantes os días nos que se rexistra a temperatura diaria máis elevada de España.
Eis un resumo dos datos do Observatorio Ramón María Aller de Santiago respecto ó ano 2002 como exemplo ilustrativo para o interior de A Coruña:
- Chuvia: 189 días de chuvia (distribución normal de 50% de días chuviosos) con 2415,9 l/m2, distribuída na súa maioría nos tres derradeiros meses do ano.
- Temperatura: mímima rexistrada de +0,6ºC e máxima de 32,8ºC.
- Insolación: 1.663 horas e 40 minutos, a cantidade máis baixa con diferencia dos últimos anos (media anual, 2000 horas).
- Outros: 28 días de tormenta.
O clima varía entre as costas, con oscilacións máis suaves, e o interior, no que se acadan no inverno as temperaturas máis frías (Manzaneda) e no verán as máis cálidas (Ourense).
[editar] Historia
Artigo principal Historia de Galicia
As etapas culturais máis importantes datadas en Galicia son:
[editar] Cultura megalítica
- Artigo principal: Megalitismo en Galicia
A primeira claramente identificada, caracterízase pola súa capacidade construtora e arquitectónica, xunto co seu sentido relixioso, fundamentado no culto aos mortos como mediadores entre o home e os deuses. Este sentido relixioso abrangue a súa importancia ata a actualidade.
Estaban constituídos en clans. Desa época dan testemuña milleiros de mámoas e medorras espalladas.
[editar] Idade de Bronce
É nestes tempos cando se chega ao desenvolvemento metalúrxico, impulsado pola riqueza mineira. Parece que debido aos cambios climáticos, varios pobos da meseta trasladáronse á zona, incrementando a poboación e os conflitos entre pobos.
É a época de produción de diversos utensilios e xoias de ouro ou de bronce, que mesmo foron levadas máis aló dos Pirineos.
[editar] Etapa castrexa
- Artigo principal: Cultura Castrexa
Floreceu na segunda metade da Idade de Ferro, resultado da fusión da cultura da Idade de Bronce e outras achegas posteriores, coexistindo en parte coa época romana. Os celtas trouxeron novas variedades de gado, o cabalo domesticado e probablemente o centeo.
O primeiro pobo celta que invade Galiza é o dos Saefes, no XI a.C., quen someterá o Oestrymnio; pero este influirá no primeiro sobre todo nos eidos da relixión, da organización política e das relacións marítimas con Bretaña e Inglaterra. O seu carácter eminentemente guerreiro fixo que Estrabón dixera deles que eran os máis difíciles de vencer de toda a Lusitania. Cómpre dicir que a provincia romana da Gallaecia propia dos galaicos aínda non estaba constituída políticamente e administrativamente.
Os castros son recintos fortificados de forma circular, provistos dun ou varios muros concéntricos, precedidos xeralmente do seu correspondente foxo e situados, os máis deles, no cume de outeiros e montañas. Entre os castros de tipo costeiro destacan os de Fazouro, Baroña e O Neixón. No interior poden mencionarse os de Castromao, Viladonga ou Santa Tegra. Común a todos eles é o feito de que o home se adapta ao terreo e non ao contrario.
Canto aos templos, a única construción atopada é a de Elviña. O de Meirás conserva unha necrópole. Noutros castros existían pequenas construccións en forma de caixa onde se gardaban as cinzas. Existe tamén outras parcialmente soterradas, cun depósito para a auga, nas que os vestixios de lume indican que debían servir para incinerar os cadáveres.
Dende finais do Megalítico aparecen inscricións sobre as rochas graníticas a ceo aberto das que se descoñece aínda o verdadeiro orixe e significado (son moi coñecidas as de Campo Lameiro).
[editar] A romanización
- Artigo principal: Gallaecia
Os romanos someteron a Galiza para aproveita-los seus recursos mineiros. Co tempo convertiríana en provincia do imperio e recoñecerían a súa personalidade chamándoa Gallaecia. Con eles, os castros perderon o seu vello valor defensivo. Trouxeron novas técnicas, novas vías de comunicación, novas formas de organiza-la propiedade e unha lingua nova, pero foron tolerantes coa cultura existente.
O cristianismo chegaría a Galiza cos romanos. Lograría o que non acadou o latín e impúxose ó arrianismo dos suevos e ó paganismo prerromano. Os suevos, que mantiveron Galiza como reino independente cento setenta anos, foron progresivamente mediatizados polos visigodos. Foi na súa época na que se impuxeron definitivamente a lingua latina e o cristianismo, evolucionando o primeiro cara o galego e mesturándose a segunda cos costumes paganos.
O Islam chegaría ó sur de Galiza e só o norte se mantería como bastión da Reconquista ata que, logo de recupera-lo sur, este se independizara co nome de Portugal. As actividades económicas dos castrexos baséanse na agricultura e gandería-pastoril.
[editar] Idade Media
- Artigo principal: Idade Media en Galicia
A aparición do Sepulcro do Apóstolo 'Sant Iago' en plena guerra da Reconquista conferiulle a Galiza unha importancia clave dento do fortalecemento dos reinos cristiáns, erixíndose Santiago como centro relixioso e destino de peregrinos que fortaleceron as ligazóns con Europa. O 'Camiño de Santiago' converteuse nun eixe cultural polo que se espallaron, entre outros, a arte románica ou a lírica dos trobadores, facendo dela tamén un contrapeso cultural fronte ao centralismo.
[editar] Idade Moderna
- Artigo principal: Galiza na Idade Moderna
A partir da escriturización normativa en castelán comezada por Afonso X, o galego como lingua comezou unha decadencia acelerada dentro do proceso de uniformización de España, pasando polos chamados "Séculos Escuros", nos que a supervivencia lingüística foi só oral. No século XVIII comezouse a tomar conciencia da situación de división lingüístico-social entre o pobo galegofalante e os poderosos, castelánfalantes.
[editar] Século XIX
- Artigo principal: Galicia na Idade Contemporánea
En 1833 Galiza perde a súa representatividade como unidade administrativa e desaparece a Xunta do "Reino de Galiza". É aqui que nacen as actuais catro provincias galegas que estruturan o territorio baixo administración do goberno central. Atopamos neste século o primeiro xurdimento dun movemento político que vai defender Galiza por causa desta perda de poder.
O pronunciamento de Solís vai levantar en armas a unha parte do exército para defende-la Unidade de Galiza contra a perda da desa administración anterior. Finalmente foron masacrados na batalla de Compostela e en 23 de Abril de 1846 fusilados os sobreviventes, coñecidos a partir de aí coma os Mártires pola Liberdade ou Mártires de Carral.
O Rexurdimento supón unha tentativa culturalista de defensa da galeguidade posterior a esa tentativa política o afianzamento da conciencia de diferenciación cultural parella a un ideal político de autopertenza. Isto supón a recuperación da lingua galega como vehículo de expresión culto. Desta época son Rosalía de Castro, Murguía, Leiras Pulpeiro ou Eduardo Pondal, entre outros.
[editar] Século XX
Tras o provincialismo, federalismo e rexionalismo do século anterior, xorde a etapa de Solidaridad Gallega, de 1907 á Primeira Guerra Mundial, co obxectivo de conseguir unha fronte electoral unida para eliminar o caciquismo e acadar unha representación galega (o que se saldou cun fracaso).
Unha primeira etapa, ata Primo de Rivera, é a marcada polas Irmandades da Fala, cunha preocupación fundamental pola defensa da lingua. Ao estendérense, vai callando de novo a idea política do galeguismo. Así, Vicente Risco e Otero Pedrayo traballaron no aspecto cultural e tiveron contraparte no aspecto político en Porteira e Lois Peña Novo. O relevo constitúeo a chamada 'xeración Nós', en torno á revista do mesmo nome, acompañada de 1920 á Segunda República por unha preocupación pola creación dun galeguismo controlado e instrumental desde o poder político central.
Na Segunda República hai dúas tendencias fundamentais: a correspondente á Organización Republicana Gallega Autónoma (ORGA) e a contraparte no Partido Galleguista (PG). O PG xorde da unión de varias tendencias representadas nas figuras de Vicente Risco, R. Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas, Suárez Picallo, Castelao... En 1936 o PG, para lograr o estatuto para Galiza, aliouse coa Frente Popular e a resultas desa alianza sufriu unha escisión. Porén, logrouse o Estatuto e Castelao presentouse a Cortes pouco antes da Guerra Civil española.
[editar] Franquismo
Durante o franquismo, cualificado por Celso Emilio Ferreiro de "longa noite de pedra", sucedéronse diferentes etapas represivas coas ideas galeguistas, a partir da loita armada de moitos galeguistas en contra de Franco.
Na posguerra créase en Bos Aires o Consello de Galicia, comandado por Castelao e Suárez Picallo. No ano 1944 sae do prelo 'Sempre en Galiza', guía ideolóxica do galeguismo. Pouco a pouco vaise optado polo mantemento dunha acción cultural, como manifesta a criación da editorial Galaxia.
No ano 1964 fúndanse a Unión do Pobo Galego (UPG, partido nacionalista de esquerda revolucionaria segundo o definiu Méndez Ferrín) e o Partido Socialista Galego (PSG, con X.M.Beiras e García Bodaño).
[editar] En democracia
(Ver a liña temporal á beira)
1975 | Constitución da Xunta Democrática de Galiza |
1976 | Constitución da Táboa Democrática de Galiza |
1977 | Constitución da Asemblea de Parlamentarios de Galiza |
1978 | Xunta Preautonómica presidida por Antonio Rosón Pérez |
1979 | Xunta Preautonómica presidida por José Quiroga Suárez |
1980 | Referendo do Estatuto de Autonomía. Aprobado facendo referencia á Nacionalidade histórica. |
1981 | Primeiras eleccións autonómicas |
1982 | Presidente da Xunta de Galiza: Xerardo Fernández Albor |
1987 | Presidente da Xunta de Galiza: Fernando González Laxe |
1991 | Presidente da Xunta de Galiza: Manuel Fraga Iribarne |
2005 | Presidente da Xunta de Galiza: Emilio Pérez Touriño |
[editar] Lingua
As linguas que se falan en Galiza son o galego, (a lingua histórica derivada do latín) e o castelán (a lingua oficial en toda España).
Despois de varios séculos de imposición política da lingua, o desde os últimos decenios do S. XX o galego acadou tamén o estatuto de lingua oficial na comunidade, e ambos son ensinados nos centros de ensino. Hai un forte movemento social que busca manter o galego como lingua na Galiza.
Hai que notar que tanto o galego como o portugués son derivados do antigo galego-portugués. As dúas linguas comezaron a separarse coa separación política de Portugal e Galicia. Hoxe constitúen linguas separadas nos ámbitos oficiais, cada unha coa súa academia da lingua e institucións, pero conservando fortes ligazóns. Porén, hai asociacións (como a AGAL) e lingüistas que entenden que galego e portugués son a mesma lingua, e que as diferenzas que presentan non son maiores que por exemplo as constatadas nas variantes do español de España ou de América.
A literatura galega foi destacada na Idade Media, voltando a rexurdir na actualidade, cunha morea de escritores que son traducidos a diferentes linguas.
[editar] Persoas destacables
[editar] Ciencia
(ver A Ciencia en Galicia)
[editar] Arquitectos
- Rafael Baltar
- Mestre Mateo
- César Portela
- Antonio Palacios
- Manuel Gómez Román
- Manuel Gallego
[editar] Escritores
Por orde alfabética de apelidos.
En galego:
- Manuel Antonio
- Francisco Añón Paz
- Xosé María Álvarez Cáccamo
- Antón Avilés de Taramancos
- Eduardo Blanco Amor
- Roberto Blanco Torres
- Fermín Bouza-Brey
- Ramón Cabanillas
- Xohán de Cangas
- Luis Amado Carballo
- Carlos Casares
- Fina Casalderrey
- Rosalía de Castro
- Martín Códax
- Armando Cotarelo Valledor
- Manuel Curros Enríquez
- Álvaro Cunqueiro
- Bieito Cupeiro
- Rafael Dieste
- Manuel Forcadela
- Celso Emilio Ferreiro
- Xesús Ferro Couselo
- Ánxel Fole
- Francisca H. Garrido
- Aquilino Iglesia Alvariño
- Valentín Lamas Carvajal
- Manuel Lago González
- Manuel Leiras Pulpeiro
- Xaquín Lorenzo
- Gonzalo López Abrente
- Florentino López Cuevillas
- Antonio López Ferreiro
- Antón Losada Diéguez
- Manuel María
- Xosé Luís Méndez Ferrín
- Mendinho
- Manuel Murguía
- Gonzalo Navaza
- Antonio Noriega Varela
- Ramón Otero Pedrayo
- Luis Pimentel
- Xoán Manuel Pintos Villar
- Eduardo Pondal
- Manuel Rivas
- Vicente Risco
- Eladio Rodríguez
- Xoán Paulo Rodríguez Yañez
- Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
- Frei Martín Sarmiento
- Luis Seoane
- Suso de Toro
- Marcial Valladares Núñez
- Antón Vilar Ponte
- Xoán V. Viqueira Cortón
... (ver Día das Letras Galegas)
En castelán:
- Torrente Ballester
- Camilo José Cela
- Ramón María del Valle Inclán
- Emilia Pardo Bazán
[editar] Cine e Vídeo
Algúns Directores e Guionistas dos que hai páxinas nesta Galipedia:
Para unha información máis completa véxase:
[editar] Fotógrafos
- Tono Arias
- Ramón Capotillo
- Manuel Ferrol
- Mariano Grueiro
- Manuel Lemos
- Xurxo Lobato
- Manuel Vilariño
- Xulio Villarino
[editar] Política
[editar] Cronoloxía de Presidentes da Comunidade Autónoma
[editar] Partidos políticos
- BNG 'Bloque Nacionalista Galego'
- PP de G 'Partido Popular de Galiza'
- PSdeG 'Partido Socialista de Galiza-PSOE'
- EU 'Esquerda Unida'
- Nos-UP 'Nós- Unidade Popular'
- FPG 'Frente Popular galega'
[editar] Ligazóns externas
Universidades galegas
Categorías: Atención | Galicia | España