Movemento obreiro español

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

A singularidade histórica de España, a influencia dos distintos países europeos, pero con especial relevancia o escuro e longo periodo franquista, marcarán un antes e un despois nos movementos obreiros e organizacións empresariais.

Índice

[editar] O movemento obreiro ata a Guerra Civil Española

Sobre o ano 1868, na época da revolución burguesa e na época da República Federal dos anos 1873-74, naceu o movemento obreiro español, o primeiro movemento revolucionario da clase obreira española. A Primeira Internacional (1864) organizouse en España a través da AIDS (Alianza Internacional da Democracia Socialista). Así pois, o movemento obreiro español contou cunha preponderancia dos sectores anarquistas, frente á preponderancia socialista da maior parte de Europa.

A principal característica deste movemento sería a defensa da "ausencia de restricción" e da liberdade total dos grupos locais. Os seus planteamentos resúmense na fórmula "anarquía política, ateísmo relixioso, socialismo-colectivismo en economía". En definitiva defínense coma partidarios da "acción revolucionaria directa" e como abertamente "anti-electorais". Ademais, moitos anarquistas empezaron a defender o terrorismo individual coma "excitante revolucionario".

En 1870 a Federación Rexional Española da Internacional de traballadores contaba con 30.000 sindicalistas. Influencia nela, no Este e no Sur, a Alianza da Democracia Socialista, grupo que conseguiu á larga o dominio da Federación, impóndose no congreso de Barcelona dese mesmo ano o programa anarquista: absterse da actividade política (non crear partido obreiro - non votar) e a defensa da "acción directa". Mentras, o marxismo defendía a necesidade dunha democracia obreira organizada e centralizada, e para chegar a ela defendía a necesidade dun partido político obreiro.

A ruptura entre Karl Marx e Mikhail Bakunin produciuse en 1872, quedando a Federación Española alineada có segundo, sen haber creado polo tanto ningún partido obreiro, o que se suplía cás consignas antielectorais ou có apoio puntual ós republicanos federais. Mentras tanto, o minoritario grupo marxista tratou de chear ese vacío cá creación do partido obreiro PSOE en 1879 e do sindicato de clase obreira UXT en 1888.

Có novo século XX, producíuse un desenrolo do movemento obreiro, destacando a industrialización de Asturias, País Vasco, e Cataluña. Tamén produxéronse neste momento diverxencias no anarquismo español. Existían correntes "puristas" antisindicales, correntes partidarias do terrorismo individual e por último existían correntes anarcosindicalistas, basadas na teoría do sindicalismo revolucionario coherentemente formulada por teóricos revolucionarios franceses.

En España sería onde o anarcosindicalismo logre crear unha verdadeira forza de masas. En 1907 fúndase o grupo "Solidaridad Obrera" en Barcelona, de tendencia anarcosindicalista, e que publica un órgano de expresión do mesmo nome, periódico coñecido popularmente como a "Soli". Cá recesión económica de 1908/9, frente ós despidos e a reducción salarial, a "Soli" plantea a posibilidade da folga xeral. Có chamamento a filas de reclutas para a guerra colonial en Marrocos, esta folga estala. O resultado: a "Semana Tráxica de Barcelona.

Os anarcosindicalistas, có control da "Soli", convocan un Congreso Nacional de Traballadores en Barcelona en 1910. Acordan crear a CNT (Confederación Nacional do Traballo), que chegaría a convertirse no principal sindicato de masas da clase obreira española ata a guerra civil, superando á UXT. Composta de sindicatos "sen ideoloxía" en principio, teñen pouca disciplina organizativa, intentan evitar o fomento da folga como arma económica que frenara a "acción directa". O carácter anarcosindicalista ou sindicalista revolucionario da CNT quedaba claro.

Esta gran central sindical, se no conxunto do estado superou á UXT, en Cataluña convertiuse en casi a única central (especialmente importante porque Cataluña era a maior rexión obreira española). A CNT tiña un carácter casi exclusivamente obreiro, con moi poucos intelectuales de clase media. O seu tono, podería dicirse, era "tosco" e dun anti-intelectualismo decididamente proletario. E, sen embargo, as revistas e bibliotecas que as súas agrupaciones fomentaban contribuiron decisivamente á culturización da clase obreira nese anos en que a ensinanza pública brillaba pola súa ausencia.

Aunque, teóricamente, non se apoiaban as folgas parciais nin económicas; obviamente os Sindicatos membros da CNT víronse inmersos nelas. Se o sindicato CNT, nas súas bases non tivera apoiado estas movilizacións nunca tivera sido un sindicato de masas. Foi o instinto de clase dos militantes da base o que se impuxo ás teorizacións da "dirección". Evidentemente, o carácter asambleario e federalista da organización permitiu que cada federación da confederación, a nivel sectorial ou local, tomara as decisiones que lle pareceran pertinentes.

As folgas industriais extendíanse polo norte, as folgas campesinas por Andalucía a finais da década de 1910. Este foi o ambiente no que foi recibido o triunfo da revolución bolchevique en Rusia. A clase obreira española, como a mundial, quedou moi impresionada cá victoria da revolución bolchevique soviética. O impacto no PSOE e a UXT é bastante coñecido, levando á creación do primeiro PCE; pero non se insiste tanto no feito de que produxo gran simpatía entre os medios confederales, chegándose a afiliar á III Internacional, por un tempo, a CNT.

O feito de que a república soviética fora neses tempos unha democracia de traballadores, que funcionaba a través das asambleas obreiras ou "soviets", permitiu que os anarcosindicalistas españoles, con moita razón, viran nela a encarnación dos seus ideales colectivistas.

O lugar onde a CNT tiña máis influencia, Cataluña, tiña a parte máis activa da clase media e a parte máis poderosa do movemento obreiro. O catalanismo burgués presionaba forte, e temía á vez a forza dos trabajadores.

A finais da década dos 10, os patróns organizaronse en toda España contra o socialismo e o sindicalismo revolucionario. A policía era desbordada polo movemento obreiro. Moitos obreiros viron o terrorismo individual anarquista como unha maniobra de provocadores para xustificar a persecución e a represión policial. O terrorismo "blanco" dos pistoleros da patronal empeorou as cousas.

O que na I Guerra Mundial a economía dunha España neutral crecera, fortaleceu á clase obreira e á CNT.

En 1917-18 deuse un incremento da actividade folguística. O goberno prohibiu a "Soli" (Solidaridad Obrera, órgano oficial da confederación), pechou centros obreiros e detivo dirixentes. En 1919 produciuse a folga da empresa eléctrica "La Canadiense", que extendeuse e produxo unha folga xeral na industria e no campo catalanes. Victoria parcial da CNT, tras unha dura loita. E é que a movilización foi importante: o 24 de marzo de 1919 a CNT volveu a convocar unha folga xeral para liberar ós presos da folga anterior. Houbo 3 semanas de loita social en Barcelona e outras cidades.

O goberno reaccionou con pánico á loita, e o 3 de abril o Parlamento aprobou a xornada de 8 horas. O goberno ordeou formar as comisións mixtas de negociación. Eran triunfos arrancados pola clase traballadora cá súa lucha. Pero a detención de sindicalistas levou á dirección da CNT a anarquistas puros, que responderon ó terrorismo "blanco" con accións de terrorismo individual. Esto foi criticado por moitos sectores da mesma organización. Antigos policías da "Brigada político-social" encargáronse de dirixir as bandas de pistoleiros da patronal contra os confederales e as organizacións obreiras en xeral.

A fines de 1919, o goberno intentou pactar có sector sindicalista da CNT, pero a Federación de Patronos planteou o "lock-out" e a loita recrudeceuse. A patronal formou a obreiros desclasados no Sindicato Libre (ultracatólico e reaccionario) contra os Sindicatos Únicos da CNT. A loita pistoleira entre ambos grupos produciu unha nova escalada terrorista. A extensión do terrorismo en 1920, xunto cós "lock-out " e a Folga Xeral convocada para o 24 de xaneiro, produxeron unha tensión extrema.

O terrorismo e a loita social extendéronse a toda España. Tamén en 1920, o goberno pasou da líña reformista á líña dura, deixando de negociar e reprimindo á CNT, cá policía e o exército. Aplicabase a criminal "ley de fugas", que permitía o asesinato dos detidos alegando intento de fuxida. Houbo unha espectacular resposta anarcosindicalista, finalizada có asasinato en Madrid do primeiro ministro Eduardo Dato, a principios de 1921, por tres pistoleiros anarquistas.

O exército reaccionou brutalmente contra a CNT. En 1922 descendeu a violencia pola victoria da represión. A clase obreira resultou quemada pola "acción directa". En conclusión, podemos dicir que o terrorismo individual foi contraproducente ó conseguir a oposición das clases medias e provocar a antipatía da clase obreira. Facilitou o aumento da represión e o advenimento de Primo de Rivera en 1923.

Durante o primeiro bienio da II República, o movemento obreiro goza dun periodo de bonanza relativa, por canto as autoridades eran favorables ó mesmo, aunque non así as circunstancias económicas. Son precisamente estas circunstancias as que fan impacientarse ós obreiros que non ven chegar todos os beneficios prometidos polos republicanos e prodúcense desordes revolucionarios, como os ocurridos en Arnedo, Castilblanco e Casas Viejas que á larga haberían de perxudicar ó movemento obreiro, por canto provocan a salida dos partidos progresistas do goberno.

Culmina esta situación cando, tras o triunfo electoral da CEDA en novembro de 1933, comeza o recorte dos avances sociais obtidos no bienio anterior, o que dá lugar ó movemento revolucionario de outubro de 1934 e a súa dura represión polo goberno, especialmente en Asturias e Cataluña.

A situación en Europa, cós reximes nazi e fascista no goberno en Alemania e Italia respectivamente e aumentando a súa influencia noutros países, motiva a decisión dos sindicatos de esquerda de apoiar a coalición electoral do Frente Popular e a volta ó goberno da república dos partidos de esquerda.

[editar] Dende a Guerra Civil ó retorno constitucional

Indudabelmente, o atisbo de revolución española de 1936 é un exemplo de cómo a clase obreira pode cambiar a súa sorte acabando có capitalismo e dirixindo o seu propio destino. Se acabou esta loita derrotada polo fascismo foi pola inoportunidade do momento en que se produciu, distraindo enerxías ó esforzo prioritario de gañar a guerra e ás divisións internas do bando revolucionario, polas indecisións, e as traicións incluso, de moitos dirixentes.

Trala Guerra Civil Española e durante o periodo franquista, todos os movementos obreiros e partidos políticos sumérxense no exilio e a clandestinidade.

Durante este periodo a política social do franquismo anulou en primeiro lugar as disposicións da República, sobre todo a reforma agraria, e restituiu así mesmo propiedades e fábricas incautadas na zona republicana durante a guerra ós seus antigos donos. Os organismos do sindicalismo vertical deron unha clara ventaxa en todo momento ós empresarios, e os traballadores soamente terán unha posibilidade de defensa dos seus intereses nos cargos de elección directa (enlaces sindicais, xurados de empresa desde 1954). O Estado regulaba a través do Ministerio de Traballo as condicions ás que se habían de axustar as relacións laborais, nas que podían intervir os patróns adaptando a reglamentación do ramo ás características específicas da empresa.

Houbo, con todo, algúns conflictos obreiros importantes desde a segunda mitade dos años corenta, como a folga xeral do primeiro de maio de 1947 en Vizcaya e Guipúzcoa, alentada polo Goberno Vasco desde o exilio e secundada tanto por nacionalistas como por izquierdistas, que foron reprimidos duramente.

A principios dos cincuenta os baixos salarios e a alza de prezos provocaron índa varios conflictos laborais: a folga dos tranvías de Barcelona de 1951, que se extendeu a varios sectores; as folgas xerais de abril dese mesmo año en Vizcaya e Guipúzcoa, e algúns conflictos máis en Vitoria, Pamplona e Madrid. En 1956 - 58 registráronse tamén folgas en varios puntos de España. A isto tamén se uniron disturbios nas Universidades, sobre todo na de Madrid en 1956.

Ó calor dos cambios sociais e destas movilizacións, xunto có relevo xeracional que ten lugar entón, surxiron novos grupos de activistas obreiros, vinculados a movementos cristiáns de base, Hermandades Obreiras de Acción Católica, HOAC, fundadas en 1946; a Xuventude Obreira Cristián, JOC.

A conflictividade laboral, víuse favorecida pola nova estructura de oportunidades políticas que ofrecía a Ley de Convenios Colectivos de 1958. Esta potenciaba os xurados de empresa e o papel dos enlaces sindicales, o que levou a que os salarios e condicións laborais foran fixadas en convenios directos entre os representantes dos empresarios e os trabajadores. Así, multiplicáronse os conflictos laborais.

A movilización laboral favoreceu o crecemento dunha organización sindical clandestina: as Comisións Obreiras (CC.OO.), sobre todo desde 1962. As CC.OO. surxiron como comité, para negociar os convenios colectivos á marxe do sindicalismo oficial, e foron dirixidas maiormente por activistas vinculados ó PCE. Tamén surxiron ó abrigo da nova estructura de relacións laborais outros sindicatos clandestinos, como a Unión Sindical Obreira (USO), formada en 1960 en Asturias e no País Vasco a partir de núcleos dá JOC; a ela uníuse a pervivencia da UXT en algunhas zonas, e a máis débil de ELA-STV no País Vasco. Desde comezos dos anos setenta farán a súa aparición algúns sindicatos máis, como a CSUT ou o Sindicato Obreiro Galego (SOG).

[editar] Era Constitucional: Do movemento obreiro ás organizacións sindicais

O 28 de abril de 1977 iniciase o periodo democrático das organizacións sindicais en España. Así ábrese unha nova etapa na realidade sindical española, Enrique de la Mata Gorostizaga, entón ministro de Relacións Sindicais, abriu a porta ó pluralismo sindical có recoñecemento de UXT, Comisións Obreiras, USO, ELA-STV, SOC e CNT.

Durante os anos posteriores iniciase un periodo de confrontación que dura tres ou catro años, en torno ó que se chamou modelos sindicales, que reflexaban, sen dúbida, cuestións de fondo, pero que asimismo respondían a intereses tácticos tan evidentes coma coyunturales. Comisións Obreiras quería prolongar, e sobre todo capitalizar, hábitos e inercias da clandestinidade, e UXT, estaba interesada en defender as prácticas e estructuras habituales dun sindicalismo na legalidade, común ó resto de Europa.

UXT defendeu unha lóxica sindical, mentres que Comisións Obreiras era dunha lóxica movimentista. En realidade, os comunistas descubriron durante a clandestinidade que para eles era infinitamente máis operativa unha plataforma, un movemento, que un sindicato: por elo liquidaron o que tiñan, a OSO, e pasaron a formar parte de Comisións Obreiras. Pero agora, na legalidade, lles era imposta de forma inevitable a necesidade de facer das mesmas un sindicato. Isto implicaba tempo, cambio de mentalidade e, sobre todo, tratar de capitalizar a inercia anterior no novo sistema de medir: as elecciones sindicais de 1978.

De ahí que a polémica se centrase en torno a cuestións como listas abertas ou pechadas, preponderancia dos líderes ou das siglas sindicais, hincapé sobre os comités ou as seccións sindicais, asambleísmo ou democracia representativa, etcétera. A preponderancia do modelo sindical (é dicir, estructuras representativas de carácter sectorial e territorial, centralidade da negociación colectiva, primacía dos planteamentos xerais sobre o espontaneísmo de base, etc., que definen a realidade sindical na democracia) creando con elo as bases para un novo marco de relacións laborais, que atopa a súa expresión legal no Estatuto dos Traballadores (aprobado a comezos de 1980) e na Ley Orgánica de Liberdade Sindical (LOLS), de 1985.

[editar] Breve semblanza das organizacións sindicais maioritarias actuais

Na actualidade, os dous sindicatos con maior representación son Comisións Obreiras (CCOO) e a Unión Xeral de Traballadores (UXT).

As Comisións Obreiras surxiron a raíz das folgas mineiras asturiás de 1962 e 1963 (sendo o seu primeiro antecedente as comisións de fábrica do País Vasco de 1956 e a comisión obreira de 1958 en Gijón). Respaldadas polo Partido Comunista de España (PCE) lograron unha rápida difusión e caracterizáronse por loitar, desde o seu interior, contra o sindicalismo vertical da Central Nacional de Sindicatos (CNS). Declaradas ilegales en decembro de 1966, perderon parte da súa influencia durante o periodo de clandestinidade, índa que volveron a ser o principal sindicato tras ser declaradas legais en 1977.

Nas eleccións sindicais de 1978 tiñan unha posición superior á da UXT, predominio que perderon nas eleccións sindicais de 1986 recuperándose posteriormente. En 1987 Antonio Gutiérrez sustituiu na presidencia ó seu líder histórico, Marcelino Camacho. Antonio Gutiérrez deixou paso ó actual presidente José María Fidalgo.

A Unión Xeral de Traballadores - UXT, experimentou un crecemento espectacular durante a II República, á que defendeu nas grandes cidades tras o alzamento de 1936. Foi declarada ilegal durante o franquismo, polo que perdeu gran parte da súa influencia e todo o seu patrimonio. Tras a muerte do xeneral Francisco Franco en 1975, recuperou a legalidade e a partir de 1986 afianzou o seu liderazgo dentro do movemento sindical español. Creou unha plataforma de acción sindical con CCOO en 1988 para protestar, na opinión destes sindicatos, pola política social-liberal do Partido Socialista Obreiro Español (PSOE), convocando unha folga xeral en toda España o 14 de decembro de 1988, cunha resposta de apoio masivo por parte da población. En 1992 volveron convocar outra folga xeral, esta vez de media xornada, que tivo menos repercusión cá anterior. Durante o XXXVI Congreso da UXT (1994), o que tiña sido o seu secretario xeral desde 1976, Nicolás Redondo, foi sustituido por Cándido Méndez.

[editar] Organizacións empresariais. CEOE

A CEOE, siglas de Confederación Española de Organizacións Empresariais, é unha asociación española fundada en Madrid en 1977 para a defensa dos intereses empresariais e a súa representación ante o goberno, os sindicatos e as agrupaciones internacionais. Presidiuna Carlos Ferrer Salat ata 1984 e, dende entón está á súa cabeza José María Cuevas. En 1984 integrou á Confederación Española da Pequena e Mediana Empresa (CEPYME). A afiliación dun empresario individual ou dunha central patronal á CEOE é voluntaria.