Nacionalismo vasco

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

O nacionalismo vasco xorde a finais do século XIX, trala Terceira Guerra Carlista e a case total supresión dos foros (leis propias). O primeiro partido político abertamente nacionalista é o Partido Republicano Navarro, que converxe coa organización biscaína de Sabino Arana Goiri para formar o Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV), no contexto da corrente do Romanticismo.

Índice

[editar] Antecedentes Históricos

  • Durante a fase final do Imperio Romano de Occidente, os vascos desempeñaron un papel predominante na Bagauda antifeudal.
  • Durante a primeira fase dos reinos xermánicos, os vascos mantiveron a súa independencia, formándose eventualmente o Ducado de Vasconia (vid.existencia do Ducado de Vasconia) (con centro na actual Gascuña), unido dinasticamente ó romanizado Ducado de Aquitania (terras entre o Garona e o Loira).
  • Trala invasión musulmana da Península Ibérica, os Vasco-Aquitanos tiveron que buscar a protección dos carolinxios, que levou á asimilación gradual de Gascuña. No sur, así a todo, tras vencer ós francos en Orreaga (Roncesvalles), aparece un novo núcleo estatal: o Reino de Pamplona.
  • O Reino de Pamplona, que posteriormente se denominaría Reino de Navarra, configúrase como novo estado, xerando un dereito propio, moito menos feudalista cós seus veciños, que será a base dos futuros foros. Con Sancho III o Maior (1004-1035), o reino de Pamplona acada a súa maior extensión territorial, abranguendo todo o territorio entre o Reino de Galicia e os Condados Cataláns. Á morte do Duque Sancho Guillerme, duque de Gascuña, o día 4 de Outubro de 1032, estendeu a súa autoridade sobre a antiga Vasconia ultrapirenaica comprendida entre o Pirineo e o Garona. Á morte de Sancho III desmembraríase o reino dando lugar ós reinos de Navarra e Aragón. O reino de Castela xurdirá máis adiante como unha escisión do Reino de León, sendo inicialmente un condado.
  • Tras terse anexionado a Coroa de Castela os territorios dos actuais Euskadi e A Rioxa no século XII, entre 1512 e 1516 as coroas de Castela e Aragón incorporan o territorio restante da Navarra penínsular, garantíndolle os mesmos foros. Porén, Navarra e os seus posteriores reis seguen existino tralos Pireneos (o que hoxe se coñece como Iparralde). Eventualmente o monarca navarro será coroado rei de Francia (París ben vale unha Misa), polo que os reis de Francia desa época ostentaban o título de Rei de Francia e Navarra, aínda que isto só fixera referencia a Iparralde, que non puido ser conquistada polos Reis Católicos.
  • Aínda que non sen conflitos, os foros, que outorgaban unha semi-independencia ós territorios vascos, permiten que durante séculos as relacións cos reinos hexemónicos sexan relativamente cordiais. Isto trócase coa Revolución Francesa e a nova idea do Estado-nación centralista, que non recoñece as diversas nacións presentes nos estados tentando impoñer unha delas ás demais. Por isto, primeiro o norte e logo o sur, tomarán o partido tradicionalista, como vía para manter as súas leis propias (os foros). As rebelións carlistas do século XIX alimentaranse case exclusivamente do fervor pola defensa das leis propias.
  • Trala derrota na terceira Guerra Carlista, e a conseguinte supeditación dos foros á vontade das cortes, o sentimento de identidade vasco busca novas formas de expresión

[editar] Orixe

A finais do século XIX aparecen no país vasco unhas correntes defensoras da lingua e cultura vascas, os chamados “euskeros”, que reaccionan contra a perda de valores provocada pola forte inmigración debida á crecente industrialización do País Vasco. Sabino Arana Goiri, considerado o creador do nacionalismo vasco xunto ao seu irmán Luis Arana Goiri, limitouse a recoller todas estas ideas presentes na sociedade vasca.. Ademais do EAJ-PNV que fundou e liderou, é o creador dalguns sinais da identidade vasca: a “Ikurriña” e o substantivo Euzkadi ( que hoxe se soe escribir Euskadi ), aínda que moitos prefiren empregar o máis xenuíno Euskal Herria. Arana é moi criticado polo seu peculiar racismo, que tamén podemos atopar en autores como Vicente Risco, aínda que hai que entendelo no sentido de “Tradicionalismo”: a perda da cultura vasca ben polo español, ou “maketo”, e polo tanto este non é bo.

[editar] Partido Nacionalista Vasco

Véxase artigo principal Partido Nacionalista Vasco

O PNV aparece como un dos primeiros partidos democristiáns de Europa, oscilando sempre entre os seus principios independentistas e o seu pragmatismo pactista. Ten sido en tódolos períodos democráticos de España a forza política principal do País Vasco. En Navarra, ten tamén unha importante presenza ata os anos 80, nos que os jeltzales navarros e gran parte dos guipuscoáns se escindiron para formar Eusko Alkartasuna.

[editar] República, Guerra Civil e Ditadura

O primeiro nacionalismo vasco de esquerdas é Acción Nacionalista Vasca (EAE-ANV), que ten certo peso durante o período republicán. Durante este período, as demandas nacionalistas de autonomía caen en saco roto no parlamento español, e non é ata o levantamento fascista de 1936 cando se recoñece o Estatuto de Estella para o País Vasco. Coa caída de Biscaia en 1937 e a rendición das milicias vascas en Santoña (Pacto de Santoña), finaliza este breve período de autonomía moderna. O ditador Francisco Franco declara a Biscaia e Guipúscoa provincias traidoras e retíralles os derradeiros restos de autonomía foral, ó tempo que os mantén en Álava e Navarra. Os catro decenios de ditadura franquista, fortemente nacionalista, afectaron de forma especial ó País Vasco, ó, por exemplo, reprimirse a expresión en linguas vernáculas. Isto alimentou o sentimento anti-españolista na rexión, ata provocar o xurdimento de movementos terroristas posteriores.

Durante a primeira fase do franquismo a parte sur do País Vasco viviu algúns episodios de guerrilla (o maquis). En 1959 xorde ETA, que comezará a actuar como organización terrorista a partir de 1968. Neste período, entre outros atentados, ETA asasinou a Carrero Blanco, considerado como o posible continuador do réxime dictatorial.

[editar] Democracia

Trala morte de Franco, España inicia unha serie de reformas democráticas que inclúen o recoñecemento de autonomías diferenciadas para as diferntes rexións e nacionalidades -nunca consideradas nacións -.

A nova Constitución de 1978 recibe unha maioría abstencionista na Comunidade Autónoma Vasca, co que, dende o punto de vista dos nacionalistas vascos, o consenso necesario para a aprobación da lei fundamental de calquera Estado moderno nunca se deu. A razón que esgrimiron é que dita Constitución contiña o axioma da indivisibilidade da “nación española”, e que ademais dito axioma estaba gabado polas armas do exército.

O novo estatuto si foi respaldado maioritariamente, pero moitas das competencias vanse cedendo ó goberno vasco segundo os pactos co goberno central de turno e outras moitas aínda non se traspasaron; e non parece que haxa vontade de transferilas xa que, a pesares de estar recollidas no Estatuto, os diferentes gobernos do PP e do PSOE se negaron explicitamente a trasladalas. Por isto, os nacionalistas teñen acusado ó goberno español de non querer desenvolvelo plenamente.

Aínda que comparativamente, o nivel de autonomía da Comunidade Autónoma Vasca é obxetivamente o máis alto da UE en canto a rexións nacionais se refire, este non recoñece o dereito dos cidadáns vascos a decidir libremente o seu fururo nin a súa posible separación de España (o chamado dereito de autodeterminación), xa que segundo a interpretación nacionalista, a nación vasca podería compararse aos casos de colonización de África, sendo un territorio soxulgado desde antigo pola "nación española" ou por Castela.

Mentres tanto, ETA continúa coa súa actividade terrorista, esixindo (nos seus comunicados e a través de medios afíns) a soberanía do País Vasco. Coa chegada da democracia, a esquerda nacionalista divídese, formando os máis moderados Euzkadiko Ezkerra (Esquerda Vasca), mentres os máis radicais agrúpanse na coalición Herri Batasuna (Unidade Popular), que inclúe ó histórico partido ANV. Este segundo grupo é o máis importante dos dous, tendo chegado a recoller o 20% dos votos nalgunhas eleccións. Mentres Euskadiko Ezkerra evoluciona cara a posicións máis estatutarias e remata por disolverse no Partido Socialista de Euskadi (PSE) e en Eusko Alkartasuna (escisión do PNV), Herri Batasuna continúa coa súa líña política independentista.

O PNV, mentres tanto, logra formar sempre parte do goberno vasco, unhas veces en solitario, logo en coalición co PSE. Durante unha década, funciona o chamado «Pacto de Ajuria Enea», polo que os partidos políticos con representación no parlamento vasco que rexeitan as actividades de ETA se reúnen regularmente para condenar os seus atentados e cordinar a loita político-policial contra ela. Ese pacto, nun dos seus puntos, recollía a conveniencia de que os cidadáns da Comunidade Autónoma Vasca se expresasen libremente para decidir o seu futuro unha vez acadada a paz.

[editar] Desenvolvementos recentes

Desde mediados dos 80, houbo tamén un cambio na estratexia de ETA, que comezaba a atacar a políticos, e posteriormente a civís e non xa só a forzas de seguridade do Estado, o que supuxo para dita organización unha perda de popularidade importante ante unha grande parte da opinión pública.

En moitos aspectos houbo grandes avances no País Vasco durante as décadas dos 80 e os 90.

Posteriormente, prodúcense dous acontecementos de grande importancia: ETA declara por primeira vez na súa historia unha tregua indefinida e os distintos partidos nacionalistas (PNV, EA, Batasuna) e Ezker Batua-Izquierda Unida (EB-IU), xunto a outros actores sociais, firman o acordo de Lizarra (ou de Estella) comprometéndose en que son os propios cidadáns vascos os que deben decidir o futuro de Euskal Herria e en buscar o fin da violencia. A tregua durou un ano, sen resultados dignos de mención, salvo un aumento significativo do número de votos da esquerda nacionalista. ETA rompe a tregua, acusando ó goberno de inmobilismo (hai que recordar que o goberno francés, segundo tódolos indicios a instancias do goberno español, detivo a Belén González Peñalva, unha das portavoces de ETA nas conversacións bilaterais "de paz" tras un dos encontros), e ó PNV e EA por non cumprir os compromisos dun suposto "pacto segredo" con ela. Trala ruptura, a esquerda nacionalista que apoia a ETA retrocede novamente á súa franxa de votos habitual, e incluso baixa.

Ó empezar a cometer de novo atentados terroristas, o Tribunal Supremo comeza unha serie de procesos contra varias organizacións vascas, por suposta pertenencia ou colaboración con ETA. Péchanse dous periódicos (Egin e Egunkaria) e un bo número de outras empresas acusadas todas elas de apoiar economicamente á banda terrorista. Ilegalízase Herri Batasuna, aplicando unha nova lei de partidos creada ó efecto, e ó demostrarse a súa estreita vinculación á banda terrorista: moitos casos de pertenza a ETA entre ediles deste partido político ou de recadación de fondos pra ETA.

Mentres tanto, o lehendakari Juan José Ibarretxe Markuartu (PNV) propuxo un novo estatuto para a Comunidade Autónoma Vasca, que é coñecido como Plan Ibarretxe e que é aprobado tan só por un voto de diferencia no parlamento vasco. Dito plan incluía a celebración dun referendo sobre a soberanía para os habitantes da Comunidade Autónoma Vasca. Este proxecto de estatuto topou con serios obstáculos, tanto xurídicos como políticos. Foi apoiado polos nacionalistas e Ezker Batua, e duramente atacado polo resto de partidos.


[editar] Forzas políticas nacionalistas vascas

[editar] Resultados electorais

Aqui amósanse os resultados electorais obtidos polos partidos nacionalistas vascos e Ezker Batua (federalista) nas diferentes eleccións.

  • Eleccións xerais españolas 1977
    • PNV: 8.
    • Euskadiko Ezkerra: 1.
  • Eleccións xerais españolas 1979
    • PNV: 7.
    • Herri Batasuna: 3.
    • Euskadiko Ezkerra: 1.
  • Eleccións na CAV 1980
    • EAJ-PNV: 25.
    • Herri Batasuna: 11.
    • Euskadiko Ezkerra: 6.
  • Eleccións Xerais españolas 1982
    • PNV: 8.
    • Herri Batasuna: 2.
    • Euskadiko Ezkerra: 1.
  • Eleccións na Comunidade Autónoma Vasca (1998). (o parlamento vasco ten un total de 75 escanos)
    • PNV: 21 escanos.
    • Euskal Herritarrok: 14.
    • Eusko Alkartasuna: 6.
    • Ezker Batua: 2.
  • Eleccións xerais españolas do 2000
    • EAJ-PNV: 7.
    • Eusko Alkartasuna: 1.
  • Eleccións na CAV no 2001.
    • PNV-EA (en coalición): 33.
    • Euskal Herritarrok: 7
    • Ezker Batua: 3.
  • Eleccións Xerais españolas 2004
    • EAJ-PNV: 7.
    • Eusko Alkartasuna: 1.
    • Nafarroa Bai: 1.
  • Eleccións na CAV 2005
    • EAJ-PNV e EA (en coalición) : 29.
    • PCTV-EHAK: 9.
    • Ezker Batua: 3.
    • Aralar: 1.
Outras linguas