Appendix Probi

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

O Appendix Probi é un texto elaborado por un tal Probus que data do século III da nosa era e que recompila os erros frecuentes na fala opóndoos ás formas correctas do latín clásico (se ben, ás veces, o autor confúndese e considera ncorrecta a forma clásica)

Para comprender que exista un texto como o Appendix Probi é preciso entender que os romanos vivían en situación de diglosia: a lingua de cada día non era o latín clásico, o latín dos textos literarios ou sermo urbanus (o 'discurso urbano', é dicir, refinado) atopábase estancado pola gramática (como xa o estaba o sánscrito na mesma época na India), senón unha forma distinta aínda que próxima, nun proceso de desenvolvemento máis libre, o sermo plebeius ('discurso plebeo'). Parece que o latín clásico era falado polas clases sociais elevadas, mentres que o sermo plebeius era a lingua do pobo plano, os comerciantes e os soldados. Sen posibilidade de acceder ao estatus de lingua literaria, o latín vulgar é por nós coñecido sobre todo grazas ós estudos de fonética histórica, ás citas e críticas pronunciadas polos falantes dun latín literario, así como por mor das numerosas inscricións, rexistros, contas e outros textos correntes. Doutra banda, o Satyricon de Petronio, unha especie de «novela» escrita probablemente no primeiro século da nosa era, é unha testemuña importante desta diglosia: segundo a súa categoría social, os personaxes exprésanse nunha lingua máis ou menos próxima á arquetipo clásico.

Velaquí algúns exemplos de «faltas» citadas por Probus (segundo o modelo A non B, '[diga] A, non B'), clasificadas aquí segundo o tipo de evolución fonética e acompañadas de comentarios que permiten sinalar as principais diferenzas entre o latín clásico e o latín vulgar. Non é posible ser exhaustivo na materia e incluír referencias a todas as diferenzas entre o latín clásico e o vulgar, pero o Appéndix Probi pode constituír unha introdución pertinente sobre o asunto:

1. cálida non calda, másculus non masclus, tábula non táboa, óculus non oclus, etc.
Estes exemplos mostran que as vogais postónicas ou as pretónicas desaparecían. Nas palabras latinas cálida, másculus, tábula e óculus a vogal seguinte á tónica era breve. Este enmudecemento proba tamén que o acento tonal do latín clásico se volveu acento de intensidade en latín vulgar (pois un acento tonal non tería influencia ningunha sobre as vogais átonas da contorna). Recoñécense nesta lista o devir de caldo, macho, táboa e ollo, notándose a evolución xa descrita.
2. vínea non vinia, sólea non solia, láncea non lancia, etc.
Vese nesta pasaxe que en latín vulgar /e/ breve ante vogal vólvese semiconsoante /j/; o fenómeno é denominado consonantización e consiste, tras consonante, na palatalización; estas consoantes palatalizadas (que poden provir doutras fontes), son importantes na evolución das linguas románicas a causa do déficit que o latín tiña en canto a sons palatais, desequilibrio que ao cabo orixinou a transformación de gran parte das consonantes primitivas do latín, por obra deste elemento palatal denominado xenericamente iode. Esta transformación explica por que se obtén, por exemplo, viña (con /nj/ ante /a/, sinalada nas linguas románicas por distintas grafías: o dígrafo gn en francés e en italiano, ny en catalán, ñ en castelán e en galego, nh en portugués e occitano, etc.).
3. auris non oricla.
Obsérvase, en primeiro lugar, a monotongación ou redución de antigos ditongos: /au/ monotonga en /ou/, e en latín vulgar /ae/ faino en /e/ aberto, do mesmo xeito que /oe/ pasa a /e/ pechado. Despois, o uso dun sufixo diminutivo -culus agregado á raíz auris ('orella'), dá lugar a auricula, 'pequena orella'. O emprego de diminutivos en latín vulgar é frecuente. Por outra banda, bótase de ver a caída do /ou/ breve tras vogal acentuada, e o encontro entre /k/ e /l/ dá lugar ao grupo /k'l/ e á aparición dun novo fonema consonántico.
4. auctor non autor.
Destácase aquí unha simplificación ou redución de grupos consonánticos; así, /kt/ pasa a /t/, dando autor en castelán e catalán, e auteur en francés; polo mesmo, /pt/ pasa a /t/ (septem, scriptum, ruptum), que evolucionaron en sete, escrito e roto.
5. rivus non rius, sibilus non sifilus.
O son /w/ do latín ou wau evolucionou de xeitos diversos, sexa enxordecéndose ata a desaparición entre vogais (ri(v)us, que dá río, pa(v)or que dá peur en francés ou paura en italiano), ou en espirante bilabial sonora despois reforzada en /v/ (na maioría das linguas románicas); /p/ e /b/ en posición intervocálica coñeceron a mesma sorte.
6. pridem non pride.
Este último exemplo mostra que o /m/ final de palabra non se pronuncia xa. Este enmudecemento é a orixe da desaparición do mecanismo das flexións; as linguas románicas non utilizan, en efecto, xa as declinacións latinas e optan por utilizar preposicións que naceron como un sistema auxiliar e aos poucos foron substituíndo á flexión.

[editar] Termos recollidos no Appendix Probi

  • porphireticum marmor non purpureticum marmur
  • tolonium non toloneum
  • speculum non speclum
  • masculus non masclus
  • vetulus non veclus
  • vitulus non viclus
  • vernaculus non vernaclus
  • articulus non articlus
  • baculus non vaclus
  • angulus non anglus
  • iugulus non iuglus
  • calcostegis non calcosteis
  • septizonium non septidonium
  • vacua non vaqua
  • vacui non vaqui
  • cultellum non cuntellum
  • Marsias non Marsuas
  • cannelam nun canianus
  • Hercules non Herculens
  • columna non colomna
  • pecten non pectinis
  • aquaeductus non aquiductus
  • cithara non citera
  • crista non crysta
  • formica non furmica
  • musivum non museum
  • exequiae non execiae
  • gyrus non girus
  • avus non aus
  • miles non milex
  • sobrius non suber
  • figulus non figel
  • masculus non mascel
  • lanius non laneo
  • iuvencus non iuvenclus
  • barbarus non barbar
  • equs non ecus
  • coqus non cocus
  • coquens non cocens
  • coqui non coci
  • acre non acrum
  • pauper mulier non paupera mulier
  • carcer non carcar
  • bravium non brabium
  • pancarpus non parcarpus
  • Theophilus non Izophilus
  • monofagia non monofagium
  • Byzacenus non Bizacinus
  • Capsensis non Capressis
  • catulus non catellus
  • catulus non catellus
  • doleus non dolium
  • calida non calda
  • frigida non fricda
  • vinea non vinia
  • tristis non tristus
  • tersus non tertus
  • umbilicus non imbilicus
  • turma non torma
  • caelebs non celeps
  • ostium non osteum
  • Flavus non Flaus
  • cavea non cavia
  • senatus non sinatus
  • brattea non brattia
  • cochlea non coclia
  • cochleare non cocliarium
  • palearium non paliarium
  • primipilaris non primipilarius
  • alveus non albeus
  • glomus non glovus
  • lancea non lancia
  • favilla non failla
  • orbis non orbs
  • formosus non formunsus
  • ansa non asa
  • flagellum non fragellum
  • calatus non galatus
  • digitus non dicitus
  • solea non solia
  • calceus non calcius
  • iecur non iocur
  • auris non oricla
  • camera non cammara
  • pegma non peuma
  • cloaca non cluaca
  • festuca non fistuca
  • ales non alis
  • facies non faces
  • cautes non cautis
  • plebes non plevis
  • vates non vatis
  • tabes non tavis
  • suppellex non superlex
  • apes non apis
  • nubes non nubs
  • suboles non subolis
  • vulpes non vulpis
  • palumbes non palumbus
  • lues non luis
  • deses non desis
  • reses non resis
  • vepres non vepris
  • fames non famis
  • clades non cladis
  • Syrtes non Syrtis
  • aedes non aedis
  • sedes non sedis
  • proles non prolis
  • draco non dracco
  • oculus non oclus
  • aqua non acqua
  • alium non aleum
  • lilium non lileum
  • glis non gliris
  • delirus non delerus
  • tinea non tinia
  • exter non extraneus
  • clamis non clamus
  • vir non vyr
  • virgo non vyrgo
  • virga non vyrga
  • occasio non occansio
  • caligo non calligo
  • terebra non telebra
  • effeminatus non imfimenatus
  • botruus non butro
  • grus non gruis
  • anser non ansar
  • tabula non tabla
  • puella non poella
  • balteus non baltius
  • fax non facla
  • vico capitis Africae non vico caput Africae
  • vico tabuli proconsolis non vico tabulu proconsulis
  • vico castrorum non vico castrae
  • vico strobili non vico trobili
  • teter non tetrus
  • aper non aprus
  • amycdala non amiddula
  • faseolus non fassiolus
  • stabulum non stablum
  • triclinium non triclinu
  • dimidius non demidius
  • turma non torma
  • pusillus non pisinnus
  • meretrix non menetris
  • aries non ariex
  • persica non pessica
  • dysentericus non disintericus
  • opobalsamum non ababalsamum
  • mensa non mesa
  • raucus non raucus
  • auctor nun autor
  • auctoritas non autoritas
  • ipse non ipsus
  • linteum non lintium
  • a non a
  • terraemotus non terrimotium
  • noxius non noxeus
  • coruscus non scoriscus
  • tonitru non tonotru
  • passer non passar
  • anser non ansar
  • hirundo non herundo
  • obstetrix non opsetris
  • capitulum non capiclum
  • noverca non novarca
  • nurus non nura
  • socrus non socra
  • neptis non nepticla
  • anus non anucla
  • tondeo non detundo
  • rivus non rius
  • imago non
  • pavor non paor
  • coluber non colober
  • adipes non alipes
  • sibilus non sifilus
  • frustum non frustrum
  • plebs non pleps
  • garrulus non garulus
  • parentalia non parantalia
  • caelebs non celeps
  • poples non poplex
  • locuples non locuplex
  • robigo non rubigo
  • plasta non blasta
  • bipennis non bipinnis
  • hermeneumata non erminomata
  • tymum non tumum
  • strofa non stropa
  • bitumen non butumen
  • mergus non mergulus
  • myrta non murta
  • zizipus non zizupus
  • iunipirus non iuniperus
  • tolerabilis non toleravilis
  • basilica non bassilica
  • tribula non tribla
  • viridis non virdis
  • constabilitus non constabilitus
  • Sirena non Serena
  • musium vel musivum non museum
  • labsus non lapsus
  • orilegium non orolegium
  • hostiae non ostiae
  • Februarius non Febrarius
  • clatri non cracli
  • allec non allex
  • rabidus non rabiosus
  • tintinaculum non tintinabulum
  • Adon non Adonius
  • grundio non grunnio
  • vapulo non baplo
  • necne non necnec
  • passim non passi
  • numquit non nimquit
  • numquam non numqua
  • nobiscum non noscum
  • vobiscum non voscum
  • nescioubi non nesciocobe
  • pridem non pride
  • olim non oli
  • adhuc non aduc
  • idem non ide
  • amfora non ampora

[editar] Véxase tamén