Lingua exipcia

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Coñécese a lingua exipcia desde finais do IV Milenio. Fai parte do grupo de linguas afro-asiáticas e está relacionada coas linguas bereber e semíticas (como o árabe e o hebreo). Subsistiu até o século V na forma de demótico e até a Idade Media como copto, manténdose na actualidade como lingua de culto dos coptos. Foi substituída polo árabe. Con máis de 4000 anos resulta ser unha das linguas máis antigas con rexistro escrito.

Índice

[editar] Historia da lingua

O exipcio pasou polas seguintes etapas:

  • Exipcio arcaico (antes do 2600 a.C.)
  • Exipto antigo (2600 a.C. - 2000 a.C.)
  • Exipcio medio (2000 a.C. - 1300 a.C.)
  • Exipcio tardío (1300 a.C. - 700 a.C.)
  • Demótico (século VII a.C. - século V a.C.)
  • Copto (séculos IV ao XIV) - o dialecto boárico úsase ainda hoxe nas igrexas coptas.

O exipcio antigo, medio e tardío escrebéronse usando as escritas hieroglífica e hierática. Para o demótico usouse unha escrita derivada do hierático, que ten unha aparencia semellante á do árabe actual (ainda que non están relacionadas). O alfabeto do copta é unha forma modificada do alfabeto grego con certos símbolos tomados do demótico para sons que non aparecían en grego antigo.

[editar] Estrutura

O exipcio é unha lingua afro-asiática típica. O vocabulario consiste en raíces de tres consoantes, como en /nfr/, "fermoso". Nalgúns casos só había dúas, como por exemplo en /r'/ "sol" (o apóstrofe representa unha fricativa farínxea sonora, e noutros podía haber até cinco, como en /sxdxd/ "estar cos pés para riba". Destas consoantes derivavan outras palabras engadíndolles vogais e outras consoantes. Porén, non se sabe de que vogais se trataba, xa que non se transcrebían. Así, ankh podería ser tanto "vida", como "vivir" como "vivinte". Na transcrición, "a", "i" e "u" representan consoantes: por exemplo, o nome Tutankhamon escribíase "twt 'nkh ymn". A estes valores téñenselle asignado sons xenéricos para permitir pronuncialos. Sen embargo, esta convención leva a moitos a pensar que se trata dunha pronuncia real que, de novo, é totalmente descoñecida.

Fonoloxicamente, o exipcio contrastaba consoantes bilabiais, labiodentais, palatais, velares, uvulares, farínxeas e glotais nunha distribución que puidera ser semellante á do árabe.

A sintaxe elemental é Verbo+Suxeito+Obxecto, ou sexa que "o home abre a porta" sería "abre o home a porta".

No terreno da morfoloxía, o exipcio usa a construción chamada status constructus para combinar dous ou máis nomes, máis ou menos como fan as linguas semíticas. Neste tipo de construción, o primeiro nome varía ás veces. Por exemplo, o -h final dos nomes femininos convírtese en -t: mlkt shba, "A Raíña de Saba", cando a forma base de mlkt é mlkh. Ao principio o exipcio non tiña artigos, pero posteriormente usou as palabras /p3/, /t3/ and /n3/ (3 representa un parón glotal) con este fin. En exipcio hai dous xéneros gramaticais, masculino e feminino e tres números gramaticais: singular, dual e plural.


[editar] As escritas exipcias

Non é certo que os xeroglifos sexan imaxes que representen ideas en vez dos sons da lingua. As formas tómanse, con efeito, de obxectos reais e imaxinarios, pero a maioría úsanse polo seu valor fonético. Así, o hieroglifo que representa unha casa pódese usar para escribir a palabra pr (descoñécense as vogais!), que significa "casa". Úsase o mesmo hieroglifo para a palabra prj, "sair", debido á semellanza na pronuncia. Para asegurarse de que non hai ambigüidade en relación a que palabra se pretendia representar, os escribas engadían un par de pernas en movimento por debaixo da casa para clarificar que se trataba de prj e non de pr. Para aclarar ainda máis a pronuncia, moitas veces engádeselle tamén o hieroglifo que representa unha boca (ro) entre a casa e as persas en movimento, de maneira que o conxunto se lea "Palabra que soa como a palabra para casa, remata en r e está relacionada con camiñar". A escrita hieroglífica é, por tanto, unha mescla intrincada de componentes fonéticos e semánticos. Pódese ver este exemplo no artigo sobre os hieroglifos exipcios.

Tamén se usaron a escrita hierática (unha versión cursiva da hieroglífica) e a demótica (máis cursiva e abreviada. Conforme Exipto pasaba a facer parte do mundo grego e, posteriormente, do Imperio Romano, estes sistemas foron substituídos polo alfabeto grego, que se usou primeiro para manuscritos máxicos e posteriormente cristiáns (copto). É así que algúns hieroglifos exipcios continúan hoxe en día a seren usados na igrexa copta.

[editar] Hieroglifos

Sección do Papiro Prisse, da Biblioteca Nacional, en París, Francia. Atopado en Tebas en 1846. Contén copias en hierático dos Preceptos de Kamemna e dos Preceptos de Ptah-hotep.
Agrandado
Sección do Papiro Prisse, da Biblioteca Nacional, en París, Francia. Atopado en Tebas en 1846. Contén copias en hierático dos Preceptos de Kamemna e dos Preceptos de Ptah-hotep.

[editar] O uso das escritas

Os hieroglifos usáronse na maioría das formas de comunicación escrita que nos teñen chegado desde os Imperios Vello e Medio, polo menos nos documentos oficiais. Empregouse, en particular, sempre nas inscricións monumentais e decorativas. A versión cursiva aparece en textos relixiosos e no Libro de Kemyt (o "libro de texto" dos escribas). A escrita hierática xa se usaba na administración corrente durante o Imperio Antigo e nos documentos relixiosos en papiro. No Terceiro Período Intermedio algunhas inscricións monumentais foron escritas en hierático, o que constituiu o punto de partida para unha hierática anormal que se empregou na área tebana durante os séculos IX a VII e para a demótica desde comezos do século VIII no norte e un século máis tarde en todo o Exipto. O texto en hieroglifos máis recente coñecido é do ano 364 a.C.

As sistemas de escrita permaneceron bastante fixados. Durante a XVIII dinastía a lingua oral e a escrita distanciáronse bastante. O exipcio tardío, que se falaba durante o Imperio Novo, empregouse en documentos hieráticos das dinastías XIX e XX, mentres que alguns textos hieroglíficos seguíanse escribindo nunha forma imprecisa de exipcio medio. As formas hieráticas comezaŕonse a diferenciar dos textos relixiosos do exipcio medio e dos documentos profanos do exipcio tardío.

O demótico, que corresponde á lingua falada nos séculos VII e VI a.C., suplantou ao exipcio tardío, mentres que o exipcio medio mantívose como lingua formal e monumental até o fin da civilización exipcia.

A escrita hierática pódese transcribir sempre en hieroglifos, ainda que o resultado non é o mesmo que cando o texto foi composto orixinariamente en escrita hieroglífica. O demótico, porén, é independente dos sistemas anteriores. Os hieroglifos en cursiva desapareceron durante o I Milenio; a escrita hierática empregouse nos textos relixiosos até o final; nos documentos administrativos utilizouse só o demótico.

[editar] Sintaxe dos hieroglifos

Como xa se dixo, a maioría dos hieroglifos que aparecen nun texto non representan os obxectos que semellan. Son fundamentalmente sons ou determinativos que mostran o tipo de palabra de que se trata. Os hieroglifos podíanse escreber das seguintes maneiras:

  • horizontal, de esquerda a dereita
  • horizontal, de dereita a esquerda
  • vertical, enfrentado esquerda a dereita
  • vertical, enfentado esquerda a dereita

A cursiva hieroglífica escríbese habitualmente en columnas, de arriba a baixo ou horizontalmente, de dereita a esquerda. Nas etapas posteriores da cursiva hieroglífica, escríbese horizontalmente, de dereita a esquerda; os hieroglifos verticais hainos que ler de arriba para baixo. Habitualmente resulta doado determinar como se han de ler os hieroglifos, mesmo se non se entende o seu significado. Por exemplo, nos hieroglifos que teñen un "diante" e un "detrás" (por exemplo, unha persoa), se miran cara a dereita (o máis frecuente) indican que o texto se le de dereita a esquerda, e viceversa.

Así, se se mostra un home sentado mirando cara á dereita, entón todos os hieroglifos cun "diante" e un "detrás" claros mirarán tamén para a dereita. Os que se len para a esquerda chámanse "retrógrados".

Os hieroglifos agrúpanse tamén en secuencias claras, o cal axuda á lectura e corresponde co sentido estético exipcio. Normalmente, dous ou máis curtos ou delgados (dependendo no sentido en que se vaian escribindo) escribiríanse no mesmo bloque que os demáis. Ás veces, un símbolo alto ou ancho reduciríase para colocalo xunto con outro corto ou delgado.

Por último, os hieroglifos non contan cunha puntuación normativa. Os textos relixiosos non teñen nada de puntuación, mentres que os textos a partir do exipcio medio usaban puntos entre as liñas de pensamento importantes.

[editar] Como se descifraron os xeroglifos

Escrita demótica nunha réplica da pedra de Rosetta.
Agrandado
Escrita demótica nunha réplica da pedra de Rosetta.

Até recentemente pensábase que os hieroglifos asociábanlles significados emocionais aos símbolos usados. Por exemplo, que se escollera un ganso para o hieroglifo para "fillo" porque os gansos queren aos seus fillos máis que os demáis animais. A verdadeira razón é que a palabra para ganso era un homófono da de fillo. Carecíase tamén de material complementario que permitise comparar a tradución cun texto coñecido.

Athanasius Kircher, un estudante de copto, tivo a idea de que esta lingua tivese algunha relación co exipcio antigo, pero foi incapaz de probalo xa que non foi quen de transliterar os hieroglifos. En 1799 descobriuse a pedra de Rosetta, que contiña un texto en hieroglifos, demótico e grego antigo que se asumiu que eran traducións do mesmo.

Nos hieroglifos, o nome dos faraón e dos deuses insírese nun círculo chamado cartucho. Jean-François Champollion, un estudoso francés, demostrou como se escrebía en hieroglifos o nome Kleopatra. Ademáis, dado que coñecía o copto, asumiu que moitos símbolos que mostraban obxectos cotidianos habían de pronunciarse como en copto.

A aplicación destes coñecimentos a outras fontes hieroglíficas máis coñecidas confirmou o traballo de Champollion e permitiu o estudo final dos hieroglifos exipcios.

[editar] Artigos relacionados