Isoglosa
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Liña imaxinaria que divide a existencia de dous fenómenos lingüísticos distintos. Os trazos poden ser fonéticos, fonolóxicos, morfolóxicos, sintácticos e mesmo pragmáticos.
No galego actual utilízanse as isoglosas dos principais fenómenos (formación do plural, formas dos verbos, dialectoloxía fonolóxica, etc.) para definir os bloques lingüísticas, que son tres: occidental, central e oriental ou exterior. Dentro deles están as áreas distinguidas por outras isoglosas. Como se pode deducir dos seus nomes, as divisións dos bloques van de norte a sur.
Os problemas na definición de lingua proceden dunha súa característica: a continuidade. En lingüística fálase de continuum lingüístico na Romania (onde se falan linguas románicas ou neolatinas), debido a que existen trazos (chamados variantes) que xeográficamente se perden nun límite e outros que se perden noutro. A estas fronteiras distribucionais ou isoglosas poden agruparse (e polo tanto se chamarán substitutivas ou consecutivas) ou aparecer illadas (e se chaman constitutivas, difusas ou graduais):
- a caída do f- inicial latino, a ditongación do e breve latino e a existencia da realización fricativa palatal xorda como fonema (que nós escribimos "x") aparecen xuntas de norte a sur en Castela moi preto das fronteiras con Galicia e Portugal (vermello fronte ó resto no mapa);
- pero a isoglosa da existencia da gheada é interna de Galicia (en diagonal) excluíndo (horizontal) a Portugal, ademais de propia do castelán (verde escuro e vermello fronte ó resto);
- mentres que a isoglosa do seseo (existencia dunha realización fricativa interdental xorda como fonema, o "z") é interna dentro de Galicia (en diagonal) incluíndo a Portugal (verde escuro e marrón fronte ó resto);
- así como hai isoglosas entre Portugal e toda Galicia e Castela (o verde escuro fronte a marrón e mais azul: existencia de sibilante sonora, o "z" portugués, ou da fricativa palatal sonora, o "j" portugués);
- ou tamén isoglosas dentro de Portugal incluíndo Galicia (entre o marrón e o azul: existencia do fonema con articulación africada palatal xorda, o "ch", ou a ditongación de "ferreiro").
Como se ve, as isoglosas poden concentrarse en determinadas rexións ou aparecer illadamente: no primeiro caso chámanse fronteiras lingüísticas constitutivas e no segundo substitutivas ou consecutivas. As fronteiras das linguas románicas na Península Ibérica son constitutivas na súa parte setentrional (galego e asturiano, asturiano e castelán ou castelán e aragonés) e substitutivas na súa parte meridional (portugués e castelán. Isto pasa tamén na fronteira entre as linguas iberorromances e a Galorromania, pois tamén se dá así entre o aragonés e o catalán no norte ou castelán e catalán en Valencia no sur.