A Coruña

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

A Coruña (ver controversia sobre o topónimo) é unha cidade situada no noroeste de Galicia e bañada polo Océano Atlántico. É a capital da provincia galega da Coruña e a principal cidade da súa comarca, que inclúe os concellos de Arteixo, Carral, Culleredo, Cambre, Bergondo, Oleiros e Sada.

O seu emprazamento é privilexiado, xa que se ergue sobre un promontorio na entrada dunha ría nun amplo golfo, o Portus Magnus Artabrorum dos xeógrafos clásicos.

Unha das características máis notables que identifican á Coruña constitúena as múltiples e variadas galerías ou miradoiros que presentan nas súas fachadas numerosas casas do século XIX, que deron á Coruña o sobrenome de Cidade de Cristal, sen esquecer as súas numerosas praias, así como o contorno rural, que ofrece múltiples posibilidades de lecer.

A Coruña
Situación
Xentilicio 1: Coruñés
Xeografía
Provincia: Coruña
Comarca: Coruña
Área: 36,8 km²
Entidades de poboación: -
Capital do concello:
Latitude e lonxitude: 43º25' N e 8º20' O
Altitude máxima: - m.
Altitude mínima: 0 m.
Zona horaria: 2 UTC + 1
Demografía (2004)
Poboación: 242.846 hab.
Densidade: 6.600 hab./km²
Uso do galego 3 (2001)
Galegofalantes sobre o total da poboación: 72'61 %
Falantes do galego no tramo 5 a 29 anos
Sempre: 7,72 %
Ás veces: 64'32 %
Nunca: 27,96 %
Política (2003)
Concelleiros 4: PPdeG 7 (30.083 votos - 24,06 %)
BNG 6 (28.382 votos - 22,7 %)
PSdeG-PSOE 14 (57.150 votos - 45,7 %)
Outros: 0- (4973 votos - 3,97 %)
Alcalde: Javier Losada (PSOE)
Eleccións municipais en: 'A Coruña'
Censo electoral (2003)
Total electores: 219.587 - 100 %
Votantes: 125.919 - 57,34 %
Abstencións: 93.668 - 42,66 %
Votos en branco: 4.459 - 3,57 %
Votos nulos: 875 - 0,69 %
Orzamentos 5 (179,5 millóns € 2005)
Total ingresos:
Tributos propios por habitante:
Transferencias por habitante:
Consumo público por habitante:
Gasto de capital por habitante:
Enderezos
Enderezo físico: Palacio Municipal, Praza de María Pita, 1
Teléfono: 981 184 200
Fax:
Código Postal: 15001
Correo electrónico:
Sitio web oficial: www.aytolacoruna.es

Notas: 1 Véxase no Galizionario.

2 No verán: UTC + 2.
3 Datos de 2001 publicados en 2004.
4 Eleccións Municipais Maio 2003.
5 Datos de 2000, daquela non existía o Euro, convertíronse as pesetas a Euros.

Índice

[editar] Poboación

243.349 habitantes en 2005 (242.846 en 2004 e 243.902 en 2003), ós que se lle aplica o xentilicio de coruñeses (s., coruñés). No ano 2004 había un total de 6.397 estranxeiros.

Evolución da poboación de: A Coruña - desde 1900 ata 2004 -
 1900  1930  1950  1981  2004
 43.971  74.132  133.844  231.721  242.846
Fontes: INE e IGE

(Os criterios de rexistro censal variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

O ritmo de crecemento poboacional observado dende comezos de século tende a descer, debido fundamentalmente a dous factores:

  • a descentralización residencial
  • o crecemento vexetativo negativo.

Descentralización residencial: estase a producir un continuo desprazamento das áreas de residencia cara os concellos da área metropolitana, onde viven preto de 100.000 habitantes, motivado pola falta de solo e de vivenda que causa unha grande actividade especulativa. Unha situación como esta non favorece o establecemento de novas familias ou a emancipación dos mozos. Tamén a orientación da demanda cara as vivendas unifamiliares, baleira amplas zonas da cidade, especialmente o centro histórico -chamado Cidade Vella-, onde a poboación residente non chega ós 20.000 habitantes.

Crecemento vexetativo negativo: na Coruña morren máis persoas das que nacen. A poboación perde habitantes dende 1987; o número de defuncións superaba en 1991 nun 20% ao de nacementos.

A pesar destes datos, a poboación semella volver a medrar. Isto é debido á inmigración, se ben esta inmigración era nos anos oitenta e noventa do século XX de emigrantes retornados, profesionais e retirados, poboación madura polo tanto. A comezos deste século, a maior aporte son xente nova de Sudamérica sobre todo, sendo menor o aporte dende Extremo Oriente, África Subsahariana e Europa oriental.

[editar] Historia

Artigo principal: Historia da Coruña
Edificio do concello da Coruña na praza de Maria Pita
Agrandado
Edificio do concello da Coruña na praza de Maria Pita
Porto da Coruña
Agrandado
Porto da Coruña
Galerías na zona da Marina, no Porto da Coruña
Agrandado
Galerías na zona da Marina, no Porto da Coruña

A cidade estendeuse a partires da construción na restinga formada entre a illa onde hoxe se asenta a Torre de Hércules e o continente. A parte máis antiga, coñecida popularmente como Cidade Vella, Cidade Alta ou a Cidade, está edificada sobre un castro. "O Centro" era A Pescadaría, e nela asentábase o gremio dos mareantes.

Asúmese que A Coruña pode ser a poboación que Ptolomeo menciona no século II d.C. como Brigantium; estaría habitada polos Ártabros. Os romanos asentáranse nela nos séculos II e I a.C. e esta vila comezou a medrar, en particular durante os séculos I e II d.C. (cando se constrúe a Torre de Hércules), para decaer a partir do século IV d.C. e especialmente coas incursións normandas, que parece que teñen feito fuxir á poboación cara o interior da ría do Burgo.

A poboación recebe na alta idade media o nome de Faro (non confundir con Burgo de Faro, que foi a poboación que no século XII chegou a ter certa importanza coa encomenda templaria e comprende a extensiónentre O Burgo e O Temple, cara o concello de Culleredo trala Ponte do Pasaxe.

En 1208, Afonso IX refunda Crunia como porto de reguengo (iuxta Turrim de Faro in loco qui dicitur Crunia) e a vila enceta un grande desenvolvemento mercante e pesqueiro. A cidade medra e exténdese polo tómbolo da península. Os Reis Católicos instalan nesta cidade a Real Audiencia do Reino de Galicia, abandonando Compostela, para evitar así a intromisión arcebispal. A Coruña será tamén a sede do Capitán Xeral. A Xunta do Reino de Galicia consegue entre 1522 e 1529 que Carlos I lle conceda a Casa da Especiaría, o que lle permite distribuir en Europa as especias. Autorízase o comercio coas Indias entre 1529 e 1575.

A partir de 1764, coa instalación dos Reais Correos Marítimos a América, A Coruña adquire o pulo portuario e comercial definitivo. Créanse o Consulado do Mar e reconstrúese a Torre de Hércules. En 1804 creouse a Fábrica Nacional de Cigarros, berce do movemento obreiro e durante o século XIX fóronse instalando lentamente outras industrias (vidro, fundición, tecidos, gas, mistos, etc., ainda que foi o comercio marítimo e a emigración o que atraíu os investimentos cataláns, maragatos, belgas, franceses ou ingleses. O Banco de La Coruña fundouse en 1857 e a Caja de Ahorros en 1876. Tamén influiu no desenvolvemento económico a nova división provincial de 1832, que reduciu o número de provincias de 7 a 4 e aumentou a actividade burocrática administrativa. Con efeito, A Coruña converteuse na capital rexional de facto.

Nesta cidade reuniu Carlos I as Cortes que o coronarían emperador e do seu porto partiu en 1554 Filipe II para casar con María Tudor e en 1588 a Armada Invencíbel. Francis Drake cercouna en 1589 pero foi rexeitado e naceu entón o mito de María Pita cando esta muller colleu a arma do seu home morto e continou disparando. En 1809, durante a Guerra da independencia española, as tropas francesas acosaron ás inglesas que fuxían e o xeneral inglés Sir John Moore morreu na Batalla de Elviña. En 1815, o mariscal Porlier pronúnciouse contra Fernando VII e marchou co exército sobre Santiago; preso, foi enforcado no Campo da Leña. En todos os levantamentos do século XIX Coruña aliñouse do lado liberal. A Coruña xogou tamén un papel vital no Rexurdimento e nela se fundaron a Real Academia Galega en 1906 e as Irmandades da Fala en 1916.

Vista dos Cantóns, na Coruña. En primeiro termo, o Obelisco, cunha figura de banda deseñada aganchando por el.
Agrandado
Vista dos Cantóns, na Coruña. En primeiro termo, o Obelisco, cunha figura de banda deseñada aganchando por el.

A comezos do século XX, A Coruña contaba cuns 45.000 habitantes, que se multiplicaron até máis de 133.000 após a Guerra civil española. A partir da década de 1960, recobrou a iniciativa empresarial que perdera desde comezos de século da man do grande promotor da cidade, Barrié de la Maza (Banco Pastor, Fenosa, Aluminio de Galicia, Genosa, Emesa, etc.); obtivéronse tamén a refinaría de petróleo e algúns dos primeiros Polos de Desarrollo.

Desde o 1983 ata o 2006 foi alcalde Francisco Vázquez Vázquez, que acometeu unha renovación da súa fisonomía e a conversión nunha cidade de servizos, pero tamén contou con críticas pola súa falta de respeto á lingua galega e pola súa actuación urbanística. O 20 de xaneiro de 2006 o Consello de Ministros nomeou a Paco Vázquez embaixador no Vaticano, co cal tivo que deixar o seu posto de alcalde. Dende o momento da súa renuncia, o alcalde da Coruña é Javier Losada.

[editar] Economía

Porto pesqueiro e de pasaxeiros importante. Industrias textiles, conserveiras e da construción. Turismo. Regatas en verán. Congresos internacionais. Refinería de petróleo. Aeroporto de Alvedro.

O termo municipal da Coruña é o pulmón dos sectores comercial e de servizos de toda a área metropolitana.

Estes dous sectores representan máis das tres cuartas partes da totalidade da actividade económica do termo municipal. Os sectores de industria e de construción incrementaron a súa participación económica na cidade nos últimos anos; non obstante a súa localización xeográfica radica principalmente nos municipios situados na área metropolitana.

Vista da cidade da Coruña tomada dende un promontorio na praia de Bastiagueiro (Oleiros)
Agrandado
Vista da cidade da Coruña tomada dende un promontorio na praia de Bastiagueiro (Oleiros)

[editar] Comunicacións

Por vía terrestre, a rede de autoestradas e autovías norte-sur comunícana co resto de España e Portugal, mentres que un conxunto de vías rápidas, que circunvala o perímetro da cidade e o seu primeiro anel industrial, culmina a comunicación por estrada.

Os aproximadamente 600.000 habitantes e as industrias que están dentro da zona de influencia das catro rías (A Coruña, Sada-Betanzos, Ares e Ferrol) comunícanse por estrada nun tempo de 30 minutos.

A vía marítima está fortemente consolidada nesta metrópole. Recentemente, acometeuse a modernización portuaria e, na actualidade, lévase a cabo a apertura dun porto exterior no oeste da cidade, en Punta Langosteira, para aumentar a súa capacidade.

Todo isto está apoiado por axeitadas conexións internas e externas; as internas, na cidade e na súa área de influencia, facilitan a mobilidade cun sistema intermodal de comunicación (vías rápidas -inclúe a terceira ronda-, autobuses, metro lixeiro e tren de proximidades), e as externas conforman un sistema viario de autoestradas e autovías, ferroviario -tradicional e de alta velocidade- e conexións aéreas e marítimas tanto nacionais como internacionais.

[editar] Como chegar

Situación da cidade en España.
Situación da cidade en España.

[editar] Estradas

Cara a/dende o centro da Península: autovía A-6 (A Coruña-Madrid) (600 km), e N-VI.

Comunicacións norte-sur: autoestrada AP-9 (Ferrol- A Coruña- Santiago de Compostela- Vigo- fronteira portuguesa). Nacional 550: mesmo itinerario.

Cara a/dende a cornixa cantábrica: Nacional 634 Ribadeo-Ferrol. Bifurcacións cara á N-VI

[editar] Ferrocarrís

A estación de San Cristovo, remodelada en 1991, concentra o tráfico ferroviario da cidade. Dende A Coruña parten tres liñas de longo percorrido: a Madrid con dous servizos diarios, a Barcelona cun servizo diario e máis outro os luns, mércores, venres e domingos e a Bilbo-Irún cun servizo diario. A estas liñas súmanselles os corredores rexionais de RENFE con Santiago de Compostela, Monforte, Ferrol e Vigo; o tráfico con esta última cidade sumou en 1999 a cantidade de 450.000 viaxeiros aproximadamente. Está previsto o tren de alta velocidade a Vigo-fronteira portuguesa e a Madrid, o que completará o servizo ferroviario da Coruña.

Existe asemade unha estación de mercadorías que serve ó porto, chamada estación de San Diego.

[editar] Comunicacións aéreas

A Coruña conta cun remodelado aeroporto (Aeroporto de Alvedro), situado nas proximidades da cidade e cun doado acceso, que está experimentando unha progresiva actualización das súas instalacións debido ao incremento do número de voos e viaxeiros nos últimos anos. Este crecemento do volume de tráfico foi o dobre da media nacional. Este aeroporto garante unha fluída conexión coas principais cidades da Península Ibérica. Ademais, os seus voos internacionais conectan Alvedro cos aeroportos de Lisboa, Londres-Heathrow e París.

A proximidade do aeroporto de Santiago de Compostela (30 minutos por autoestrada) permite que poida ser tamén empregado como plataforma complementaria das comunicacións aéreas da Coruña.

[editar] Autobuses e metro lixeiro

A recuperación do tranvía urbano, inicialmente con fins turísticos, creou unha infraestrutura ferroviaria que podería ser aproveitada nun futuro. As liñas previstas inicialmente son dúas: unha dorsal -área central/centro intermodal- e outra circular con dúas ramificacións -a actual do tranvía coa súa extensión e a liña Los Rosales/centro intermodal-.

A estación de autobuses da Coruña dá servizo a preto de 25.000 pasaxeiros diarios. Unha media de 1.100 autocares operan cada día con destino a diferentes puntos de Europa, España e Galicia.

[editar] Monumentos

[editar] Praias

Área metropolitana:

  • Praia de Santa Cristina (Santa Cristina, Oleiros)
  • Praia de Bastiagueiro (Bastiagueiro, Oleiros)
  • Praia de Santa Cruz (Santa Cruz, Oleiros)
  • Praia de Mera (Mera, Oleiros)
  • Praia de Lorbé (Lorbé, Oleiros)
  • Praia de Sada (Sada)

[editar] Museos

Peixes no acuario da Coruña
Agrandado
Peixes no acuario da Coruña

Área metropolitana:


Pazo Municipal
Agrandado
Pazo Municipal

[editar] Salas de Exposicións

  • Kiosco Alfonso
  • Fundación Caixagalicia
  • Fundación Barrié da Maza
  • Forum Metropolitano
  • Palexco (Palacio de Exposicións e Congresos)
  • CGAI
  • Palacio de Congresos
  • Club Financiero
  • Galería Ana Vilaseco
  • Casa da Cultura Salvador de Madariaga
  • Fundación Luis Seoane
  • Galería de Papel
  • Galería Pardo Bazán
  • Atlántica
  • Arte e Imaxe
  • Coarte
  • Rincón Coruña Arte
  • A Tecedeira

Área metropolitana:

  • Casa Charry (Oleiros)
  • Casa da Cultura Pintor Lloréns (Sada)

[editar] Teatros e Cines

  • Teatro Rosalía
  • Teatro Colón
  • Multicines Chaplin
  • Yelmo Cineplex Rosales
  • Fórum Metropolitano
  • CGAI (Centro galego de Arte e Imaxe)
  • Palacio da Ópera
  • Filmax A Coruña

Área metropolitana:

  • Cine Royalty (Sada)

[editar] Salas de concertos e Discotecas

  • Coliseum
  • Playa Club
  • Punto3
  • Pirámide
  • Olá Green
  • Chaston
  • Models
  • Oh! Coruña

Área metropolitana:

  • Discoteca Chevalier (Santa Cristina, Oleiros)
  • Baroke (Sada)
  • Discoteca Party (Carral)
Commons
Commons ten máis imaxes sobre:

[editar] Topónimo

No estado español e na UE a única denominación oficial é A Coruña, independentemente da lingua empregada. Porén, hai quen emprega La Coruña en castelán. Outras versións tradicionais son Corunna en inglés, La Corogne en francés e Corunha en portugués.

O 21 de decembro de 1989 o Tribunal Constitucional ditaminou que a aprobación da alteración ou cambio de nome dos concellos é a típica competencia de execución en materia de rexime local que, conforme co marco constitucional de distribución de competencias, os Estatutos de Galicia e de Cataluña atribúen ás súas respectivas Comunidades Autónomas. O 2 de novembro de 2004 o Concello da Coruña aprobou a cooficialidade da forma La Coruña amparándose na Lei de grandes cidades, No outono de 2005 o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia declarou nulos estes acordos do concello sobre toponimia.

[editar] Galería de imaxes

Vexa o artigo principal en: Galería de imaxes da Coruña

[editar] Véxase tamén

  Referencias relacionadas con Galicia

[editar] Parroquias

Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias da Coruña

A Coruña | Elviña (San Vicenzo) | Oza (Santa María) | San Cristovo das Viñas (San Cristovo) | Visma (San Pedro)

[editar] Concellos da provincia da Coruña

Galicia | Provincia da Coruña

Abegondo | Ames | Aranga | Ares | Arteixo | Arzúa | A Baña | Bergondo | Betanzos | Boimorto | Boiro | Boqueixón | Brión | Cabana de Bergantiños | Cabanas | Camariñas | Cambre | A Capela | Carballo | Cariño | Carnota | Carral | Cedeira | Cee | Cerceda | Cerdido | Cesuras | Coirós | Corcubión | Coristanco | A Coruña | Culleredo | Curtis | Dodro | Dumbría | Fene | Ferrol | Fisterra | Frades | Irixoa | A Laracha | Laxe | Lousame | Malpica de Bergantiños | Mañón | Mazaricos | Melide | Mesía | Miño | Moeche | Monfero | Mugardos | Muros | Muxía | Narón | Neda | Negreira | Noia | Oleiros | Ordes | Oroso | Ortigueira | Outes | Oza dos Ríos | Paderne | Padrón | O Pino | A Pobra do Caramiñal | Ponteceso | Pontedeume | As Pontes de García Rodríguez | Porto do Son | Rianxo | Ribeira | Rois | Sada | San Sadurniño | Santa Comba | Santiago de Compostela | Santiso | Sobrado | As Somozas | Teo | Toques | Tordoia | Touro | Trazo | Val do Dubra | Valdoviño | Vedra | Vilarmaior | Vilasantar | Vimianzo | Zas

[editar] Ligazóns externas