განმანათლებლობა

ვიკიპედიიდან

 ენციკლოპედიის ილუსტრაცია: გონება და ფილოსოფია მანათობელ ჭეშმარიტებას საბურველს ხდიან
გაზარდეთ
ენციკლოპედიის ილუსტრაცია: გონება და ფილოსოფია მანათობელ ჭეშმარიტებას საბურველს ხდიან

განმანათლებლობა - (ფრანგ. Siècle des Lumières ; ინგლ. Enlightenment; გერმ. Aufklärung, იტალ. Illuminismo) ფილოსოფიური, საზოგადოებრივი და ლიტერატურული მიმდინარეობა XVIII საუკუნის ევროპაში.

განმანათლებლობის ეპოქის ევროპაში ბურჟუაზია იბრძვის პოლიტიკური ძალაუფლების ხელში ჩასაგდებად. საბრძოლო ასპარეზზე გამოსასვლელად ბურჟუაზიას სჭირდებოდა ძველი იდეოლოგიის დამარცხება და ახლის ჩამოყალიბება. განმანათლებელთა მიზანი იყო ფართო მასებისთვის არსებული იდეოლოგიის უარყოფითი მხარეების ჩვენება.

სექციების სია

[რედაქტირება] ცვლილებები

  კარიკატურა: სამღვდელოებისა და თავადაზნაურობის მიერ წელში გაწყვეტილი მესამე წოდება.
გაზარდეთ
კარიკატურა: სამღვდელოებისა და თავადაზნაურობის მიერ წელში გაწყვეტილი მესამე წოდება.

განმანათლებელთა ეპოქას ახასიათებს საზოგადოებრივ აზროვნებაში რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილების შეტანა :

  • სამეცნიერო აღმოჩენებს (ჰელიოცენტრიზმი, მექანიკა, მედიცინა) შედეგად მოჰყვება მეცნიერების, რაციონალიზმისა და ემპირიული ფილოსოფიის აღმასვლა.
  • განმანათლებლები მთელს ევროპაში იცავენ ისეთ ღირებულებებს, როგორიცაა ტოლერანტობა, თავისუფლება და თანასწორობა.
  • ამ ღირებულებებიდან გამომდინარე ყალიბდება ახალი "ბუნებრივი უფლებებისა" და ხელისუფლების დაყოფის ცნებები.
  • ხდება ცოდნის გავრცელება ენციკლოპედიისა და პრესის საშუალებით.
  • ვითარდება საერთაშორისო ეკონომიკა, ევროპა ეცნობა წყნარი ოკეანისა და შორეული აღმოსავლეთის ტერიტორიებს.
  • ზოგი მოაზროვნე ეჭვქვეშ აყენებს რელიგიურ იერარქიასა და წესებს, აკრიტიკებენ თავად-აზნაურებს, აბსოლუტურ მონარქიას და ახალ იდეებს უპირისპირებენ ობსკურანტიზმს.

შეიძლება ითქვას, რომ ეს პეროდი არის ახალი სოციალური წარმოდგენების ეპოქა, რითაც რენესანსს მოგვაგონებს.

[რედაქტირება] ბედნიერების გაგება

XVII საუკუნის ბოლომდე ადამიანის აზროვნებაში დომინირებს ღმერთი, რომელზეც ყველაფერია დამოკიდებული. ცხოვრების ძირითადი მიზანი არის არა ბედნიერება, არამედ - ხსნა. XVIII საუკუნეში კი თითქმის აკვიატებულ იდეად იქცევა ბედნიერების მიღწევაზე ფიქრი. ღმერთმა გაგვაჩინა, რათა ვიყოთ ბედნიერნი და კეთილნი. ცხოვრების მთავარ ურთიერთობად ისახება უკვე არა ღმერთთან ურთიერთობა, არამედ ადამიანებს შორის დამოკიდებულება. ბედნიერების მიღწევის საშუალებად კი მიიჩნევა ადამიანური ბუნება. ადამიანი იცნობს და ეთანხმება თავის ჭეშმარტ ბუნებას, რომელიც უკვე აღარაა გახლეჩილი ანგელოზსა და ეშმაკს, ცასა და მიწას შორის. სული და სხეული აღარ უპირისპირდება ერთმანეთს. ადამიანის საფუძველი არის საკუთარი თავის სიყვარული, რასაც ხშირად უნივერსალური გრავიტაციის პრინციპსაც ადარებენ. ამ სიყვარულის უგულვებელყოფით ან მასთან ბრძოლით ადამიანის ჭეშმარიტი ბუნების იგნორირება, ღალატი ხდება. განმანათლებლებისთვის ბედნიერება არის სხეულის, გონებისა და გულის სრული ჰარმონია.[1].

[რედაქტირება] რელიგია

განმანათლებლებში რამდენიმე რელიგიურმა მიმდინარეობმა მოიკიდა ფეხი. ზოგმა, ვოლტერის მსგავსად, დეიზმი არჩია, რომლის მიხედვით ღმერთი არსებობს, მაგრამ არ ერევა ხალხის ცხოვრებაში, იგი მხოლოდ უმაღლესი წესრიგის გარანტია. რუსო ე.წ. თეიზმის მიმდევარი იყო, რომელიც კეთილისმყოფელ და უბედურთა შემწე ძალის არსებობას ამტკიცებდა. დიდრო კი ყოველივეს ხსნიდა ღმერთის არსებობს გარეშე, მისი აზრით ღვთაებრიობა შერეული იყო ბუნებასთან და ყოველივე ეს ათეიზმს წარმოშობდა. არსებობდნენ მატერიალისტებიც, რომლებიც მატერიით ხსნიდნენ სამყაროს არსებობას. ერთ რამეში კი ყველა თანხმდებოდა: ადამიანი თავად ქმნის საკუთარ ბედს, საკუთარ მორალს.

[რედაქტირება] ფილოსოფოსი

იცვლება ფილოსოფოსის სტატუსიც. მასში გაერთიანდა მწერალი და მოაზროვნე. ფილოსოფოსი აღარაა საზოგადოებისგან განზე მდგარი, არამედ ცდილობს სასარგებლო გახდეს მისთვის, ლიტერატურას კი იარაღად იყენებს.

ახალი ლიტერატურული გმირი აღარაა დაინტერესებული სულიერი მდგომარეობით, მას უკვე სოციალური, პოლიტიკური ფუნქცია აინტერესებს. ბედნიერება უკვე აღარაა შესწავლის საგანი, ის უკვე ცხოვრების წესია. ამგვარად იქმნება ახალი ლიტერატურა, რომელიც აღარ ეძებს მეტაფიზიკურ ახსნებს, არამედ ცდილობს შეათანხმოს გრძნობა, ბედნიერება და გონება.

[რედაქტირება] ენციკლოპედია

განმანათლებლებს მიაჩნიათ, რომ არსებობს ცოდნის მეცნიერული და მორალური არქიტექტურა, გარკვეული სტრუქტურა, რომლის რეალიზებაც არის ადამიანის გათავისუფლების საშუალება. ამ აზრის საფუძველზე 1751 წელს დიდრო და დ'ალამბერი აქვეყნებენ პირველ ენციკლოპედიას, რომელსიც ათავს უყრიან მეცნიერებისა თუ კულტურის სფეროებში დაგროვილ ცოდნას.

XVIII საუკუნის 60-იან წლებში დაიწყო განმანათლებლური რეალიზმის კრიზისი და ამ კრიზისის საფუძველზე ჩამოყალიბდა სენტიმენტალიზმი, რომლის ფუძემდებელია ჟან-ჟაკ რუსო, გამგრძელებელი კი -ბერნანდენ დე სენ პიერი.

[რედაქტირება] ზოგიერთი განმანათლებელი

საფრანგეთი ინგლისი შოტლანდია გერმანია პოლონეთი ჩრდილოეთ ამერიკა იტალია ესპანეთი რუსეთი
ბეილი, პიერი ლოკი, ჯონ ჰიუმი, დავიდ ჯაკობი, ფრიდრიხ ჰეინრიხ ფრანკლინი, ბენჟამენ ბეკარია, ჩეზარე მორატენი, ლეონარდო ფერნანდეზ დე ნოვიკოვი, ნიკოლაი
კონდიაკი, ეტიენ ბონო დე გიბონი, ედუარდ სმიტი, ადამ ჰერდერი, ჯოან გოტფრიდ ფონ პოტოკი, ჟან ჯეფერსონი, ტომას გალიანი, ფერნარდო იოველანოსი, გასპარ მელკორ დე
კონდორსე, ნიკოლას დე კოლინი, ანტონი ბოსუელი, ჯეიმს კანტი, ემანუელ კრაზისკი, იგნასი პენი, ტომას
დიდრო, დენის ბოლინგბროკი, ჰენრი სენ ჟან დე უტჩესონი, ფრანსის ლესინგი, გოტოლდ ეფრაიმ
დ'ალამბერი ბარნეტი, ჯეიმს მენდელსონი, მოსე
დ'ოლბახი
ფონტენელი, ბერნარ ლე ბუიე
ჰელვეტიუსი, კლოდ-ადრიენ
ჟოკუ, ლუი დე
მარმონტელი, ჟან-ფრანსუა
მონტესკიე
რუსო, ჟან-ჟაკ
ვოლტერი


[რედაქტირება] რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება] სქოლიო

  1. Histoire de la litterature francaise, T.2. collection Henri Mitterand, Ed. Nathan. 1988.