Шах

Од Википедија, слободна енциклопедија

Шах
Шаховските фигури

Од лево, бел крал, црни топ и кралица, бел пион, црн коњ и бел ловец.
Играчи 2
Возраст од 6 нагоре
Времетраење на подготовка 10–60 секунди
Времетрање на играта 30 секунди-7 часа
Комплексност на правилата Средна
Стратешка длабина Висока
Случаен елемент Нема
Потребна вештина Тактика, Стратегија

Шах (од персискиот збор Shah - крал) е спортска игра на квадратна табла за двајца играчи. Таблата е поделена на осум редови и осум колони, и има 64 полиња кои се најизменично темни и светли (често се вели „црни“ и „бели“).

Содржина

[уреди] Историја на шахот

Не постојат сигурни податоци за времето на настанување. Најверојатно играта се појавила пред повеке од 2000 години. При археолошките ископувања во Узбекистан биле најдени две фигури изработени од слонова коска, идентификувани како шаховски фигури, а датирани во времето на владеење на царот Хувишке (II век).

Во V век во Индија настала посебна врста на воена игра на дрвена плоча која на санскрит го носи називот "чатуранга", а што значи четвороделен. Чатуранга, далечниот предок на денешниот шах, била игра која го одразувала поредокот на тогашната индиска војска, а која ја сочинувале 4 рода: пешадија, коњица, слонови и борни коли, а во средината се наоѓа раџа (крал) и неговиот советник мантрин (денешна кралица). Движењето на фигурите се одредувало со фрлање на коцка. Во VI век играта била прифатена од Персијанците („чатранг“), а од нив ја презеле во VII век Арапите и нарекувајќи ја „шатранџ“, во IX век ја пренеле во Шпанија. Според некои истражувачи, шахот води потекло од Кина или Средна Азија.

Во новиот век била создадена легендата според која шаховската игра се припишува на грчкиот јунак Паламед. Според легендата тој ја измислил играта за време на тројанската војна за да ја разбие досадата во текот на десетгодишната опсада. Сигурно е дека Грците и Римјаните не го познавале шахот.


[уреди] Воена симболика на фигурите

Шаховските фигури, освен кралот и кралицата, ги симболизираат четирите рода на војската: пешадија, коњица, слонови и борни коли. Таа симболика во преводите на разни јазици со текот на времето се изгубила.

Пионот или пешакот во германскиот е "der Bauer" (селанец), во англискиот "pawn", збор кој потекнува, преку англо-нормандскиот и францускиот, од латинскиот "pedon", што значи војник припадник на пешадија.

Фигурата "коњаник" (или витез) сеуште така се нарекува во англискиот јазик. Во рускиот јазик е коњ, во хрватски јазик "skakač", а во македонски се користи коњ или скокач.

Индиската фигура која го симболизира слонот, во Русија и денес се нарекува слон. Во Германија е "der Läufer", што значи тркач. Во македонскиот јазик се користи терминот "ловец", а во англискиот, "bishop" (бискуп), можеби поради сличноста на формата со бискупската капа.

Борната кола, чиј стар назив бил "кула", а се однесувал на дрвената кула која се користела при опсадите, денес, веројатно како промена во техниката на војувањето, е заменета со топ.

Кралот, персиски "шах", и го дал името на играта. До кралот стои фигура која на персиски се нарекува "ferz", што значи канцелар или везир. Овој назив се користи и во Русија. Во Европа ферз го сменил полот и се претворил во кралица или дама.

[уреди] Легенда

Една легенда ја поврзува шаховската табла со т.н. геометриски ред, чии својства будат восхит.

"Некогаш одамна си живеел еден цар по име Шерам кој сакал да го награди скромниот математичар Сеса за откритието на шаховската табла, па му рекол да бара што сака. Сеса рекол: Сакам да ми дадете за првото поле на таблата 1 зрно жито, за второто поле, 2 зрна жито, за третото 4, за четвртото 8 и така за секое следно два пати повеќе зрна од претходното поле. Царот се изненадил и рекол: Зарем само толку, па веднаш после ручекот ке ја добиеш својата вреќа со жито. Но, царските математичари сметале два дена, за да на крајот пресметаат колку зрна жито требало да му се предадат на Сеса, а тој број изнесувал: 18 446 744 073 709 551 615. Царот се замислил бидејки математичарите му соопштиле дека толку жито нема царството во залиха. По долго размислување царот го повикал Сеса и му рекол: Драг човеку јас несакам да те излажам ни за едно зрно, па затоа ти својата награда ке ја броиш заедно со моите слуги. Откако го слушнал тоа на Сеса му станало непријатно и пошнал да се извинува дека има итна работа, дека сестра му на другиот крај од царството е пред пораѓање, а мажот и умрел, на што царот се насмевнал и му дал богата награда, за да го шири гласот по светот за мислоствоста на царот Шерам."


[уреди] Правила на играта

Главна статија: Шаховски правила
Image:chess_zhor_26.png
Image:chess_zver_26.png
Image:chess_zver_26.png
Image:chess_zhor_26.png
Почетните позиции на фигурите
Име Буква Слика
Пион P ПионПион
Коњ N КоњКоњ
Ловец B ЛовецЛовец
Топ R Топ Топ
Кралица Q КралицаКралица
Крал K КралКрал

Резултатот во шаховската игра зависи исклучиво од вештината на играчот, а воопшто не зависи од среќата. Играчте најизменично влечат потези со цел да го матираат противникот. Правилата на денешниот шах се разликуваат од арапскиот шатранџ. Таблата и фигурите се еднакви, но правилата за движење се поинакви.

Секој играч започнува со 16 фигури: крал (1), кралица (1), топ (2), коњ (2), ловец (2) и пион/пешак (8). Еден играч игра со светли, односно бели фигури, а другиот со црни фигури, најизменично придвижувајки ги своите фигури, при што белиот има право на прв потег. Целта на играта е да се доведе противникот во позиција на шах-мат (шах-мат значи мртов крал). Шах-мат е ситуација кога кралот е нападнат и нема начин да се заштити или да се придвижи кон поле кое не е нападнато. Кога противникот е матиран, партијата се завршува со победа над противникот. Покрај шах-мат, кога е познат победникот, партијата може да заврши и со реми или пат позиција, кога резултатото е нерешен.

Пат е ситуација кога еден од играчите кој е на потез неможе да помрдне ниедна фигура.

Реми е ситуација кога ниеден играч неможе да даде мат на другиот играч, најчесто поради недостаток на фигури, или кога двајцата играчи ќе проценат дека неможат да го надиграат противникот. По таквата проценка се договара реми и се запишува 1/2:1/2, односно се дели поенот.

Некогаш постоело правило во случај на пат или реми да се смета дека двајцата играчи изгубиле, но со одлука на ФИДЕ решено е поенот да се дели.

[уреди] Шаховска нотација

Во општа употреба за бележење на шаховските партии и позиции денес е т.н. алгебарска нотација. Таа прв пат се појавила во еден француски ракопис од 1173 год., но во широка употреба е од XIX век. Во 1981 год. ФИДЕ ја воспоставил како стандард. Во земјите на англофонската област сеуште понекогаш се користи т.н. описна нотација.


[уреди] Сегашни најдобри играчи

[уреди] 10 најдобри играчи

Според рејтинг листата на ФИДЕ, за април 2006 најдобро рангирани се:


1. Топалов, Веселин 2804 Бугарија
2. Ананд, Висњанатхан 2803 Индија
3. Арониан, Левон 2782 Ерменија
4. Свидлер, Петер 2743 Унгарија
5. Леко, Петер 2738 Украина
6. Пономариов, Руслан 2738 Украина
7. Иванчук, Васили 2731 Украина
8. Морозевич, Александер 2730 Русија
9. Крамник, Владимир 2729 Русија
10. Гелфанд, Борис 2727 Израел

[уреди] Најдобри жени во шах

Според реитинг листата на ФИДЕ за април 2006 најдобро рангирани се:


1. Полгар Јудит 2711 Унгарија
2. Конеру Хумпи 2548 Индија
3. Костениук Александра 2540 Русија

[уреди] Македонски шахисти

Според реитинг листата на ФИДЕ најдобро рангирани македонски шахисти за април 2006 се:

1. Никола Митков 2561 Македонија
2. Владимир Георгиев 2535 Македонија
3. Трајче Недев 2516 Македонија
4. Александар Чоловиќ 2459 Македонија
5. Звонко Станојоски 2456 Македонија


[уреди] Листа на светски шампиони во шах

"Неофицијални" но широко признати шампиони (пре-шампионско доба):

"Официјални" шампиони:

"Неофицијални" но широко признати светски шампиони:

ФИДЕ светски шампиони после Гари Каспаров:

[уреди] Листа на светски шампионки во шах


[уреди] Надворешни врски

Веб-страна на шахот во Македонија (со анимирани партии од земјата и странство)