Орхон гол
Wikipedia-с
Хангайн нурууны Суврга хайрхан уулаас эх авч 1124км урсаад Сэлэнгэ мєрний баруун талд [[Сїхбаатар хот]]ын дэргэд нийлдэг хамгийн том цутгал нь юм. Усаа цуглуулах талбай нь 132835 ам. дєр.км бєгєєд энэ нь Сэлэнгийн манай нутагт дахь усаа цуглуулах тапбайн 47% болно. Орхон голын эхний хэсгийг Хангайн нурууны Байгалийн цогцолборт газарт багтаасан. Орхон эхний хэсэгтээ Улиастай голЦагаан Гїїт гол, Тонгорог гол, Цагаан гол, Улаан гол зэрэг олон голуудыг нийлїїлж авдаг. Мєн жаахан доошлоод зїїн талаасаа Тамир гол, Хавчуу, баруун гараасаа Нарийн гол (Хєгшин Орхон), Туул гол, Хараа гол, Ерєє гол, Шарын гол зэрэг олон голыг нийлїїлдэг. Дээд хэсэгтээ уулархаг газраар урсдаг, хєндийдєє хїрмэн чулуун гїн хацалтай, доод хэсэгтээ их єргєн болдог. Туул гол нийлсний дараа Орхон гол нь олон салаа болж уродаг, Голын єргєн нь ихэссээр 150 м хїрнэ. Ерєє гол нийлснээс хойш усны тєвшин нь хурдан дээшилдэг. Орхоны хєндий нь нугатай, тариалангийн ихээхэн талбайтай. Эрдэнэ зуу (Өвөрхангай)орчимд Орхоны усыг усжуулалтад ашигладаг. Энд 8150 га талбайг услах чадалтай. Услалтын системийн сувагбайдаг. Суваг дээр 528 квт чадалтай усан цахилгаан станц бии. Энэ бол манай улсын анхны усан цахилгаан станц юм. Орхон голыг Туулын адаг хїртэл усан замд ашиглаж болно гэж їздэг. Хєндий нь Их єргєсєж 10км, голын єргєн нь 250 м, усны гїн нь 3,5 м, урсгалын хурд нь 2,5 м/с хїрнэ. Усны сїлжээний нягтшил нь 0.08 км/км. 11-р сард хадаалж 130 орчим хоног хєлдїї байна. Гїн нь 3.5 м, урсгалын хурд нь 2.5 м/с хїрнэ. Орхоны адаг нь (Сїхбаатар хотын орчимд) 602 м єндєрт байдаг. Адаг хавьдаа усны дундаж урсан єнгєрєлт нь 116м3/с, урсацын модуль 0.76 л/с.км болдог. Усжуулахад ашигладаг. Орхонд зэвэг, цурхай, булуу цагаан, алгана, гутаар зэрэг загас бий. Орхон гол нь XVIII эууны "Халх журам" хуулиар хїрээний орчимоос амьтан агнахыг хориглосон газрыг цаад хил бож байв.