Ni'jlusen

Van Wikipedie

Wikipedie:Etalage
d'Olde Hulsterplas ien Ni'jlusen
vergroten
d'Olde Hulsterplas ien Ni'jlusen

Ni'jlusen (ok wel: Ni'jluusn; ok wel: Ni-jluuzn naor de spelling-Gallée [1] ; Nederlaands: Nieuwleusen) is een plaots ien Oaveriessel mit 5.983 ienwoners per 1 jannewaori 2006.[2] Nao de gemientelijke herindieling van 2001 is een groot gedielte töt de gemiente Dalsen gaon beheuren. Een aander diel is bi'j de gemiente Zwolle evoegd, waoronder de Lichtmis mit De Koperen Hoogte.

Inholdsopgaove

[bewark] Umgeving

Ni'jlusen lig an de N377 ("de Den Hulst"), tussen Asselt ien 't westen en De Balk ien 't oosten. De noordgreens is mit de gemiente Stappest; Ni'jlusen lig een endtien onder 't Staatsbos ien die gemiente. Ok mak de plaots diel uut van 't Oaveriessels Vechtdal. Ni'jlusen is een staonde rechthoek mit een noordelijk en een zudelijk gedielte en spörtvelden ien de midden. Ien Ni'jlusen-Noord he'j de Olde en Ni'je Hulsterplas. Ien Ni'jlusen-Zuud lig de kern de Karkenhoek mit de Grote Karke, 't olde gemientehuus en 't Palthebos, det vrogger ien 't bezit was van 't predikaantengeslacht Palthe.

[bewark] Geschiedenis

't Oosterveen, daoras Ni'jlusen mit begunnen, onderliend op een kaorte deur Janssonius (1658). Veengebieden bint broen. Klik um te vergroten.
vergroten
't Oosterveen, daoras Ni'jlusen mit begunnen, onderliend op een kaorte deur Janssonius (1658). Veengebieden bint broen. Klik um te vergroten.

Ni'jlusen is ontstaon ien de eerste helfte van de seumtiende eeuw. Ien die tied was het gebied tussen Lusen (tegenswoordig: Oldlusen), een plaotsien an de Vechte, en de Riest op de grèens mit Drenthe nog 'n roege streek mit hoogveenmoerassen. 't Hiele gebied van 't Oaveriessels Vechtdal, van Asselt töt an Koevern, stiet op een kaorte van Abraham Goos uut 't begun van de seumtiende eeuw anegeben as 't Veen; 't diel bi'j het latere Ni'jlusen hiet 't Ommer moer.

Ien 1631 wördden de Luessener Compagnie opericht deur ienwoners van Zwolle en Kampen um 't gebied boben Lusen, det töt de marke van Lusen beheurden, te ontginnen. De ontginning is veural ter hand eneumen deur pioniers uut Lusen. De eerste boerderieën van de ni'je plaots stunden an 't Pad, teengswoordig 't Oosterveen. Tussen 1640 en 1646 hef Zweer van Haersolte daor de havezathe Oosterveen ebouwd (ofebreuken ien 1862). Ien 1655 wördden d'r een huus an 't Oosterveen ezet veur een schoelmeister. Vanof 1659 wördden 't deupboek van Ni'jlusen bi'j ehölden. De eerste predikaanten bint uut Zwolle, Dalsen en Omm ehaald. De eerste Ni'jluusiger predikaant was domeneer Van Bercum, die ien 1663 kwaamp.

Ni'jlusen stund deur d'Ommerdiek (now de heufdstraote de Burg. J.P. Backxlaan) ien verbinding mit de noordelijke buurtschop De(n) Hulst (ien de volksmond Nulst enuumd). Deur Nulst leup de Dedemsvaort, anelegd deur Willem Jan Baron van Dedem. Ien 1969 is de vaort bi'j Nulst edempt en is daor de N377 anelegd. De buurtschop greuiden uut töt Ni'jlusen-Noord.

Ze denkt det lusen ien de name Ni'jlusen lo-essen (=holt-essen) zeggen wil.

[bewark] Bedrievigheid

Ien 1904 kwaamp op Nulst de fietsenfebriek van Union, die belaangriek veur de warkveurziening en de bleui van Ni'jlusen ewest hef. Ien meert 2006, nao een lange tied van perblemen veur 't bedrief, was 't ofeleupen mit Union op Ni'jlusen: de fabricage wördden deur 't Sociale Warkveurzieningsschop Larcom verplaotst naor een leegstaonde hal van dit bedrief ien Omm.

Ondaanks 't vört gaon van Union blif d'r veule industriële bedrievigheid ien Ni'jlusen deur de veurdelige ligging van de plaots. De industrieterreinen greuit en d'r wördt al jaoren ni'je woonwieken ebouwd. De zegswieze luudt: Ni'jluusn, vrogger wollen ze d'r nog niet begraven wörden en now gaot ze d'r woonen.[3]

[bewark] Cultuur

't Vroggere gemientehuus van Ni'jlusen
vergroten
't Vroggere gemientehuus van Ni'jlusen

Ien 1982 bestund Ni'jlusen 350 jaor en hebt ze de Historische Vereniging Ni'jluusn van vrogger öpericht. Dizze verieniging hef ien 1998 't museum Palthehof opend, waor vaste en lösse tentoonstellings oaver 't vleden van Ni'jlusen te bezuken bint.

Ien 't Grammofoonmuseum ku'j plaotenspeulers bekieken vanof de beguntied van de grammofoon, en naor olde opnaomes luustern.

Vanof 1925 speult ien Ni'jlusen de christelijke meziekverieniging de Broederband. Een christelijk koor uut Ni'jlusen bint de Hazeuzangers.

An 't Westende, een weg op de grèens mit Dalsen, stiet de meule Massier uut 1861; de leste van de zes meules die d'r op Ni'jlusen estaon hebt. Allennig de romp stiet er nog, mar ien 2006 gaot ze begunnen an een restauraotsie.

[bewark] Spört

Op Ni'jlusen bint veule spörtverienigings. D'r bint twie'j voetbalclubs, USV Nieuwleusen en SV Nieuwleusen. Ok he'j d'r een schietverieniging en een moatorclub. Volngs de gemiente Dalsen hef Ni'jlusen zölfs 't hoogste percentage maotereigenaors van 't hiele laand. [4]

[bewark] Taal

't Plat det ze op Ni'jlusen praot, wördt - krek as det van Stappest, De Vaort en Slagharen - wel töt het Zuud-Drèents erekend. [5] [6] Mar umdet Ni'jlusen ien Oaveriessel en ien de diels Sallaands praotende gemiente Dalsen lig, wördt 't Ni'jlusens ok wel as Sallaands eziene. [7]

De dialectkenner Harrie Scholtmeijer schöf de taal van 't dörp bi'j 't Noord-Oaveriessels en niet bi'j 't Sallaands (veur wat Oaveriessel an giet: hi'j zeg hiermit niks oaver verwaantschop mit de dialectvariaanten ien Drenthe). [8]

De dialectoloog Hendrik Entjes, die de leste periode van zien leben op Ni'jlusen woonden, hef 't volgende ezegd oaver de taalsituaatsie op 't dörp:

  • "[Nieuwleusen] heeft een oud gedeelte, in het zuiden, en een nieuw gedeelte, ontstaan toen de Dedemsvaart gegraven werd. Dat heette vroeger De Hulst. Daar had je oude boerderijen op zandkoppen die boven het veen uitkwamen. Maar De Hulst is nooit uitgegroeid tot een duidelijke veenkolonie. Nu heb ik hier indertijd RND-opnamen gemaakt [Reeks Nederlandse Dialectatlassen, red.]. Eén in Nieuwleusen en één in De Hulst. Maar nu ik die met elkaar vergelijk, merk ik dat ik indertijd in De Hulst zegslieden heb gehad die van die oudere boerderijen kwamen. En als ik naar mensen ga die afstammen van die veenmensen, van toen de Dedemsvaart gegraven werd, dan is daar een duidelijk dialectverschil. En hier zegt men dan: er is wel enig verschil tussen noord en zuid. Maar dan bedoelt men: tussen de afstammelingen van de oude bewoners en hen die hier later zijn komen wonen. [...] De oude Vechtstreek zegt bijvoorbeeld etten, maar in de Veenkolonies vind je eten. Ik denk dat dat uit Drente komt. En van die kolonietaal probeer ik iets terug te vinden. Je kunt dan van een Veenkoloniaals in Overijssel spreken." [9]

Ni'j luusen mien dörpien, gedicht deur H. Sterken Rzn

Ni'j luusen mien dörpien ik hoale van oe
En 'k blieve oe trouw as mien va en mien moe
Ja veule geslachten die deden heur wèrk
En maakten Ni'j luusen zo groot en zo stèrk

De boeren die bint er behoedzaam en bi'j
En hoalt heur bedrief van de àrmoede vri'j
Die ligt doar zo mooi ien heur gruun witte kleur
Ienvoudig en deegluk, een bloemhof d'r veur

En d' industrie die hier bedrievigheid bracht
Ni'j luusiger jonges die 't uut hebt edacht
Die gruuijden hier op tut een heel hoge stàànd
Mar bleven toch altied hier kiender van 't làànd

En woor ik ok kome en woor ik ok goa
Ni'j luusen mien dörpien det lig mi'j zo noa
Ja woor ien de wereld de plicht mi'j ok röp
Ni'j luusen blif 't dörpien woor 't hàrte veur klöpt
(1958)

[bewark] Kunnigheid

Ien dizze lieste vin ie bekende mèensen die op Ni'jlusen woont, of ewoond hebt.

  • Anita Berry (?), zangeres, had een hit mit 't liedtien Middellandse Zee
  • Benjamin Boers (1871-1952), communistisch predikant
  • Sander Borgers (1917-1985), NSB'er en SS'er
  • Willem Jan Baron van Dedem (1776-1851), leut de Dedemsvaort graoven
  • Johan van Dorsten (1926), romanskriever
  • Hendrik Entjes (1919-2006), hooglerer Nedersaksische taal- en letterkunde
  • Piet Kalteren (1939), dichter
  • Jan Arend Palthe (1727-1803), predikaant en grondbezitter
  • Hendrik Sterken Rzn (1915), dichter en schriever oaver streekgeschiedenis
  • Prof. Dr. Eric Sudhölter (1954) hooglerer an de Landbouwuniversiteit te Wageningen
  • Prof. Dr. Jan Waterink (1890-1966), Geriffermeerd predikant; hooglerer pedagogie en psychologie an de Vrije Universiteit te Amsterdam
  • Aalt Westerman (1951), streektaalzanger

[bewark] Schrieveri'je

Ien dizze lieste vin ie boeken die oaver Ni'jlusen gaot.

  • Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie
  • Hengeveld-van Berkum, G., Kreule-Kok, G. & de Weerd, J.W. (saemenstelling) (1992), Boerderijen toen, en nu..., Ni'jlusen: Ni'jluusn van vrogger
  • Koman, Ruben A. (2006), Dalfser Muggen: Volksverhalen uit een Overijsselse gemeente. Mondelinge overlevering, volksgeloof en vertelcultuur in Dalfsen, Hoonhorst, Lemelerveld, Nieuwleusen, Oudleusen e.o., Bedum: Profiel Uitgeverij (i.s.m. de IJsselacademie, Kampen)
  • Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2006), "Zo zegge wi'j det" van A tot Z! Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen, Nieuwleusen: The Readshop J. Hilbrink
  • Sterken Rzn, H. (1976), Ni'j luusen mien dörpien, Ni'jlusen: eigen beheer
  • Visscher, Wim (2005), Heeren van de Ligtmis: Geschiedenis van de Leusener Compagnie, het begin van Nieuwleusen en het Oosterveen, Gouda: H&K Uitgevers

[bewark] Verwiezings

  1. Scholtmeijer, Harrie (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv.
  2. Gemeentegids Dalfsen 2006-2007
  3. Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie (bladziede 35)
  4. http://www.dalfsen.nl/web/show/id=47372
  5. http://taal.phileon.nl/kaart/nedersaksisch.php
  6. http://taal.phileon.nl/kaart/daan.php
  7. http://www.meppelercourant.nl/index.php?dir=6&art=2948620.htm
  8. Scholtmeijer, Harrie (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv.
  9. http://www.meertens.knaw.nl/vdw/2000.1/entjes.html

[bewark] Buten dizze webstee

Interwiki's