John Donne
Van Wikipedie
John Donne (Londen, 1572 – Londen, 31 meert 1631) was een dichter, skriever en predikaant die de Engelse Renaissance in de tied van Elizabeth en Jacobus luuster bi’jzetten.
Inholdsopgaove |
[bewark] Skoele
Donnes olders waarn kattelieken in een tied det de Anglicaanse Karke in-esteld was en ‘paapse’ meensen vake vervolgd worden. Zien moe stamden of van de humanist Thomas More en zien va stamden uut een olde Welse femilie. Hi’j worden thuus eskoeld en gung daornao naor de universiteit. Hi’j studeerden niet fermeel of, want dan mos ie de Engelse monarch as heufd van de karke erkennen. Vervolngs hef hi’j waorskienlik in Europa rond ereisd. In de jaoren 1590 stapten Donne aover op ’t Anglicanisme. In 1591 begunden hi’j an een rechtnstudie. Zien eerste dichtbundels, Satires en Songs and Sonnets, gungen rond onder zien kameraoden.
Op zuuk naor roem en ienvloed naamp hi’j diel an ekspedietsies teung de Spanjaorden, en hi’j kwaamp te warkn veur de hoge staotsman Sir Thomas Egerton. Dizze bracht hom ’t parlement in. Hi’j skreef veul gedichten, miest naor Lati’jns veurbeeld, mar oorspronkelijk van aord deur zien skarpe verbeelding.
[bewark] Brulfte
Um zien charme en wit (onderholdende, geleerde humor) mochtn de vrouwgies hom geern lieden. In 1601 trouwden hi’j mit Anne More. Zie duurden veur de brulfte gien toestemming te vraogen van heur va, Sir George More, umdet zo’n belaangriek man ’t mit ’t huwelik niet iens zol hebben ewest. Annes va leut Donne een tiedlaank opsluten toen as hi’j heurden van de trouweri’je, en Donne raakten zien anstelling bi’j Egerton kwiet. In de jaoren die volgdn had hi’j ’t slim lastig um zien femilie te onderholden. In 1609 betaalden Annes va dan toch de bruidsschat.
Donne reisden in Fraankriek en Italië, en terogge in Engeland lik ’t det hi’j stokken hef helpen skrieben die teeng kattelieken ericht waarn. Hi’j skreef een propagandastok veur keuning Jacobus, Pseudo-martyr (1610), en worden hierveur töt doctor in de letteren benuumd deur de universiteit van Oxford. Ok penden hi’j een satirisch stokkien teeng de jezuïeten, Ignatius his Conclave (1611).
[bewark] Geleuf
Donne hef een melancholisch man ewest, die overwoong hef homzölf ’t leben te benemen. In ’t wark Bianthanatos (van ’t Grieks veur zölfmoord) skreef hi’j aover de redens die een zölfmoord rechtveerdigen konden. Donne’s stried had ok mit ’t geleuf te maken: hi’j vuulden hom niet van zien eing heil verzekerd. Uut zien wark sprek een grote morele ernst, en hi’j höld hom bezig mit de perblemen tussn de Anglicaanse en de Rooms-Kattelieke Karke. Hi’j hef eskrebem det elke karke die de kristelijke beginselen hooghöld wal een waore karke mos weden. Tussen 1607 en 1613 skreef hi’j religieuze gedichten die töt de beste in de Engelse literetuur erekend worden.
Er worden op an-edrongen det Donne veur de Karke van Engelaand an ’t wark gaon, mar hi’j vuulden hom niet weerdig en wol liever seculier wark, det hi’j aal niet vienden kon. Zöls de keuning leut weetn det hi’j Donne veur de karke an ’t wark hebben wol.
[bewark] Bi’j de karke
In 1611 kwaamp Donne veur Sir Robert Drury te warkn, daor as hi’j mit deur Fraankriek en de Lege Landn reisdn en die Donne’s femilie herbargdn. Donne skreef varzn bi’j trouweri’jen en aoverliedns, waoronder ’t aoverliedn van Drury’s dochtertien Elizabeth. Hi’j zat opni’j in ’t parlement en bleef perbeern um bi’j de staot in dienst te koem’m in plaots van bi’j de karke. Uuteindelek voltooidn hi’j zien Griekse en Hebreeuwse studies en een stok Essayes in Divinity, en hi’j worddn in 1615 töt diaken en priester ewi’jd. Al rap worddn hi’j benuumd töt predikant van de koning en kreeg hi’j een theologische graod van de universiteit van Cambridge. Zien honderdzestig aover-ebleebm preekn wordn tot op de dag van vandage lezen.
In 1617 kwaamp Donne’s vrouwe in ’t kraombed uut de tied. Dit speuldn zien gezondhied partn. In een karkelek-poletieke functsie reisdn hi’j naor Duutslaand, en in 1621 worddn hi’j anesteld as deekn van St. Paul’s Kattedraal, daor as hi’j zien belangrieke wark sekuur uutvoerdn. Erstellende van een slimme koorts skreef hi’j Devotions upon Emergent Occasions (1624). In de leste jaorn van zien leebm störvn verskilnde vriendn, kiender en zien olde moe. Nao zien dood worddn Donne begraobm in St. Paul’s, daor as nog altied een beeld van hom te bekiekn is.
[bewark] Arfgoed
Bi’j leebm was Donne as predikaant ’t miest bekend. Postuum worddn in 1633 zien Poems uutegeebm. In 1640 publeseerdn Izak Walton een Life van Donne. Binn’n neengtig jaor nao zien dood bent Donne’s Poems seubm keer herdrokt; daarnao waarn de meensn minder drok op zien wark. Vanof de neengtiende en veural in de twintigste eeuw is der een ni’je, grote belangstelling ontstaon veur Donne’s proza en gedichtn. T.S. Eliot stund met zien stok The Metaphysical Poets an de wieg van een ni’je appreciaatsie van de metafysische dichters zoas Donne. Een kenmark van de metafysische poëzie, daoras Donne de grootste exponent van was, is de conceit, de var uut-ewarkte metafoor die vake netuurkundige veurbeeldn gebruukt.
Een beruumd prozafragment det Donne hef eschreebm komp uut aoverdenking 17 in Devotions upon Emergent Occasions: "Gieniene is een Eilaand, det allennig uut homzölf bestiet; iederiene is een stokkien van ’t Vastelaand, van ’t gehiel; as een Klute deur de Zee wegespuuld wordt, is Europa daor minder umme, net as wanneer een hiel stok Kuste wegespuuld wordt, net as wanneer ’t Huus van oen kameraodn of oen eing huus wegespuuld wordt; ieder zien dood nimt iets van mi’j weg, umdet ik betrökkn binne bi’j ’t Meensdom; En vraog daorumme nooit wie as ze koomt haaln; Ze koomt veur oezölf."
[bewark] Gedicht mit vertaoling
Een religieus gedicht van John Donne, hier mit vri’je Drèentse vertaoling, is A Hymne to God the Father, ok To Christ of Christo Salvatori eheetn:
Wilt thou forgive that sinn, where I begunn,
Wilt thou forgive those sinns through which I runn
|
Vergeeft mien zundn, vanof det ik begundn,
Vergeeft de zundn die a’j licht hebt evundn,
|
Wilt thou forgive that sinn, by which I’have wonne
Wilt thou forgive that sinn which I did shunne
|
Vergeeft mien zundn, daor a’k mien naobers
Vergeeft de zundn die ’k eebm wus te laotn
|
I have a sinn of feare that when I have spunn
Sweare by thy self that at my Death, thy Sunn
|
Mien zunde is de angst det a’k de tied verlaote
geeft mi’j oen woord det, as ik starv’, oen Zunne
|
Drèentse vertaoling: Ni’jluuseger, 2006
[bewark] Bronn’n
- The New Encyclopædia Britannica
- Grierson, Herbert J.C. (red.), Donne: Poetical Works, Oxford University Press, 1971
- Leebmsbeschrieving op Luminarium