Angola
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
|
|||||
Moto Kombëtare: Virtus Unita Fortior1 | |||||
Gjuhë zyrtare | Portugalishtja | ||||
Kryeqyteti | Luanda | ||||
Sistemi | Republikë | ||||
President | José Eduardo dos Santos | ||||
Kryeministër | Fernando da Piedade Dias dos Santos | ||||
Sipërfaqja -totale -ujore |
1,246,700 km² - ( 22 -ta) ~ 0 % |
||||
Popullsia - Totale - Dendësia |
10,978,552 (Korrik 2004) - ( 71 -ta) 8.6 b. / km² |
||||
HDI (2003) | 0.445 (160 ), i ulët | ||||
Monedha | Kvanza (AOA) 1 Kwanza=100 lvei |
||||
Zona kohore | UTC + 01:00 | ||||
Pavarësia nga Portugalia |
11 Nëntor 1975 - (shpallur) |
||||
Në OKB nga | 1 Dhjetor 1976 | ||||
Himni kombëtar | Angola Avante! | ||||
Kodi i internetit TLD | .ao |
||||
Prefiksi telefonik | +244 |
||||
redaktoni |
Vendi thirret Republika e Angolës (portogalisht: República de Angola) dhe ndodhet në jug-perëndim të Afrikës. Angola kufizohet në veri me Namibinë , pastaj vijën Zambia , Republika Demokratike e Kongos dhe pjesa perëndimore përshkruhet nga Oqeani Atlantik. Emri Angola rrjedhë nga titulli i kryeparit të Mbretërisë së Kongos. Vendi e morri këtë emër pas zbarkimit të parë të portugezëve në bregdetin e kësaj pjesë të Atlantikut. Pavarësinë Angola e ka arritur në vitin 1975 nga portugezët.
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Historia
- Artikulli kryesor : Historia e Angolës
Më 1483 portugezët zbarkojnë dhe vendosen pran lumit Congo, ku edhe më vonë krijohet Kongo. Shteti i Kongos shtrihej nga Gaboni (i sotshëm) deri në veri tek lumi Kwaza në jug. Portugali më 1575 krijon kolonin portugeze të Luandës të bazuar në tregtinë e skllaveve. Ngadalë diku duke paguar e diku me luftë, portugezët deri në fund të shekullit XVI fusin nën kontroll rripin e bregdetit të Atlantikut. Gjatë kësaj kohe krijojnë kolonin e Angolës. Holandezët okupojnë Luandën prej 1941-48 për të krijuar një shtet i kundërpërgjigje portugezëve. Më 1648 Portugalia merr përsëri nën kontroll Luandën në vitin dhe përgatitet për pushtimin e Kongos dhe Ndongos. Këtë portugezet edhe e arrijnë në vitin 1671 mirëpo kontrollin e plotë administrativ e arrijnë gjatë shekullit XX. Më 1951 kolonia sillej si e pavarur dhe thirrej Afrika Perëndimorë Portugeze. Pas që Portugalia refuzoi de-kolonializmin në këtë pjesë fillojnë të veprojnë disa lëvizje për pavarësi si:
- Lëvizja Popullore për Çlirimin e Angolës (Movimento Popular de Libertação de Angola MPLA) e organizuar nga bazat përreth Kimbundu-s dhe racës së përzier “intelligentsia of Luanda” në bashkëpunim me partin komuniste në Portugali dhe bllokun lindorë.
- Fronti Nacional Çlirimtar i Angolës (Frente Nacional de Libertação de Angola, FNLA) me e baza etnike të popullsisë së regjionit Bakongo e mbështetu nga ShBA-ja dhe regjimi Mobutu në Zairë, dhe
- Unioni Nacional për Pavarësi Totale (União Nacional para a Independência Total de Angola, UNITA) e udhëhequr nga Jonas Malheiro Savimbi në baza etnike nga regjioni i Ovimbundu-it në qendër të vendit.
Pas 14 viteve lufte për pavarësi, Angola fiton pavarësinë më 1975-ën. Portugezet i japin forcat lëvizjes së inspiruar marksiste MPLA e cila mbështetej nga Bashkimi Sovjetik. Pas kësaj eshalonë situata dhe fillon lufta civile ndërmjet MPLA, UNITA dhe FNLA. Më 1976 FNLA e humbë luftën kundër kombinimit MPLA dhe trupave Kubane duke i lënë në luftë Marksistët e MPLA-së dhe të ndihmuarit nga perëndimi UNITA.
Në viti 1991, fraksioni vendosi që Angola ti kthehet sistemit shumë partiakë, mirëpo pas që presidenti i tanishëm (2005) José Eduardo dos Santos i lëvizjes MPLA fajësohej nga OKB-ja për pështëllime, në Angolë shpërthejnë prapë luftimet.
Më 1994 arrihet marrëveshja (Lusaka protocol) në mes të qeverisë dhe UNITA-së me qëllim që UNITA të inegrohet në qeverisjen e shtetit. Në vitin 1997 instalohet një qeveri e përbashkët, mirëpo që në fund të 1998-së shpërthejë luftime të ashpra duke i larguar nga vendbanimet mijëra banorë.
Më 22 shkurt të 2002-ës mbytet presidenti i UNITa-së dhe më këtë merr fund edhe lufta në mes të fraksioneve. UNITA e pranoni veten si kryesuese e Opozitës. Siç duket situata politike tani është e qetë, ndërsa Presidenti dos Santos po e vazhdon procesin e filluar (1997) për krijimin e paqes me demokraci.
Ndër problemet kryesore të Angolës janë të drejtat e njeriut, fushat e minave si dhe aksionet e kaçakëve të lëvizjes (Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda). për ndarje në enklavën Cabinda
Angola, sikurse shumë vende të Saharës preket shpesh nga sëmundjet infektuese të shkretëtirës. Gjatë prillit të 2005-së në Angolë u përhapë virusi Marburg që për një kohë të shkurtë morri dheun.
[redaktoni] Politika
- Artikulli kryesor : Sistemi shtetëror
[redaktoni] Njësit Administrative
- Artikulli kryesor : Njësit administrative
Angola ndahet në 18 njësi administrative (Província):
|
|
|
[redaktoni] Gjeografia
- Artikulli kryesor : Gjeografia
Sipërfaqja e përgjithshme e Angolës është 1,246,700 km2 dhe shtrihet rreth koordinatave gjeografike 12 30 J, 18 30 L.
Vija bregdetare e Angolës është 1,600 km (diku pesë herë më e gjatë se Bregdeti Shqiptar) ndërsa kufiri tokësorë 5,198 km i gjatë.
Klima në pjesën jugore dhe përgjatë bregdetit deri në Luandë, është klimë gjysmë shkretinore, ndërsa në veri mbajnë temperatura të ulëta me thatësira sezonale (Maj-Tetor) dhe reshje po ashtu sezonale që fillojnë në Nëntor e vazhdojnë deri në Prill.
Relievi i Angolës përshkruhet nga vija e ngushtë bregdetare, hapësirë e cila ngritët shpejt në lartësia dhe përfundon në rrafshnaltën e gjerë në brendi të vendit. Pika më e ultë e relievit është përgjatë bregdetit dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 2,620 metrave në pikën e quajtur "Moro de Moko" (ang.:Morro de Moco), në pjesën perëndimore në brendi të vendit.
[redaktoni] Ekonomia
- Artikulli kryesor : Ekonomia
[redaktoni] Demografia
- Artikulli kryesor : Demografia
[redaktoni] Kultura
- Artikulli kryesor : Kultura
Telekomunikacioni Transporti Ushtria Turizmi Qeveria Kryetari Parlamenti Ministria
[redaktoni] Lidhje të jashtme
- Library of Congress Portals on the World - Angola
- CIA - The World Factbook -- Angola
- AngolaPress - Angolan News Agency (portugalisht, frangjisht dhe anglisht)
![]() |
Ky artikull nga Gjeografia e Afrikës është një faqe cung. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar. |
Afrika e Jugut · Afrika Qendrore · Algjeria · Angola · Benini · Botsvana · Bregu i Fildishtë · Burkina Faso · Burundi · Çadi · Egjipti · Eritrea · Etiopia · Gaboni · Gambia · Gana · Guineja · Guineja Bizare · Guineja Ekuatoriale · Kameruni · Kenia · Kepi i Gjelbër · Komoros · Kongo (Rep.) · Kongo (RD) · Lesoto · Liberia · Libia · Madagaskar · Malevia · Mali · Maroku · Mauritania · Mauritius · Mozambiku · Namibia · Nigeri · Nigeria · Ruanda · Sao Tome dhe Principe · Senegali · Sejelles · Siera Leone · Somalia · Suazilandia · Sudani · Tanzania · Togo · Tunizi · Uganda · Xhibuti · Zambia · Zimbabveja