Алишер Навоӣ

From Википедиа

Алишер Навоӣ
Алишер Навоӣ

Навоӣ Низомиддин Алишер (9.02. 1441, деҳаи Давлатободи наздики Ҳирот — 3. 1. 1501, Ҳирот), шоир ва мутафаккир, асосгузори адабиёти класcикии ӯзбак, ходими давлатй. Навоӣ дар осори ӯзбакии худ «На'вой> ва дар ашъори тоҷикиаш «Фонй» тахаллус кардааст. Падари Навои — Ғиёсуддини Кчкина аз амалдорони дарбари Абулкосим Бобур (хукмр. 1449—57) буд. У ба адабнёт шавки зиёд дошт ва бо ахли завк. сухбатхо меорост. Модараш аслан аз Қобул буда, дар хонадони Темуриён дояи кудакони онхо будааст. Навоиро дар 4-солагй ба мактаб доданд. Вай бо хокими ояндаи Хуросон Хусайни Бойқаро (хукмр. 1470—1506) дар як чо тарбия гирифт. Дар мактаб ба Навои мувофики анъзнаи он замон, бар замми хату савод ва заруриёти динй, «Бӯстон» ва «Гулистон»-и Саъди, инчуяин «Мантш$-ут-тайр»-к Атторро низ таълим додаанд. Аз гуфтаи худи Н. бармеояд, ки тахеили расмии у ба забони форси ва арабй гузашта-аст. Аммо тах)сили Н. дар Хирот дер давом накард. Баъди вафоти Шохрух (хукмр. 1409—47) байни авлодони Темур (хукмр. 1370—1405) барои точу тахт муборизан тезу тунде cap шуд ва падари Н. аз 'Ин ыизоъхо ба танг омада, мачбу.ран бо оилаи худ ба тарафи Ирок, фи-рор кард ва муддате дар ш-дои Тафт ва Шероз аиста с. 1452 боз ба Хирот баргашт ва бо фармони Бобур хокими Сабзвор таъин шуд. Дар тули ин мухочират Н. тахеи-ли илмро давом дода, дар бароба-ри улуми расмй аз Хоча_ Юсуфи Бурбон илмн мусикиро омухт. Дар синни 12-солагй аз падар махрум

гашт. Уро Бобур ба тарбияи худ гирифта, с. 1457 ба Машхад бурд. Н. дар Машхад низ х,амрох,и Х.У" сайнл Бойкаро дониши худро дар сохаи фалсафа, мантик, риёэиёт ва адабиёт такмил дода, бо : шоирони номй Сайд Х>сани Ардашер, Камо-ли Турбатй вохурд. Фаъолияти эчо-дии Н. дар синни 10—112-солагиаш ороз ёфтааст. Дар 15-солагй уро чун шоир'И зуллисонайн шннохтанд. Н. с. 1464 ба Хирот .6ap.ra.inra аз Номй ялми кофияро таълим гирифт. Аммо зиндагии Н. дар Хирот дер ■напоид, Хокими нави Хуросон Абу-саид (хукрм. 1454—69) уро аз му-холифони худ дониста, молу мул-кашро мусодира карда, с. 1466 ба Самарканд бадарга намуд. Н. дар Самарканд бо олимону адибон ва намояндагони ахли санъати он чо шиносок пайдо кард. Хокими Са¬марканд, ки бо тахалл. «Вафой» шеър мегуфт, H.-DO дастгирй намуд. Н. дар ин шахр омухтаии назарияи адабиётро чиддан давом дода, илми фикдро аз Фазлулловд Абулайс таълим гирифт. У бо Амир Шайха-ми Сухайлй вомехурад ЕЭ х.а<р ду дустони чонй шуда-нд. Дар Самар¬канд Н. аз чихати моддй тангй ка-шида бошад хам, аз чихати дониш ва касби шоирй хеле камол ёфт. С. 1479 дар Хирот Хусяйни Бойкаро ба сари хокимият омад ва Н.-ро ба дарбор даъват кард. Н. тахеилашро дар Самарканд кагь намуда, ба Хирот баргашт ва ба муносибати иди рамазон дар мадхи Хусайни Бойкаро бо радифи «хилол» каси-дае навишта, аз мукаррабони сул-тон гардид. С. 1469 аввал мухрдори давлат таъин гардид ва баъдтар (1472) вазифаи вазир ва унвони амирро сохиб шуд. Вале кашмака-шу низоъ ва хабаркашиву хасадба-рии ахли дарбор Н.-ро ба танг авар-данд. У с. 1476 аз хидмати давлатй даст кашид ва с. 1477 Чомиро пир баргузида, вориди фирк.аи Накш-бандия гардид. Вале с. 1479 уро мачбуран хокими Хирот таъин кар-данд. Н. бо тарзи давлатдорзш Ху-сайни Бойкаро, ки аксар вакти худ¬ро ба айшу нуш сарф мекард, ро-зи набуд ва пеши онро гирифтанй мешуд. Аз ин ру, султон бо мак,-са-ди аз пойтахт дур кардан уро зи-мистони с. 1487 хокими яке аз ви-лоятхои дурдаст —Астаробод таъин кард. Н. с. 1489 ба Хирот баргаш-та ва робитаашро аз дарбор канда, то охири умр ба таълифу тасниф машрул _шуд. Н. самараи фаъолия¬ти снеси, илмй ва адабии худро сарфи ободонин мамлакат, сохтмони бинохои хайрия ва осоишу пешраф¬ти мардум карда буд.