แสตมป์
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

แสตมป์ หรือ ตราไปรษณียากร (อังกฤษ: postage stamp) ใช้เป็นหลักฐานการชำระเงินค่าบริการไปรษณีย์ มักมีเป็นกระดาษรูปสี่เหลี่ยมสำหรับติดบนซองจดหมาย แสตมป์ที่มีรูปร่างหรือทำจากวัสดุอื่นก็มีปรากฏให้เป็นบ้าง
แสตมป์มักพิมพ์มาในรูปแผ่น หรือชีท ประกอบด้วยแสตมป์หลาย ๆ ดวง ส่วนใหญ่อยู่ระหว่าง 20 ถึง 120 ดวง มีการปรุรู รอบดวงแสตมป์เพื่อความสะดวกในการฉีกออกจากแผ่น รอยฉีกที่ได้เรียกว่า ฟันแสตมป์ ด้านหลังแสตมป์มีกาวฉาบอยู่ กระดาษที่ใช้พิมพ์แสตมป์มักมีสิ่งที่ใช้ป้องกันการปลอมแปลง เช่น ลายน้ำ (watermark) หรือ ด้ายสี
เมื่อแสตมป์ถูกใช้งานบนซอง จะมีการประทับตรา เป็นเครื่องหมายบนดวงแสตมป์โดยไปรษณีย์ เพื่อไม่ให้นำกลับมาใช้ใหม่
การสะสมแสตมป์เป็นงานอดิเรกที่นิยมมากอย่างหนึ่ง
สารบัญ |
[แก้] ประวัติศาสตร์
แนวคิดเรื่องการใช้แสตมป์เป็นค่าไปรษณีย์ริเริ่มโดยนาย เจมส์ ชาลเมอส์ (James Chalmers) ชาวสกอตแลนด์ เมื่อประมาณปี พ.ศ. 2377 (ค.ศ. 1834) ซึ่งความคิดดังกล่าวก็ได้รับการยอมรับต่อมาใน พ.ศ. 2382 และเมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2383 ก็ได้ออกแสตมป์ดวงแรกของโลกคือ แสตมป์เพนนีแบล็ก (Penny Black) มีราคาหน้าดวง 1 เพนนี ซึ่งเป็นอัตราค่าไปรษณีย์สำหรับจดหมาย สามารถส่งได้ทุกปลายแห่งด้วยอัตราเดียวกัน เนื่องจากสหราชอาณาจักรเป็นประเทศแรกที่ออกแสตมป์ สหภาพสากลไปรษณีย์ (Universal Postal Union หรือ UPU) กำหนดให้สหราชอาณาจักรเป็นชาติเดียวที่ยกเว้นไม่ต้องพิมพ์ชื่อประเทศบนดวงแสตมป์ดังเช่นของประเทศอื่น ๆ
แสตมป์ชุดแรกของไทย คือ แสตมป์ชุดที่หนึ่ง หรือ ชุดโสฬศ ออกเมื่อวันที่ 4 สิงหาคม พ.ศ. 2426 ประกอบด้วยแสตมป์ราคา หนึ่งโสฬส (ครึ่งอัฐ), หนึ่งอัฐ, หนึ่งเสี้ยว (สองอัฐ), หนึ่งซีก (สี่อัฐ), หนึ่งสลึง (สิบหกอัฐ) แสตมป์อีกดวงราคาหนึ่งเฟื้อง (แปดอัฐ) มาถึงล่าช้าและไม่มีการใช้งานจริงทางไปรษณีย์ แสตมป์ชุดนี้ออกแบบและพิมพ์ที่บริษัท วอเตอร์โลว์แอนด์ซันส์ (Waterlow and Sons) กรุงลอนดอน สหราชอาณาจักร ในช่วงนั้นไทยยังไม่ได้เข้าร่วมเป็นสมาชิกสหภาพสากลไปรษณีย์ แสตมป์ชุดนี้จึงยังไม่มีชื่อประเทศปรากฏบนดวง
[แก้] ประเภทของแสตมป์
- แสตมป์ทั่วไป (definitive stamp) เป็นแสตมป์ที่พิมพ์เพื่อนำมาใช้งานไปรษณีย์เป็นหลัก สำหรับประเทศไทยเรียก แสตมป์พระบรมฉายาลักษณ์ เนื่องจากมีรูปพระมหากษัตริย์ไทยบนดวงแสตมป์ มักมีหลายราคา โดยแต่ละราคารูปมีแบบเหมือนกัน, มีจำนวนที่พิมพ์สูง และอาจมีการพิมพ์เพิ่มเติมหลายครั้ง. ปัจจุบันมีการใช้รูปอื่น ๆ เช่น รูปธงชาติ และรูปช้าง บนดวงแสตมป์ด้วย
- แสตมป์ที่ระลึก (commemorative stamp) เป็นแสตมป์ที่พิมพ์ขึ้นในโอกาสต่าง ๆ และพิมพ์เป็นจำนวนจำกัด เมื่อจำหน่ายหมดไปก็ไม่มีการพิมพ์เพิ่ม มีได้หลายลักษณะ เช่น
- เป็นที่ระลึกโอกาสครบรอบเหตุการณ์ที่สำคัญ หรือ วันครบรอบของบุคคลสำคัญ
- เป็นที่ระลึกงานต่าง ๆ เช่น งานกาชาด หรือ วันสำคัญของปี เช่น วันสงกรานต์ วันวาเลนไทน์
- สำหรับเผยแพร่เรื่องต่าง ๆ ไม่ว่าจะเกี่ยวกับ ธรรมชาติ, งานศิลปะ เช่น แมวไทย, จิตรกรรมฝาผนัง, อุทยานแห่งชาติ เป็นต้น แสตมป์ประเภทนี้มีอีกชื่อเรียกว่า แสตมป์พิเศษ (special stamp)
นอกเหนือจากนี้แล้ว แสตมป์บางแบบอาจมีชื่อเรียกเฉพาะ เช่น
- แสตมป์ส่วนตัว (personalized stamp) คือแสตมป์ที่ด้านข้างมีภาพอื่นซึ่งผู้ที่ซื้อแสตมป์ สามารถนำมาใส่ได้ เช่น ภาพถ่าย ซึ่งตามงานแสดงต่าง ๆ ที่ไปรษณีย์ไปเปิดให้บริการในช่วงหลัง ๆ มักมีบริการถ่ายรูปเพื่อพิมพ์ลงบนแสตมป์ส่วนตัวด้วย แสตมป์ดังกล่าวสามารถใช้จริงทางไปรษณีย์ได้ แต่ต้องติดส่วนที่เป็นภาพถ่ายและแสตมป์ไปคู่กัน
- แสตมป์พิมพ์แก้ (overprint) เป็นการนำแสตมป์ที่มีอยู่แล้วมาพิมพ์แก้เนื่องในโอกาสต่าง ๆ ได้แก่
- พิมพ์แก้เป็นที่ระลึกในบางโอกาส ดังเช่นงานกาชาดบางปี
- พิมพ์แก้ราคา (surcharge) ใช้กรณีที่ไปรษณีย์ขาดแคลนแสตมป์บางราคา ก็อาจนำแสตมป์ราคาอื่นที่มีอยู่ในคลังมาพิมพ์แก้ราคาใหม่ และใช้งานระหว่างที่รอแสตมป์ราคาที่ขาดแคลนพิมพ์เสร็จ พบมากในแสตมป์ยุคแรก ๆ ที่การพิมพ์และการขนส่งใช้เวลานาน
- แสตมป์ตลก (error หรือ variety) แสตมป์ที่มีความผิดปกติระหว่างการพิมพ์ ซึ่งอาจเกิดขึ้นด้วยความบังเอิญเพียงบางแผ่น เช่น หมึกเลอะ, ปรุรูเคลื่อน, พิมพ์ซ้ำ หรือเกิดจากรอยตำหนิบนแม่พิมพ์ ซึ่งมีผลให้แสตมป์ตรงตำแหน่งดังกล่าวของทุกแผ่นมีความผิดพลาดทั้งหมด
[แก้] ของสะสมอื่นที่เกี่ยวข้อง
- ซองวันแรกจำหน่าย (first day cover)
- แผ่นตราไปรษณียากรที่ระลึก หรือ ชีทที่ระลึก (souvenir sheet หรือ miniature sheet)
- สมุดตราไปรษณียากร หรือ สมุดตราไปรษณียากรเล่มเล็ก (stamp booklet)
- บัตรภาพตราไปรษณียากร (maximum card)
- บัตรตราไปรษณียากรที่ระลึก (presentation pack)
[แก้] อ้างอิง
- อาณัฐชัย รัตตกุล, ตำนานไปรษณีย์ไทย พ.ศ. ๒๒๓๑ - ปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, ทรีดีการพิมพ์, พ.ศ. 2543