Din

From Wikipedia

Иман хакында ин ваҗып маглуматлар. Ыслам келемеси - “Аш-Шәхәдәтән”

   Әхли мүкәлләфлер Ыслам динини кабул этмелидирлер ве өзлериниң дини борчларыны ерине етирип, өз иманыны өмрүнин сонкы гүнүне ченли оны диндан чыкарып билжек әхли дүшүнҗелерден, сөзлерден, ишлерден - херекетлерден горап сакламалыдыр. Хер бир мукәлләфиң хөкманы билмели ве хер хилли ягдайларда-да бүтүнлейин ынанмалы борчларының ичинде Ыслам келемеси хем бардыр. Эгер мүкәлләф капыр болса онда ол ики саны Ыслам келемесини йүрекден мусулман болмак ниети билен айтмалыдыр. Эгер мүкәлләф мусулман болса онда ол Намаз оканда Ыслам келемесини айтмалыдыр.

Ыслам шәхәдеси:

أشْهَدُ أن لا إلهَ إلاّ اللّه وَأشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسولُ اللّه /Әшhәду аллә иләhә иллаллаh уэ ашhәду анна Мухаммадар-росулуллаh/

Манысы: “Мен Аллаhдан башга Худайын ёкдыгына ве Мухаммед (Абул-Гасим ) Онун Пыхамберидигини билйэрин, йурегим билен ынанярын, ве дилим билен айдярын”. 
        Биринжи келемәнин манысы:

أشْهَدُ أن لا إلهَ إلاّ اللّه Әшhәду әллә иләhә иллаллаh

  Мен Аллаhдан башга хич киме ве хич бир барлыклара тагзым этмели дэлдигине, ягны Аллаhдан башга хич кимиң хич бир барлыгың тагзым этмеклиге мынасып дэлдигине, Онун Бир – Екетәк Ярадыжыдыгына, Онун бар болмагының башлангычсыз ве сонсыздыгына ягны Эбедидигине, Диридигине, хич киме, хич зада мәәч дәлдигине, әхли барлклары Онун берйәндигине, әхли затларың Оңа аяндыгына, әхли затларың Онун эркиндедигине ве гудратынын чәксиздигини, ислендик иши амала ашыряндыгыны билйэрин, йурегим билен ынанярын ве дилим билен айдярын”. Аллаhың ислэни болды, ислмедиги болан дэлдир. Гунә ишден сакланмак ве өз борчларыңы ерине етирмек диңе Онун эмри билендир ве Ондан башга хич кимден дәлдир. Онда ин онат Сыпатлар  бардыр ве олар диңе Аллаhа махсусдыр хем-де Ол әхли ногсанлыклардан азатдыр. 
     Аллаh ялы хич бир зат ёкдур. Ол әхли затлары гөрйэндир ве эшидйэндир. Аллаh бакыдыр ве Ондан башга әхли затларың бар болмагының башлангыңҗы бардыр. Аллаh Ярадыҗыдыр. Әхли барлыклар  Аллаh тарапындан ярадыландыр. Өрән кичи атомдан башлап, әпет улы Ал-Арша ченли әхли жанлы ве жансыз барлыклар, әхли ишлер, гымылды-херекет, дынчлык, хатда ниет этмек ве ислемедик пикирлериң гелмеги хем Аллаh тарапындан дөредилендир ве Ондан башга хич ким  Ярадыҗы дәлдир. Аллаh – Екетәк Ярадыҗыдыр. Ни тебигат ни башга бир себәп ярадыҗы дәлдир. Әхли барлыклар Аллаhың Эрки, Гудраты, Онун кесгитлемеги, Бакы Билмеги боюнча йузе чыкандыр. Аллаh хич затдан әхли зады доредендир. Дөретмек дине Аллаhа махсусдыр.

Курханда айдылан:  وَخَلَقَ كُلَّ شَىْءٍ  /уә холәко күллә шэйин/ (Ал-Фуркан сурәниң 2-нҗи аяды)

Манысы: Аллаh әхли барлыклары Ярадандыр. Аллаh – Екетәк Ярадыҗыдыр. Шейле хем Курханда айдылан:  هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللّه  /hәль мин холикын гойруллоh/ (Фатер сурәниң 3-нжи аяды) Манысы: Аллаhдан башга Ярадыҗы екдур.

Ан-Насафи имам айтды:

فَإذَا ضَرَبَ إنْسَانٌ زُجَاجًا بِحَجَرٍ فَكَسَرَهُ, فَالضَّرْبُ وَالكَسْرُ وَالانْكِسَارُ بِخَلْقِ اللّهِ تَعَالى, فَلَيْسَ لِلْعَبْدِ إلاّ الكَسْبُ, وَأمَّا الخَلْقُ فَلَيْسَ لِغَيْرِ الله

Фа-иза доробэ инсанун зуджяджян би-хаджярин фэкясэроhу, фэддорбу уэль-кясру уэль-инкисару би-халкилляhи та’аля, фэляйса лиль-‘абди илляль-кясбу, уэ аммаль-халку фэляйса лигойрилляh|

    Манысы: “ Эгер кимдир бири айна даш зыңса ве өл довулсе,  дашын зыңылмагыны, онуң айна дегмегини, ве онун дөвулмегини Аллаh дөредендир” Ынсан диңе Аллаhың дөреден херекетлерине эе боляр. Аллаhдан башга хич ким дөредип билмейәр. 

Курханда айдылан: لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ ляhа ма касабат уэ ‘аляйhа мактасабат ( Ал-Бакар сурәниң 286-нжи аяды) Манысы: «Ынсан эмеллериниң нетиҗеси хайыр болса согаба лайык болар, эмма онуң эмеллериниң нетиҗеси шер болса Аллаhың азабына лайык болар».

     Аллаhың сөзлейши әхли сыпатлары ялы эбедидир. Себәби Аллаh өз яраданларына меңзеш дәлдир ве аслында-да, ишинде-де, Сыпатында-да олар ялы дәлдир. Кәфирлериң Оңа йөңкейән ногсанлыкларының әхлисинден екары  Аллаhа шүкүр. 
Бу ёкардакы айдыланлары Курханда сөзме-сөз я-да манысы боюнча гайталанып душ гелйән он үч  саны  Аллаhың  Сыфатлары  хем  тассыклаяр: 
Барлыгы  ( الوجود )
Екетәклик ( الوحدانية )
Эбедилигиниң башлангычсызлыгы ( القدم )
Соңсуз барлык (البقاء )
Өз-өзунден бар болмаклыгы (Аллаh бар болмаклыгы учин хич киме ве хич зада мэтэч дэлдир) ( القيام بنفسه)
Гудраты (القدرة )
Эрки  (الإرادة )
Әхли затлары билмеги (العلم )
Эшдиши (السمع)

Гөрмеги (البصر)

Дирилиги (الحياة)
Сөзлейши (الكلام)
Ярадыланлардан тапавутлылыгы (المخالفة للحوادث).
Аллаhын бу он үч Сыпатлары Курханда хас көп душ гелйәндиги учин Ыслам алымлары “Булары хер бир мүкәлләфиң билмегини” талап этдилер. Аллаhың Эбедидиги субут эдилен. Диймек мундан Онуң Сыпатларының хем Эбедилиги гелип чыкяр. Себәби кимде ярадыланларың Сыпатлары бар болса, онда Онун ози хем ярадыландыр.
     Икинжи шәхәдәнин манысы:

وَأشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسولُ اللّه /уә әшhәду әннә Мухаммадар-росулуллаh/

 Абдуллаhың оглы, Абдул–Муталлибиң оглы, hәшимиң оглы ве Абд – Мәнэфиниң оглы, Курейш тайпасындан, Мекгеде доглан Мухаммедиң бутин дүнйә ве жынлара иберилен Аллаhың бендеси  ве Ресулдыгына мен ынанярын, билйәрин ве дилим билен тассыклярын. Шейле хем муңа онуң Мекгеде догулып  шол ерде хем Пыгамберлигиниң башланандыгына, соңра Мединә гөчүп шол ерде хем ерленендигине ынанмак хем гирйәр. Бу келемә Пыгамбериң Аллаhдан бизе етиренлериниң, ягны: гөрдәки азап ве мәхириң, гөрде Мункәр ве Нәкир Перишделериң сораг этмегиниң өлүлериң дирелдилмегиниң, оларын жемленмегиниң, Кыямат гунуниң, Хасабадың, Шепагатың, Терезиниң, Коприниң, Ховданың, Женнедиң, Довзахың, О дунйэде шекилсиз, хич бир орун эелемейән Аллаhы өз гөзүң билен гөрмегиң, мусулманларың женнетде ве капырларың Довзахда  болмаклыгың бакыдыгына болан ынам хем гирйэр.
 Аллаhың Перишделерине, Пыгамберлерине ве Мукаддес китапларына ве Мухаммедиң сонкы  Пыгамбердигине хем-де Адам Пыгамбериң несиллериниң ичинде онуң иң эзизидигине ынанмак (ынам, иман хайсысы) хем хөкмандыр.
        Аллаhың әхли Пыгамберлериниң хакыкатчыл, акыллы, зехинли ве оларың хич бириниң яланчы, кеззап, еңилкелле, беззат, икийузли ве кемакыл дәлдигине хем ынанмагымыз герекдир. Пыгамберлериң хер бири Пыгамберликден өң ве соң күфүрлериң әхли гөрнүшлеринден, улы ве кичи гунәлерден гораландыр. Бейлеки кичи гүнәлери эден ягдайларында ынсанларың, Оларың ызына эермеклеринден өң тоба этмелидиги хакында дуйдурыш алярлар.  

Шонун үчүн хем бу ерден Биняминден башга Юсуп Пыгамбериң доганларына Пыгамберлик берилмәндиги гелип чыкяр. Себәби олар хыянат этдилер. Йөне Онун агтыкларының ичинде Пыгамберлер болупдыр.