Bibliya

Mula sa Tagalog Wikipedia, ang malayang ensiklopedya.

Bahagi ito ng serye hinggil sa
Kristyanismo

Kasaysayan ng Kristyanismo
Mga Apostol
Mga ekumenikal na kapulungan
Great Schism
Pagbabago

Trinidad
Diyos Ama
Kristo Anak ng Diyos
Banal na Espiritu

Bibliya
Lumang Tipan
Bagong Tipan
Apokrifa
Mga Ebanghelyo
Sampung Utos
Pangaral sa Bundok

Teolohiyang Kristyano
Pagliligtas · Biyaya
Pananampalatayang Kristyano

Simbahang Kristyano
Katolisismo
Ortodoksi
Protestantismo

Mga denominasyong Kristyano
Mga kilusang Kristyano
Ekumenismong Kristyano

Tora, ang banal na kasulatan ng mga Hudaismo. Nasa likod ng larawan ang Bituin ni David at menora.
Tora, ang banal na kasulatan ng mga Hudaismo. Nasa likod ng larawan ang Bituin ni David at menora.

Ang Bibliya (Biblya sa ponemikong baybay at Biblia sa mala-Kastilang baybay) ay kalipunan ng mga banal na kasulatan ng Hudaismo at Kristyanismo. Para sa maraming tao, ito rin ang mismong salita ng Dyos at isinulat lamang ng mga tao.

Mga nilalaman

[baguhin] Kanon ng Hudaismo

Sa mga Hudiyo ang biblia ay kinapapalooban lang ng 39 kasulatan, na tinatawag nilang Tanakh (Ebreo: תנ״ך) o Miqra’ (Ebreo: מקרא). Kinalamnan ang Biblyang Ebreo ng mga sumusunod:

[baguhin] Tora (תורה)

  • Henesis (בראשית, Breshit)
  • Eksodo (שמות, Shemot)
  • Lebitiko (ויקרא, Wayiqra)
  • Mga Bilang (במדבר, Bamidbar)
  • Deuteronomyo (דברים, Dvarim)

[baguhin] Mga Propeta (נביאים, Nevi’im)

  • Josué (יהושע, Yhoshu‘a)
  • Mga Hukom (שופטים, Shofetim)
  • Samuel (1 at 2; שמואל, Shmu’el)
  • Mga Hari (1 at 2; מלכים, Melakhim)
  • Isaías (ישעיה, Ysha‘yahu)
  • Jeremías (ירמיה, Yirmyahu)
  • Ezequiel (יחזקאל, Yezqel)
  • Ang Labindalawa (תרי עשר)
    • Oseas (הושע, Hoshe‘a)
    • Joel (יואל, Yo’el)
    • Amós (עמוס, ‘Amos)
    • Abdías (עובדיה, ‘Ovadia)
    • Jonás (יונה, Yona)
    • Miqueas (מיכה, Mikha)
    • Nahúm (נחום, Naum)
    • Habacuc (חבקוק, avaqquq)
    • Sofonías (צפניה, fanya)
    • Hageo (חגי, aggay)
    • Zacarías (זכריה, Zkharya)
    • Malaquías (מלאכי, Mal’akhi)

[baguhin] Mga Kasulatan (כתובים, Ktuvim)

  • Mga Awit (תהלים, Tehilim)
  • Mga Kawikaan (משלי, Mishle)
  • Job (איוב, Iyyov)
  • Awit ng mga Awit (שיר השירים, Shir haShirim)
  • Rut (רות)
  • Mga Panaghoy (איכה, Ekha)
  • Eclesiastés (קהלת, Qohelet)
  • Ester (אסתר, Ester)
  • Daniel (דניאל, Daniyyel)
  • Ezra-Nehemías (עזרא ונחמיה, ‘Ezra’ wNemya)
  • Mga Kronika (1 at 2; דברי הימים, Dvre haYamim)

[baguhin] Kanong Kristyano

Bukod sa Biblyang Ebreo na tinutukoy ng mga Kristyano bilang ang Lumang Tipan, kasama sa kanong Kristyano ang Bagong Tipan na kinapapalooban ng 27 kasulatan kabilang ang apat na Ebanghelyo, Gawa ng mga Apostol, sulat ng mga Apostol sa mga naunang simbahan at Ang Pahayag kay Juan.

May pagkakaiba ang mga pagkakabuo ng mga kanon sa pagitan ng Katolisismo, Ortodoksya, Protestantismo, atbp. Sumusunod ang mga kanon ng mga pangunahing sangay.

[baguhin] Katolisismo

Sakop ng kanong Katoliko ang Biblyang Ebreo at ang Bagong Tipan, pati na rin ang mga sumusunod na aklat na tinatawag na mga deuterokanoniko:

  • Tobías
  • Judit
  • Ester (Gryego) (madalas pinapalitan ang orihinal na Ester ng Biblyang Ebreo)
  • 1 Macabeos
  • 2 Macabeos
  • Karunungan ni Salomón
  • Sirácida
  • Baruc

[baguhin] Ortodoksya

Sakop ng kanong Ortodokso ang lahat ng mga aklat ng biblyang Katoliko kasama ang 3 Macabeos, Awit 151, 1 Esdras, o minsan pati ang 4 Macabeos.

[baguhin] Protestantismo

Sakop ng kanong Protestante ang orihinal na Biblyang Ebreo at ang Bagong Tipan.

[baguhin] Modernong Salin

Sa Pilipinas marami nang salin ng Banal na Kasulatan ang nailabas. Ang ilan dito ay mas madaling maunawan kung ikukumpara sa mga sinaunang salin. Isa na rito ang Bagong Sanlibutang Salin ng Banal na Kasulatan

Mula sa Griegong salita na bi·bli´a, na ibig sabihin "maliliit na aklat." Ito, sa katunayan, ay hinango mula bi´blos, isang salita na lumalarawan sa panloob na bahagi ng halamang papirus na mula dito ginagawa ang papel. Ang lungsod ng Gebal sa Phoenicia ay tinawag ng mga Griego na "Byblos" dahil kilala ang lugar na ito sa paggawa ng papel na papirus. Sa paglipas ng panahon ang bi·bli´a ay lalo pang nakilala bilang mga sulat, mga iskrol, mga aklat hanggang sa naging mga koleksyon ng maliliit na aklat na bumubuo sa Biblia. Ang koleksyon na ito ay tinawag ni Jerome na Bibliotheca Divina, ang Banal na Aklatan.

Tinukoy ni Jesus at ng mga manunulat ng Kristiyanong Griegong Kasulatan (Bagong Tipan) ang koleksiyon ng banal na mga sulat na ito bilang "ang Kasulatan," o "ang banal na Kasulatan," "ang banal na mga sulat." (Mat 21:42; Mar 14:49; Luc 24:32; Ju 5:39; Ga 18:24; Ro 1:2; 15:4; 2Ti 3:15, 16)


Paghahati

Animnaput-anim na aklat ang bumubuo sa kanon ng Bibliya, mula Genesis hanggang Apocalipsis (Pahayag). Tatlumput-siyam ang Hebreo at 27 naman sa Griego kasama na ang iilang bahagi na isinulat sa Aramayko (Ezr 4:8–6:18; 7:12-26; Jer 10:11; Dan 2:4b–7:28) Ang paghahati sa Bibia na may mga kabanata at talata (ang KJV ay may 1,189 kabanata at 31,102 talata) ay hindi ginawa ng orihinal na mga manunulat, ngunit ang bagay na ito ay nakatulong ng malaki makalipas ang ilang siglo. Hinati ng mga Masoret ang Hebreong Kasulatan sa mga talata; at noong mga ika-13 siglo ng ating Karaniwang Panahon (C.E.) idinagdag naman ang paghahati-hati ng kabanata. Nang dakong huli, noong 1555 inilathala ni Robert Estienne ang edisyong Latin Vulgate bilang ang kauna-unahang Biblia na may kompletong kabanata at talata na ginagamit hanggang ngayon.

Walang ibang aklat tulad ng Biblia na matagal ang lumipas bago nakompleto. Pinasimulan ni Moises ang pagsulat ng Biblia noong 1513 B.C.E. Naidagdag ang ilang sagradong mga isinulat sa pagtapos ng 443 B.C.E nang nakompleto nina Nehemias at Malakias ang kanilang aklat. Nagkaroon ng pagitan ang pagsulat ng Biblia nang halos 500 taon, hanggang sa naisulat ng apostol na si Mateo ang kaniyang makasaysayang dula. Halos 60 mga taon nang dakong huli nang si Juan, ang huli sa mga apostol, ay nagbahagi ng kaniyang aklat at tatlong mga sulat para makompleto ang kanon ng Biblia. Kung gayon, lahat-lahat, may kabuuang 1,610 mga taon ang sangkot sa pagkagawa ng Biblia.


[baguhin] Pagiging Totoo

Ang pagiging totoo ng Biblia ay pinag-aalinlanganan at sinasalansang pa nga mula sa ibat-ibang grupo o maging ng ilang kilalang indibiduwal, ngunit wala ni isa man sa mga pagtatangkang ito ang nagpahina sa pagiging totoo ng Biblia.


Kasaysayan sa Biblia

Minsang sinabi ni Sir Isaac Newton: "Marami akong nakitang palatandaan sa pagiging totoo ng Biblia kaysa sa ilang mapanirang kasaysayan o ano paman." (Two Apologies, by R. Watson, London, 1820, p. 57) Ang intigredad sa pagiging makatotohanan nito ay nagpapatunay na ito'y maaaring subukin. Totoo ang mga kasaysayan nito at maaasahan. Halimbawa, kung ano ang sinasabi nito tungkol sa pagbagsak ng Babilonia sa kamay ng mga Medo at Persiano ay hindi mapasisinungalingan (Jer 51:11, 12, 28; Dan 5:28), ni ang pagiging totoong karakter ni Nabokodunusor (Jer 27:20; Dan 1:1); ang Ehipsyong Hari na si Sisak (1Har 14:25; 2Cro 12:2); ang Asiryanong si Tiglat-pileser III at Senakireb (2Ha 15:29; 16:7; 18:13); ang Romanong mga emperador na sina Agosto, Tiberio at Claudio (Luc 2:1; 3:1; Gaw 18:2); mga Romano tulad nina Pilato, Felix at Festo (Gaw 4:27; 23:26; 24:27); ni kung ano ang sinasabi nito tungkol sa templo ni Artemis sa Efeso at ng Areopago sa Atenas (Gaw 19:35; 17:19-34). Kung ano ang sinasabi ng Biblia sa mga ito at iba pang mga lugar, tao o pangyayari ay tugma sa kasaysayan sa bawat detalye.


Mga Lahi at wika

Kung ano ang sinasabi ng Biblia may kinalaman sa mga lahi at wika ay totoo din. Ang lahat ng mga tao, anuman ang kultura, kalagayan, kulay, o wika, ay miyembro ng iisang pamilya ng tao. Ang tatluhang pagkahati ng pamilya ng tao sa mga lahing Japetiko, Hamitiko at Semitiko, lahat ay nagmula kina Adan sa pamamagitan ni Noe, ay hindi mapapasinungalingan. (Gen 9:18, 19; Gaw 17:26)


Pagiging Praktikal

Ang mga turo ng Biblia, halimbawa, ang mga doktrina ay totoong praktikal para sa mga tao sa kasalukuyan. Ang matuwid na mga simulain at mataas na pamantayang moral sa aklat na ito ay nagpapaging-iba sa lahat ng iba pang mga aklat. Hindi lamang sinasagot ng Biblia ang mahahalagang mga tanong, ito ay naglalaan din ng maraming praktikal na suhestiyon, na kung susundin, ay magpapangyari sa lahat ng mga naninirahan sa lupa na maging malusog kapuwa sa mental at pisikal. Inilalatag ng Biblia ang mga simulain tungkol sa tama at mali na magsisilbing maging matapat sa negosyo (Mat 7:12; Lev 19:35, 36; Kaw 20:10; 22:22, 23), kasipagan (Efe 4:28; Col 3:23; 1Tes 4:11, 12; 2Tes 3:10-12), malinis na paggawi sa moral (Gal 5:19-23; 1Tes 4:3-8; Exo 20:14-17; Le 20:10-16), nakapagpapatibay na samahan (1Cor 15:33; Heb 10:24, 25; Kaw 5:3-11; 13:20), mabuting ugnayang pampamilya (Efe 5:21-33; 6:1-4; Col 3:18-21; De 6:4-9; Kaw 13:24).


Tumpak sa Siyensya

Pagdating sa pagiging tumpak sa siyensya hindi nagkukulang ang Biblia. Sa pasulong na paglalarawan sa kaayusan ng paghahanda sa lupa upang tahanan ng tao (Gen 1:1-31), sa pagsasabing ang mundo ay bilog at nakabitin sa "wala" (Job 26:7; Isa 40:22), iniuri ang kuneho sa ngumunguya ng dating kinain (Lev 11:6), o ipinahahayg na "ang kaluluwa ng laman ay nasa dugo" (Lev 17:11-14), ang Biblia ay totong akma sa agham.


Kultura at kaugalian

Kung may kaugnayan sa mga kultura at kaugalian, ni hindi mo masusumpungang mali ang Biblia. Pagdating sa maka-pulitikang bagay, palaging tinutukoy ng Biblia ang mga namamahala sa tamang titulo na kaniyang dinadala sa panahon ng pagkasulat. Halimbawa, si Herodes Antipas at Lisanias ay tinukoy na mga tagapamahala ng distrito (tetrarka), si Herodes Agripa (II) bilang hari, at Galio bilang prokunsul. (Lu 3:1; Gaw 25:13; 18:12) Ang martsa ng tagumpay ng mga hukbo, dala ang kanilang mga bihag, ay karaniwan na sa panahon ng mga Romano. (2Co 2:14) Ang pagiging mapagpatuloy sa mga dayuhan, ang Kanluraning paraan ng pamumuhay, ang paraan kung papaano bilhin ang isang pag-aari, legal na paraan upang gumawa ng kontrata, at ang pagtutuli sa mga Hebreo at iba pang mga tao ay tinutukoy sa Biblia, at sa lahat ng detalye tumpak ang Biblia.—Gen 18:1-8; 23:7-18; 17:10-14; Jer 9:25, 26.


Pagiging Tapat

Ang mga manunulat ng Biblia ay nagpakita ng pagiging tapat na hindi makikita sa ilang mga manunulat noong sinauna. Sa kaniyang sariling kabawasan, matapat na iniulat ni Moises ang kaniyang sariling kasalanan ganun din ang kasalanan at pagkakamali ng kaniyang bayan, isang bagay na sinundan at parisan pa nga ng iba pang Hebreong mga manunulat. (Exo 14:11, 12; 32:1-6; Bil 14:1-9; 20:9-12; 27:12-14; Deut 4:21) Ang mga kasalanan ng ilang mga dakilang tao tulad nina David at Solomon ay hindi pinagtakpan sa halip ay iniulat. (2Sam 11:2-27; 1Har 11:1-13) Isinulat ni Jonas ang kaniyang pagkamasuwayin. (Jon 1:1-3; 4:1) Sinabi ni Pablo ang kaniyang dating makasalanang landasin sa buhay; ang pagkukulang ni Marcos na manatili sa gawaing misyonero; gayundin inilahad ang mga pagkakamali ni apostol Pedro. (Gaw 22:19, 20; 15:37-39; Gal 2:11-14) Ang gayong pagka-prangka at pagiging bukas sa mga ulat ay lalo pang nagpapatunay sa pagiging tapat at mapagkakatiwalaan ng Biblia.

[baguhin] Mga lingk palabas

Sa ibang wika