Noli Me Tangere
Mula sa Tagalog Wikipedia, ang malayang ensiklopedya.
Ang Noli Me Tangere ay isang nobelang isinulat ni Jose Rizal, at inilathala noong 1887, sa Europa. Hango sa Latin ang pamagat nito at "huwag mo akong salingin" ang ibig sabihin nito. Kinuha ito ni Rizal sa ebanghelyo ni Juan: 20: 13-17 sa Bibliya na tumutukoy kung paano pinagsusuot ng mga patalastas ang mga may ketong upang lubayan sila ng mga nakakasalubong nila. Mas itong madalas tawaging Noli; ang salin sa Ingles nito ay Social Cancer.
Unang nobela ni Rizal ang Noli Me Tangere. Inilathala ito noong 26 taong gulang siya. Makasaysayan ang aklat na ito at naging instrumento upang makabuo ang mga Pilipino ng pambansang pagkakakilanlan. Sa di-tuwirang paraan, nakaimpluwensiya ang aklat ni Rizal sa rebolusyon subalit si Rizal mismo ay isang nananalig sa isang mapayapang pagkilos at isang tuwirang representasyon sa pamahalaang Kastila. Sinulat sa wikang Kastila ang Noli, ang wika ng mga edukado noong panahong yaon.
Sinimulan ni Rizal ang nobela sa Madrid, Espanya. Kalahati nito ay natapos bago siya umalis ng Paris, at natapos ito sa Berlin, Alemanya. Inilaan ni Vicente Blasco Ibáñez, isang bantog na manunulat, ang kaniyang serbisyo bilang tagapayo at tagabasa.
Bumuo ng kontrobersya ang nobelang ito kung kaya't pagkatapos lamang ng ilang araw na pagbalik ni Rizal sa Pilipinas, tinanggap ni Gobernador-Heneral Terrero sa Malacañang at inabisuhang puno ng subersibong ideya ang Noli. Pagkatapos ng usapan, ang napayapa ang liberal na Gobernador Heneral ngunit nabanggit niya na wala siyang magagawa sa kapangyarihan ng simbahan na gumawa ng kilos laban sa nobela ni Rizal. Mahihinuha ang persekusyon sa kaniya sa liham ni Rizal sa Leitmeritz: "Gumawa ng maraming ingay ang libro ko; kahit saan, tinatanong ako ukol rito. Gusto nila akong gawing excommunicado dahil doon . . . pinagbibintangan akong espiya ng mga Aleman, ahente ni Bismarck, sinasabi nila na Protestante ako, isang mason, isang salamangkero, isang abang kaluluwa. May mga bulong na gusto ko raw gumawa ng plano, na mayroon akong dayuhang pasaporte at gumagala ako sa kalye pagkagat ng dilim ... "
[baguhin] Kahalagahan
Ang nobelang ito at ang sumunod rito, ang El Filibusterismo (o El Fili), ay ipinagbawal sa Pilipinas dahil sa pagpapakita nito ng korapsyon at abuso ng pamahalaan at simbahang Espanya. Halimbawa nito ay si 'Padre Damaso' na sumasalamin sa pangangasawa ng Kastilang kaparian. Sa nobela, nabuntis ni Padre Dámaso ang isang babae. Ilang sipi ang nakapasok sa Pilipinas at nang umuwi si Rizal pagkatapos ng kaniyang pag-aaral ng medisina, nagkaroon siya kaagad ng sigalot sa lokal ng pamahalaan. Unang pinatapon sa Dapitan, inaresto siya sa asuntong rebelyon dahil sa kaniyang mga sulatin. Binitay siya sa Maynila noong 1896 sa edad na 35 taong gulang.
Naging susi ang katha niya na bumuo ng pagkakakilanlan ng mga Pilipino at isang pag-iisip taliwas sa nakaugaliang rehiyonismo. Ipinakita ng Noli ang iba't ibang elemento ng lipunang kolonyal.
[baguhin] Mga Tauhan sa Nobela
[baguhin] I. Angkan ni Crisostomo Ibarra
- Crisostomo Ibarra - ang anak ni Don Rafael Ibarra na nag-aral sa Europa at kasintahan ni Maria Clara
- Don Rafael Ibarra - ang ama ni Crisostomo Ibarra na pinaratangang Erehe at Filibustero
- Don Saturnino - ang lolo ni Crisostomo Ibarra na naging sanhi ng pagkamatay ng lolo ni Elias
- Don Pedro Eibarramendia - ang ninuno ni Crisostomo Ibarra
[baguhin] II. Angkan ni Maria Clara
- Maria Clara - ang kasintahan ni Crisostomo Ibarra na anak-anakan ni Kapitan Tiago
- Kapitan Tiago - bilang Don Santiago de los Santos na ama-amahan ni Maria Clara at mayaman at maimpluwensiya sa simbahan at gobyerno
- Doña Pia Alba - ang ina ni Maria Clara
- Tiya Isabel - ang tiyahin at nag-alaga kay Maria Clara at pinsan ni Kapitan Tiago
[baguhin] III. Mga Pari
- Padre Damaso Verdolagas - isang paring Franciscano na ama ni Maria Clara
- Padre Bernardo Salvi - kura sa San Diego na pumalit kay Padre Damaso at malapit ang kanyang kalooban kay Maria Clara
- Padre Hernando de la Sibyla - kura ng Tanawan, Batangas
- Padre Manuel Martin - isang paring Agustino mahusay magsalita
[baguhin] IV. Mga Mag-asawa
- Doña Victorina de los Reyes de Espadaña - asawa ni Don Tiburcio de Espadaña na nagpapanggap na Kastila at laging kagalitan ni Doña Consolacion
- Don Tiburcio de Espadaña - pilay na Kastilang asawa ni Doña Victorina na nagkukunwaring doktor
- Doña Consolacion - tinaguriang "Paraluman ng mga Gwardiya Sibil" na asawa ng alperes at kaaway ni Doña Victorina
- Alperes - asawa ni Doña Consolacion na isa sa makapangyarihan sa San Diego
[baguhin] V. Pamilya ni Sisa
- Sisa - ang ina nina Basilio at Crispin na nabaliw at asawa ni Pedro
- Pedro - masamang asawa ni Sisa at iresponsableng ama sa kanyang mga anak
- Basilio - panganay na anak ni Sisa
- Crispin - bunsong anak ni Sisa na sinaktan ng Sakristan Mayor at pinagbintangang magnanakaw
[baguhin] VI. Elias
Elias - nagligtas kay Crisostomo na anak ng angkang kaaway ng mga ninuno ng mga Ibarra
[baguhin] VII. Don Anastacio
Don Anastacio - mas kilala bilang Pilosopong Tasyo at Tandang Tasyo na isang pantas ngunit baliw para sa ibang tao
[baguhin] VIII. Don Filipo Lino
Don Filipo Lino - ama ni Victoria at tenyente mayor
[baguhin] IX. Nol Juan
Nol Juan - namahala sa pagpapatayo ng paaralan
[baguhin] X. Lucas
Lucas - kapatid ng taong madilaw at nagtangkang pumatay kay Crisostomo
[baguhin] XI. Alfonso Linares
Alfonso Linares - pamangkin ni Don Tiburcio na umibig kay Maria Clara at napili ni Padre Damaso para kay Maria Clara
[baguhin] XII. Kapitan Basilio
Kapitan Basilio - isang kapitan ng San Diego
[baguhin] XIII. Tarsilo at Bruno
Tarsilo at Bruno - anak ng lalaking pinatay ng mga Kastila
[baguhin] XIV. Inday, Sinang, Andeng, at Victoria
Inday, Sinang, Andeng, at Vicotria - mga kaibigan ni Maria Clara
[baguhin] Ibang Sanggunian
- Obra Maestra III (Noli Me Tangere) nina Ms. Lourdes L. Miranda at Ms. Mercedes D.L. Tulaylay na inilathala at ipinamahagi ng Rex Book Store, Inc. (RBSI) - Unang Edisyon, 2002
- Noli me tangere (salin sa Ingles) sa Project Gutenberg
- Isa pang salin sa Ingles
- Rizal's Little Odyssey