Ile (eepe)
From Wikipedia
Ile (Eepe)
Salami Hakeem O.
SALAMI HAKEEM O
ILÈ
Ile! Ile!! Ile!!!. Ilè ni mopè kin tè ó pé. Sé Yorùbá bò wón ní
Ilè ògéré Afokóyerí
Alápó ika àtèèká Olódùmarè
Eni à tá èká olódùmarè
Oti re rèé o
Eni oti kìí tí
Òrò àwa ò gbódò tí
Wón ni bítótí bá fá pontí
Won a mókà gún botí
Bó bá pé títí
Won a kona otí botí
Won a wa mú sòògùn lálède àìtí
Emu kìí tí lawùjo oge
Sègi kìí tí lawujo ilèkè
Kò sí bí ènìyàn tile gban tó ilè yóò je mó on lára. Bí osìti wù kí eranko gbón tó ilè yíò je mó on lara baka náà. Ìgbàgbó nípa ilè yí wó pà larín awa Yorùbá ju àwon èyà tí ókù lo. Òhun lófáà tí ófi jépé tí àwon Yorùbá báfé mu otí abi emu, won akókó ta díè sílè. Bí won si fé jehun won a bu díè sí ilè. Nínú àsà Yorùbá bí omodé bá da epo nù a ò gbódò na won àni ilè lope. Tí abá wá wòye sí ilè tí an wi yi, aari pé ilè yàtò nínú ohun gbogbo tí olorun asèdá dá púpò. Nínú àwon ohun ìjoni lójú ní pa ilè ni pé tí wón ba ni ki ènìyàn lo bu ilè wá Olúwarè yíò mà se walala díè ki ó tó ri bu. È yi n nì tí óbari i bù. Nítorí ti ènìyàn bá sopé òhun bu ilè ólèjé erùpè tàbí iyanrìn ni olúwirè bù nígbàmíràn èwè oleje ilépa tàbí ilèdú ni olúwarè bù. Eléyi nì kan kóni ohun àrí sè n mòn nípa ilè torí ókù ókù ni wón ní ìbon nró, ilè tí a wí yíì ni otepere bí ení lati Ilé-Ifè ti mo wayi losi Èkó, Ìbàdàn potá losí òkè Oya. Ile kan yí náà ni ó lo láti Nigiria yí losí òkè òkun. Òmin amáni òpin ní gbàtí óbá sàn jásí òmínràn, ònà asi mani opin ni ibití óbá parí sí. Ile tí an gbe bi atilé wù kí o tóbi tó tàbí gùn tó a máà ní òpin sùgbón ti ilè yàto púpò akòlerí òpin ilè. Àwa ènìyàn ni àwon ni àlà ilè ní àrín arawa. Bá wo wá ni ilè gán tí jé? ki ni àwon ohun tí oto po mon ara won ti an pen i ile? Kíni àwon àn-fàní tí ówà ní ara ilè fún awa èdá omo ènìyàn ati erenko? Atipe kini àwon èèwò àì podò se ní orí ilè. Tí abá wo àwon ohun tí òtò món arawon tí à ń pe ní ilè, a o ri pe ohun tí opo jojo ni. Àwon apá kan ní ìkan áàdòrin ni ótòpò món ara won tí ónjé ilè. Lára àwon inka wòn yí ni; erupe, iyarìn, iyò, káhún, yangí, ewéta, àpáta, àwon omin nlà nlà àti odo kèkékè ara ilè naa ní wón wà. Ko da golu, wura ati diamondi àti petrolu ara ile náà ni. Awon apakan ti e sopé ile tí ante yí meje ni. Ati pe olorun se wón ní agbeka le ori arawon ni. Tí abá ní iró ni èyí ejékí ati ibi ìsáná kíyè si ogun. Bi ènìyàn bán gbèlé yio ripe orísiirisii ni àwon àwò tí ilè yí ò ma mú jade bí ó bá sé ń jin lolè sí. Ejé kí awo àwon ìwúlò ilè, lára àwon ìwúlò ile ni; orí ilè ni gbogbo ohun tí olórun dá n gbe ènìyàn tabí eranko. Awon ilé nlánlá atí awon awon ile aláràbarè orilè ní gbogbo won wà. Àwon eranko èyí tí on gbé inú ilo àpáta àti ihò ilè atí àwon eja inú ibúdò orí ilé náà ni gbogbo wón n gbé. Léyìn eyí ti aso sí wáju yí, gbogbo awon ohun ògbìn tí an je inu ile náà ni gbogbo won tí wá. Bí aba mú àgbàdo ti agbin sí inú ilèdú won àyo omo bòókù bòókú. Bi asi gbin isu si inu ewéta. Bí ósì sepé èpà náà ni agbin sí inu iyarin awon ayo omo kóndù kóndù. Kóìti parí sí bè o àwon ohun àlùmónì tí modárúko léèkan bi golu fìdákà, díámóndì petrólù, kerosini atí àwon ohun míràn tían mú jade lati inú ilè, ara ilè náà ni gbogbo won ti wa. Bi eranko bá dàgbàdàgbà tódò gbó tó tatéru nípáà, inú ile ni yi o wosun. Bí ósì jépé omo Bí ósì jépé omo ènìyàn náà ni ólo ibi agba n rè ilè náà ni yíò fi se aso ìkeyìn bora. Ìdí nì yí tí àwon ènìyàn fi ma ń so pé erùpè ni wa gbogbo wa ni ao si padà di yèpè. Àwon Yorùbá tíe gbàgbó pé tí òrò bánújú nigbà míì wón aní kí abi ilè ní èrè. Bí ósì dàbí enipé àwon kan se àmòkùn sè kà tàbí se aburú ní ìkòkò ní nú agbo ilé tàbí àárín egbé, àwon àgbàgbà á ní kí won lobu ilèpa tàbí ilè wá ti won fi bura lati ri ìdí òrò. Ìdí ni yi tí àwon omo Yorùbá fi man jú ìbà àtètè ko dáyé fún ilè tí àwon sì mán fi búra bayi pé:
Agbórí ilè ajeku
Agbórí ilè ajeja
Agbóní ilè ajègbín
Ilè Ògéré
Ìwo lòmimì Amìkanmì
Máà ti gbé wa mi bayi
Àse dowó ilè¸tí ajomu.
Orísìírìsii èèwò ile ni àwon Yorùbá man wo. Ao gbódó fi ile bura eke. ilè dídà ní pa òré; Alájobí nípa ìyekan tó bá sebi. Eni bá n búra yíò máà so pé tí òun bi dale kí ohun bale lo. Èèwò sì tún ni larin àwon omo kóòtú ójire ka wipe ile n gbóná. Ao sopé ile tutu ni. Olòrun ò ní jé kí lè gbónà món gbogbo wa. Akìí fi enu sépè pé kí ìlè gbé lágbájá àbí lámonrín mìn, èèwo ni; Aki si fi ilè pa àrokò sí ènìyà. Akò tún gbódò da ìdòtí tàbí ìdàkudà sí orí ilè kòdara. Àbálo àbábò wa ni pe tí abá ní puró ilè yàtò ósì wúlò ju nínú gbogbo ohun tí olorun dá. Sé kárìn kárì bi rìn sí, káfé sù kárí íbí fí ìhàlé. Àbí bí òbá sí ti ilè tín bo oku lasiri bawo ni ilé ayé ìbáti rí fún ó ò rùn.