Ile (eepe)

From Wikipedia

Ile (Eepe)

Salami Hakeem O.

SALAMI HAKEEM O

ILÈ

Ile! Ile!! Ile!!!. Ilè ni mopè kin tè ó pé. Sé Yorùbá bò wón ní

Ilè ògéré Afokóyerí

Alápó ika àtèèká Olódùmarè

Eni à tá èká olódùmarè

Oti re rèé o

Eni oti kìí tí

Òrò àwa ò gbódò tí

Wón ni bítótí bá fá pontí

Won a mókà gún botí

Bó bá pé títí

Won a kona otí botí

Won a wa mú sòògùn lálède àìtí

Emu kìí tí lawùjo oge

Sègi kìí tí lawujo ilèkè

Kò sí bí ènìyàn tile gban tó ilè yóò je mó on lára. Bí osìti wù kí eranko gbón tó ilè yíò je mó on lara baka náà. Ìgbàgbó nípa ilè yí wó pà larín awa Yorùbá ju àwon èyà tí ókù lo. Òhun lófáà tí ófi jépé tí àwon Yorùbá báfé mu otí abi emu, won akókó ta díè sílè. Bí won si fé jehun won a bu díè sí ilè. Nínú àsà Yorùbá bí omodé bá da epo nù a ò gbódò na won àni ilè lope. Tí abá wá wòye sí ilè tí an wi yi, aari pé ilè yàtò nínú ohun gbogbo tí olorun asèdá dá púpò. Nínú àwon ohun ìjoni lójú ní pa ilè ni pé tí wón ba ni ki ènìyàn lo bu ilè wá Olúwarè yíò mà se walala díè ki ó tó ri bu. È yi n nì tí óbari i bù. Nítorí ti ènìyàn bá sopé òhun bu ilè ólèjé erùpè tàbí iyanrìn ni olúwirè bù nígbàmíràn èwè oleje ilépa tàbí ilèdú ni olúwarè bù. Eléyi nì kan kóni ohun àrí sè n mòn nípa ilè torí ókù ókù ni wón ní ìbon nró, ilè tí a wí yíì ni otepere bí ení lati Ilé-Ifè ti mo wayi losi Èkó, Ìbàdàn potá losí òkè Oya. Ile kan yí náà ni ó lo láti Nigiria yí losí òkè òkun. Òmin amáni òpin ní gbàtí óbá sàn jásí òmínràn, ònà asi mani opin ni ibití óbá parí sí. Ile tí an gbe bi atilé wù kí o tóbi tó tàbí gùn tó a máà ní òpin sùgbón ti ilè yàto púpò akòlerí òpin ilè. Àwa ènìyàn ni àwon ni àlà ilè ní àrín arawa. Bá wo wá ni ilè gán tí jé? ki ni àwon ohun tí oto po mon ara won ti an pen i ile? Kíni àwon àn-fàní tí ówà ní ara ilè fún awa èdá omo ènìyàn ati erenko? Atipe kini àwon èèwò àì podò se ní orí ilè. Tí abá wo àwon ohun tí òtò món arawon tí à ń pe ní ilè, a o ri pe ohun tí opo jojo ni. Àwon apá kan ní ìkan áàdòrin ni ótòpò món ara won tí ónjé ilè. Lára àwon inka wòn yí ni; erupe, iyarìn, iyò, káhún, yangí, ewéta, àpáta, àwon omin nlà nlà àti odo kèkékè ara ilè naa ní wón wà. Ko da golu, wura ati diamondi àti petrolu ara ile náà ni. Awon apakan ti e sopé ile tí ante yí meje ni. Ati pe olorun se wón ní agbeka le ori arawon ni. Tí abá ní iró ni èyí ejékí ati ibi ìsáná kíyè si ogun. Bi ènìyàn bán gbèlé yio ripe orísiirisii ni àwon àwò tí ilè yí ò ma mú jade bí ó bá sé ń jin lolè sí. Ejé kí awo àwon ìwúlò ilè, lára àwon ìwúlò ile ni; orí ilè ni gbogbo ohun tí olórun dá n gbe ènìyàn tabí eranko. Awon ilé nlánlá atí awon awon ile aláràbarè orilè ní gbogbo won wà. Àwon eranko èyí tí on gbé inú ilo àpáta àti ihò ilè atí àwon eja inú ibúdò orí ilé náà ni gbogbo wón n gbé. Léyìn eyí ti aso sí wáju yí, gbogbo awon ohun ògbìn tí an je inu ile náà ni gbogbo won tí wá. Bí aba mú àgbàdo ti agbin sí inú ilèdú won àyo omo bòókù bòókú. Bi asi gbin isu si inu ewéta. Bí ósì sepé èpà náà ni agbin sí inu iyarin awon ayo omo kóndù kóndù. Kóìti parí sí bè o àwon ohun àlùmónì tí modárúko léèkan bi golu fìdákà, díámóndì petrólù, kerosini atí àwon ohun míràn tían mú jade lati inú ilè, ara ilè náà ni gbogbo won ti wa. Bi eranko bá dàgbàdàgbà tódò gbó tó tatéru nípáà, inú ile ni yi o wosun. Bí ósì jépé omo Bí ósì jépé omo ènìyàn náà ni ólo ibi agba n rè ilè náà ni yíò fi se aso ìkeyìn bora. Ìdí nì yí tí àwon ènìyàn fi ma ń so pé erùpè ni wa gbogbo wa ni ao si padà di yèpè. Àwon Yorùbá tíe gbàgbó pé tí òrò bánújú nigbà míì wón aní kí abi ilè ní èrè. Bí ósì dàbí enipé àwon kan se àmòkùn sè kà tàbí se aburú ní ìkòkò ní nú agbo ilé tàbí àárín egbé, àwon àgbàgbà á ní kí won lobu ilèpa tàbí ilè wá ti won fi bura lati ri ìdí òrò. Ìdí ni yi tí àwon omo Yorùbá fi man jú ìbà àtètè ko dáyé fún ilè tí àwon sì mán fi búra bayi pé:

Agbórí ilè ajeku

Agbórí ilè ajeja

Agbóní ilè ajègbín

Ilè Ògéré

Ìwo lòmimì Amìkanmì

Máà ti gbé wa mi bayi

Àse dowó ilè¸tí ajomu.

Orísìírìsii èèwò ile ni àwon Yorùbá man wo. Ao gbódó fi ile bura eke. ilè dídà ní pa òré; Alájobí nípa ìyekan tó bá sebi. Eni bá n búra yíò máà so pé tí òun bi dale kí ohun bale lo. Èèwò sì tún ni larin àwon omo kóòtú ójire ka wipe ile n gbóná. Ao sopé ile tutu ni. Olòrun ò ní jé kí lè gbónà món gbogbo wa. Akìí fi enu sépè pé kí ìlè gbé lágbájá àbí lámonrín mìn, èèwo ni; Aki si fi ilè pa àrokò sí ènìyà. Akò tún gbódò da ìdòtí tàbí ìdàkudà sí orí ilè kòdara. Àbálo àbábò wa ni pe tí abá ní puró ilè yàtò ósì wúlò ju nínú gbogbo ohun tí olorun dá. Sé kárìn kárì bi rìn sí, káfé sù kárí íbí fí ìhàlé. Àbí bí òbá sí ti ilè tín bo oku lasiri bawo ni ilé ayé ìbáti rí fún ó ò rùn.