Esin Abalaye
From Wikipedia
Esin Abalaye
Esin Ibile
Owoola Sherifat Abimbola
ÒWÓOLÁ SHÈRÍFÀT ABÍMBÓLÁ
ÌGBÀGBÓ ÀWON ÈNÌYÀN NÍPA ÈSÌN ÀBÁLÁYÉ (ÌBILÉ).
Orísirísi àwon èsìn ni ó wà ní ayé òní pèlú ìgbàgbó tí ó yàtò síra won. Bí a sé ni èsìn ìmòle béè náà ni a ní èsìn omo léyìn kírísítì, èsìn ìbílè tí a tún maa ń pè ní èsìn àbáláyé náà wà lára won. Ní àwon apáa gúúsù, Ìwò òòrùn àti ìlà oòrùn nínú máàpù àgbáyé a ó ri àwon orísi èsìn mìíràn bí i Buddísím, Atheísím, hindúisìm, Anímísìm, Judáísìm Esoterícísìm, Mystócísìn àti béè béè lo. Kí n má fa òrò gùn, oun tí mo fé ko òrò ìgbàgbó lé lórí ni èsìn àbáláyé. Èrò okàn àwon Yorùbá nípa olórun tàbí olódùmarè tóbi púpò, àwon mìíràn á tún máa so pé Eléèdá, Àwámáríìdi, Alabàálase àti béè béè lo. Ìbásepò wáa láàrin àwon òrìsà ilè Yorùbá àti olódùmarè. Ìgbàgbó Yorùbá ni wípé àwon òrìsà wònyìí jé alágbàwí tàbí eni tí wón lè rán sí olódùmarè láti toro nnkan tàbí láti dúpé lówó rè fún ohun ribiribi tí ó se fún won. Èyí tún hàn nínú owe Yorùbá kan tó so pe “Ení mojú owá lá ń bè sí òwà, olójú òwà kan kò sí bí kìí se ayabà”. Àwon ìtàn àtenudénu tàbí àtowódówó tóka sí pé omi ni ayé nígbàkan rí, sùgbón nígbàtí ó wu olódùmarè láti dá ènìyàn, eranko àti àwon nnkan mìíràn tí yóò ma gbé orí ilè, ó pe orìsà-ńlá ó sì fun ní ìkanmawun ìgbín tí iyanrin wa nínú re. Olódùmare pàse fún-un pé kí ó da Iyanrìn náà sí orí omi, ibikikibi tí iyanrìn náà bá dé, béè náà ni ilè yóò se fè tó. Òrìsà-ńlá se bí olódumarè ti rán, ó sì rí béè. Àwon kan tún sopé ibi tí òrìsà ńlá ti se isé náà lójó náà ni a mò sí ifè títí di òní. Ìtàn yìí tún sàlàyé síwájú síi pé òrìsà-ńlá kó ipa nínú dídá tàbi mímo ènìyàn kí ó tó di wípé olódumarè mí èmí ìyè sí ara amò ènìyàn náà. Nítorínà àwon olóòsà máa ń só wipe “ení-sojú-semú òrìsà ni maa sìn o”. Yàtò sí òrìsà ńlá, àwon òrìsà mìíràn tún wà bíì orúnmìlà tí a gbó pé kò kúrò lódò olódùmarè láti ìbèrè dídá ènìyàn títí dé ìparí. Olódùmarè fún òrúnmìlà ní ogbón tí ó tayo ti gbogbo èdá òrun yòókù. Ìdí nìyí tí olódùmarè fi yan òkúnmìlà ní olùdámòràn fún òrìsà-ńlá kí ó lè se àseyorí lórí isé tí olódùmarè gbé fún-un. Bóyá èdá òrun kan ran olódùmarè lówó tàbí ko ràn-án lówó, ohun ti ìtàn àtowódówó yìí kó wa ni wípé olódùmarè ni ó dá òrun àti ayé pèlú gbogbo ohun tí ń be nínú rè. ohun mìíràn ti ìtàn àtowódówó yìí tún ko wa ni wípé èdá òrun bíi òrìsà-ńlá, òrúnmìlà àti àwon mìíràn ni ó di ohun tí àwon omo odùduwà ń se ìrántí won nigbà gbogbo tàbí kí wón máa be àwon òrìsà wònyí láti toro nnkan fún won láti òdò olódùmarè. Bí ó tilè jépé àwon èdá òrun wònyí kò sí láyé àti pé a kò le rí won, ìgbàgbó omo Yorùbá ni wípé èmí won kò kúrò lódó àwon èdá tí wón dá àti wípé a kò le rí àwon èdá òrùn wònyí sùgbón wón lè rí wa. Ìfé láti toro nnkan àti láti dúpé lówó olódùmarè ló mú àwon Yorùbá láti yan àwon èdá òrun wònyìí gégé bíi alágbàwí láàrín won àti olodùmarè. Ìdí nìyí tí àwon ènìyàn nílè Yorùbá fi ń bo òrúnmìlà, òrìsà-ńlá tàbí obàtálá ati àwon òrìsà mìíràn ti ìtàn so nípa wòn. Nínú àpeere àwon òrìsà náà ni ati rí Èlà, Ifá, Yemoja, òrìsà oko, sàngó, ògún àti béè béè lo. Àwon òrìsà wònyí ni àwon Yorùbá kà sí alágbàwí láàrín won àti Olódùmarè. Kìí se pé àwon òrìsà alágbàwí yìí le dá ohunkóhun se fún àwon tí ó ń bo wón sùgbón gégé bí èrò won, àwon òrìsà wònyí ní ànfààní láti bèèrè ohun tí wón ń fé lówó olodúmarè. Awon olóòsà maa ń ní ibì kan tí yóò jé ojúbo òrìsà won kí wón lè máa rí bi fì ìpàdé sí nígbà ti àsìkò bíbo òrìsà bá tó. Àwon olóòsà máa ń gbé ère tí a fi amò, igi tàbí irin se lójúbo àwon òrìsà náà, wón maa n se èyí kí òkàn won báà fi lè máa wà níbí ohun tí wón ń se. Àwon òrìsà mìíràn wa ti won máa n kólé fún àwon mìíràn kò sì ní ilé lórí rárá. Òpò ìdílé ni oní irúfé òrìsà tí wón ń bo. Kìí se gbogbo won ni o ní ètò láti nawó sí òrìsà bíbo. Wón ma ń yan enikan làárín won ni, eni yìí ni yóò ma bo òrìsà náà lójó ti wón bá fé boó. Ení tí bá yàn láti ma bo òrìsà lókùnrin ni à ń pè ní ´ÀWORÒ” tàbí “ÌYÁ LOÒSÀ” bí ó bá jé obìnrin. Ìpò gíga ni ipò awòrò tàbí ìyá lóòsà, ó sì di ìgbà tí wón bá kú kí á tó yan elòmíràn. Eni tí won ó yàn fún ipò yìí gbódò jé eni tí kò ní ìwà àgàbàgebè tabi òpùrò. Àwon Yorùbá gbàgbó pe tí wón bá yan eni tí kò ní àwon ìwà yìí lówó, ti iró eni béè bá nawó sí òrìsà ebo yóò fín-ín nítorínà ni àwon Yorùbá maa ń pa nlá òwe wípí “bí inú bá ti rí ni obì ńyàn.” Àwon olóòsà maa ń tu òrìsà won lójú kí inú wón lé dùn láti se ohun tí wón ń fé fún won. Óní orísirísi àwon nnkan tí àwon olóòsà fí máa ń bo àwon òrìsà wònyí. Bi àpeere epo, iyò, Obì, orógbó ajá, adìye funfun, àgùntàn, omi ati béè béè lo. Wón maa ń fi àwon nnkan wònyí bo àwon òrìsà láti fi ìmore won hàn, àwon olóòsà sí tún máa ń toro ohun ti wón bá fé lójúbó nígbàtí wón bá ń bo òrìsà won lówó. Orísirísi ònà ni àwon olóòsà maa ń lò láti fi pe òrìsà won, ibí tí a ti rí olóòsà ti ń fi ataare sénu pè é béè náà ni a ti rí òmíràn ti ń fi omi pe òrìsà tirè. Bí a se ní ohun tí a fi ń bo àwon òrìsà wónyí béè náà ni aní àwon nnkan èèwò ti won kò gbódò fi bo wón. Àwon òrìsà kan kìí je obì, àdí, ataare àti fífún won ní omi ojó kejì. Àwon àsìkò ti a fi ń bo àwon òrìsà wònyí yàtò sí ra won láti ìlú sí ìlú. Àwon ìlú kan maá ń se odún orúnmìlà ní òsù kefà, àwon mìíràn sì máa ń se ti won ní osù kejo. Èyí fihàn pé àsìkò tí won maa ń bo àwon òrìsà yìí yàtò sí ra won ní ìlú kòòkan. A tún gbódò se àkíyèsí pé oríkì àwon òrìsà wònyí yàtò sí ra won, bí a ti ń ki ògún, sàngó, obàtálá orúnmìlà ati àwon òrìsà yòókù yàtò síra won ponbele. Léyìn ti olóòsà bá tí pè wón tán, ni won ó tó wá rúbo. Léyìn ìrúbo ni olóòsà yóò da obì; Bí obì bá yàn, èyí jásí pé ebo ru ó sì dà. Láyè òde òní, àwon ènìyàn kò fi béè bo àwon òrìsà wònyí mo nítorípé àwon èsìn mìíràn ti dé wá bá won. Láti ìgbà náà ni àwon òrìsà wònyí ti di ohun àyínmúsì àti ohun tí kò gba iyì mó ní àgbáyé lóòní. Àmo bí àwon èsìn mìíràn se rinlè tó ó, àwon ènìyàn mìíràn sì takú pé èsìn baba ńlá àwon ni ó wu àwon. A kò le bá won wí nítorí pé “èyí wù mí kò wù ó, lómú omo ìyá méjì gba àwo obè lótóòtò”.