Idioma oczitán

De Biquipedia

Oczitán (Occitan)
Altras denominazions: Luenga d'oc
Parlato en: Franzia, España, Italia y Monaco.
Territorios: Oczitania.
Parladors:
  • Luenga materna:
  • Altros:
1.939.000
  • -
  • -
Clasificazión:
Filiazión: Indoeuropeya

 Italicas
  Romanze
   Ozidental
    Ibero-romanica
    Oczitán

Estatus ofizial
Luenga ofizial en: Cataluña
Regulato per: Conselh de la Lenga Occitana
Codigos de a luenga
ISO 639-1 oc
ISO 639-2 oci
SIL -
Se beiga tamién:
Filo indoeuropeu

L'oczitán, u luenga d'oc (lenga d'òc) ye una luenga romanze que se fabla en o terzio sur de Franzia (á lo sur d'o río Loira), en bellas Bals alpinas d'Italia y a Bal d'Arán (en o norueste de Cataluña, España). Güe o numero de fabláns ye minimo, anque tien caráuter cofizial en a bal d'Arán, chunto con o español u castellán y o catalán.

O nome d'a luenga biene d'a parabra òc que en oczitán meyebal y autual senifica 'sí', en concarada con o franzés d'o norte u luenga d'oïl (prenunziato , debampasau d'o franzés muderno oui). A parabra òc prozede d'o latín hoc, y oïl se deribó d'o latín hoc ille. A parabra oczitán prozede d'o nome d'a rechión istorica d'Oczitania, que biene d'Aquitania, antigua rechión alministatiba romana.

Entre las características diacrónicas del occitano como lengua romance:

  • A diferenzia d'o franzés, se conserba la a azentugada d'o latín (latín mare > oc. mar, pero > fr. mer.)
  • Como o franzés, se truca la u latina por [y] y s'esplaza la serie de bocals posteriors (u>y, o>u, O>o).
  • O gascón cambió a f latina á lo comenzipio de parabra por [h] pipada (latín filiu > gascón hilh), como o castellán meyebal (o gascón y o español abieron a influyenzia d'o euskara).

O emplego autual d'o termín oczitán parixe un poco barafundioso. Bels autors consideran que l'oczitán ye una familia de luengas en las que feguran:

  • l'aubernense,
  • o gascón (d'o cualo l'aranés ye una bariedá),
  • o limosín u lemosín,
  • o lengadozense (languedoc),
  • o probenzal,
  • o probenzal alpín, y
  • o shuadit u chudeoprobenzal (considerato amortau dende 1977),

Toz istos se prenen por luengas independiéns. O biarnés ye un dialeuto d'o gascón.

Muitos lingüistas y cuasi toz os escritors oczitans son d'alcuerdo con que l'occitán siga una familla de luengas y creyen que o limosín, l'aubernense, o gascón, o lengadozense y o probenzal, asinas como lo probenzal alpín, son dialeutos d'un solo idioma.

A pesar d'as diferenzias entre istos idiomas u dialeutos, a mayoría d'os fabláns d'un pueden replecar o emplego d'os atros. Lo mesmo ye zierto d'o catalán, pos bels lingüistas consideran á l'oczitán y o catalán como dos bariáns d'o mesmo idioma.

Un d'os testos en oczitán más notables d'a literatura ozidental se troba en o canto XXVI d'o Porgatorio de A Dibina Comeya de Dante Alighieri, an o trobador Arnaut Daniel responde á lo rezentador:

Tan m'abellis vostre cortes deman, 
qu'ieu no me puesc ni voill a vos cobrire. 
      Ieu sui Arnaut, que plor e vau cantan; 
consiros vei la passada folor, 
e vei jausen lo joi qu'esper, denan. 
      Ara vos prec, per aquella valor 
que vos guida al som de l'escalina, 
sovenha vos a temps de ma dolor!

En l'oczitán autual s'emplegan dos ortografías ribals:

  • a probenzal u mistralense, creyada por Mistral, en a que s'emplegan as conbenzions graficas d'o franzés ta esprisar os sonius d'o dialeuto probenzal; y
  • a de Lois Alibert, que muderniza l'ortografía clásica d'os trobadors, que se adauta a todas as diferenzias de prenunzia d'os dibersos dialeutos.

[Editar] L'oczitán en Aragón

Importán ha estato tamién a presenzia de l'oczitán en Aragón, traíto por os repobladors benitos de l'atro canto d'os Perinés. Os Establimentz de Chaca estioron as ordenanzas u fueros d'a ziudá escritas en o sieglo XIII en romanze gascón oczitán, aquí bi ha un chicot testo d'os Establimentz:

X) E nos tot lo poble de Iacca mayors e menors presentz e 
auenidors estos establimentz qui sobre son escriutz confirmam 
e autreyam. e prepagatz de els nos tenim, elas iuras che 
uos ditz iuratz els proomnes de Iacca fetz, autreyam che de 
nostre mandament la fetz. chuals iuras establim e posam 
sobre nos. et en nos. e sobre nostra fe. e sobre nostra 
credença. che las tienguam e las façam fidelmentz tenir assi
com de sobre escriut

Debito á dita presenzia de l'oczitán en l'Alto Aragón, l'aragonés tien muitos oczitanismos, más que más gasconismos, ya que en as redoladas de l'Oczitania mugans con Aragón se i charra o dialeuto gascón.

[Editar] Beyer tamién

Wikipedia
Ista luenga tien a suya mesma Wikipedia. Puez besitar-la y contrebuyir en Wikipedia en Idioma oczitán

[Editar] Enrastres esternos


Luengas romanzes
Aragonés | Aranés | Arumano | Arpitano | Asturlionés | Beneziano | Balón | Borgoñón |
Catalán | Corso | Champañés | Chodigoespañol | Dalmata | Dgèrnésiais | Español | Franc-Comtois |
Franzés | Friulano | Gallego | Galó | Istriota | Istrorrumano | Italiano | Jèrriais | Ladino | Ligur |
Lombardo | Lorrain | Meglenorrumano | Napolitano | Normando | Oczitán | Picardo | Piemontés |
Poitebín-Santonchés | Portugués | Retorromanico | Rumano | Sardo | Siziliano