Y Saeson
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Yn wreiddiol, roedd y Saeson yn bobl niferus a nerthol oedd yn byw yn yr ardaloedd sydd yn yr Almaen a'r Iseldiroedd heddiw. Roedd Ptolemy yn sôn amdanynt pan yn siarad am Jutland (rhan o Ddenmarc heddiw) a'r ardal sydd yn Schleswig-Holstein, y talaith mwyaf gogleddol yr Almaen heddiw. Mae'n ymddangos fod yr enw Saeson yn dod o'r Sax, fath o gleddyf oeddent nhw yn ei ddefnyddio.
Aeth rhai Saeson gyda pobl Anglia (sef y pobl Eingl), Jutland a Ffrisia i Brydain yn ystod y Canol Oesodd Cynnar. A dyma'r rheswm pan yw'r pobl Lloegr yn cael eu galw'n Eingl-Saeson a'r Cymry yn calw nhw'n Sais. Codwyd y teyrnasoedd o Essex, Sussex a Wessex (sef teyrnasoedd y Saeson Dwyreinol, y Saeson Deol a'r Saeson Gorllewinol) ganddyn nhw. Bodolodd teyrnas Middlesex am amser hefyd, ond daeth y gyd i fod yn rhan o deyrnas o'r enw Lloegr yn y diwedd.
[golygu] Iaith
Datblygiwyd iaith y Saeson i fod yn Saesneg a Low Saxon, iaith siaredir gan nifer o bobl yng gogledd yr Iseldiroedd, gogledd yr Almaen, de Denmarc a gorllewin Gwlad Pwyl heddiw.
[golygu] Y Saeson ar y cyfandir
Gadawodd dim ond nifer o Saeson y cyfandir am Brydain yn ystod y canol oesoedd, a roedd pawb arall yn fodlon o ddal i fyw yn eu gwlad wreiddiol ac yn ystod y 8fed ganrif codwyd Dugiaeth y Saeson. Roedden y Saeson yn gwrthod Cristnogol am amser hir, ond o'r diwedd roedden nhw'n derbyn y creddyf ar ôl cwympo yn ystod y rhyfelodd yn erbyn Siarlymaen (772-804). O ganlyniad, cafodd Irminsul eu coeden sanctaidd ei ddinistrio hefyd.
O dan rheolaeth y Carolingiaid roedd rhaid i'r Saeson talu teyrnged -- yr un fath fel y pobl Slafiaidd, megis yr Abodrites a'r Wend. Beth bynnag, daeth Saeson i fod yn frenin hefyd (Henry I, the Fowler ym 919) ac yn ystod y 10fed ganrif roedd Saeson yn ymerawdwr cyntaf yr Almaen (Otto I, y Mawr). Daeth ei rheolaeth i ben ym 1024 a rhanwyd y wlad ym 1180 pan roedd Harri y Llew, ei wŷr, yn gwrthod dilyn yr Ymerawdur Frederick Barbarossa i frwydro yn yr Eidal.
Mae ardal o'r enw Sachsen (sef Gwlad y Saeson) yn ne-ddwyrain yr Almaen, ond dim y Saeson sydd yn byw yno mwen wirionedd. Cafodd yr ardal hon ei henw achos cipiodd y Margrave of Meissen (--> Cymraeg?) gwlad y Saeson ym 1423 a newidiodd ef enw gwlad y cyfan gwbl am fod y teitl Dug y Saeson yn swnio mwy nerthol nag ei teitl wreiddiol.
Heddiw, mae tair taleithiau'r Almaen gan enw y Saeson yn rhan eu henw nhw: Niedersachsen yn y gogledd-orllewin, Sachsen Anhalt yn y canolbarth a Sachsen yn y de-ddwyrain.