Ynys Môn
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Ynys Môn | |
![]() |
Mae Ynys Môn yn sir ac yn ynys yng ngogledd-orllewin Cymru. Mae'r ynys wedi'i gwahanu oddi wrth y tir mawr gan Gulfor - Afon Menai. Cysylltir y tir mawr â'r ynys gan ddwy bont, y bont wreiddiol Pont Y Borth a godwyd gan Thomas Telford yn 1826 a'r un mwy, Pont Britannia sydd yn cysylltu yr A55 â'r ynys ynghyd a rheilffordd arfordir gogledd Cymru. Ymhlith yr ynysoedd llai o gwmpas arfordir Môn mae Ynys Gybi, Ynys Seiriol, Ynys Llanddwyn ac Ynys Moelfre. Mae'n Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol, ac mae Llwybr Arfordirol Ynys Mon yn mynd o'i chwmpas.
Mae'r dref â'r enw hiraf yng Nghymru ar yr ynys, sef Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch. Bydd pobl Môn yn ei alw'n Llanfair neu Llanfair P.G.
Mae sioe fawr amaethyddol, Sioe Môn, yn cael ei chynnal ar yr ail Ddydd Llun a Dydd Mawrth yn Awst bob blwyddyn ar gae Primin, sydd yn agos i bentref Gwalchmai.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Môn Mam Cymru
- Y mae Môn yn ddaear sych a charegog, yn afluniaidd iawn ac anhyfryd yr olwg; yn debyg iawn, yn ei hansawdd allanol, i wlad Pebidiog, sydd yn ffinio ar Dyddewi, eithr yn dra gwahanol iddi, er hynny, yng nghynhysgaeth fewnol ei natur. Canys y mae'r ynys hon yn anghymharol fwy cynhyrchiol mewn grawn gwenith na holl ardaloedd Cymru: yn gymaint felly ag y mae'n arfer diarhebu'n gyffredin yn yr iaith Gymraeg, "Môn Mam Cymru". Oherwydd pan fyddo'r holl ardaloedd eraill ymhobman yn methu, y mae'r wlad hon, ar ei phen ei hun, yn arfer cynnal Cymru i gyd â'i chnwd bras a thoreithiog o ŷd. (Gerallt Gymro, Hanes y Daith Trwy Gymru).
[golygu] Hanes Ynys Môn
Ymosododd y Rhufeiniaid ar Ynys Môn am ei fod yn fangre lle yr oedd ei gelynion yn gallu cael lloches, yr oedd y Derwyddon yn arwydd o wrthwynebiad gwleidyddol iddynt, ac yr yno ysguboriau grawn i borthi ei gelynion ac yr oedd posibilrwydd cael copor yno. Mae Tacitus yn disgrifio brwydr waedlyd ar yr ynys yn 60 O.C.
Ymhlith y seintiau y cysegrwyd eglwysi iddynt mae Cybi, Seiriol, Dona ac wrth gwrs Dwynwen, santes cariadon Cymru.
Pan oedd Tywysogion Cymru yn ymladd yn erbyn y gelyn roeddent yn aml yn dibynnu ar Ynys Môn am eu cyflenwad o ŷd. Oherwydd bod ŷd yn tyfu yno roedd nifer o felinau gwynt ar yr ynys flynyddoedd yn ôl. Yr oedd prif lys tywysogion Gwynedd yn Aberffraw.
Adeiladodd Edward I, Brenin Lloegr gastell yn Biwmares i'w helpu i ddal ei afael ar yr ynys.
Bu llawer o ymladd ar yr ynys adeg y rhyfel cartref rhwng y brenin a Cromwell.
Darganfuwyd copr yn Mynydd Parys ger Amlwch yn 1768.
[golygu] Cestyll
[golygu] Heddiw
Heddiw Llangefni yw prif dref yr ynys.
Mae'r ynys yn Etholaeth Cynulliad ac yn Etholaeth Seneddol ac yn rhan o Etholaeth Rhanbarthol Gogledd Cymru i'r Cynulliad Cenedlaethol. Ieuan Wyn Jones (Plaid Cymru) yw Aelod Cynulliad Ynys Môn, ac Albert Owen (Plaid Lafur) yw yr Aelod Seneddol.
[golygu] Eisteddfod Genedlaethol
[golygu] Gefeilldrefi Ynys Môn
|
[golygu] Gweler hefyd
[golygu] Cysylltiadau allanol
- Cyngor Sir Ynys Môn
- Albert Owen, Aelod Seneddol
- Atyniadau twristiaeth
- Camera gwefan traffig A55 Caergybi
- Camera gwefan traffig Pont y Borth
- Camera gwefan traffig Pont Britannia
Trefi a phentrefi Môn |
Amlwch | Benllech | Biwmares | Caergybi | Llanfairpwllgwyngyll | Llangefni | Niwbwrch | Porthaethwy |
Siroedd a Dinasoedd Cymru | ![]() |
Dinasoedd, Bwrdreisdrefi a Siroedd gweinyddol ers 1996 |