Teyrnas Gwynedd

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Arfbais Teyrnas Gwynedd
Ehangwch
Arfbais Teyrnas Gwynedd
Teyrnasoedd Cymru yn yr Oesoedd Canol.
Ehangwch
Teyrnasoedd Cymru yn yr Oesoedd Canol.
Mae'r erthygl hon am y deyrnas hanesyddol Gwynedd. Am y sir fodern gweler Gwynedd.

Roedd Gwynedd yn un o brif deyrnasoedd Cymru yn yr Oesoedd Canol. Yr oedd ei ffiniau yn amrywio, yn dibynnu pa mor nerthol oedd y brenin neu'r tywysog, ond yr oedd wastad yn cynnwys Arfon, Eryri, ac Ynys Môn. Yn draddodiadol roedd Gwynedd yn cael ei rhannu yn ddwy ranbarth: "Gwynedd Uwch Conwy" a "Gwynedd Is Conwy", gydag Afon Conwy yn ffin rhwng y ddwy ohonynt.

Mae traddodiad fod Cunedda Wledig a'i feibion wedi ymfudo i ogledd-orllewin Cymru o'r Hen Ogledd, rhan deheuol Yr Alban yn awr, ac wedi sefydlu teyrnas Gwynedd. Yr hen enw mewn Lladin oedd Venedotia. Mae carreg fedd o ddiwedd y bumed ganrif yn eglwys Penmachno sy'n taflu goleuni diddorol ar hyn. Mae'n coffhau gwr o'r enw Cantiorix, a ddisgrifir yn yr arysgrif Ladin fel "Cantiorix hic iacit/Venedotis cives fuit/consobrinos Magli magistrati", neu mewn Cymraeg "Yma y gorwedd Cantiorix. Roedd yn ddinesydd o Wynedd ac yn gefnder i Maglos yr ynad". Mae'r cyfeiriadau at "ddinesydd" a "magistratus" yn awgrymu parhad y drefn Rufeinig yng Ngwynedd am gyfnod ar ôl i'r llengoedd adael.

Deganwy oedd safle prif lys Gwynedd yn oes Maelgwn Gwynedd, ond yn nes ymlaen symudodd y prif lys i Aberffraw a disgrifir rheolwr Gwynedd fel "Tywysog Aberffraw" neu "Arglwydd Aberffraw".

[golygu] Rhestr o Frenhinoedd a Thywysogion Gwynedd

Yn dilyn marwolaeth Llywelyn ap Gruffudd ym 1282 a dienyddiad ei frawd Dafydd ap Gruffudd y flyddyn ganlynol, daeth teyrnas Gwynedd i ben. Ceisiodd Owain Lawgoch hawlio teyrnas Gwynedd a Chymru yn 1372 a 1377, ac yr oedd gan Owain Glyndwr gysylltiadau teuluol â thywysogion Gwynedd hefyd.