Καλαμάτα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η Καλαμάτα είναι πόλη της νότιας Πελοποννήσου, πρωτεύουσα του Νομού Μεσσηνίας. Αποτελεί σημαντικό εμπορικό κέντρο της περιοχής, ενώ διαθέτει και λιμάνι αλλά και αεροδρόμιο με τακτική αεροπορική σύνδεση με την Αθήνα. Κατά την απογραφή του 2001 είχε 49.154 κατοίκους και βρίσκεται στο μυχό του Μεσσηνιακού Κόλπου.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Οικονομία
Η Καλαμάτα είναι σημαντικό εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο, περιλαμβάνει βιομηχανίες ζυμαρικών, επεξεργασίας σταφίδας, ελαιουργίες, καπνοβιομηχανίες, μεταξουργίες κτλ. Από το λιμάνι της εξάγονται λάδι, σύκα, σταφίδες κ.α.
[Επεξεργασία] Ιστορία
Με το ονομα <<Καλάμαι>> υπήρχε στην αρχαιότητα μικρή πόλη που πήρε το ονομά της από τις πολλές καλαμιές που υπήρχαν εκεί. Το 217 π.Χ., σύμφωνα με μαρτυρία του Πολυβίου η πόλη καταλήφθηκε από τους Σπαρτίατες. Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας η πόλη ήταν έδρα βαρονίας και είχε κέντρο το φράγκικο φρούριο που χτίστηκε από τους ιππότες. Μετά το θάνατο του Γουλίελμου Βιλεαρδουίνου η Καλαμάτα περιήλθε σε διάφορους ηγεμόνες, ώσπου το 1459 καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Στις παραμονές τις επανάστασης του 1821 έγιναν μεγάλες προετοιμασίες για τον Αγώνα. Το 1986 η πόλη συνταράχθηκε από ισχυρό σεισμό με δεκάδες θύματα.
ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Καλαμάτα:Θρύλος και Ιστορία Από τις βυζαντινές απαρχές του οικισμού ώς την φραγκική κατάληψη
Υπήρχε κατά την αρχαιότητα οικισμός με συγγενές όνομα στην σημερινή θέση της Καλαμάτας ή σε σχετικά γειτονικό μέρος με το οποίο θα μπορούσε συσχετισθεί η σημερινή πόλη; Πότε πρωτοεμφανίζεται η πόλη με το όνομα Καλαμάτα; Με τις απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές ως αφετηρία θα προχωρήσομε σε μια άκρως συνοπτική παρουσίαση υποθέσεων, θρυλουμένων και ιστορικών μαρτυριών που σκιαγραφούν την ιστορική πορεία της σημαντικότατης αυτής πόλης της Μεσσηνίας από τις βυζαντινές απαρχές του οικισμού ώς την φραγκική κατάληψη. Δύο αρχαίες κώμες, Φαραί και Καλάμαι, έχουν σχετισθεί με την βυζαντινή και σημερινή Καλαμάτα, η οποία κάνει την εμφάνισή της στην ιστορία μόλις στον 10ο -11ο αιώνα στον Βίο του Οσίου Νίκωνος ως Καλομ(μ)άτα και Καλαμ(μ)άτα. Παρά την ομοιότητα του ονόματος με το αρχαίο Καλάμαι και παρά την δημιουργηθείσα παράδοση με τις διοικητικές επιπτώσεις της (δημιουργία δήμου Καλαμών, επαρχίας Καλαμών) ο συσχετισμός αυτός μοιάζει να έχει εγκαταλειφθεί. Πιθανότερη παρουσιάζεται η μερική τοπογραφική σύμπτωση ή γειτονία της μεσαιωνικής Καλο(α)μ(μ)άτας με τις αρχαίες Φαρές….Κατά την γνώμη μου δεν πρέπει να αποκλεισθεί εντελώς ο συσχετισμός όχι τόσο των πόλεων όσο των ονομάτων ανάμεσα στις αρχαίες Καλάμες και την Καλαμάτα. Η ιστορία των μεσσηνιακών οικισμών μας έχει διδάξει ότι μετοικήσεις και μεταφορές κατοίκων κατά τους μεταβατικούς βυζαντινούς χρόνους μετατόπισαν την ονοματοθεσία περιωνύμων οικισμών σε παλαιότερους, π.χ. η Κυπαρισσία γίνεται Αρκαδιά και εγκαταλείπεται το όνομά της, η αρχαία Κορώνη (Πεταλίδι) εγκαταλείπεται και το όνομά της μεταφέρεται χιλιόμετρα νοτιότερα και αντικαθιστά οριστικά αυτό της Ασίνης, όνομα που επίσης εγκαταλείπεται. Η Μαντίνεια δεν γνωρίζω πάντα αν πρέπει να συσχετισθεί με την μετοίκηση των Μαντινέων ή αποτελεί παρετυμολογικό υστεροβυζαντινό δημιούργημα. Λεύκτρα, Καρδαμύλη και Μεθώνη διατηρούνται. Η Πύλος, Σφακτηρία, Κορυφάσιον αλλά και η ευρύτερη περιοχή ονομάζονται Αβαρίνος και Ναβαρίνον και πιθανότατα το Πύλος διασώζεται στον οικισμό Πύλα της ενδοχώρας. Τέλος, η περίφημη Μεσσήνη-Ιθώμη γίνεται Βουρκάνον (και Μαυρομάτι), οι αρχαίες Καλάμαι γίνονται Γιάνιτζα (και μόλις πρόσφατα Ελαιοχώριον) με την οποία μάλλον ταυτίζονται οι Καλάμες με βάση τα επιγραφικά ευρήματα. Λόγω γειτνίασης είναι διαχρονικά διαπιστωμένη η ιστορική σχέση της σλαβογενούς Γιάνιτζας με την Καλαμάτα που με την σειρά της ταυτίζεται τελικά με τις αρχαίες Φαρές. Εξάλλου έχει παρατηρηθεί ότι από την παράλια Καλαμάτα ώς την συνοικία Περιβολάκια της Γιάνιτζας διάφορες θέσεις με νερά και βλάστηση θα μπορούσε να συσχετισθούν με το σε μικρή απόσταση από τις Φαρές αναφερόμενο άλσος του καρνείου Απόλλωνα. Το τοπωνυμικό της περιοχής, οι αρχαίες Καλάμαι-Γιάνιτζα, το νεότερο και με αρχαιολογικά ευρήματα Πέρα Καλαμίτσι 15 χμ ανατολικά της Καλαμάτας, το Καλάμι αλλά και η ίδια η Καλαμάτα προϋποθέτουν την ύπαρξη υγρού εδάφους με καλαμιώνες. Ακόμη κι αυτή η σλαβογενής Γιάνιτζα σημαίνει υγρό τόπο. Γιατί λοιπόν και στην περίπτωση των Φαρών-Καλαμάτας να μην έχει συμβεί μια από τις αλλαγές και μετονομασίες που διαπιστώνονται στον μεσοβυζαντινό μεσσηνιακό χώρο; Αντί λοιπόν να αναζητείται απλώς και μόνο κάποιος Καλα(ο)μ(μ)άτης και μια υποθετική Παναγία Καλομμάτα για το βυζαντινό όνομα Καλαμάτα, δηλαδή των αρχαίων Φαρών όνομα που τελικά εγκαταλείπεται, λογικότερο μοιάζει η αναζήτηση αρχικά μιας ονοματολογικής σχέσης με τις πλησιόχωρες αρχαίες Καλάμες και με τον όποιο Καλαμάτη (κατά το Λίμναι- Λιμνάτης, Αιγαί-Αιγαιάτης, Γυθειάτης κλπ). Το επώνυμο μάλιστα Καλαμάτης είναι γνωστό στα υστεροβυζαντινά έγγραφα. Πάντως η μετονομασία των Φαρών σε Καλαμάτα, είτε προέρχεται από το Καλάμαι είτε από το Καλαμάτης, είτε από τα καλάμια-καλαμάτης-καλαμάτα χώρα, πρέπει να τοποθετηθεί στα χρόνια που επισυμβαίνουν πληθυσμιακές αλλαγές στην περιοχή 7ο και 8ο αι. και η οχυρή κώμη Καλάμαι εγκαταλείπεται, σλαβοκρατείται και μετονομάζεται σε Γιάνιτζα. Άραγε κατά το προηγούμενο της Κυπαρισσίας και της Κορώνης μια μετεγκατάσταση κατοίκων στις Φαρές από τις Καλάμες ή του όποιου Καλαμάτη δημιούργησε το νέο όνομα Καλαμάτα( πρβλ. Σταμάτα, Ακράτα κ.ά) και οδήγησε στην λήθη το όνομα των Φαρών; Η επίσης μαρτυρούμενη στις πηγές Καλομμάτα θα μπορούσε να αποτελεί παρετυμολογική, εξευγενισμένη, λόγια εκδοχή του δημώδους ονόματος, πράγμα που διαπιστώνεται πλειστάκις και διαχρονικά. Η προτεινόμενη νέα εκδοχή μιας παλαιάς υπόθεσης, με πλήθος τα γλωσσολογικά προβλήματα, παραμένει πάντα ανοικτή στην έρευνα. Πρέπει πάντως να λάβομε σοβαρά υπόψη μας ότι το κάστρο των αρχαίων Φαρών και η ευρύτερη περιοχή ώς τα Ακοβίτικα, με μαρτυρημένη αρχαιολογικά την υστερορωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή παρουσία, κατά πάσα πιθανότητα χρησίμευσε ως προπύργιο και βάση στους Βυζαντινούς μετά τον 7ο αι. Κατά την περίοδο που η βυζαντινή παρουσία ξεκινώντας από την παράλια χώρα (την οποία όπως και μέρη του εσωτερικού π.χ. την Μεσσήνη, ήλεγχε κατά διαστήματα και σύμφωνα με τις ανάγκες) άρχισε να επεκτείνεται στην υγρή ενδοχώρα μέχρι τον Άγιο Φλώρο, το κάστρο Φαρών-Καλαμάτας πρέπει να έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην αντιμετώπιση των ανυποτάκτων Σλάβων της μεσσηνιακής πεδιάδας. Κατά μια ενδιαφέρουσα πρόσφατη άποψη, στηριζόμενη στο τοπωνυμικό της πεδινής και ορεινής Μεσσηνίας, οι Βυζαντινοί με βάσεις τη Μεσσήνη-Βουλκάνο και το κάστρο Φαρών-Καλαμάτα απώθησαν αρχικά τους Σλάβους στα ορεινά. Στην συνέχεια είχαν πλέον να αντιμετωπίσουν τους ορεινούς ανυπότακτους Σλάβους, όπως αυτούς που εγκαταστάθηκαν στις οχυρότατες αρχαίες Καλάμες μετονομάζοντάς τες Γιάνιτζα και αυτούς του Ταΰγετου. Τούτο εξάλλου καταφαίνεται στους επόμενους αιώνες της φραγκοκρατίας οπότε και η ιστορική μαρτυρία υπάρχει. Νομίσματα του 8ου και 9ου αιώνα, σπάνιος φόλλις των συναυτοκρατόρων Κωνσταντίνου ΣΤ και Ειρήνης της Αθηναίας (780-790) από τον Άγιο Φλώρο και φόλλις του Λέοντος ΣΤ (886-912) από την Καλαμάτα επιβεβαιώνουν την στρατηγική θέση της ευρύτερης περιοχής του ποταμού Παμίσου από Καλαμάτα έως βαθιά στην ενδοχώρα και την πρώιμη ύπαρξη βασιλικής οδού, όπως μαρτυρείται σε υστερότερα έγγραφα. Επίσης κάποιες υποθέσεις για πρώιμη χρονολόγηση, πολύ πριν από τον 11ο αι., μερών η δόμων του κάστρου και του υπόγειου τμήματος του Αγίου Χαραλάμπους (τετράγωνου κτίσματος αγνώστου αρχικής χρήσεως) μαρτυρούν εδραιωμένη βυζαντινή παρουσία στην Καλαμάτα πολύ πριν το πέρασμα του Οσίου Νίκωνος στα τέλη του 10ου αι. Πάντως η βυζαντινή Καλαμάτα πριν από την πρώτη αναφορά της στον Βίο του Νίκωνος ελάχιστα αρχαιολογικά τεκμήρια διαθέτει για την μελέτη του οικισμού. Στο πρώτο τμήμα του Βίου που χρονολογείται στις αρχές του 11ου αι. (1005-1025) η Καλομμάτα ή Καλαμάτα αναφέρεται ως ενδιάμεσος σταθμός στην πορεία του Νίκωνος από την Μάνη προς την Κορώνη και Μεθώνη. Τούτο σημαίνει ότι ήδη από χρόνια η Καλαμάτα αποτελούσε σημαντική και αξιομνημόνευτη κώμη δίπλα στο Βουρκάνο-Μεσσήνη, Αρκαδιά, Μεθώνη και Κορώνη που επίσης αναφέρονται ως κύριοι σταθμοί στην ιεραποστολική πορεία του Οσίου. Ανήκε ήδη από τις αρχές του 9ου αι., όπως και όλη η Μεσσηνία με τις επισκοπές Κορώνης και Μεθώνης, στην δικαιοδοσία της μητροπόλεως Πατρών. Στο τρίτο τμήμα του Βίου του Νίκωνος που σύμφωνα με τον εκδότη του χρονολογείται στα 1149 γίνονται αναφορές σε μοναχό εκ της παραλίου χώρας Καλομμάτας και στους οικούντες την Καλομμάταν οι οποίοι μεταβαίνουν να προσκυνήσουν το ιερό τέμενος του Νίκωνος στη Σπάρτη. Τούτο πάλι σημαίνει ότι στα μέσα του 12ου αι. η Καλαμάτα διέθετε μονή ( πιθανώς αυτή του κάστρου που αναφέρει το Χρονικόν του Μορέως) και σχετιζόταν επικοινωνώντας, σίγουρα όχι μόνο για λατρευτικούς λόγους, με την Σπάρτη. Αν μάλιστα η πληροφορία αυτή συνδυαστεί με την αναφερόμενη στα ίδια χρόνια Μαϊττα ή Ματhια από το άραβα γεωγράφο και περιηγητή Εντρισί (και αν είναι τελικά η Καλαμάτα), περιγραφόμενη ως <<πόλη μεγάλη και πολυάνθρωπο σε απόσταση 20 μιλίων από την Κορώνη>>, τότε η Καλαμάτα με το κάστρο της και με τον πληθυσμό της είχε σταδιακά αρχίσει από τον 12ο αι. να αποκτά μεγάλη σπουδαιότητα στο μέσον ενός άξονα που συνέδεε την ορεινή με την παράλια και ναυτιλευόμενη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, δηλαδή από την Σπάρτη ώς την Κορώνη. Είναι η εποχή (11ο-12ο αι.), που χρονολογούνται και τα σημαντικότερα σωζόμενα μνημεία της πόλης ή κάποιες φάσεις αυτών: ο ναός των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Χαραλάμπους και της Κοιμήσεως, του Αγίου Κωνσταντίνου της μονής Καλογραιών, του Αγίου Δημητρίου στη θέση Τρούλες και πιθανότατα ο ναός και η μονή στο κάστρο. Στο τρίτο πάντα μέρος του Βίου του Νίκωνος, δηλαδή το χρονολογούμενο στα 1149 μας παρέχονται με αφορμή θαύματος του οσίου και ορισμένες, οι πρώτες τοπογραφικές πληροφορίες της Καλαμάτας και που ενισχύουν την εκ τενάγων, λιμνών και εξ υδροβίων καλάμων και καλαματών προέλευση του ονόματός της. Σε μια περιοχή λοιπόν με εκβολές ποταμών και διαβρωνόμενες ή διαμορφούμενες νέες εκτάσεις ένα θαύμα καταβύθισης γηλόφου είναι αναμενόμενο, όπως επίσης η καταβύθιση ναού του Μιχαήλ του αρχιστρατήγου. Πολλοί τοποθετούν το θαύμα στην Φραγκόλιμνα της Καλαμάτας, λάκκου που επιχώστηκε στα μέσα του 19ου αι. Πάντως ουσιαστικά η ιστορία της Καλαμάτας με βάση τις πηγές αρχίζει μετά το 1205 , δηλαδή μετά την κατάληψή της από τους Φράγκους. Σύμφωνα λοιπόν με το Χρονικό του Μορέως τα τέσσερα σημαντικά κάστρα απάνω στον αιγιαλόν που πρέπει να πάρουν οι Φράγκοι για να πετύχει η κατάληψη του Μοριά είναι του Ποντικού( στο Κατάκωλο),η Αρκαδιά (Κυπαρισσία) η Κορώνη και η Καλαμάτα. Ήλθαν λοιπόν στην Καλομάταν και Το κάστρον ηύραν αχαμνόν, ως μοναστήρι το είχαν/ το σώσει το επολέμησαν, από σπαθίου το απήραν./ Με συμφωνίες το έδωκαν κι εκείνοι ωσάν κι οι άλλοι. Ηλίας Αναγνωστάκης, Η βυζαντινή Καλαμάτα, Καλαμἀτα, Επτά Ημέρες Καθημερινή 18 Νοεμβρίου 2001 [=Πόλεις λιμάνια της Πελοποννήσου, 26-31] Επιλογή Βιβλιογραφίας. Α. Bon, La prise de Kalamata par les Francs en 1205, Mélanges Charles Pichard I 1949, 98-104. A. Bon, Le Peloponnese byzantin jusqu' en 1204, Paris 1951, 114 σημ. 4, 141-142. Ν. Δ. Παπαχατζής, Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις, Μεσσηνιακά-Ηλιακά, Αθήνα 1979, 89-108. Οδ. Λαμψίδου, Ο εκ Πόντου όσιος Νίκων ο Μετανοείτε( κείμενα-σχόλια), Αθήνα 1982. Ph. Malingoudis, Toponymy and History. Observations concerning the Slavonic toponymy of the Peloponnese, Cyrillomethodianum 7(1983), 99-111. Δ. Β. Βαγιακάκου, Το τοπωνύμιον Καλαμάτα, Πελοποννησιακά 19(1991-1992), 265-285 όπου και η προγενέστερη βιβλιογραφία
[Επεξεργασία] H πόλη σήμερα
Η Καλαμάτα σήμερα (2006) υπολογίζεται οτί έχει πάνω από 65.000 κατοίκους λόγω του ΤΕΙ που φιλοξενεί 5.000-6.000 φοιτητές. Έχει έντονη νυχτερινή ζωή και χειμώνα και καλοκαίρι. Δεν λείπουν και τα προβλήματα από αυτή την πόλη που είναι κατα κύριο λόγο η κακή κατάσταση των δρόμων και το μεγάλο κυκλοφοριακό πρόβλημα.Επίσης πρόσφατα εχει ανοίξει και παράρτημα του Πανεπιστημίου της Τρίπολης.Οι σχολές που προστέθηκαν είναι Φιλοσοφίας και Ιστορικού
[Επεξεργασία] Τ.Ε.Ι Καλαμάτας
Το ΤΕΙ Καλαμάτας αποτελείται από 2 βασικούς κλάδους, τη Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας (ΣΔΟ) και τη Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας (Σ.ΤΕ.Γ). Κάθε κλάδος αποτελείται απο 3 τμήματα: η ΣΔΟ περιλαμβάνει το Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας (Δ.Μ.Υ.Π.), το Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δ.Μ.Τ.Α.) και το Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Ελεγκτικής (ΧRHM.E), ενώ η Σ.ΤΕ.Γ τα τμήματα Φυτικής Παραγωγής (Φ.Π.), Θερμοκηπιακών Καλλιεργειών και Ανθοκομίας (ΘΕ.ΚΑ.) και Τεχνολογίας Γεωργικών Προϊόντων.
[Επεξεργασία] Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- http://www.forumkal.com (Forum)
- Οδηγός για την Καλαμάτα (Portal)
- Καλαμάτα: πόλη πολύτροπος(Portal)
- http://www.kalamata-online.com (Portal)
- http://www.diasnews.com (Portal)
- http://www.messinia.net.gr (Portal)
- http://www.teikal.gr