Ελληνοκεντρισμός
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
O ελληνοκεντρισμός διαχρονικό φαινόμενο αυτού που ονομάζουμε ελληνική κοινωνία,υποδηλώνει την άποψη πως ο ελληνικός πολιτισμός ή το ελληνικό κοινωνικό πρότυπο είναι εγγενώς ανώτερο από όλα τα άλλα. Η αντίληψη ενός εθνοκεντρικού συστήματος σκέψης στηρίζεται στην υπόθεση ότι ο κόσμος και η πραγματικότητα είναι τμήμα του δικού του πολιτισμικού συστήματος αξιών1. Βάσει των παραπάνω ο ελληνικός εθνοκεντρισμός στις ακραίες μορφές του κάνει ένα είδος υπέρβασης θεωρώντας το ελληνικό πρότυπο κοινή βάση για όλη σχεδόν την ανθρωπότητα, και αναγνωρίζει την ταυτότητά του σε πλείστες πολιτισμικές παραδόσεις άλλων λαών. Οι ευρωπαϊκός χώρος -ενίοτε και λαοί άλλων ηπείρων- προσδιορίζονται ως φυσική συνέχεια του προελληνικού, του αρχαϊκού, του κλασικού, του ελληνιστικού κυρίως, ακόμη και του βυζαντινού πολιτισμού.
Στις περισσότερες των περιπτώσεων οι ελληνοκεντρικές θεωρίες συνιστούν παραγωγή μυθοπλασίας, οι οποίες είναι δυνατόν -κατάλληλα διαμορφωμένες με κατασκευασμένες ή μη τεκμηριώσεις- να ωθήσουν στην παραγωγή φαντασιακών ταυτοτήτων. Οι βασικές απόψεις οι οποίες διαμορφώνουν και τις θέσεις των ελληνοκεντριστών είναι:
- H ελληνική σοφία δεν είναι Μεσογειακή αλλά αντιμεσογειακή
- Οι κεντρικές αξίες των προελληνικών φύλων, της ηρωικής αρχαϊκής εποχής, κλασικής Ελλάδας του ελληνιστικού και βυζαντινού κόσμου είναι μοναδικές, αμετάβλητες και μη πολυπολιτισμικές.
- Η νέα θρησκεία του μεταμοντερνισμού, της θεωρίας, της κοινωνικής δομής και του πολιτισμικού σχετικισμού δεν είναι ούτε καινοφανής ούτε βαθυστόχαστη και δεν μπορεί να αντικρούσει τις παραπάνω μοναδικότητες του ελληνικού πολιτισμού2
Οι παραπάνω αξίες, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον στην ακαδημαϊκή έρευνα, έρχονται σε σύγκρουση με την μετατόπιση του ενδιαφέροντος στην καθιέρωση πολιτισμικών ερμηνευτικών μοντέλων3 και τη φυσική πιθανώς μείωση του ενδιαφέροντος για τον ελληνικό πολιτισμό. Η έννοια του αυτοματισμού και της παρθενογένεσης δεν υφίσταται σε θέματα παραγωγής πολιτισμού, καθώς η κλασική Ελλάδα δε διαμορφώθηκε εκ του μη όντος. Έχει βαθιές ρίζες χωμένες πίσω στην προϊστορία. Η Εποχή του Χαλκού είναι μια περίδος σημαντικών πολιτιστικών ανταλλαγών ανάμεσα στον μινωικό πολιτισμό, τον κυκλαδικό και την ηπειρωτική Ελλάδα και όλων αυτών ως σύνολο με τους πολιτισμούς της Μεσογείου και όχι μόνον.
Ορίζοντας οι ελληνοκεντριστές τον ελληνικό πολιτισμό ως αντιμεσογειακό, ουσιαστικά τον απομονώνουν από το πολιτισμικό γίγνεσθαι της ευρύτερης περιοχής της μεσογειακής λεκάνης, παρόλες τις σχετικές αποδείξεις για το ενάντιο. Η άποψή τους είναι βαθιά εθνοκεντρική και απορρίπτει την ιδέα της αλληλεπίδρασης των πολιτισμών. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν στρέφεται σε μια ηθική απολυταρχία, σύμφωνα με την οποία οι κεντρικές αξίες της Ελλάδας είναι αιώνιες και μη πολυπολιτισμικές.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Λόγιος και λαϊκός πολιτισμός
Οι αναφορές στον ελληνοκεντρισμό επικεντρώνονται συνήθως σε ό,τι αποκαλούμε λόγιο πολιτισμό, αγνοώντας τη δυναμική του λαϊκού πολιτισμού. Με αυτόν τον τρόπο παράγεται ένα νεοπαγές είδος πολιτισμικού δυισμού που σχετίζεται άμεσα με τις αποκαλούμενες ένδοξες στιγμές μόνον του ελληνικού πολιτισμού, απορίπτοντας τη δυναμική του λαϊκού πολιτισμού, καθώς αυτός παρουσιάζει σαφείς οσμωτικές τάσεις με το γίγνεσθαι άλλων πολιτισμών.
Η προβολή στο παρελθόν, μέσω της οποίας επιχειρούν συχνά τα έθνη να αποδείξουν την ιστορικότητα τους είναι ενίοτε παραπλανητική, αλλά δεν μπορεί κανείς να απορρίψει άκριτα τη σημασία του υλικού που συγκροτεί το εννοιολογικό πλαίσιο αυτού του ιδεολογήματος, δηλαδή τις έννοιες της κοινής πολιτισμικής παράδοσης, της γλωσσικής ομοιογένειας και της θρησκευτικής κοινότητας4.
Σε μια πρώτη ανάγνωση τα παραπάνω στοιχεία συγκροτούν τα επί μέρους στοιχεία μιας φαντασιακής ταυτότητας ανάμεσα στις έννοιες άτομο και έθνος5. Βάσει των παραπάνω θα μπορoύσαμε να περιγράψουμε την εθνική ταυτότητα ως μια συλλογική ταυτότητα, την οποία οι άνθρωποι, ως μέλη εθνικών συνόλων, αποκτούν από πολύ νωρίς στη ζωή τους και συνδέεται με τις αναπαραστάσεις περί έθνους6. Ως συλλογική ταυτότητα συνιστά αναγκαιότητα, ψυχοειδή μηχανισμό βαθιά εδραιωμένο στην ψυχοσύνθεση του ατόμου και τις ασυνείδητες ορμές και επιθυμίες του, διαμορφώνοντας την αναγκαιότητα του ανήκειν ήδη από τις πρωτόγονες κοινωνίες.
Συνιστώντας ο ελληνοκεντρισμός μια ιδιαιτέρως ελκυστική ιδεολογία, κινητοποιεί τις μάζες και χειραγωγεί με πρωτοφανή επιτυχία τις ισχυρές εθνικές ταυτίσεις των ατόμων. Παρ' όλα αυτά, υποστηρίζεται ευρέως κατά τις τελευταίες δεκαετίες ότι μια άλλη διαδικασία, και ιδεολογία, η παγκοσμιοποίηση και ο πολιτισμικός σχετικισμός7 καθίσταται αναγκαία οπτική γωνία, αν επιθυμεί να κατανοήσει κανείς τις διαρκείς μεταβολές και διαφορετικές διαστάσεις μιας παγκόσμιας, εξελισόμενης πολύπολιτισμικής κοινωνίας8. Θεωρητικά μια τέτοια άποψη καθιστά παρωχημένο τον εθνικισμό και θέτει σε κίνδυνο τα εθνικά κράτη, αποδυναμώνοντας τις εθνικές ταυτότητες. Όμως, πληθώρα εμπειρικών στοιχείων υποδεικνύουν ότι κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί και ότι αντιθέτως οι εθνικές ταυτότητες έχουν ενδυναμωθεί στην αυγή του 21ου αιώνα.
[Επεξεργασία] Νεολογισμοί και αντιπαλότητες
- Ελληνάρας ή Ελληναράς: Η λέξη Ελληνάρας αποτελεί νεολογισμό που επιχειρεί να απεικονίσει άτομα της νεοελληνικής πραγματικότητας τα οποία παρουσιάζουν σε ακραίο βαθμό ευρωπαϊκή αγοραφοβία, εθνοκεντρικό ναρκισσισμό, έντονο εθνικισμό, με ή χωρίς, στοιχεία μισαλλόδοξου θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν έντονα στοιχεία σεκταρισμού και θρησκευτικού ηγεμονισμού και εκφράζονται γραπτά ή προφορικά με αδιαλλαξία και φανατισμό μέσω συγκινησιακά φορτισμένων κηρυγμάτων παρελθοντολογίας, σχετικά με διάφορες περιόδους της ελληνικής ιστορίας (αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο κ.λπ.) που έχουν ως κύριο στόχο την ανάδειξη του επιχώριου ελλαδισμού τους σε παραχαραγμένο οικουμενικό πρότυπο πολιτισμού. Συνήθως η παρελθοντολογία και η αδιαλλαξία των "Ελληναράδων" συνοδεύονται από ελλιπή ιστορική γνώση και από χρήση αποσπασματικών πηγών ξεκομμένων από τα συμφραζόμενά τους.
- Κουλτουριαρέοι ή Θολοκουλτουριάρηδες: Η λέξη Θολοκουλτουριάρης και οι συνώνυμες αυτής, αποτελούν νεολογισμό που επιχειρεί να απεικονίσει άτομα της νεοελληνικής πραγματικότητας τα οποία παρουσιάζουν έντονο αντιεθνικισμό. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν έντονα στοιχεία σεκταρισμού και ταυτόχρονης υποδούλωσης και εκφράζονται γραπτά ή προφορικά με αδιαλλαξία και φανατισμό μέσω κηρυγμάτων αποκήρυξης του παρελθόντος και αποδοκιμασίας της ελληνικής παράδοσης. Τα κηρύγματα αυτά έχουν ως κύριο στόχο την ανάδειξη της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης σε οικουμενικό πρότυπο πολιτισμού. Με λίγα λόγια οι λέξεις Θολοκουλτουριάρης ή Κουλτουριαρέος, αποτελούν το εννοιολογικά αντίθετο άκρο της λέξης Ελληναράς.
[Επεξεργασία] Παραπομπές-σημειώσεις
- 1: Haviland, A, 2000, 11
- 2: Victor Davis Hanson et al, 2001
- 3: Colin Renfrew et al, 2001, 39
- 4: Βερεμής, Θ., 1999, 12
- 5: «Η εθνική ταυτότητα είναι η συλλογική ταυτότητα μιας ορισμένης ομάδας, που συγκροτεί μια συμβολική-φαντασιακή διαμεσολάβηση ανάμεσα στα άτομα ή την ομάδα τους και την `ανθρωπότητα' (Alter, 1985, Λίποβατς 1990, Λίποβατς 1996α, Hobsbawm 1990, Balibar, Wallerstein 1988). H εθνική ταυτότητα συγκροτεί μια 'φαντασιακή κοινότητα' (Αnderson 1991), επειδή βασίζεται επάνω στην ύπαρξη μιας μεγαλύτερης συσσωματωμένης ομάδας, η οποία, για να υπάρξει ως ενότητα, πρέπει κατά κάποιο τρόπο ν' απαρνηθεί τις ενδογενείς κοινωνικές και πολιτισμικές αντιφάσεις και διχασμούς της». Λίποβατς Θ., 2000-2001, Τεύχος 5-6, Λίποβατς 10.11.05
- 6: Ιντζεσίσογλου Ν., 2000, 186
- 7: Melville, J. Herskovits, 1973, 14.
- 8: Βερνίκος Ν. - Δασκαλοπούλου Σ., 2002, 13-14.
[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία
- Βερεμής, Θ. 1999, «Εισαγωγή» στο Εθνική Ταυτότητα και Εθνικισμός στη Νεότερη Ελλάδα, Μ.Ι.Ε.Τ.: Αθήνα
- Βερνίκος Ν. - Δασκαλοπούλου Σ., 2002, Πολυπολιτισμικότητα, οι Διαστάσεις της Πολιτισμικής Ταυτότητας, Κριτική: Αθήνα
- Colin Renfrew-Paul Bahn 2001, Αρχαιολογία, Θεωρίες Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές, Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσας
- Haviland, A, William, 2000, Anthropology, New York: Hartcourt College Publishers
- Iντζεσίσογλου Ν., 2000, «Περί της κατασκευής συλλογικών ταυτοτήτων: Το παράδειγμα της ελληνικής ταυτότητας», στο Εμείς και οι Άλλοι: αναφορά στις τάσεις και τα σύμβολα, Τυπωθήτω: Αθήνα
- Hanson, Victor Davis - Heath, John, 2001, Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο; Ο Θάνατος της Κλασικής Παιδείας και η Αποκατάσταση της Ελληνικής Σοφίας, Αθήνα: Κάκτος
- Λίποβατς Θ., 2000-2001, «Εθνικισμός και θρησκεία στη νεωτερικότητα», στο Επιστήμη και Κοινωνία, Τεύχος 5-6
- Herskovits, Melville, J., 1973, Cultural Relativism: Perspectives in Cultural Pluralism, Vintage Books: New York