Ισπανοεβραϊκή γλώσσα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ισπανοεβραϊκή (Λαντίνο) גודיאו-איספאנייול Djudeo-espanyol |
|
---|---|
Ομιλείται σε: | Ισραήλ, Τουρκία, Βραζιλία, Γαλλία, Ελλάδα, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Μεξικό, Κουρασάου |
Oμιλητές: | 100.000 στο Ισραήλ, 1000 στην Ελλάδα, σταθερή μείωση του αριθμού σε όλες τις χώρες |
Κατάταξη: | |
Ταξινόμηση: | Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες Ιταλικές γλώσσες Ρομανικές γλώσσες Ιταλοδυτικές Γαλατοϊβηρικές Ιβηρορομανικές Δυτικές Ιβηρικές גודיאו-איספאנייול Djudeo-espanyol |
Kατάσταση | |
Επίσημη γλώσσα: | πουθενά |
Ρυθμιστής: | Alliance Israélite Universelle |
Κώδικες γλώσσας | |
ISO 639-1 | όχι |
ISO 639-2/Β | lad |
ISO 639-3 | lad |
SIL | LAD |
Η Ισπανοεβραϊκή γλώσσα, γνωστή επίσης ως Λαντίνο (λαντίνο djudeo-espanyol, גודיאו-איספאנייול), είναι ποικιλία τής (καστιλιάνικης) Ισπανικής, η οποία ομιλείται επί πολλούς αιώνες από τους Σεφαρδίτες, τους Εβραίους που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία το 1492. Όπως συνέβη και με τη γλώσσα Γίντις (Γερμανοεβραϊκή), η Ισπανοεβραϊκή γλώσσα έχει υποστεί την έντονη επίδραση της Εβραϊκής και γράφεται με χαρακτήρες τού εβραϊκού αλφαβήτου.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Ονομασία τής γλώσσας
Οι περισσότεροι ομιλητές τής γλώσσας προτιμούν την ονομασία Ισπανοεβραϊκή. Ο όρος Λαντίνο, που προέρχεται από το επίθ. latino «λατινικός», θα μπορούσε να προκαλέσει σύγχυση με την επίσης ρομανική Λαδινική γλώσσα, που ομιλείται στη Β. Ιταλία και φέρει το ιταλ. όνομα Ladino. Άλλα ονόματα με τα οποία αποκαλείται η γλώσσα είναι τα ακόλουθα: Σεφαρδίτικη, Γιουντέσμο (Dzhudezmo / Judezmo) και (στην Εβραϊκή γλώσσα) Spanyolit (εβρ. לאדינו).
Θα μπορούσε, σε γενικές γραμμές, να λεχθεί ότι η ονομασία Λαντίνο προτιμάται από τους μη ειδήμονες, ενώ η ονομασία Ισπανοεβραϊκή χρησιμοποιείται στα γλωσσολογικά εγχειρίδια από τους ρομανιστές γλωσσολόγους. Οι γλωσσολόγοι τού Ισραήλ έχουν ακολουθήσει την ονομασία Dzhudezmo.
Στο παρόν άρθρο ακολουθείται η επιστημονικώς ορθή (από πλευράς ταξινομήσεως) ονομασία Ισπανοεβραϊκή γλώσσα.
Η απόδοση της ονομασίας Λαντίνο στην εν λόγω γλώσσα δεν είναι απολύτως σαφής. Πριν από την εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία, η λ. σήμαινε απλώς «Ισπανικά» και δήλωνε ειδικότερα τη λογοτεχνική Ισπανική εν αντιθέσει προς τις διαλέκτους, καθώς και την Ισπανική γλώσσα σε αντιδιαστολή προς την Αραβική. Μετά την εκδίωξή τους οι Εβραίοι τής Ισπανίας χρησιμοποιούσαν τη λέξη αναφερόμενοι στην προφορική απόδοση της Βίβλου στην παλαιά Ισπανική. Κατ’ επέκταση ως Λαντίνο έφθασε να δηλώνεται γενικότερα το ύφος τής Ισπανικής, όχι μόνο στη Βιβλική μετάφραση, ακριβώς όπως οι Κούρδοι Εβραίοι γενίκευσαν την ονομασία Ταργκούμ ώστε να δηλώνει την Ιουδαιο-Αραμαϊκή γλώσσα. Για τον λόγο αυτόν, σχολαστικοί Εβραίοι λόγιοι, όπως ο Χαΐμ Βιδάλ Σεφιχά (Haim Vidal Sephiha[1]), προτιμούν να κρατούν τον όρο Λαντίνο αποκλειστικά για την εξεβραϊσμένη μορφή τής γλώσσας που χρησιμοποιήθηκε σε Βιβλικές μεταφράσεις, οι οποίες βασίστηκαν στην παραδοσιακή προφορική απόδοση που μνημονεύθηκε ανωτέρω.
[Επεξεργασία] Ιστορική αναδρομή
Οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την Ισπανία μετά την έκδοση του διατάγματος της Αλάμπρα στις 2 Αυγούστου 1492, το οποίο υποχρέωνε όσους Εβραίους δεν μεταστρέφονταν στον χριστιανισμό να εγκαταλείψουν την ισπανική επικράτεια. Η πλειονότητα επέλεξε τον δρόμο τής εξορίας και ίδρυσε κοινότητες σε διάφορες περιοχές τής Ευρώπης και της Μεσογείου. Σε αυτές συγκαταλέγονται η Ολλανδία, η Ιταλία, το Μαρόκο, η Τουρκία, η Θεσσαλονίκη και η Ρόδος, καθώς και άλλες ζώνες τής ανατολικής Μεσογείου και της Β. Αφρικής. Οι εξόριστοι Εβραίοι έγιναν ευνοϊκά δεκτοί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη βαλκανική της επικράτεια, πράγμα που συνετέλεσε στο να σχηματίσουν πολλές κοινότητες σε αυτές τις περιοχές. Λόγω της προέλευσής τους, άρχισαν να αποκαλούνται Sefardim (< εβρ. Sefarad «Ισπανία»).
[Επεξεργασία] Ποικιλίες
Την εποχή τής εκδίωξης από την Ισπανία η καθημερινή γλώσσα των Ισπανοεβραίων λίγο διέφερε από τη γλώσσα των λοιπών Ισπανών. Υπήρχε, ωστόσο, μια υφολογική ποικιλία που εχρησιμοποιείτο για μελέτη ή μετάφραση, μια αρχαϊκή διάλεκτος της Ισπανικής η οποία ενσωμάτωνε μεγάλο αριθμό δανείων από την Εβραϊκή και την Αραμαϊκή και έτεινε να αποδίδει κατά λέξη τη σειρά των όρων τής Εβραϊκής (λ.χ. η εβρ. φρ. ha-laylāh ha-zeh «απόψε – αυτή η νύχτα» αποδίδεται la noche la esta αντί του κανονικού ισπ. esta noche). Όπως προαναφέρθηκε, ορισμένες αυθεντίες τείνουν να περιορίζουν τον όρο Λαντίνο στη δήλωση αυτής ακριβώς της ποικιλίας.
Μετά την εκδίωξη η καθημερινή γλώσσα υφίστατο την αυξανόμενη επίδραση τόσο της γλώσσας τής λόγιας μελέτης όσο και των τοπικών μη εβραϊκών κοινολέκτων, όπως η Ελληνική και η Τουρκική, και έφθασε να αποκαλείται Γιουντέσμο (Dzhudezmo / Judesmo). Κατά τούτο, η ανάπτυξή της ήταν παράλληλη με τη Γερμανοεβραϊκή γλώσσα των Ασκεναζιτών. Εντούτοις, αρκετοί ομιλητές, κυρίως δε τα ηγετικά μέλη τής κοινότητας, χειρίζονταν επίσης μια επισημότερη μορφή, πλησιέστερη προς την Ισπανική, γνωστή ως Καστιλιάνικη (Castellano). H ισπανοεβραϊκή διάλεκτος που ομιλείτο στο Β. Μαρόκο ήταν γνωστή με το όνομα Haquitía (< αραβ. haka «λέγω»).
[Επεξεργασία] Ορθογραφία
Στη σύγχρονη εποχή, η Ισπανοεβραϊκή γλώσσα γράφεται συχνά με το λατινικό αλφάβητο, κυρίως στην Τουρκία. Εντούτοις, εξακολουθεί να συναντάται γραμμένη επίσης στο εβραϊκό αλφάβητο (κυρίως με τους χαρακτήρες Ρασί), ακολουθώντας την πρακτική που επικρατούσε σχεδόν καθ’ όλοκληρίαν ώς τον 19ο αιώνα (υπό την ονομασία aljamiado). Αν και στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν τόσο το ελληνικό όσο και το κυριλλικό αλφάβητο, αυτό σπανίζει πλέον.
Μετά τον αποδεκατισμό των σεφαρδίτικων κοινοτήτων κατά το Ολοκαύτωμα σε μεγάλο μέρος τής Ευρώπης (κυρίως στις Κάτω Χώρες και στα Βαλκάνια), η πλειονότητα των εναπομεινάντων Σεφαρδιτών ομιλητών ήταν Τούρκοι Εβραίοι. Ως επακόλουθο, πολλά ισπανοεβραϊκά κείμενα χρησιμοποιούν την τουρκική διασκευή τού λατινικού αλφαβήτου. Εντούτοις, η ισραηλιτική οργάνωση Autoridad Nasionala del Ladino, η οποία ασχολείται με την προώθηση και τυποποίηση της Ισπανοεβραϊκής, ακολουθεί διαφορετική ορθογραφία. Επιπλέον, υπάρχουν Εβραίοι λόγιοι (όπως ο Γιακόμπ Χασάν) οι οποίοι διατείνονται ότι η Ισπανοεβραϊκή πρέπει να υιοθετήσει την ορθογραφία τής (καστιλιάνικης) Ισπανικής.
Μια περισσότερο συντηρητική και λιγότερο δημοφιλής, αλλά πιθανόν ιστορικά αξιόπιστη λύση, θα ήταν να υιοθετηθεί η ορθογραφία που ακολουθείτο τον καιρό τής εκδίωξης των Εβραίων από την Ισπανία το 1492. Η ορθογραφία εκείνης της εποχής έχει πλέον τυποποιηθεί και υποστεί αλλαγές με τελευταία τη μεταρρύθμιση του 18ου αιώνα. Κατά τούτο, η Ισπανοεβραϊκή διατηρεί εν μέρει την προφορά που φαίνεται ότι είχε η Ισπανική γλώσσα εκείνης της εποχής και η οποία θα εθεωρείτο αρχαϊκή στη σύγχρονη ισπανική ορθογραφία.
(υπό επεξεργασία)
[Επεξεργασία] Υποσημειώσεις
- ↑ Βλ. El Ladino. Lengua litúrgica de los judíos españoles Haim Vidal Sephiha, Historia 16, 1978.