Πολιορκία του Λένινγκραντ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ως Πολιορκία του Λένινγκραντ (ή Πολιορκία των 900 ημερών) αναφέρονται στην παγκόσμια ιστοριογραφία τα πολεμικά γεγονότα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που έλαβαν χώρα στην ευρύτερη περιοχή του Λένινγκραντ (νυν Αγία Πετρούπολη) μεταξύ Σεπτεμβρίου 1941 και Ιανουαρίου 1944.

[Επεξεργασία] Χρονικό

Αφίσα της εποχής για την παλλαϊκή άμυνα της πόλης. Ο πεζικάριος, ο ναύτης, ο εργάτης και η αγρότισσα με το όπλο ανά χείρας
Μεγέθυνση
Αφίσα της εποχής για την παλλαϊκή άμυνα της πόλης. Ο πεζικάριος, ο ναύτης, ο εργάτης και η αγρότισσα με το όπλο ανά χείρας

Περνώντας μέσα από τις Βαλτικές Δημοκρατίες, των οποίων οι κάτοικοι ήταν ευνοϊκά διακείμενοι προς τους ναζί, η Βέρμαχτ (γερμανικός στρατός ξηράς) έφθασε προ των πυλών του Λένινγκραντ στις 4 Σεπτεμβρίου 1941. Το Λένινγκραντ είχε αρχίσει να προετοιμάζεται από τον Ιούνιο, όταν χιλιάδες χιλιόμετρα σοβαρών αλλά και πρόχειρων οχυρώσεων κατασκευάσθηκαν από επιστρατευμένους κατοίκους.

Η διαταγές του Χίτλερ απέκλειαν οποιαδήποτε συνθηκολόγηση και διέταζαν την πλήρη ισοπέδωση της παλαιάς ρωσικής πρωτεύουσας. Φοβούμενοι όμως να προβούν σε απευθείας επίθεση, οι γερμανοί επιτελείς επέλεξαν το σχέδιο της πολιορκίας. Η Βέρμαχτ κατέλαβε την ενδοχώρα της πόλης στα νότια και νοτιοανατολικά, αποκόπτοντας τον ανεφοδιασμό από τη Μόσχα σε τρόφιμα, πετρέλαιο και πολεμοφόδια. Είχαν επίσης εξασφαλίσει τη στήριξη των Φινλανδών, οι οποίοι δε συμμετείχαν στην πολιορκία, απέτρεπαν όμως πιθανό ελιγμό του Κόκκινου Στρατού από τα βόρεια. Η πολιορκία ξεκίνησε επίσημα στις 8 Σεπτεμβρίου 1941, όταν και η τελευταία δίοδος ανεφοδιασμού του Λένινγκραντ καταλήφθηκε από γερμανικά στρατεύματα. Υπ' αυτές τις συνθήκες, η λογική έλεγε ότι η παράδοση της πόλης εξ' αιτίας της πείνας και του πολικού ψύχους του χειμώνα ήταν υπόθεση λίγων μηνών, δεδομένου μάλιστα ότι το πυροβολικό και η αεροπορία προέβαιναν σε καθημερινούς βομβαρδισμούς.

Πράγματι, οι συνθήκες ζωής στο Λένινγκραντ έγιναν άθλιες. Ο χειμώνας που ξεκινούσε χωρίς τρόφιμα, θέρμανση και ηλεκτρισμό ήταν τραγικός για τους κατοίκους της μεγαλούπολης, οι οποίοι όμως εξακολούθησαν να αντιστέκονται. Λίγο πριν την εξάντληση κάθε ελπίδας, ο Κόκκινος Στρατός έκανε κάτι εξωπραγματικό: κατασκεύασε το Δρόμο της Ζωής (ρωσ. Дорога жизни), που ήταν δρόμος και σιδηρόδρομος επάνω στην παγωμένη λίμνη Λαντόγκα στα βορειοανατολικά της πόλης. Κατάφερε έτσι να δημιουργήσει οδό εφοδιασμού σε τρόφιμα και πολεμοφόδια μέσω των περιοχών που ήλεγχε στη Βόρεια Θάλασσα. Η ιδέα ήταν ευφυής, αλλά και πάλι ανεπαρκής: από κάθε τρία καμιόνια που διέσχιζαν το δρόμο, τα δύο καταστρέφονταν από πυρά των γερμανικών αεροπλάνων. Στις 18 Ιανουαρίου του 1943, δεκαπέντε μήνες από την έναρξη της πολιορκίας, οι σοβιετικοί πέτυχαν επιτέλους να διανοίξουν χερσαία δίοδο, σπάζοντας το γερμανικό κλοιό στα νοτιοανατολικά. Η πολιορκία συνεχίσθηκε για ένα ακόμα χρόνο, έως τον Ιανουάριο του 1944, όταν ο Κόκκινος Στρατός κατάφερε την οριστική απώθηση των εισβολέων.

[Επεξεργασία] Το ανθρώπινο κόστος

Εικόνα από το κέντρο της πόλης
Μεγέθυνση
Εικόνα από το κέντρο της πόλης

Το Λένινγκραντ ήταν η σπουδαιότερη πόλη της Ρωσίας, από τη σκοπιά της πολιτιστικής κληρονομιάς και της πνευματικής ζωής που στέγαζε. Λέγεται πως οι κάτοικοί της προτίμησαν να πεθάνουν από το κρύο, παρά να κάψουν τη βιβλιοθήκη τους για να ζεσταθούν. O καθηγητής που ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή φυτών (περισσότερα από 200.000 τεμ. διαφόρων ειδών) στο πανεπιστήμιο προτίμησε να πεθάνει από πείνα παρά να φάει τη συλλογή, που περιελάμβανε πλήθος βρώσιμων φυτών, καρπών και σπόρων.

Το συνολικό ανθρώπινο κόστος που πλήρωσε η πόλη κατά την πολιορκία ήταν τεράστιο. Υπολογίζεται ότι από τα τρία εκατομμύρια κατοίκους της, οι 800.000-1.100.000 πέθαναν από τους βομβαρδισμούς, τις μάχες και την πείνα.Για τον ηρωισμό των κατοίκων της, η πόλη ήταν η μόνη της Σοβιετικής Ένωσης που έλαβε από τους Δυτικούς τον τιμητικό τίτλο της Ηρωικής Πόλης.

[Επεξεργασία] Θεωρίες συνομωσίας

Σχετικά με την πολιορκία του Λένινγκραντ έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια μία θεωρία από μία μειοψηφία (κυρίως βρεττανών και αμερικανών) ιστορικών, σύμφωνα με την οποία εσκεμμένα ο Κόκκινος Στρατός άφησε τους γερμανούς να φθάσουν μέχρι εκεί. Προχωρώντας ακόμη παραπέρα, η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η κατάληψη της πόλης θα εξυπηρετούσε το Στάλιν, διότι οι γερμανοί θα εξολόθρευαν την πολυάριθμη εβραϊκή κοινότητα και θα εξαφάνιζαν την τσαρική κληρονομιά της πόλης.

Για την πλειοψηφία των ιστορικών η άποψη αυτή είναι εξωφρενική, αφού παραγνωρίζει τρία βασικά δεδομένα:

  • Κανείς ηγέτης που θέλει να κερδίσει έναν πόλεμο δε χαρίζει στον εχθρό τη δεύτερη σε πληθυσμό και πρώτη σε ιστορική και συμβολική σημασία πόλη του.
  • Ενδεχόμενη πτώση του Λένινγκραντ θα είχε τεράστιο ψυχολογικό αντίκτυπο σε ολόκληρο το ανατολικό μέτωπο, τη στιγμή που οι γερμανοί (στις 5 Δεκεμβρίου 1941) βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα, αλλά και αργότερα όταν ο Κόκκινος Στρατός κρατούσε με νύχια και δόντια το Στάλιγκραντ και όλα κρέμονταν από μία κλωστή.
  • Εάν ο Στάλιν ήθελε να χαρίσει την πόλη στους γερμανούς, δε θα έφθανε στο σημείο να χτίσει σιδηρόδρομο πάνω στο παγωμένο νερό, ώστε να την ανεφοδιάσει. Αντίθετα, θα είχε κάθε δικαιολογία να διατάξει την παράδοσή της κατά τον πρώτο τραγικό χειμώνα.