Aragonia
E Vicipaedia
|
|||||
![]() |
|||||
Caput | Caesaraugusta | ||||
Superficies - total - % Hispaniae |
Positio nº. 4 47 719 km2 9,4% |
||||
Incolae - Toti (2003) - % Hispaniae - Densitas |
Positio nº. 11 1 217 514 2,9% 25,51/km² |
||||
Gentilicius | Aragoniensis-e, Aragoniensis-e | ||||
Statutum autonomiae | 16 Augusti, 1982 | ||||
ISO 3166-2 | AR | ||||
Repraesentatio |
|
||||
Praeses | Marcelino Iglesias Ricou (PSOE) | ||||
Gubernatio Aragoniae |
Aragonia (Hispanice et Aragonice: Aragón, Catalane: Aragó) Communitas Autonoma Hispaniae est, antiquii Regni Aragoniae prognata, et nunc Statuto Autonomiae Aragoniae recta.
Septemtrionali in zona, in Oscae provincia (His. Huesca, Ara. Uesca, Cat. Osca) et in Caesaraugustanae provinciae Septemtrione (His. et Ara. Zaragoza, Cat. Saragossa), lingua Aragonica fabulata est. In Orientali zona, Occidentalis Fimbria Catalaunis aut Orientalis Aragoniensibus Catalaunice loquitur.
Index |
[recensere] Geographia physica Aragoniae
Discriminari possunt tres physiographicae unitates: Pyrenaei montes, Hiberica Depressio et Hibericum Systema.
- Aragonici Pyrenaei ad centrales Pyrenaeos attinent; sua characteristica axialis sectoris pondus est et, ergo, quod stricta Palaeozoicarum cum abruptis formis materiarum et metamorphicorum saxorum fimbria repraesentatur. Hic loca suprema sunt: Balaitús aut Acumen Mauri (Pico del Moro) (3.152 m), Vinhamala (3.303 m), Perditus mons (Monte Perdido) (3.355 m). Longitudinalis depressio, in qua Jacetana formatur et per canalem Berdunensem sequitur, hoc axiali sectore de Praepyrenaeo. Praepyrenaei, valde amplificati, Tertiariis materiis constituuntur, speciatim calcariis cum margosis intercalationibus. Aliquae elationes velut Peña, Loarre, Caballero, Gabardiella, Guara, etc... excellunt.
- Hiberica Depressio, inter Pyrenaeos et Hibericum Systema, symetrice quoque centralis axis latere diposita, Hiberi. Quoque angulo graduatur Quaternariorum cum lutis calculisque planitectorum systema cum montis radicibus, Hibericae vallis fluminibus posito detriticae materiae acervo constitutis, consertorum. Hic Quaternariarum materiarum acervus, Posteocoenicas Tertiarias (in oris margisque conglometata, et intestine gypsa salesque) partialiter tegens, postorogenicus totus est.
- Hibericum Sistema, in Meridionallima Aragoniae parte. Aliquae cacumina 2.000 m superant, Mons Caunus (‘’Moncayo’’) (2.313 m) et Petra Rubea (‘’Peñarroya) (2.019 m). His in locis, in formis quartzitorum, granitorum, schitorum et durarum calcareorum flexibus fracturisque datis, parvulae mutationes ab antiquis gelidariis ortae sunt.
Pyrenaea flumina, maxima et cum alluviebus in fusionis nivalis tempore, minoris ponderis et torrentialis regiminis fluminibus Praepyrenaea et Perpetuorum Hibericorum distant. Hiber totius hujus systematis maximus collectorius est. Cujus aquae quantitas promediata per Caesaraugustam 243,9 m3/s est, sed magnas alluvies de Octubre ad Martium ostendit.
[recensere] Provinciae et Regiones
Provinciae sunt tres cum capitibus homonymis:
- Provincia Oscae
- Provincia Terullium aut Turba
- Provincia Caesaragausta
Aragonia et in regiones (His. Comarcas, Ara. Redoladas, Cat. Comarques) divisa est.Hic infra tabula regionis est:
|
|
|
|
1 | Jacetania (His. La Jacetania, Ara. A Chazetania, Cat. La Jacetània) | Jaca (His. Ara, et Cat. Jaca) | Osca, Caesaraugusta |
2 | Superior Gallicus (His. Alto Gállego, Ara. Alto Gallego, Cat. L'Alt Gàllego) | Sabiniacum (His. et Cat. Sabiñánigo, Ara. Samianigo) | Osca |
3 | Sobrarbia (His. et Ara. Sobrarbe, Cat. Sobrarb) | Boltannum (His., Ara., et Cat., Boltaña) et Ainsa (His. Aínsa, Ara. et Cat. L'Aínsa) | Osca |
4 | Ripa Curtia (His. et Ara. Ribagorza, Cat. Ribagorça) | Gradus (His., Ara., et Cat. Graus) et Benabarria (His. et Ara., Benabarre, Cat. Benavarri) | Osca |
5 | Quinque Villae (His. Cinco Villas, Ara. Zinco Billas, Cat. Cinc Viles) | Exea Equitum (His. Ejea de los Caballeros, Ara. Exea de os Caballers, Cat. Eixea dels Cavallers) | Osca |
6 | Fovea Oscae (His. Hoya de Huesca, Ara. Plana de Uesca, Cat. Foia d'Osca) | Osca(His. Huesca, Ara. Uesca, Cat. Osca) | Osca, Caesaraugusta) |
7 | Submontanum Barbastri (His. Somontano de Barbastro, Ara. Semontano de Balbastro, Cat. Somontà de Barbastre) | Barbastrum (His. Barbastro, Ara. Balbastro, Cat. Barbastre) | Osca |
8 | Cinga Medius (His. Medio Cinca, Ara. Zinca Meya, Cat. Cinca Mitjà | Montiso (His. et Ara. Monzón, Cat. Montsó) | Osca |
9 | Litera (His. La Litera, Ara. A Litera, Cat. La Llitera) | Tamaritum Literae (His. Tamarite de la Litera, Ara. Tamarit de a Litera, Cat. Tamarit de Llitera) et Binefarum (His. et Ara. Binéfar, Cat. Binèfar) | Osca |
10 | Inferior Cinga (His. Bajo Cinca, Ara. Baxa Zinca, Cat. Baix Cinca) | Fraga (His., Ara., et Cat. Fraga) | Osca, Caesaraugusta |
11 | Montes Nigri (His. Los Monegros, Ara. Os Monegros, Cat. Els Monegres) | Sarinnena (His., Ara. et Cat. Sariñena) | Osca, Caesaraugusta |
12 | Turiaso et Mons Caunus (His. Tarazona y el Moncayo, Ara. Tarazona e o Moncayo, Cat. Tarassona i el Moncayo) | Turiaso (His. et Ara. Tarazona, Cat. Tarassona) | Saragossa |
13 | Campus Borjae (His. Campo de Borja, Ara. Cambo de Borcha, Cat. Camp de Borja) | Borja (His. et Cat. Borja, Ara. Borcha) | Caesaraugusta |
14 | Aranda (His., Ara. et Cat. Aranda) | Illueca (His., Ara. et Cat. Illueca) | Caesaraugusta |
15 | Ripa Superior Hiberis (His. Ribera Alta del Ebro, Ara. Ribera Alta de l'Ebro, Cat. Ribera Alta de l'Ebre) | Allabo (His., Ara. Alagón, Cat. Alagó | Caesaraugusta |
16 | Vallis Jalonica (His. Valle de Jalón, Ara. Bal de Chalón, Cat. Vall-de-Xaló | Nertobriga (His. La Almunia de Doña Godina, Ara. et Cat. L'Almunia de Doña Godina) | Caesaraugusta |
17 | Caesaraugusta (His. et Ara. Zaragoza, Cat. Saragossa) | Caesaraugusta (His. et Ara. Zaragoza, Cat. Saragossa) | Caesaraugusta |
18 | Ripa Inferior Hiberis (His. Ribera Baja del Ebro, Ara. Ribera Baxa de l'Ebro, Cat. Ribera Baixa de l'Ebre | Quintum (His., Ara. et Cat. Quinto) | Caesaraugusta |
19 | Inferior Aragonia-Caspe (His. Bajo Aragón-Caspe, Ara. Baxo Aragón-Caspe, Cat. Baix Aragó-Casp) | Caspe (His. et Ara. Caspe, Cat. Casp) | Caesaraugusta |
20 | Communitas Bilbilitana (His. Comunidad de Calatayud, Ara. Comunidá de Calatayú, Cat. Comunitat de Calataiut) | Bilbilis (His. Calatayud, Ara. Calatayú, Cat. Calataiut) | Caesaraugusta |
21 | Campus Carinianus (His. Campo de Cariñena, Ara. Cambo de Cariñena, Cat. Camp de Carinyena | Cariniana (His. et Ara. Cariñena, Cat. Carinyena) | Caesaraugusta |
22 | Campus Belsitanus (His. Campo de Belchite, Ara. Cambo de Belchite, Cat. Camp de Belchite) | Belsitum (His., Ara. et Cat. Belchite) | [[== Provinciae et Regiones ==
Provinciae sunt tres cum capitibus homonymis:
|
23 | Inferior Martinus (His. Bajo Martín, Ara. Baxo Martín, Cat. Baix Martín) | Hijarum (His. et Cat. Híjar, Ara. Íxar) | Terulium |
24 | Campus Darocae (His. Campo de Daroca, Ara. Cambo de Daroca, Cat. Camp de Daroca) | Daroca (His., Ara. et Cat. Daroca | Caesaraugusta |
25 | Jiloca (His., Ara. et Cat. Jiloca) | Castrum Muzae (His., Ara. et Cat. Calamocha) et Mons Regalis Campi (His. Monreal del Campo, Ara. Monreyal de o Cambo, Cat. Monreial del Camp) | Terulium |
26 | Concae Fossoriae (His. et Ara. Cuencas Mineras, Cat. Conques Mineres | Mons Albanus (His., Ara. et Cat. Montalbán) et Utrillae (His., Ara. et Cat. Utrillas) | Terulium |
27 | Andorra-Perpetui Arcorum (His. Andorra- Sierra de Arcos, Ara. Andorra- Sierra d'Arcos, Cat. Andorra-Serra d'Arcs) | [[Andorra (His., Ara. et Cat. Andorra)] | Terulium |
28 | Inferior Aragonia (His. Bajo Aragón, Ara. Baxo Aragón, Cat. Baix Aragó) | Alcannisum (His. et Ara. Alcañiz, Cat. Alcanyís) | Terulium |
29 | Communitas Terulii (His. Comunidad de Teruel, Ara. Comunidá de Tergüel, Cat. Comunitat de Terol) | Terulium (His. Teruel, Ara. Tergüel, Cat. Terol) | Terulium |
30 | Magistratus (His. Maestrazgo, Ara. Mayestrato, Cat. Maestrat) | Cantaviella (His. et Cat. Cantaviella, Ara. Cantabiella) | Terulium |
31 | Perpetui Albarracini (His. Sierra de Albarracín, Ara. Sierra d'Albarrazín, Cat. Serra d'Albarrasí) | Albarracinum (His. Albarracín, Ara. Albarrazín, Cat. Albarrasí) | Terol |
32 | Gudarum-Javalambrum (His., Ara. et Cat. Gúdar-Javalambre) | Maura Rubellorum (His., Ara. et Cat. Mora de Rubielos9 | Terulium |
33 | Matarrania (His. et Ara. Matarraña, Cat. Matarranya) | Vallis Roberea (His. Valderobres, Ara. Balderobres, Cat. Vallderoures) et Calaceitum (His. Calaceite, Ara. Calazeit, Cat. Calaceit) | Terulium |
[recensere] Incolae
Densitas incolaria valde inferior quam Hispana promediata est, quia, juncta parca humana potentia, ibi traditionalis ruralis exodus extra regionem addenda est (morata in decadis annorum 70 finem). Cujus latum territorium haud valde magnis humanis nucleis, praesertim in areis montuosis occupatur. Caesaraugusta, in ora Hiberis, maximus urbanus nucleus est, 70,5% regionis incolarum glomerans. Extra provintialia capita (Caesaraugustam, Oscam et Terulium), nullum municipium 20.000 incolarum assequitur; alia ponderis municipia sunt Bilbilis (His. Calatayud, Ara. Calatayú, Cat. Calataiud), Exea (His. Ejea, Ara. Exea, Cat. Eixea), Montiso (His. et Ara. Monzón, Cat. Montsó), Barbastrum (His. Barbastro, Ara. Balbastro, Cat. Barbastre), Turiaso (His. et Ara. Tarazona, Cat. Tarassona), Jaca (His., Ara., et Cat. Jaca), Alcannisum (His. et Ara. Alcañiz, Cat. Alcanyís), Caspe (His. et Ara. Caspe, Cat. Casp), Sabiniacum (His. et Cat. Sabiñánigo, Ara. Samianigo), Andorra (His., Ara., et Cat. Andorra) et Binéfar (Cat. Binèfar). Solum provincia Caesaraugusta notabile demographicum incrementum ostendit; Provincia Terulium negativum vegetativum incrementum, et Osca, cum debili vegetativo incremento, incolariam descensionem emigratione productam morari non potuit, praecipue in Caeasaraugustam, Barcinonem aut ipsum provintiale caput directa. De facto, provinciae Terulii Oscaeque plus incolas anno 1900 quam nunc habebant, et imminutio sequitur, quod inter provincias Hispaniae desertissimas collocavit. Caesaraugustanus dynamismus incolas Aragoniae per saeculum praeteritum et praesens auxisse fecit, quamquam demographicae stagnationi propensionem, praesertim in tribus ultimis saeculi XX decadibus, vitare non potuit (annis 1981-91 incrementumincolarium 0,7% fuit). Reapse, participatio Aragoniae incolis civitatis totis per hos eosdem annos imminuit: 5,70% anno 1860, 4,90% anno 1900, 4,38% anno 1930, 3,89% anno 1950, 3,22% anno 1981 et 3,08% anno 1991.
[recensere] Oeconomia
In Hiberis valle, pabulum, betam vulgarem rapam, cereales, olera pomariasque arbores, cum magnis reditibus, coluntur. Pyrenaeorum umidissimae zonae lata pastionum silvarumque spatia amplectuntur, quae cum parviore quantitate in Hiberico Systema sunt. In arvo siccano (submontanis (His. somontanos) Pyrenaeis et Hiberici Systematis) vineae, tritici et olivae cultiones praevalent. Vinea Campum Carinianum (His. Campo de Cariñena) et oliva Inferiorem Aragoniam (His. Bajo Aragón) dominat, dum triticum distributionem magis homogeneam habet. Inter irrigationis systemata, Canalis Imperialis Aragoniae (90 m longus), 30.000 ha. in dextera Hiberis ora irrigans, Canalis Taustanus (His. Canal de Tauste) (44 km), in sinistra ora, et Canalis Aragoniae Cataloniaeque, 40.000 ha. in Litera (His. La Litera) regione irrigans, eminent. Novi canales sunt Bardenae (His. las Bárdenas) (150 km et 80.000 ha.), Montium Nigrorum (His. los Monegros) (100.000 ha.) et Cingae (His. el Cinca), qui postquam 50.000 irrigat, relictas aquas in canalem Montium Nigrorum fundit.
De re pecuaria, ovinum pecus, ad fere hodiernum diem maximi ponderis, gregibus qui transhumantiae regimine de zonis montuosis (Pyreneis et Hiberico Systemate) ad planities eunt, formatur. Cum novis irrigationibus et consequente productionis pabulariae incrementum in industrialibus villis stabulatus grex auxit. Res fossoria in ligniti (Aliagae, Andorrae, in Monte Albano (His. Montalbán) et in Utrillis (His. Utrillas)) ferri (in Oculis Nigris (His. Ojos Negros)) explotationibus fundatur. Naturalis gasii deposita Serrabli (His. el Serrablo) in provincia Osca inter Europae praecipua putantur. Industria basice in urbe Caesaraugustana et viciniis (80% pretii productionis communitatis Autonomae) polarizatur, ubi installationes productioni metallurgicae et metallicorum transformatorum, alimentaria industria, chemica, autocinetica (planta General Motors in Figueruelas) et, minoris ponderis, textilis, calcearia, confectionis et corii sunt. De facto, Aragoniae industralizatio cum hydroelectricae energiae usu coepit, velut Sabiniaci et Montisoni (in Osca provincia), cum electrochemicis aluminiique industriis.
Maximum tertiariae in Aragonia activitatis centrum Caesaraugusta est, quae de argentariis, commercialibus nummariisque usque ad culturales universitariasque diaconias centralizat articulatque. Periegesis magnum incrementum de annorum 70 fine in Pyrenaeis vallibus experta est. Etiam communicationis viae maximi ponderis in Caesaraugustam tendunt, quam, insuper trium fluminum (Hiberis, Huervae, et Gallici) confluentiae profectu, locum strategicum in communicationibus inter Vasconiam et Cataloniam, et inter illam ultimam et Matritum occupat, et praeterea internationalem aeroportum (Valenzuela) habet.
[recensere] Historia
De anno 1035 ad 1479 Aragonia et independentis Regni nomen fuit, quod insuper hodierna administrativa regione, etiam de anno 1137, Cataloniam, et continue Insulae Baliares, Valentiam, Siciliam, Neapolin et Sardiniam (Coronam Aragoniae) gubernabat. Verum hujus Coronae centrum Barcino erat; Barcino centrum fuit ejus quod ob multas causas "Mediterraneum imperium" fuit, quod Mare Mediterraneum gubernabat et regulas per totum mare imponebat (v.gr. in LLibre del Consolat del Mar (in Catalaune))
Dynastica unio Castellae et Aragoniae, anno 1479, cum Fernandus II Aragoniae Elizabeth I Castellae uxorem duxit, in formalem Hispaniae creationem velut singulare entitate anno 1516 tulit.
CATALOGUS REGUM ARAGONIENSIUM
Continenter catalogus regum Aragoniensium. Regnum Aragoniae hodiernam communitatem autonomam Aragoniae amplectitur. Aragoninesium reges Domus Barcinonensis et Cataloniam regnavere (quae Rossillonem (hodie Gallicum Departamentum Pyrenaeorum Orientalium), Regnum Valentias, Regnum Majoricae, Regnum Siciliae, Regnum Sardiniae, et diversa Galliae Australis, Montis Puellarum urbe contenta, territoria amplectitur).
- Primi Comites Aragoniae
- • 809? Galindus
- • circa 809-839 Aznarius I Galindi
- • 844-867 Galindus I Aznarii
- • 867-893 Aznarius II Galindi
- • 893-922 Galindus II Aznarii
- • 922? Andregota Galindi → nupta Garciae Sanchus Navarraet
- NOTATIO: Nomina et ordoe regnantium incertissima sunt. Aliae personae citatae sicut Comites Aragoniae, Jimenum Aznarium, Galindus Garciam et Fortunum Jimeni inter alios amplectuntur.
- Comites Aragoniae et Reges di Navarra
- • 926 970 Garcia I Sanchi Navarrae, alias Garcia Sanchi Abarca
- • 970 994 Sanchus II Garcesius Navarrae, alias Sanchus II Garcesius Abarca
- • 994 1000 Garcia II Navarrae Tremulus, alias Garcia Sanchi II Abarca
- • 1000 1035 Sanchus III Navarrae Magnus
- Reges Aragoniae et Navarrae
- • 1035 1063 Ramirus I Aragoniae
- • 1063 1094 Sanchus I Ramirez (V Navarrae)
- • 1094 1101 Petrus I Aragoniae, cepit Oscam
- • 1104 1134 Alphonsus I, cepit Caesaraugustam
- Reges Aragoniae
- • 1134 1137 Ramirus II Aragoniae Monachus
- • 1137 1162 Petronila Aragoniae → nupta Comiti Raimundo Berenguero IV Santo Barcinonis)
- Reges Aragoniae et Comites Barcinonis, Domus Aragoniae
- • 1162 1196 Alphonsus II (I Barcinonis) Castus, cepit Teruel
- • 1196 1213 Petrus II (I Barcinonis) Catholicus, mortuus est in Proelio Muretino
- Reges Aragoniae et Valentiae, Comites Barcinonis, Domus Aragoniae
- • 1213 1276 Jacobus I Domitor, cepit Valentiam, Majoricam et Ebusum, scripsit Libre dels feyts
- • 1276 1285 Petrus III (I Valentiae, II Barcinonis) Magnus, cepit Siciliam
- • 1285 1291 Alphonsus III (I Valentiae, II Barcinonis) Generosus aut Liberalis, cepit Minoricam
- • 1291 1329 Jacobus II Justus
- • 1327 1336 Alphonsus IV (II Valentiae, III Barcinonis) Bonus
- • 1336 1387 Petrus IV (II Valentiae, III Barcinonis) Cerimoniosus. Deposuit Regem Marjoricae, scripsit Cronache
- • 1387 1396 Johannes I Venator
- • 1396 1410 Martinus I, Humanista mortuus est sine herede legitimo, causa Compromissi Caspis;
- interregnum 1410 - 1412
- Reges Aragoniae et Valentiae, Comites Barcinonis, dynastiae Trastamarae:
- • 1412 1416 Ferdinandus I Aragoniae, alias Ferdinandus Antequerae
- • 1416 1458 Alphonsus V (III Valentiae, IV Barcinonis), cepit Neapolin
- • 1458 1479 Johannes II → titulus contractus per fere totum tempus Belli contra Johannem II (1462-1472)
- • 1479 1516 Ferdinandus II Aragoniae et Siciliae (III Neapolis, V Hispaniae) Catholicus, uxorem duxir Elizabeth I Castellae, occupavit Navarram
- Reges Aragoniae et Comites Barcinonis occupantes solium per Bellum contra Johannem II (nulli quorum regnavere Valentiam, quae manuit sub dominio Johannis II):
- • 1462 1463 Henricus IV Castellae
- • 1463 1466 Petrus V Aragoniae (IV Barcinonis), Constabilis Lusitaniae, filius Petri, Dux Conimbrigae et nepos Johannis I Lusitaniae
- • 1466 1472 Renatus I Bonus Andegavi, Rex Neapolis
- Reges Aragoniae, Castellae et Valentiae, Comites Barcinonis, dynastiae Habsburgi:
- • 1516 1556 Carolus I Hispaniae (Carolus V, Sacer Romanus Imperator)
- • 1556 1598 Philippus II Hispaniae
- • 1598 1621 Philippus III Hispaniae
- • 1621 1641 Philippus IV Hispaniae (primum regnum)
- Reges Aragoniae et Comites Barcinonis, dynastiae Borbonorum, per Bellum Messorum (nullus quorum regnavit Valentiam, quae manuit sub il dominio Philippi IV Hispaniae):
- • 1641 1643 Ludovicus XIII Galliae
- • 1643 1652 Ludovicus XIV Galliae Rex Sol
- Reges Aragoniae, Castellae et Valentiae, Comites Barcinonis, dynastiae Habsburgi:
- • 1652 1665 Philippus IV Hispaniae, (secundum regnum)
- • 1665 1700 Carolus II Hispaniae → mortuus est sine herede
- Reges Aragoniae, Castellae et Valentiae, Comites Barcinonis, per Bellum Successionis Hispanae.
- • 1700 1705 Philippus V Hispaniae, Domus Borbonorum
- • 1705 1714 Archidux Carolus Austriae, qui se designavit Carolus III Hispaniae (sed cum vero Carolo III Hispaniae non confundum est)
- Confoederatio Catalauno-Aragoniensis occupata et annexa est Hispania: de illo tempore ergo plus monarchae Aragonineses non sunt.
[recensere] Vincula externa
- Gubernatio Aragoniae
- Parlamentum Aragoniense
- Pagina de Aragonia
- Media communicationis: