Scacci
E Vicipaedia
Scaccorum est ludus tabularis artis, ingenii et stratagematis. Luditur lusoribus duobus super alveo continienti 8 columnas et 8 ordines, ergo 64 quadrata colorum (saepissime albi nigrique) alternorum, "aediculas" "casas" etc. dicta. Utroque lusori est exercitus (etiam saepissime albus nigerque) militum (variis nominibus dictorum, praesertim "orbiculi," "calculi," "scacci" vel etiam "latrunculi") 16: 8 pedites, 2 turres, 2 eques, 2 episcopi, 1 regina, et 1 rex (rex saepe vocatur scacchus etiam).
Propositum scaccorum est exercitu ut regem hostilem ad incitas redigatur uti. Quisque orbiculus potest movi in semita praescripta, et miles hostiles capere. Regulas non permittunt ut rex capiatur: si lusor potest regem alternum capere, debet clamare "Scaccum!" vel "Cave regi!" Alter lusor coactus est regem suum conservare priusquam alia facere liceat. Nisi potest servari, rex dicitur "mattus" esse, lusorque vincitur.
Index |
[recensere] Nomen
- Nomen quod est "scacci" diversis orthographiis scribitur, praesertim scāchi, scacchi et scāci.
- Ludus quoque dicitur "scachicus ludus" (a Leibnitio), "shahiludium" (a Thoma Hyde), scaciludium.
- Verbis classicis ludus et dicitur "regius ludus," "regum ludus," et saepissime "latrunculi." Ludus regibus pertinet sane eo quod Šāh lingua Persica significat regem.
- Vide et s.v. zatricium.
[recensere] Supellectiles
- Alveus scachicus, qui scaccarium dici potest.
- Utraque turma sunt 16 "scacci" seu milites. Cuique militi fere sunt saltem duo nomina quorum alterum est Latinitatis purae, alterumque nomen Mediaevale quod habetur esse quasi terminus technicus ludi. In enumeratione quae sequitur, nomen purius litteris fortibus scribitur, nomen technicum litteris fortibus et italicis. Cuique lusori sunt:
Unus rex sive scaccus.
Una regina (vel "virgo" vel "amazon" vel "domina") sive dama (unde damicus ludus), fercia.
Duae turres (vel "elephantes") sive rochi.
Duo episcopi (vel "satellites" vel "signiferi" vel "cursores" vel "sagittiferi") sive alfīni.
Duo equites.
Octo pedites sive pedini, pedones.
[recensere] Motus Scaccorum
Varietas, difficultas, et voluptas scachorum est quod semita cuiusque militis dissimilis sit. Oppugnare simul ac defendere necesse est, et motibus omnium militum effaciter uti.
- Pedes potest movi unum quadratum prorsum solum, nisi in motu primo, in quo potest movi duo quadrata prorsum. Si miles eiusdem aut alterius exercitus est obvius in semita datus, pedes non potest movere. Potest captari solum in obliquum, unum quadratum.
- Turris potest movi quemlibet numerum quadratorum prorsum, deorsum, aut a latere.
- Eques unicus est, solus orbiculus qui possit movi praeter alios. Non necesse est equo manere, milite in semita. Potest movi solum in figura L in partes omnes, e.g. duos quadratos prorsum et unum dextrorsum.
- Episcopus etiam unicus est, quod numquam errat a colore in quo inceperit. Potest movi quemlibet numerum quadtratorum solum in obliquum.
- Regina est potentissima omnium militum. Ei sunt potestates et episcopi et turris. Potest movi quemlibet numerum quadratorum prorsum, deorsum, dextrorsum, sinistrorsum, et in quemlibet obliquum.
- Rex potest movi in omnes partes sed unum tantum quadratum.
[recensere] Motus praecipui
-
- In Praetereundo: Si in motu primo, pedes peditem alterius exercitus praeterit, alter potest captari ad diagonalem a tergo.
- Adrochatio: Si nec rex nec turris quidam moverit, neque rex minetur, neque ulli milites sint inter regem et turrem, nec ullum quadratum intra regem et turrim minetur, rex potest se concelare duos quadratos ad latus movendo. Turris se movet ad latus oppositum regis, quadrata nempe duo (si in partibus regis sit) aut tres (si reginae) praeteriens.
[recensere] Fontes
De scaccorum ludo plurmi scripserunt. Ecce brevis index fontium latine scriptorum:
- c. 997 Versus de Scachis (textus)
- c. 1008 Testamentum Ermengaudi Comitis
- "...et ad sancti Aegidii cenobii ipsos meos schacos ad ipsa opera de ecclesia...."
- ante 1030, Ruodlieb (Quarto fragmento: textus)
- 1058 testamentum Ermessindis Comitissae Barcinonensis
- "Et Sancto Egidio Nemausensi suos eschacos christalinos ad tabulã."
- Saec. 12 (ineunte) Carmen Vindoviensi
- Saec. 12 Carmina Burana #209:
- "Roch, pedes, regina, senex, equies, insuper et rex. / Conflictus uocat edictus uox Martis ad ictus. / Uox sonat in Rama : trahe tost capra concine clama / Uictus ab hoste gemat qui dum fit schach roch et hie mat." (fortasse pro tost capra legendum est "tot cape")
- Saec. 12 Carmina Burana #210: Elegia de Ludo Scachorum (Qui Cupit Egregium) textus
- c. 1160 Metelli Quirinalia
- "Huic ludo tabulae regis erat filius obvius / Donec doctior hic obtinuit promptius aleam. / Rixam victus agit, corde patris forte potentior / Et rocho iaculans, mortifere vulnus adegerat."
- 1061 Damiani epistula ad Alexandrum II Pontificem.
- "Ille autem ex diversitate nominum defensionis sibi faciens scutum, ait, aliud scachum esse, aliud aleam; aleas ergo auctoritas illa prohibuit, scachos vero tacendo concessit. Ad quod ego: Scachum, inquam, Scriptura non ponit, sed utriusque ludi genus alee nomine comprehendit. Quapropter dum alea prohibetur et nominatim de scacho nil dicitur, constat procul dubio, utrumque genus uno vocabulo comprehensum, unius sententie auctoritate damnatum."
- Ante saec. 13, Gesta et Passio S. Austremonii
- "A quo loco [viz. Wluico ] Pipinus inclytus Rex Francorum ... postea deportavit [corpus B. Austremonii] Mauziacum. Ubi pro reverentia B. Martyris plurima reliquit insignia, Scilicet cachos [''sic'' ] & lapides pretiosos, & auri plurimum de quo fieret vas, in quo corpus B. Austremonii honorifice reconderetur."
- c. 1180 Alexandri Neckam De Natura Rerum (capitulum "De Scaccis")
- Saec. 13 Carmina Ludi Scachorum: It Pedes ad Bellum
- "Ludum scachorum si tu uis scire decorum, / Hoc carmen lector discas, et ludere gliscas. / It pedes ad bellum prior, incipit ipse duellum, / Pergit in obliquum punctum feriens inimicum. / Alphilus in triuiis parat insidias inimicis, / Pugnat potenter, temptatque ferire latenter. / Miles in aduerso puncto mediante relicto / Prosilit, et fortem prosternit fortior hostem. / Linea si pateat roco capit omne quod obstat. / Pergit in obliquum regalis femina punctum. / Rex loca circa se clipeo defendit et ense. / Si scacces regem, regalem perdere sedem / Cogitur, et totus sit rex de sede remotus. / Dic regi scaccum; si semita non patet illi, / Matus erit factus nusquam latuisse coactus. / Miles et alphinus, rex, roc, regina, pedinus, / Et inter scaccos alphinus inutilis astat."
- Saec. 13 Vetula
- "Sex species saltus exercent, sex quoque Scaci, / Miles et Alphinus, Roccus, Rex, Virgo, Pedesque, / In Campum primum de sex istis saliunt tres, / Rex, pedes et Virgo: Pedes in rectum salit, atque / Virgo per obliquum. Rex saltu gaudet utroque. / Ante retroque tamen tam Rex quam Virgo moventur / Ante pedes solum; capiens obliquus in ante. / Cum tamen ad metam stadii percurrerit, extunc / Sicut virgo salit, in rectum Roccus, eique / Soli concessum est ultra citraque salire, / Oblique salit Alphinus, sed Miles utrinque / Saltum componit."
- Saec. 13 Carmen Daventriense , De Scachis seu Ludus scaccorum.
- Saec. 13? Modus et Scientia Ludi Scaccorum
- Saec. 13 De natura scatorum
- "Nil pedes excedit, numquam redit, anteat, errat / Dum capit, in fine fercia nomen ei. / Seruat in alfino primum natura colorem / Qui torte sequitur per tria puncta uiam. / Saltanti similis oblique miles oberrat / Cui numquam remanet qui fuit ante color. / Rocus agit totum nisi sint obstacula lustro, / Antea, uel retro, uel per utrumque latus. / Paulatim per puncta uagans propriique coloris / Non oblita manet fercia qualis erat. / Non tangit regem. Rex nil transit, uariatur / Quem cacus demat sepe timere facit / Interea predantis spacium si uenerit hostis / Preda fit illius, linea cuius erat."
- 1273 Iacobi de Cessolis Liber de moribus hominum et officiis nobilium, sive super ludo scacchorum.
- 1309 ?
- "Tabula argenti quae est desuper de iaspi et cristallo incilata et cum perlis parvis ibi incastatis, et cum quatuor leonibus argenti in ea fixis, et cum quatuor pedibus de argento et uno ludo tabularum et altero ludo scacorum de iaspi et cristallo et cum duobus marsupiis fili aurei in quibus dicti ludi tabularum et scacorum reservantur; et cum quadam caxia picta de colore viridi et cum signis regalibus et aquila in qua dicta tabula cum suis apparatibus reservatur."
- Saec. 15 De tractibus et formis scaccorum
- 1422 Carmen Cracoviense: De ludis Scaccorum
- Saec. 16 Caldonii Poema de ludo scacchorum
- 1512 Guarini Liber de partitis scacorum
- 1527 Vidae Scacchia, Ludus (textus)
- 1533 Hessi Farragines (carmen "Ad Eundem de Ludo Scacorum" textus)
- c. 1550, Bononiae, Scachorum ludus
- 1583, Actii De ludo scacchorum in legali methodo tractatus.
- Saec. 17,Tractatus de inventione scaci.
- 1660 Iacobi Balde Lyrica (carmen "Ludus Palamedis; sive latrunculorum, vulgo scacchus" textus)
- 1694 Thomae Hyde Mandragorias, seu Historia shahiludii
- 1710: Leibnitii Annotatio de quibusdam Ludis
- "Ludus Scachicus seu Regius ubi duo Reges, legatis, tribunis, equitibus, peditibusque stipati acie confligunt...."
- 1966 Clive Harcourt Carruthers versio Ludovici Carollis Aliciae per Speculum Transitus (Quaeque Ibi Invenit).
[recensere] Nexus Externi
FICGS (variis linguis)
Spielten die Römer Schach? (fontes obscuriores citat)
Scaccorum Nomina (variis linguis)
nomina scachorum, militum, et "cave regi" linguis 72.
- World Chess Links Best collection of chess links and free chess online resources.