Италијанска литература
Од Википедија, слободна енциклопедија

Во периодот на развојот на вулгарниот латински јазик низ вековите (VI до XIII век), италијанската литература во Италија е пишувана и понатаму на латински литературен јазик. Дури во XIII век се појавуваат првите песни и проза на локалните дијалекти (умбриски, сицилијански, болоњски и тоскански). Првите поетски школи се со различен карактер: во Умбрија се негува религиозната лирика, на Сицилија трубадурско-лирската поезија, а во Болоња делата со научен карактер, а во Тоскана имаме варијанта на сицилијанската трубадурска лирика со поголема литературна вредност.
Содржина |
[уреди] Dolce stil nuovo (сладок нов стил) во IV век
Тосканската школа на "dolce stil nuovo" или "сладок нов стил", чиј претставник е Гвиничели, присобрала многу поети меѓу кои и Данте Алигиери. Во IV век, благодарејќи на значајните дела на Данте во епската поезија ("Божествена комедија"), Франческо Петрарка во лирската ("Канцониерот") и Џовани Бокачо во новелистиката ("Декамерон"), тосканскиот дијалект постанува единствениот италијански литературен јазик. Петрарка отвора нов век во италијанската култура и литература, додека Данте е сè уште врзан за средниот век и цивилизацијата на комуните. Со своите латински дела и култот кон антиката, Петрарка е всушност голем хуманист. Во својот култ кон антиката, хуманистите потполно го занемаруваат народниот италијански јазик и своите дела ги пишуваат на латински.
[уреди] XV век
Во XV век оживува италијанскиот како литературен јазик, а особено во Фиренца. Фиренца по втор пат станува колевка на италијанската култура, откаде преминува во останатите краеви на Италија. Како во сите уметности, така и во литературата, ова е времето на преродбата (ренесанса) со цела низа на писатели на проза и сите видови на поезија. Притоа се истакнуваат Лоренцо деи Медичи, Полицијано, Пулчи, Бојардо и Санацаро.
[уреди] XVI век
Во овој век се манифестира полната зрелост на италијанската мисла и свест, богата со продукција на значајни дела во литературата и уметноста. Овој век може да се нарече и национален, бидејќи во литературното и уметничкото создавање учествуваат освен Тоскана, и други краеви на Италија. Овој век го претставуваат четири големи писатели: Николо Макијавели, кој со својот "Втор принцип" тежнее да создаде идеална држава; Лодовико Ариосто во делото "Бесниот Орландо" дава најсјаен романтичен еп; Гвичардини, познат историчар, укажува на тоа како треба да се сфаќаат, поврзуваат и прикажуваат историските настани; Торквато Тасо со својата книга "Ослободениот Ерусалим" го дава на италијанската литература првиот херојски еп. Лириката се продолжува по стапките на Петрарка, а меѓу неговите следбеници се истакнуваат Бембо и Киабрера (петраркисти). Цветаат сите литературни родови - новела, комедија, трагедија, критика итн. Се истакнуваат и А. Беолко-Руцанте, Вазари, Челини, Аретино, М. Бандело и други.
Кон крајот на XVI век, со смртта на Тасо, се завршува периодот на живата литература и започнува период на исцрпување и клонулост.
[уреди] XVII век или време на маринизмот
Барокниот XVII век одговара на периодот на економската, политичката и духовната пропаст на Италија, како и на црковната реакција (контрареформизам). Претставник на ова време е Марини. По него, целиот овој период се нарекува и време на маринизмот или сечентизмот. Тој е најдобар пример за величествениот, звучен јазик и музикалноста која останува на површината или е само убава облека без човечка содржина. Големите духови како Галилео Галилеј, Томазо Кампанела и Џордано Бруно не можат да го дадат својот печат на целиот епос. За да се разбие сечентизмот, кон крајот на XVII век е основана и академија на книжевниците "Аркадија", која ја промашила својата цел.
[уреди] XVIII век
Во првата половина на XVIII век се развива нова мисла и култура (Ѓанбатиста Вико), која го подготвува италијанското тло за големиот пресврт во втората половина на векот, кога во Италија се чувствува делувањето на новата философија и просветителството. Се појавуваат голем број на мислители и писатели, меѓу кои најзначајни се Метастазио, кој ја усовршил мелодрамата, Карло Голдони, реформатор на италијанската комедија и Парини, лирски и сатирички поет, еден од претходниците на романтизмот во Италија во XIX век.
[уреди] XIX век
Во првите децении на овој век се продолжува со делото на обнова, започнато на крајот на претходниот век. Се формираат две школи: класична и романтична. Тие, иако нееднакви по форма го имаат истиот патриотски идеал: борбата за независност и ослободување на татковината. Главни претставници на класичната школа се Монти и Фосколо. Цел на романтичната школа била да ја доближи литературата на народот. Нејзин поборник бил Алесандро Манцони, кој бил еден од највредните умови на своето време и дал големи дела во прозата и поезијата (религиозна лирика, историски драми, историски романи). Најголемиот лирски поет на тоа време е Џакомо Леопарди, кој се угледал на класичните примери, поет на болката и очајот (песимист).
[уреди] Нова италијанска литература
Новата италијанска литература е обележана со политичкото востание на италијанскиот народ и се одвива сè до првите децении на XX век. Првиот дел од овој период може да се нарече период на класична обнова, а вториот, кој трае до најновите времиња, е карактеристичен по психолошките студии и тенденции во реализмот. Меѓу многубројните писатели се истакнуваат Кардучи, голем поет, филолог и весник на модерниот класицизам; потоа Фогацаро, раскажувач; Верга, натуралист со новели и со регионалистички карактер во романите; па Едмондо Де Амичис, познат писател за млади; Пасколи со меланхолична и интимна лирика; Кроче, книжевник, философ и критичар; Габриел Д'Анунцио и други. Како последни литературни појави во предсовремената италијанска литература треба да се спомнат и т.н. крепусколари и футуризам (чиј основач е Маринети), потоа романописците Свева и Пирандела, новелите и комедиите.
[уреди] Современа италијанска литература
Современата италијанска литература е во знакот на живото создавање и експериментирање, од неореализмот до современите авангардни струи. Помеѓу многуте писатели, вреди да се споменат Саба, Унгарети, Монтале, Квазимодо и раскажувачите Моравија, Павезе, Виторини, Алваро, Леви, Јовине, Пратолини, Томази ди Лампедуза, Гада и најновите Гада, Пазолини и други.