Италијанска литература

Од Википедија, слободна енциклопедија

Слика на Боециус, учејќи ги неговите ученици (1385). Боециус е христијански философ од VI век кој помагал да се зачува класичната традиција во постримска Италија.
Зголеми
Слика на Боециус, учејќи ги неговите ученици (1385). Боециус е христијански философ од VI век кој помагал да се зачува класичната традиција во постримска Италија.

Во периодот на развојот на вулгарниот латински јазик низ вековите (VI до XIII век), италијанската литература во Италија е пишувана и понатаму на латински литературен јазик. Дури во XIII век се појавуваат првите песни и проза на локалните дијалекти (умбриски, сицилијански, болоњски и тоскански). Првите поетски школи се со различен карактер: во Умбрија се негува религиозната лирика, на Сицилија трубадурско-лирската поезија, а во Болоња делата со научен карактер, а во Тоскана имаме варијанта на сицилијанската трубадурска лирика со поголема литературна вредност.

Статуа на Петрарка покрај музејот Уфичи во Фиренца.
Зголеми
Статуа на Петрарка покрај музејот Уфичи во Фиренца.

Содржина

[уреди] Dolce stil nuovo (сладок нов стил) во IV век

Тосканската школа на "dolce stil nuovo" или "сладок нов стил", чиј претставник е Гвиничели, присобрала многу поети меѓу кои и Данте Алигиери. Во IV век, благодарејќи на значајните дела на Данте во епската поезија ("Божествена комедија"), Франческо Петрарка во лирската ("Канцониерот") и Џовани Бокачо во новелистиката ("Декамерон"), тосканскиот дијалект постанува единствениот италијански литературен јазик. Петрарка отвора нов век во италијанската култура и литература, додека Данте е сè уште врзан за средниот век и цивилизацијата на комуните. Со своите латински дела и култот кон антиката, Петрарка е всушност голем хуманист. Во својот култ кон антиката, хуманистите потполно го занемаруваат народниот италијански јазик и своите дела ги пишуваат на латински.

[уреди] XV век

Во XV век оживува италијанскиот како литературен јазик, а особено во Фиренца. Фиренца по втор пат станува колевка на италијанската култура, откаде преминува во останатите краеви на Италија. Како во сите уметности, така и во литературата, ова е времето на преродбата (ренесанса) со цела низа на писатели на проза и сите видови на поезија. Притоа се истакнуваат Лоренцо деи Медичи, Полицијано, Пулчи, Бојардо и Санацаро.

[уреди] XVI век

Страница од издание од 1565 на Бесниот Орландо.
Зголеми
Страница од издание од 1565 на Бесниот Орландо.

Во овој век се манифестира полната зрелост на италијанската мисла и свест, богата со продукција на значајни дела во литературата и уметноста. Овој век може да се нарече и национален, бидејќи во литературното и уметничкото создавање учествуваат освен Тоскана, и други краеви на Италија. Овој век го претставуваат четири големи писатели: Николо Макијавели, кој со својот "Втор принцип" тежнее да создаде идеална држава; Лодовико Ариосто во делото "Бесниот Орландо" дава најсјаен романтичен еп; Гвичардини, познат историчар, укажува на тоа како треба да се сфаќаат, поврзуваат и прикажуваат историските настани; Торквато Тасо со својата книга "Ослободениот Ерусалим" го дава на италијанската литература првиот херојски еп. Лириката се продолжува по стапките на Петрарка, а меѓу неговите следбеници се истакнуваат Бембо и Киабрера (петраркисти). Цветаат сите литературни родови - новела, комедија, трагедија, критика итн. Се истакнуваат и А. Беолко-Руцанте, Вазари, Челини, Аретино, М. Бандело и други.

Кон крајот на XVI век, со смртта на Тасо, се завршува периодот на живата литература и започнува период на исцрпување и клонулост.

[уреди] XVII век или време на маринизмот

Барокниот XVII век одговара на периодот на економската, политичката и духовната пропаст на Италија, како и на црковната реакција (контрареформизам). Претставник на ова време е Марини. По него, целиот овој период се нарекува и време на маринизмот или сечентизмот. Тој е најдобар пример за величествениот, звучен јазик и музикалноста која останува на површината или е само убава облека без човечка содржина. Големите духови како Галилео Галилеј, Томазо Кампанела и Џордано Бруно не можат да го дадат својот печат на целиот епос. За да се разбие сечентизмот, кон крајот на XVII век е основана и академија на книжевниците "Аркадија", која ја промашила својата цел.

[уреди] XVIII век

Алесандро Манцони.
Зголеми
Алесандро Манцони.

Во првата половина на XVIII век се развива нова мисла и култура (Ѓанбатиста Вико), која го подготвува италијанското тло за големиот пресврт во втората половина на векот, кога во Италија се чувствува делувањето на новата философија и просветителството. Се појавуваат голем број на мислители и писатели, меѓу кои најзначајни се Метастазио, кој ја усовршил мелодрамата, Карло Голдони, реформатор на италијанската комедија и Парини, лирски и сатирички поет, еден од претходниците на романтизмот во Италија во XIX век.

[уреди] XIX век

Џакомо Леопарди.
Зголеми
Џакомо Леопарди.

Во првите децении на овој век се продолжува со делото на обнова, започнато на крајот на претходниот век. Се формираат две школи: класична и романтична. Тие, иако нееднакви по форма го имаат истиот патриотски идеал: борбата за независност и ослободување на татковината. Главни претставници на класичната школа се Монти и Фосколо. Цел на романтичната школа била да ја доближи литературата на народот. Нејзин поборник бил Алесандро Манцони, кој бил еден од највредните умови на своето време и дал големи дела во прозата и поезијата (религиозна лирика, историски драми, историски романи). Најголемиот лирски поет на тоа време е Џакомо Леопарди, кој се угледал на класичните примери, поет на болката и очајот (песимист).

[уреди] Нова италијанска литература

Слика:Dannunzio.jpg
Габриел Д'Анунцио.

Новата италијанска литература е обележана со политичкото востание на италијанскиот народ и се одвива сè до првите децении на XX век. Првиот дел од овој период може да се нарече период на класична обнова, а вториот, кој трае до најновите времиња, е карактеристичен по психолошките студии и тенденции во реализмот. Меѓу многубројните писатели се истакнуваат Кардучи, голем поет, филолог и весник на модерниот класицизам; потоа Фогацаро, раскажувач; Верга, натуралист со новели и со регионалистички карактер во романите; па Едмондо Де Амичис, познат писател за млади; Пасколи со меланхолична и интимна лирика; Кроче, книжевник, философ и критичар; Габриел Д'Анунцио и други. Како последни литературни појави во предсовремената италијанска литература треба да се спомнат и т.н. крепусколари и футуризам (чиј основач е Маринети), потоа романописците Свева и Пирандела, новелите и комедиите.

[уреди] Современа италијанска литература

Современата италијанска литература е во знакот на живото создавање и експериментирање, од неореализмот до современите авангардни струи. Помеѓу многуте писатели, вреди да се споменат Саба, Унгарети, Монтале, Квазимодо и раскажувачите Моравија, Павезе, Виторини, Алваро, Леви, Јовине, Пратолини, Томази ди Лампедуза, Гада и најновите Гада, Пазолини и други.