Збогум на 20-от век (1998)

Од Википедија, слободна енциклопедија

„Збогум на 20-тиот век“ е жанровски комбиниран филм. Со своите футуристички, постмодернистички и ирониско-пародиски жанровски обележја, филмот претставува еден полижанровски конципиран филм, со крајна цел да промовира еден нов и релативно поинаков пристап од оние во македонскиот филм претходно.

Филмот е константно проткаен со разни библиско-митолошки теми и мотиви, па мотиви од народното творештво, како и со разни цитати и парафрази од целокупната светска филмска историја наназад, полесно или потешко препознатливи во ткивото на филмот. Самите автори тврдат дека се работи за оформување, раѓање на еден релативно спечифичен и нов жанр, што тие го нарекуваат ethno-groovy. Структурно и временски, филмот е поделен на три дела, рамковно врзани во една поголема, релативно релаксирана целина.

Првиот дел е лоциран во една релативно блиска, претпоставена иднина. Футуристичкиот карактер жанровски доминира во овој дел од филмот. Основната приказна е базирана врз повеќе митолошко-библиски теми и мотиви, пред сè преземени од македонското орално народно творештво: најсилно препознатлива во фабулата, е легендата/митот за Болен Дојчин.

Главен лик е Кузман, Човекот-кој-не-може-да-умре. Тој врз себе го носи проклетството да не може да умре. Барајќи начин да умре, Кузман дознава од Берберот-Пророк дека на еден ѕид во Градот, чуван од Човекот-со-зелена-коса-кој-свири-на-пушка, се испишани сите човечки судбини, и дека таму е напишана и неговата. Кузман тргнува во потрага, и по борбата со Човекот-со-зелена-коса... ја открива својата судбина, и дознава дека, за да се ослободи од проклетството, треба да води љубов со сопствената сестра. Тој го прави тоа, и така успева да умре.

Вториот дел, значајно пократок од другите два, е лоциран некаде на почетокот на 20-от век. Доминира формата на квази-документарниот запис. Поточно, карактерот на овој дел е извонредна мистификација на документаристичкиот жанр. Овој квази-документарен запис зборува, наводно, за првиот инцест и казна за него - регистриран на филмска лента на Балканот.

Тука, како лик повторно се јавува Берберот-Пророк, тој е снимателот на настанот, и преку него се врзуваат двете приказни. Настанот е кус, и се работи за венчавка помеѓу брат и сестра, и егзекуцијата (како казна за инцестот) на зетот/братот веднаш по венчавката.

Третиот дел е лоциран на самиот крај на 20-от век, поточно на денот на Нова Година 2000-тата. Како доминанта се јавуваат ирониско-пародиско-цитатните жанровски карактеристики на изразот и формата.

Главен лик е Дедо Мраз, инаку потстанар во една соба во градот, кој, разочаран и изиритиран од декаденцијата и расипаноста на луѓето, посебно од работите што му се случуваат токму на денот на преодот од еден милениум во друг, решава да го уништи светот точно на полноќ, на самиот преод во новиот милениум. Како лик, на почетокот од овој дел, се јавува и Кузман, главниот лик од првиот дел - како мало дете. Таа линија во филмот, заедно со Дедо Мраз кој на крајот од филмот ги испишува судбините на идните луѓе на еден од ѕидовите во градот (оној истиот ѕид којшто во првиот дел беше цел на Кузмановата потрага, се основните нишки што ја поврзуваат оваа приказна со другите две. На тој начин и се затвора кругот во рамковната приказна на филмот, и истиот - со тоа и завршува.


Овој филм, во суштина, претставува еден вид жанровски експеримент. Во него содржински варира и се парафразира една библиска тема, темата за проклетството на човекот. Филмот во себе содржи низа жанровски одредници, како и низа тематски линии: инцестуозност, еротика, религиска обнова итн.

Главниот лик Кузман, кого го интерпретира младиот актер Никола Ристановски, е човек кој, наводно, не може да умре. Тој со себе носи еден вид проколнатост. Во потрагата по својата судбина тој нè враќа на почетокот на XX век, во сцената каде еден младич сака да ја откупи од татка си својата сестра, за да се ожени со неа. На тоа реагираат другите браќа и го убиваат младичот. Потоа, секавично се наоѓаме на самиот крај на милениумот во кој едновремено со пречекот на новиот век, присуствуваме на една погребна церемонија којашто на крај ќе заврши трагикомично.

Сиот филм, всушност, е едно поигрување со разновидни жанровски конвенции, низ кои ликот на Кузман се појавува во голем временски дијапазон, персонифицирајќи, на тој начин, едно специфично човечко настојување кон осознавањето на сопствената судбина.

Инаку, овој филм за режисерскиот тандем Дарко Митревски и Александар Поповски е дебитантско авторско дело како нивна сопствена продукција. Владимир Самоиловски, исто така дебитант како директор на фотографија, донесува извонредно воедначена и вдахновена филмска фотографија. Останатите битни формални компоненти ги исполнуваат, на мошне задоволителен и професионален начин, Предраг Андонов и Бујар Муча како сценографи, Роза Трајковска како костимограф, Ана Булаиќ-Чрчек како маскер и шминкер, и Ристо Вртев како автор на музичката придружба на филмот. Во големата актерска екипа, составена безмалку од македонски актери од сите генерации, настапуваат - покрај Никола Ристановски, и Петар Темелковски, Лазар Ристовски, Владо Јовановски, Тони Михајловски, Јосиф Јосифовски, Емил Рубен, Ненад Стојановски, Петар Арсовски итн.

Треба да се апострофира дека филмот претставува, веројатно, еден од првите обиди за кинематографско-жанровски експеримент во македонската играна продукција.


Филм од 1998 година, во времетрање од 83 минути. Филмот е снимен во вајдскрин техника, со звук, во боја и 35мм.


Режија: Митревски Дарко, Поповски Александар Сценарио: Митревски Дарко, Поповски Александар Директор на фотографија: Самоиловски Владимир Монтажа: Јакониќ Петар Продуцент: Митревски Дарко Главни улоги: Јовановски Владо, Куновска - Матевска Софија, Михајловски Тони, Ристановски Никола, Ристовски Лазар, Рубен Емил, Темелковски Петар Споредни улоги: Ангеловска Ѕвездана, Арсовски Петар, Бабиќ Марин, Велјанова Лилјана, Ветерова Искра, Дуковски Ацо, Дуковски Самоил, Ендровски Владимир, Јосифовски Јосиф, Крстевски Младен, Леви Нино, Поп-Христов Кирил, Ристиќ Ирена, Стефановски Илко, Стојанова Милица, Стојановски Ненад, Трпкова Синоличка, Џамбазов Игор Музика: Вртев Ристо Сценографија: Андонов Предраг, Муча Бујар Костимографија: Трајческа Роза Тон: Нешков Бранко Асистент на режија: Младеновиќ Зоран - Окан

Останати улоги:

Сашо Огненовски Николина Кујача Ристо Гоговски Стојче Талевски Бојан Георгиев Бојана Георгиева Катарина Јовановиќ Марија Димитриевиќ

Други соработници:

миксер -- Бранко Нешков