Враништа

Од Википедија, слободна енциклопедија

Враништa е село во општина Струга. Сместено е во Струшко Поле, на левиот брег на реката Црн Дрим покрај регионалниот пат Струга - Дебар. Во неговата околина се наоѓаат селата Ложани, Велешта, Долна Белица и Драслајца. Селото е прилично добро урбанизирано со асфалтирани патишта, водовод, телефонска мрежа итн.

Содржина

[уреди] Топоними

Селото е од збиен тип и порано се разликувале маалата како: Затуроска, Ќосеска, Ническа, Делиоска, Мацеска итн. Поради зголеменото население денес овие маала и не се спомнуваат, освен кај постарите жители.

Попознати топоними се: Горна црква, Света Врача, Кралеј загони, Калдрма, Горни и Долни лозја, Мустафов (или Мустоф) гроб, Арифов гроб, Коритниче, Орлово седело, Под лаг, Пипфа ливада, Ќерамидница, Дабче, Шумски ливади, Бошков кладенец, Бранејнца, Под бранејнца, Софтој загони, Таљо речиште, Кај тополата, Јасенче, Танасија, Врчков трн, Дренче, Мали пат, Света Петка, Манастирски ореј, Костенче, Горна Тумба, Под џаде, Црковни ливади, Mали дрим, Чулчеј загони, Бостаниште, Куциница.

[уреди] Историја

За време на Римјаните по зборувањата на извесен Г. Милески во поранешниот струшки крај се спомнува населението Патрас, а одејќи на исток по патот постоела станица наречена Понс Сервили. Истиот автор мисли дека Патрас бил град сместен на атарот на денешното село Радолишта и дека станицата се наоѓала кај денешно Враништа. Од податоците од средниот век денешна Струга се нарекувала Вранишка Струга. Во народот постои едно предание дека Враништа некогаш имало повеќе население т.е. "личело на град". Жителите на тој град годишно приредувале и по 70 свадби. Во Враништа постоел и значаен манастир и неколку цркви. Денешна Струга, која се наоѓала јужно од Враништа, тогаш не била значајна населба бидејќи се состоела од само неколку рибарски колиби. Меѓутоа покасно, за време на владеењето на Турците, Враништа поради некоја непозната причина пропаднала. Според легендата се смета дека населението изумрело од чума, а бидејќи немало кој да ги закопа телата на изумрените ги колвеле враните (од тука е дојдено и името Враништа-врани).

Денешното село е основано од доселени македонски фамилии кои дошле да ја обработуват земјата на турските чифлизи. Од фамилиите се смета дека најстари се Миновци, Марковци, Ничевци и Мацевци и за нив се вели дека се "први по старост во селото". Нивното населување е извршено најверојатно во XVIII век. После нив се населени предците на останатите денешни селски фамилии.

[уреди] Културно наследство

Во Враништа се наоѓаат остатоци од три средновековни храмови. Тие се наоѓаат на местата: Горна црков, Света Врача и Свети Аранѓел.

На првото место кое се наоѓа северно од селото се наоѓаат остатоци од манастир. Храмот бил посветен на "Пречистa" т.е. Света Богородица Вранишка. Храмот е изграден во XI век. Дебелите ѕидови на овој храм се изградени од камен бигор кој е носен од селото Вишни кое се наоѓа на планината Јабланица. По овие остатоци се гледа дека тоа бил голем и доста познат манастир. Денешните жители оваа знаменитост ја нарекуваат "кралска црква". Жителите на с. Враништа таму се собираат на Духовден, Крстовден и Пречиста. Тука сега се наоѓаат селските гробишта.

Местото Света Врача се наоѓа североисточно од селото. На тоа место за време на Првата Светска војна е изградена црквичка и таму жителите ја посетуваат за време на нејзината слава. Местото Свети Аранѓел лежи западно од селото и таму постои исто така црквичка со неколку икони.

Постојат уште две карактеристични локалитети: Света Петка и Танасија. Првиот локалитет се наоѓа кај селското училиште. Таму постои мала црквичка изградена по Втората Светска војна која денес е во реизградба. На тоа место постоеле и два суви бреста кои никој не смеел да ги исече но, поради старост паднаа и двата. На локалитетот Танасија, југозападно од селото, постои исто така мала црквичка.

Земјата околу селото е доста плодна и затоа за време на владеењето на Турците тука постоеја чифлизи. Сопственик на најголемиот чифлиг кон крајот на XIX век и почетокот на XX век бил Абдул Алим-паша. Живеел некаде длабоко во Турција (веројатно во Солун). Него на чифлигот го застапувале тројца Албанци од околината на Дебар. За приликите на чифлигот записи можат да се најдат во делото на А. Крстиќ - "Јове наполичар", каде се наведува како Беќир-пашин чифлиг. Помал чифлиг во Враништа имале браќата Саит и Бари Ќура, албанци од соседното село Велешта. Пред крајот на владеењето на Турците тие биле населени со своите фамилии во Враништа, а куќите им биле покрај денешната селска црква. После 1912 година тие морале да се вратат во Велешта. После ослободувањето од Турците чифлизите постепено преминале во посед на селаните Македонци. Мал дел купиле од чифлигот на Саит и Бари Ќура, додека останатиот го добиле после аграрната реформа од 1946 година.

Во средината на селото се наоѓа црквата Свети Никола "Талалеј". За неа е објавено дека е обновена во 1804 година, а самото градење го финансирал некој Абаз-паша. На денот на црковната слава во исто време е и селска слава и тука се одржува "ордија" (панаѓур). На тој ден доаѓаат гости од соседните села и од градот. Домаќините на гостите роднини им приредуваат ручек во своите домови, додека за останатите гости се дава ручек кај самата црква. За таа пригода се коли теле.

На атарот околу селото постојат два локалитети Мустафов и Арифов гроб. На овие места во турско време се погребувале телата на убиените албанци од околните села, кои ги убивале во меѓусебна крвна освета.

[уреди] Население

Бројот на домаќинствата во Враништа се движел на следниов начин:

       1921 година                       72 домаќинства                    404 жители 
       1948 година                       96 домаќинства                    545 жители
       1961 година                      107 домаќинства                    730 жители
       1971 година                      136 домаќинства                    803 жители

Потекло на населението. Во Враништа живее македонско население. Сите фамилии се доселени. Едни фамилии се доселени од турско време додека има доселеници и после Втората Светска војна.

   Фамилии кои потекнуваат од турско време се:

1. Фамилии од познато потекло: Трпеноски (ја слават куќната слава Митровден), доселени од село Рајца, кое сега се наоѓа во Албанија. Затуроски (Св. Никола), доселени од с. Ложани каде и денес постои место во тоа село кое се вика Затурово ќоше. Затуровци има доселеници и во Струга. Нически (Св. Никола), доселени од с. Мислешево. Во тоа село уште постои место со назив Нически тополи. Чолески и Илоски (Св. Никола), доселени од с. Биџево. Боровчански (Св. Ѓорѓија "посен"), доселени од село Боровец. Стеблески (Св. Петка), доселени од с. Стеблево кое се наоѓа во Албанија. Денес го носат презимето Настоски. Милески и Танаскоски ("Пречиста"), доселени од Црвена Вода, Дебрца. Основачот на фамилијата е Миленко доселен како домазет. Грчески (Св. Никола), доселени од некаде од Грција од каде и го добиле името Грчески. Основачот на фамилијата се викал Коста.

2. Фамилии од непознато потекло се: Паскоски, Трајчески, Ристоски и Тодороски (Св. Никола), Циркоски, Ставрески, Нелоски, Маркоски, Ѓорески и Гроздоски ("Пречиста"). Ќосески, Мацески, Jанчески, Кицески и Бубалески (Св. Петка). Грданоски, Стојчески, Трпоски, Котески, Миноски, Оплатоски (денес го носат презимето Митрески) и Радески (Митровден). Цмбрцоски (Св. Мартинија). Делиоски (Св. Тодоројца). Попоски (Св. Ѓорѓија "посен"), од оваа фамилија потекнувале два селски свештеници - Климе и Стефан (татко и син), а гробовите им се наоѓаат покрај манастирот (Св. Богородица). Стефан умрел во 1933 година. Понови доселеници од 1974-1977 година има од Нерези, Модрич, Јабланица, Луково, Пискупштина итн. кои во Враништа имаат нови куќи со малку куќно место.

Иселеници: Населението во Враништа до крајот на Втората Светска Војна не се иселувало меѓутоа после војната дошло до иселување главно на помладите генерации и тоа во Струга како и надвор од државата (поради печалба). Една порано иселена фамилија од Враништа се Шмаговци кои се иселиле во Охридското село Вапила.

[уреди] Стопанство

До крајот на владеењето на Османлиите, обработуваната земја им припаѓала на чифлизите и главно се живеело од сточарство и риболов. Поединци поседувале прилично доста говеда, а некои и по стотина овци. Риболовот бил развиен по течението на реката Црн Дрим, а уловената риба се продавала во подпланинските села. Со текот на времето и со зголемувањето на населението било оневозможено обработувањето на земјата и риболовот па населението било принудено да работи по градовите, а некои заминале на печалба во САД, Австралија, Германија итн.