МУИС-ийн тvvх

Wikipedia-с

МУИС-ийн тvvхийн хуудаснаас

1940 онд манай улсын ерєнхий боловсролын анхны бvрэн дунд сургууль-нийслэлийн 10 жилийн нэгдvгээр дунд сургууль байгуулагджээ. Ийнхvv манай оронд нэг талаас их, дээд сургуульд элсэх бэлтгэл хангахуйц бvрэн дунд сургуультай болсон, нєгєє талаас улс орны улс тєр, нийгэм эдийн засаг, соёлын салбарт тєрєл бvрийн мэрэгжлийн дээд боловсролтой мэрэгжилтэн шаардагдаж эхэлснийг харгалзан, vндэсний орчин vеийн их, дээд сургуулийг байгуулах нь нийгмийн зайлшгvй хэрэгцээ боллоо. Ийм учраас БНМАУ-ын Засгийн газрын 1940 оны ХII сарын 6-ны єдрийн тогтоолоор Улсын их сургууль байгуулахаар шийдвэрлэсэн билээ. Энэ vндсэн дээр 1942 онд МУИС тулгын чулуугаа, тулж анхны хичээлийн жилээ эхэлжээ. 1946 онд МУИС-ийн анхны тєгсєлт болов. Дотооддоо бэлтгэсэн дээд боловсролтой ууган мэрэгжилтнvvд тєрж, хvн хvчний vндэсний чадавхийг сэлбэж, их хэлмэгдvvлэлтийн уршигт vр дагаврыг арилгахад нэгэн чухал хvчин зvйлийн эхлэл тавигдсан байна. МАХН-ын Тєв Хорооны 1947 оны II сарын 1-ний єдрийн 5 дугаар тогтоолоор УИС-ийг Сайд нарын Зєвлєлийн мэдэлд шилжvvлж, Тус сургуулийн захирал, орлогч захирлын эрх хэмжээг Яамны сайд, орлогч сайд нартай дvйцvvлж байжээ. 1946 онд их, дээд сургуулийн багш, эрдэм шинжилгээний ажилтан бэлтгэх зорилгоор МУИС-ийн дэргэд аспирантур байгуулан 1947 оноос элсэлт авч эхлэхэд анх С.Дашиймаа, Г.Аюушжав, Р.Жигжиддорж, Б.Яринпил нарын зэрэг хvмvvс элсэн суралцаж, манай тєгсєгчдийн дотроос анхны эрдэмтэд 1950-иад оны эхээр тєрсєн байна. МУИС vvсэл, хєгжлийнхээ эхний жилvvдэд vндэсний дээд боловсролтой сэхээтний бvхэл бvтэн vеийг тєрvvлж, монголын тvvхэнд томоохон vvрэг гvйцэтгэсэн юм. Энэхvv гавъяаг тєр засгаас єндрєєр vнэлж БНМАУ-ын Ардын Их хурлын тэргvvлэгчдийн 1957 оны Х сарын 5-ны єдрийн зарлигаар МУИС-ийг "Хєдєлмєрийн гавъяаны улаан тугийн одон"-гоор шагнасан байна. 1970-аад оноос МУИС-ийн хєгжил улам эрчимжжээ. Тус сургууль манай орны олон дээд сургуулийг єєрєєсєє тєрvvлэн, дэлхийн олон орны vндэсний их сургуулийн зиндаанд дєхєж очиж, жам ёсны гольдорлоороо хєгжих замд баттай оржээ. МУИС бол манай улсын их, дээд сургуулиудын "загалмайлсан эцэг", эс бєгєєс тээж тєрvvлсэн "ачит эх" нь гэж хэлж болно. Ийм ч учраас 1971 онд Ардын хувьсгалын 50 жилийн ойгоор МАХН-ын Тєв Хороо, БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргvvлэгчид, МYЭ-ийн Тєв Зєвлєл, МХЗЭ-ийн Тєв Хорооны vvрд хадгалах туг дипломоор МУИС-ийг шагнасан байна. Монгол улс ардчилал, зах зээлийн харилцаанд шилжин орж, нийгмийн амьдралын бvх хvрээг хамарсан єєрчлєлт шинэчлэл хийгдэж буй єнєє vед манай орны их, дээд сургуулиудын ємнє шинэ шинэ зорилт дэвшигдэн гарч ирсэн билээ. 1990-1991 оны хичээлийн жилд тус сургуулиар бэлтгэн гаргаж байгаа бvх мэрэгжлийн сургалтын тєлєвлєгєєнд суурь боловсролын , мэрэгжлийн, мэрэгшvvлэх хичээлvvдийн цагийн зохистой харьцааг бий болгох, оюутны бие даан суралцах цагийн хэмжээг нэмэгдvvлэх, сонгон суралцах хэлбэрийг єргєтгєх чиглэлээр эхний єєрчлєлт хийж, бакалаврын суралцах хугацааг 5 жил байсныг 4 жил болгожээ. 1991-1992 оны хичээлийн жилээс бакалавр, магистр, докторын гэсэн шаталсан сургалтанд шилжих болж, эдгээр зэргийн мэрэгжлийн тодорхойлолт, сургалтын тєлєвлєгєєг шинэчлэн боловсруулсан байна. 1993-1994 оны хичээлийн жилээс сургуулийн хэмжээгээр кредит тогтолцоонд шилжих асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд хичээлд кредит оноох, vvнтэй холбогдуулан сургалтын тєлєвлєгєєг шинэчлэхэд сургуулийн хэмжээнд баримтлах нэгдсэн зарчмыг боловсруулан хэрэгжvvлж эхэлсэн байна. Энэ vндсэн дээр бакалаврын зэргийн сургалтын 43 салбарын 60 гаруй мэрэгжлийн сургалтын тєлєвлєгєєг шинэчилжээ. Энэхvv шинэчилсэн сургалтын тєлєвлєгєєний онцлог нь зах зээлийн нєхцєлд тохируулан сургалтын агуулга, технологийг шинэчлэн боловсронгуй болгох, дээд боловсролын суурь, мэрэгжлийн суурь, мэрэгжлийн хичээлvvдийн оновчтой харьцааг тогтоох /мэрэгжил бvрийн онцлогоос хамаарах авч сургуулийн хэмжээгээр дунджаар 3:5:2 гэсэн харьцаатай байлаа/ бvх хичээлд кредит цаг харгалзуулах зэрэгт оршиж байлаа. Эл шинэчилсэн тєлєвлєгєєг 1994-1995 оны хичээлийн жилээс эхлэн сургалтанд мєрдсєн байна. 1991 оноос тус сургууль аспирантурын элсэлтийг бие даан явуулж анхлан 8 аспирантыг уралдаант шалгалтаар элсvvлжээ. 1993-1994 оны хичээлийн жилд тус сургуулийг анх удаа 13 хvн тєгсч, магистрын зэрэг авсан байна. Ийнхvv эхэлсэн шаталсан сургалтын тогтолцоо улам єргєжин хєгжиж, 1992-1993 оны хичээлийн жилийн байдлаар бакалаврын болон магистр, докторын сургалтанд хамрагдан суралцагчдын тооны харьцаа 67:12 байсан бол 1997-1998 онд 9:1 болж, магистрын докторын сургалтанд хамрагдагсадын тоо vлэмж єссєн учир энэ хичээлийн жилд магистр, докторын сургалтын албыг шинээр байгуулсан юм. МУИС 1999 оны Y сард Дээд боловсролын магадлан итгэмжлэх vндэсний зєвлєлийн шийдвэрээр анх удаа дээд боловсролын сургалтын байгууллагын магадлан итгэмжлэл хийлгэсэн билээ. 2000 оны III сард сургалтын процессийн удирдлага зохион байгуулалт сургалтын технологийг боловсронгуй болгох, чанарыг сайжруулах зорилгоор бvрэлдэхvvний сургууль, факультет бvрд сургалтын албыг туршилтын журмаар 2 жилийн хугацаагаар байгуулан ажиллуулсан ба 2002 оны IY сард уг ажлын дvнг захирлын зєвлєлгєєнєєр хэлэлцэн цаашид vргэлжлvvлэн ажиллуулахаар шийдвэрлэжээ. Ийнхvv сургалтын vйл ажиллагаа, тvвшинг дэлхийн шилдэг их сургуулиудын жишигт хvргэх талаар шинэ шинэ алхам хийж байна. Сургалт судалгааны ажлын нэгдлийг хангах, сургалтын чанарыг сайжруулах, профессор багш нарыг эрдэмжvvлэх ажлыг эрчимжvvлэх нь манай сургуулийн гол баримталдаг зарчим болж уламжлагдаж ирлээ. МУИС-ийн эрдэмтэн, багш нарын судалгааны ажил нь тєрєлх эх орныхоо байгалийн баялаг, ургамал, ан амьтан, газар шороо, эрдэс чулуулаг, тvvх, соёлын дурсгалт зvйлийг судлан шинжлэх ажлаар эхэлжээ. 1988 онд "МУИС-ийн эрдэм шинжилгээний ажлыг хєгжvvлэх тухай" БНМАУ-ын Сайд нарын Зєвлєлийн 171-р тогтоол гарч, эрдэм шинжилгээний хэд хэдэн бие даасан асуудал шийдэх лаборатори, ажилтны орон тоо баталж байжээ. Энэ нь МУИС-д эрдэм шинжилгээний ажлыг эрчимжvvлэх, шинжлэх ухааны орчин vеийн тэргvvлэх чиглэлvvдийг хєгжvvлэхэд чухал тvлхэц болсон юм. Туулсан замаа эргэн харахад МУИС-ийн эрдмийн чадавх зохих тvвшинд хvрсэн, байгаль нийгэм, хvмvvнлэгийн ухааны чиглэлээр улс орны шинжлэх ухааны ємнє дэвшигдсэн асуудлыг бие даан шийдвэрлэж чадах боловсон хvчний нєєц, зохих материаллаг баазтай болжээ. Багш эрдэм шинжилгээний нийт ажилтны 50 шахам хувь нь эрдмийн зэрэгтэй, судалгааны ажлын зохих туршлагатай боллоо. Эдvгээ эрдэм судлалын ажлыг тус сургуулийн хэмжээнд эрдэм шинжилгээний хvрээлэн/тєв болон тэнхимvvд гэсэн хоёр vндсэн субъект голлон эрхэлж байна. Тус сургуульд єнєєдєр эрдэм шинжилгээний 11 хvрээлэн/тєв ажиллаж байна. Манай сургуулийн гол хєдєлгєгч хvч нь профессор багш нар агаад тэднийг чадваржуулахад уламжлал ёсоор ихэд анхаарч иржээ. Багш нарын мэрэгжлийн зэргийг тогтоох ажлыг 1995-1996 оны хичээлийн жилд хийж, 37 хvнд зєвлєх багш, 52 хvнд тэргvvлэх багш, 30 хvнд заах аргач багшийн мэрэгжлийн зэрэг олгосон байна. Энэ журам 1997-1998 оны хичээлийн жил хvртэл мєрдєгдєж байсан ба профессор багш нарын сургалтын ажлын vр дvнг кредит цагаар vнэлэх журамд шилжиж, багш нарын орон тоо vнэлгээний зааврыг шинэчилсэнтэй холбогдон МУИС-ийн багш нарыг тухайн салбар мэрэгжлийн чиглэлээр хийж буй сургалт судалгааны ажлын чанар, vр дvн магистрант, докторант нарыг дагалдуулан сургах чадвар зэргийг харгалзан профессор (тэргvvлэх профессор, профессор, дэд профессор), багш (ахлах багш, багш, дагалдан багш) гэсэн 6 шатлалтай орон тоон дээр хєдєлмєрийн гэрээгээр ажиллуулах болжээ. МУИС хэмээх єнєр гэр бvлийн гишvvдийн ихэнх нь тус сургуульд суралцагч оюутан залуучууд юм. 1990-1991 оны хичээлийн жилд vндсэн болон бэлтгэл ангид 2033 оюутан суралцаж байсан бол 2001-2002 оны хичээлийн жилд бакалаврын зэргийн сургалтанд єдєр, орой, эчнээ хэлбэрээр 7100 гаруй оюутан, магистр, докторын зэргийн сургалтанд 1300 гаруй суралцагч, нийт 8500 шахам суралцагч суралцаж байлаа. Єнгєрсєн 2003 онд манай эрдмийн хамт олон 600 профессор багш, 10000 оюутан, 2000 магистрант/докторант, байгалийн ухааны гvнзгийрvvлсэн сургалттай "Байгаль эх" ахлах сургуульд 120 гаруй сурагчтайгаар ажиллаж, сургалтын орчин нєхцлийг сайжруулах талаар багагvй амжилт оллоо. Єнгєрсєн оны мєн vетэй харьцуулахад профессор багш нарын эгнээ 60 орчим залуу багш, судлаачдаар єргєжсєний дотор эрдмийн зэрэгтэй багшийн тоо 30-аар нэмэгдсэн байна. Мєн профессор багш нар олон тооны нэг сэдэвт бvтээл, ном сурах бичиг бvтээн туурвиж, гарын авлага, зєвлємж, аргачлал бичиж суралцагчдын хvртээл болгосон байна. 1942 онд МУИС-ийн оюутны зєвлєл vvсэн байгуулагдсан нь оюутны хэмээх тодотголтой Монголын анхны олон нийтийн байгууллага байсан юм. Энэ байгууллагын vйл ажиллагаа, бvтэц зохион байгуулалтанд 1990-ээд оны дунд vеэс ихээхэн єєрчлєлт гарчээ. 1996 онд МУИС-ийн оюутны амьдралд єєрєє удирдах ёсыг хэрэгжvvлэх зорилгоор оюутны байгууллагыг шинэчлэн, Оюутны холбоо, Оюутан конгрессийг байгуулсан байна. 1997-1998 оны хичээлийн жилд Эдийн засгийн сургууль ТАСИС тєслийн хvрээнд ДАТАКОМ тєвтэй радиомодемоор холбогдон тус салбарын багш, оюутнууд интернет ашиглах бололцоо анхлан бvрдсэн ба1999 оны II сард хичээлийн байруудыг холбосон сvлжээ ашиглалтанд оржээ. Багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд зориулан 1991-1992 оны хичээлийн жилд 60 айлын сууцыг тvрээсээр авч ашиглаж эхлэсэн 1994 оны Y сард гэрээлэн бариулсан 36 айлын орон сууцыг ашиглалтанд оруулсан байна. 2001 оны VI сард БНСУ-ын Дангvгийн их сургуультай хамтарсан шvдний эмнэлгийг байгуулсан нь сургуулийн хамт олны эрvvл мэндийг хамгаалахад ачтай vйл болсон билээ. Их сургуулийн хэвийн vйл ажиллагааг хангахад шаардлагатай санхvvгийн нєєц 1990-ээд оны эхэн vед vлэмж хvнд байсан авч II хагасаас байнга тогтвортой дээшлэх хандлага ажиглагдаж байна. Сvvлийн жилvvдэд МУИС орлогоо нэмэгдvvлэх зарим арга хэмжээг авч хэрэгжvvлж байна. 1997 онд "МУИС"-Хєгжлийн санг єєрийн сургуулийг хєгжvvлэхэд хєрєнгє санхvvгийн дэмжлэг туслалцаа vзvvлэх зорилгоор байгуулжээ. Тус сан нь анги, танхим, кабинет, лабораторийг шинэчлэх, шинээр байгуулах, орчин vеийн сургалтын тоног тєхєєрємжєєр тоноглох, ном сурах бичиг гарын авлага хэвлvvлэх, гадаад харилцааг хєгжvvлэх, эрдэм шинжилгээний тєслийг хэрэгжvvлэх, багш нарын мэрэгжлийг дээшлvvлэх, багш, оюутан ажилтан нарын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд санхvv, хєрєнгийн туслалцаа vзvvлэхэд vйл ажиллагаагаа голлон чиглvvлж байна. Зєвхєн 1999-2002 онд 99 багшид 90 гаруй ном сурах бичгээ хэвлvvлэхэд зориулж 90 гаруй сая тєгрєгийн эргэж тєлєгдєх нєхцєлтэй, хєнгєлєлттэй зээлийг олгож, 14 лаборатори, кабинетийг байгуулахад хєрєнгийн дэмжлэг vзvvлжээ Европын холбооны "ТАСИС" хєтєлбєрийн хvрээнд МУИС-ийн санхvv бvртгэлийг сайжруулах тєслийг 2001-2002 оны хичээлийн жилээс хэрэгжvvлж байна. Энэ тєслийг хэрэгжvvлснээр тус сургууль санхvvгийн удирдлагын шинэ тогтолцоонд орж, бvрэлдэхvvний нэгжvvдийг зардлын тєв болгон санхvvжvvлэх тайлан, удирдлагын шуурхай мэдээллийг цаг тухайд нь гаргахад чухал тvлхэц болох юм. Сургуулийн аж ахуй vйлчилгээний хэсгийнхэн сургалтын тоног тєхєєрємж, материал хангамж, хичээлийн болон оюутны байрын аж ахуй, эмнэлэг, vйлчилгээ, холбоо, цахилгаан, сантехник, автогражийг хариуцдаг болгожээ . Сургуулийн аж ахуй vйлчилгээний ажилчид сургалт эрдэм шинжилгээний ажил явуулах тохь тухтай нєхцлийг хангахад vйл ажиллагаагаа чиглvvлэн ажиллаж ирлээ. Даяаршил, єєрчлєлт шинэчлэлийн жилvvдэд Монгол улсын гадаад бодлогод ихээхэн дэвшил гарсан билээ. Энэ нь ч манай сургуулийн гадаад харилцаа єргєжин хєгжих аятай боломжийг бvрУИСсургуулиудын холбоо (IAU) Ази номхон далайн их сургуулийн солилцоо (UMAP), Олон улсын Боловсролын солилцоо (CIEE), Европ-Азийн их сургуулийн сvлжээ (EAUN) -ний гишvvн юм. 1991-1992 оны хичээлийн жилээс Засгийн газар хоорондын шинжлэх ухаан, боловсрол, соёлын салбарт хамтран ажиллах хэлэлцээрийн хvрээнд олон орны их сургуулиудтай хамтын ажиллагааны гэрээ хэлэлцээрийг шинээр байгуулах, шинэчлэх ажил хийгдлээ.1990 - 2002 онд МУИС нь гадаадын 80 гаруй их сургууль, шинжлэх ухааны байгууллагатай шууд хамтын ажиллагаа тогтоосон байна. Тус сургуульд байгуулагдсан анхны цаг vеэс эхлэн гадаадын оюутан суралцаж эхэлсэн ба Япон, Солонгос, ОХУ, БНХАУ, Турк, Чех, Англи, Казакстан зэрэг орноос 150 гаруй оюутан эдvгээ суралцаж байна. Тус сургуулийн гадаад хэл, соёл, орон судлал, олон улсын харилцаа, эдийн засаг, хууль, газар зvй, социологи, улс тєрийн шинжлэх ухааны салбарт гадаадын зочин профессор багш нар ажилаж байна. Их сургууль шилдэг багш, эрдэмтэдтэй байх стратегийг баримтлан тэднийг тогтвор суурьшилтай ажиллуулах, оюуны vйл ажиллагааг нь хєхvvлэн дэмжих, хєгжvvлэх бодлогыг анхаарлын тєвд байлгаж иржээ. Їvний нэг илрэл нь жилд дунджаар 30 гаруй багш нарыг урт богино хугацаагаар гадаадад мэргэжил дээшлvvлж, томилолтоор ажиллуулж байна. МУИС-ийн хєгжилд ЖАЙКА, КОЙКА, ДААД, ТИКА, ТАСИС, Соросын сан зэрэг олон улсын байгууллагууд ихээхэн тусламж дэмжлэг vзvvлж байгаа билээ. МУИС тус сургуулийн хєгжил болон шинжилгээ судалгааны ажил, олон улсын нийгэм хvмvvнлэгийн хэрэгт бодитой хувь нэмэр оруулсан гадаадын нийгэм улс тєрийн зvтгэлтэн эрдэмтдэд МУИС-ийн "хvндэт доктор", "хvндэт профессор" цол хvртээдэг уламжлалтай билээ. Зєвхєн 1991-2002 онд ЮНЕСКО-гийн ерєнхий захирал доктор Федерико Майор, Кончиро Мацуура, Москвагийн Улсын Их сургуулийн захирал В.А. Садовничий, АНУ-ын тєрийн нарийн бичгийн дарга агсан Ж.Бейкер, Малайз улсын ерєнхий сайд Махитир Бин Мохамед, Казакстан улсын ерєнхийлэгч Н.А.Назарбаев, Австри улсын Їндэсний хурлын дарга Хайнц Фишер, БНСУ-ын Дангvvгийн их сургуулийн ерєнхийлэгч Чун Сик Чан, Дубна хот дахь ЦШНИ-ийн захирал В.Г.Кадышевский, Японы Аго Шу буддын шашны байгууллагын тэргvvн Сейю Кирияма, мєн улсын Сока Гаккай Интернейшнэлийн ерєнхийлэгч Дайсаку Икэда, ХБНГУ-ын Эрдмийн солилцооны албаны (ДААД) ерєнхийлэгч Теодор Берхем, Хьюндэй Киа Моторс группийн ерєнхийлэгч Чан Мон Кv, Дээрхийн гэгээн XIY далай лам Данзанжамц нар "МУИС-ийн хvндэт доктор" хэмээх эрхэм хvндтэй цолыг хvртсэн байна МУИС сургалт судалгааны ажлын зэрэгцээ биеийн тамир, спорт, соёл олон тvмний єргєн цар хvрээтэй ажлыг хамт олон, олон нийтийн дунд зохион байгуулж ирлээ. МУИС улсын хэмжээнд математик, хими, биологи, физик, газар зvй, монгол хэл, мэдээлэл зvй зэрэг салбараар ерєнхий боловсролын дунд сургуулийн сурагчдын дунд олимпиад зохион байгуулан явуулдаг уламжлал нэгэнтээ тогтсон билээ. Мєн их сургууль, коллежийн оюутнуудыг хамран газар зvйн, химийн, монгол хэлний гэх мэт шинжлэх ухааны салбараар олимпиад зохион байгуулдаг боллоо. 1995 онд тус сургуулийн 50 дахь тєгсєлт болж, эл тэмдэглэлт vйл явдлыг тохиолдуулан сургуулийн тvvхэн замнал vйл ажиллагааг радио телевиз, сонин хэвлэлээр сурталчлах ажил зохион байгуулсны сацуу "МУИС-ийг тєгсєгчид, дэмжигчдийн холбоог шинэчлэн байгуулжээ. Тус сургуулийн профессор багш нарын нийгмийн идэвх єсч, олон арван тєрийн бус байгууллагыг vvсгэн санаачилж, толгойлон ажиллаж байна. Багш нар тєрийн бус байгууллагын ажилд оролцохдоо тус сургуулийн гадаад харилцааг єргєтгєх, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын санхvvжилтийн эх vvсвэр олох, мэрэгжил нэгтнvvдээ судалгааны ажилд тєвлєрvvлэх чиглэлтэй хичээнгvйлэн ажиллаж байна.