ఛందస్సు
వికీపీడియా నుండి
విషయ సూచిక |
[మార్చు] గురువులు, లఘువులు
[మార్చు] గురువు, లఘువు, విభజించడము
ఈ గురు లఘు నిర్ణయం ఒక అక్షరాన్ని పలికే సమయంపై ఆధార పడి ఉంటుంది. ఉదాహరణకు "అమల, అమ్మ, ఆవల, అండ" ఇందు మొదటి పదము "అమల": అ మ ల మూడు అక్షరాలూ ఒక్కొక్కటీ ఒక లిప్త కాలము మాత్రమే తీసుకుంటున్నాయి. రెండవ పదము "అమ్మ" ఇందు మొదటి పదము అ రెండు లిప్తల కాలము ఆ తరువాతి మ్మ ఒక లిప్త కాలము తీసుకుంటున్నది. అలాగే మూడవ పదము "ఆవల" ఆ = రెండు లిప్తలు, వ, ల లు ఒక లిప్త కాలములు తీసుకుంటున్నాయి. ఇలా ఒక లిప్త కాలము తీసుకొను వాటిని లఘువు అని, రెండు లిప్తల కాలము తీసుకొను వాటిని గురువు అని అందురు.
[మార్చు] గుర్తులు/ సంజ్ఞలు
గురువుని U తోటీ, లఘువుని | తోటీ సూచిస్తారు
[మార్చు] కొన్ని నియమాలు
- దీర్ఘాలన్నీ గురువులు, ఉదాహరణకు ఆట = U I
- ఋ పొల్లులు (కృ , మొదలగున్నవి ) లఘువులు మాత్రమే
- ర వత్తు ఉన్నప్పటికీ దాని ముందు అక్షరములు కొన్ని సంధర్భములలో లఘువులే! అద్రుచులోని అ లఘువు, సక్రమ లో స గురువు. అభ్యాసము ద్వారా వీటిని తెలుసుకొనవచ్చు.
- ఒక సున్నా, రెండు సున్నాలు ఉన్న అక్షరాలు అన్నీ గురువులే (ఉదా: సందడి లో సం గురువు, అంత:పురము లో త: అనునది గురువు )
[మార్చు] గణాలు
గణాలు అనగా, రెండు లేక అంత కంటే ఎక్కువ అక్షరాల గురు లఘు నిర్ణయాన్ని బట్టి వాటిని ఏదో ఒక గ్రూపు లో ఉంచుతారు, దీనినే ఏదో ఒక గణము అని అంటారు.
[మార్చు] రెండక్షరాల గణాలు
మొత్తము ఉన్నవి రెండు రకాల అక్షరాలు గురువు, లఘువు; రెండక్షరాల గణాలు మొత్తము నాలుగు వస్తాయి (బైనరీ 0, 1 కాంబినేషన్లు తీసుకున్న 00, 01, 10, 11 వచ్చినట్లు) ఆ నాలుగు రెండక్షరాల గణాలు:
- లల II ఉదా: రమ, క్రమ, సమ, ధన, అన్నీ కూడా లల గణములు
- లగ IU ఉదా: రమా
- గల UI ఉదా: అన్న, అమ్మ, కృష్ణ
- గగ UU ఉదా: రంరం, సంతాన్
[మార్చు] మూడక్షరాల గణాలు
ఇవి మూడక్షరాల కలయికలతో ఏర్పడేవి (బైనరీ 0, 1, తీసుకున్న 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110, 111) కింది వాక్యాన్ని మననం చేసుకుంటూ వీటిని సులువుగా గుర్తుంచుకోవచ్చు. య మా తా రా జ భా న స ల గం యగణం కావాలంటే పై వాక్యంలో య తో మొదలుపెట్టి వరుసగా మూడక్షరాల గురు లఘువులను గుర్తిస్తే యగణం అవుతుంది. య తో మొదలుపెట్టి మూడక్షరాలు: య మా తా - లఘువు, గురువు, గురువు (IUU) అలాగే రా తో మొదలుపెట్టి మూడక్షరాలు (రా జ భా - UIU) రగణం అవుతుంది. ఈ విధంగా అన్ని గణాలను గుర్తుంచుకోవచ్చు
అన్ని గణాలు:
- ఆది గురువు భ గణము (UII)
- మధ్య గురువు జ గణము (IUI)
- చివరి గురువు స గణము (IIU)
- సర్వ లఘువులు న గణము (III)
- ఆది లఘువు య గణము (IUU)
- మధ్య లఘువు ర గణము (UIU)
- చివరి లఘువు త గణము (UUI)
- సర్వ గురువులు మ గణము (UUU)
అంతే నండి, ఇవే మూడక్షరముల గణములు
[మార్చు] ఉపగణాలు
ఉప గణములు అనగా పైవాటి కాంబినేషన్ల లో ఏర్పడేవి. ఇవి మూడు రకములు
- సూర్య గణములు
- న = న = III
- హ = గల = UI
- ఇంద్ర గణములు
- నగ = న + గ = III + U = IIIU
ఈ క్రిందివి కూడా అటువంటివే
- సల
- నల
- భ
- ర
- త
- చంద్ర గణములు
- భల
- భగరు
- తల
- తగ
- మలఘ
- నలల
- నగగ
- నవ
- సహ
- సవ
- సల
- సగగ
- నహ
- రగురు
- నల
[మార్చు] పద్య లక్షణాలు
[మార్చు] వృత్తాలు
గణాలతో శోభిల్లుతూ, యతి ప్రాస లక్షణాలను కలిగి ఉన్నటువంటివి వృత్తాలు. ఇందు చాలా రకాలు కలవు.
- చంపకమాల
- ఉత్పలమాల
- శార్దూలవిక్రీడితము
- మత్తేభ విక్రీడితము
- తరళం
- తరలము
- తరలి
- మాలిని
- మత్తకోకిల
[మార్చు] జాతులు
జాతులు మాత్రాగణములతో మరియు ఉపగణములతో శోభిల్లును.