Büyük ünlü uyumu

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Türkçe'de bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Bu kurala büyük ünlü uyumu adı verilir.

Bu kural gereği Türkçe'de kimi eklerdeki ünlüler, eklendikleri sözcüğün son hecesindeki ünlüye göre belirlenir. Örneğin: (ismin -e hali) ormana, eve; (ismin -i hali) ormanı, evi.

[değiştir] Kuraldışı Durumlar

Türkçe'de büyük ünlü uyumu kuralına uymayan birkaç sözcük vardır. Örneğin: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman. Bunların dışında aşağıdaki durumlarda da büyük ünlü uyumu aranmaz

  1. Bileşik sözcükler. Örneğin: Çanakkale.
  2. Diğer dillerden alıntı sözcükler. Örneğin: ahenk, badem, ceylân, çapari, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, kiraz, kitap, liman, limon, maden, manifatura, metal, meydan, mikrop, minare, model, nişan, nişasta, pehlivan, rüzgâr, selâm, terazi, tercüman, tezgâh, tiyatro, valiz, vida, viraj, yadigâr, ziyafet, ziyaret. Ancak bazı alıntı sözler büyük ünlü uyumuna uydurulmuştur: duvar (< divar), kalıp (< kalib), pırlanta (< brillante), surat (< suret).
  3. Türkçe'deki -daş (-taş), -gil, -ken, -ki, -leyin, -(ı, i, u, ü)mtırak, -(ı, i, u, ü)yor ekleri de bu kurala uymaz. Örneğin: gönüldaş, meslektaş; dayımgil, baklagiller; çalışırken, durmazken; akşamki, yarınki; akşamleyin, sabahleyin; ekşimtırak, yeşilimtırak; geliyor, gülüyor, içiyor, örüyor.
  4. Tek heceli sözcüklerde bu kural aranmaz.Örneğin: "tek,dağ,bağ,ses,tok,ter,kel,bar".
  5. Zamanla söylenişi değişen sözcüklerde bu kural aranmaz.Örneğin: "ana-anne,alma-elma".Ancak bazı sözcükler bu kurala uydurulmuştur.Örneğin: "kadri(kedi),taven(tavan)

[değiştir] Kaynakça