Azerbaycan Türkçesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Azerbaycan Türkçesi
Azərbaycan Türkçəsi
Konuşulduğu ülkeler: Kuzey Azerbaycan, Güney Azerbaycan, İran, Türkiye, Gürcistan, Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Irak, Suriye
Konuşan kişi sayısı: 50-55milyon
Sıralama: *
Dil Grubu Sınıflandırma: Ural-Altay Dil Ailesi
Altay Dil Ailesi
Türk dilleri
Oğuz Grubu
Azerbaycan Türkçesi
Resmî Durum
Resmî dil olduğu ülkeler: Kuzey Azerbaycan'da: Azerbaycan, İran'da: Azerbaycan Türkçesi
Dili düzenleyen kurum: *
Dil Kodları
ISO 639-1 az
ISO 639-2 aze
SIL AZE
Ayrıca bakınız: DilDil aileleri


Azerbaycan Türkçesi ya da Azerice Azerbaycan'da 8 milyon, İran'da ise 32 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dilinin Oğuz (Batı) lehçelerinden biri olan Azerice, Azerbaycan'ın resmi dilidir. Iraklı Türkmenler'in ve Kars ve çevresinde yaşayan Terekeme ve Karapapak adıyla bilinen grupların dili de Azerbaycan Türkçesine benzer.

Konu başlıkları

[değiştir] Alfabe

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde 1991'den bu yana Latin alfabesi kullanılmaktadır. Eskiden kullanılan Kiril alfabesi ise artık kullanılmamaktadır. İran'daki Azerbaycanlı ya da Azerbaycanlı olmayan Türkler ise Arap alfabesi kullanmaktadırlar. Kiril ile Latin alfabeleri arasında aşağıda gösterildiği gibi bire bir ilişki vardır (ancak Kiril alfabesinde harflerin sırası değişiktir):

(Aa Аа), (Əə Әә), (Bb Бб), (Cc Ҹҹ), (Çç Чч), (Dd Дд), (Ee Ее), (Ff Фф), (Gg Ҝҝ), (Ğğ Ғғ), (Hh Һһ), (Xx Хх), (Iı Ыы), (İi Ии), (Jj Жж), (Kk Кк), (Qq Гг), (Ll Лл), (Mm Мм), (Nn Нн), (Oo Оо), (Öö Өө), (Pp Пп), (Rr Рр), (Ss Сс), (Şş Шш), (Tt Тт), (Uu Уу), (Üü Үү), (Vv Вв), (Yy Јј), (Zz Зз).

Azerbaycan Alfabesinde bütün yabancı adlar Azerbaycan Alfabesi kurallarına göre yazılır, örneğin "Bush", "Buş" olarak, "Schröder" ise "Şröder" olarak yazılır.
Arapça asıllı bazı sözcüklerde '(apostrof) kesme işareti olarak kullanılır: cüz'i. Bu gösterge bazı sözcüklerde ünlünün uzun okunduğunu göstermek için kullanılır: e'lan.

Azerbaycan'da Latin alfabesi
Büyüt
Azerbaycan'da Latin alfabesi


Azerbaycan alfabesinde Türkiye alfabesinden farklı olan harfler şunlardır:

ə: açık e

x: sert h

q: kalın g

[değiştir] Bazı Ses Farklılıkları

1. Sözcük başındaki kalın k sesleri, Azerbaycan Türkçesinde q olur:
qardaş, qadın, qız


2. Çok heceli bazı sözcüklerin sonundaki kalın k sesleri q olur, fakat x ve ya ğ gibi okunur.
yazdıq, yazacaq, bayraq


2.1. Aşiq, layiq, natiq gibi sözcüklerin sonundaki q yazıldığı gibi okunur.


3. Ortada kalın k sesleri bazen x, bazen -q ikizleşip- qq olur:
oxumaq; doqquz


İkizleşme ince k seslerinde de olabilir: səkkiz


. Batı dillerinden alınma sözcüklerde k sesi değişime uğramaz:
krem, maska



4. Tek heceli sözcüklerin sonundaki kalın k sesleri bazen x, bazen ğ olur:
yox, çox;


5. Sözcük sonundaki ince k vokalle başlayan bir ek gelince y olur:
çiçək-çiçəyə


6. Sözcük sonundaki q vokalle başlayan bir ek gelince ğ olur:
torpaq-torpağı


7. d sesi ile başlayan eklerin t'li şekilleri yoktur:
gəlmişdim, həyatda


8. Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde kısa a sesi çoğunlukla ə olur:
qəlb, vətən


9. Arapça ve Farsça kökenli bazı sözcüklerde i sesi e olur:
e'lan, e'tiraf


10. Sözcük başındaki bazı y sesleri Azerice'de bulunmaz:
ildırım, ulduz


11. Sözcük başlarında ı sesi kullanılmaz:
işıq


Not: Tüm bu farklılıkların istisnaları olabilir.

[değiştir] Gramer

[değiştir] Ad Çekimi


Azeri Türkçesi’nde ad çekimi Türkiye Türkçesi’ne benzer. Yalnız belirtme halinde bir sesli harfi takiben araya yardımcı sessiz olarak n girer. Başında d bulunan eklerin tli biçimleri yoktur.

Ad Çekimi
qız kız qapı kapı ev ev
qızı kızı qapını kapıyı evi evi işi işi
qıza kıza qapıya kapıya evə eve işə işe
qızda kızda qapıda kapıda evdə evde işdə işte
qızdan kızdan qapıdan kapıdan evdən evden işdən işten
qızın kızın qapının kapının evin evin işin işin

[değiştir] Zamirler

1-Kişi Zamirleri:

Türkiye Türkçesindekinden farklı olan yalnızca 1.teklik kişi zamiridir.
mən, sən, o, biz, siz, onlar

Azerbaycan Türkçesi'nde birinci ve ikinci teklik kişilerin yönelme durumlarında ince ünlü bulunur: mənə, sənə

2-Gösterme Zamirleri:

Azerbaycan Türkçesi'nde 'şu' gösterme zamiri yoktur. Bu, o gösterme zamirlerinin yanında, aynı anlamlara gelen həmən ve həmin zamirleri vardır.

[değiştir] Eylemler

[değiştir] Şimdiki Zaman


-(y)ır-, -(y)ir-, -(y)ur-, -(y)ür Şimdiki Zaman Eki + Kişi Ekleri

Şimdiki Zaman
Olumlu Olumsuz
gəlirəm geliyorum oxuyuram okuyorum gəlmirəm gelmiyorum oxumuram okumuyorum
gəlirsən geliyorsun oxuyursan okuyorsun gəlmirsən gelmiyorsun oxumursan okumuyorsun
gəlir geliyor oxuyur okuyor gəlmir gelmiyor oxumur okumuyor
gəlirik geliyoruz oxuyuruq okuyoruz gəlmirik gelmiyoruz oxumuruq okumuyoruz
gəlirsiniz geliyorsunuz oxuyursunuz okuyorsunuz gəlmirsiniz gelmiyorsunuz oxumursunuz okumuyorsunuz
gəlirlər geliyorlar oxuyurlar okuyorlar gəlmirlər gelmiyorlar oxumurlar okumuyorlar

[değiştir] Geniş Zaman


-(y)ar-, -(y)ər- Geniş Zaman Eki + Şahıs Ekleri

Geniş Zaman
Olumlu Olumsuz
gələrəm gelirim oxuyaram okurum gəlmərəm gelmem oxumaram okumam
gələrsən gelirsin oxuyarsan okursun gəlməzsən gelmezsin oxumarsan okumazsın
gələr gelir oxuyar okur gəlməz gelmez oxumaz okumaz
gələrik geliriz oxuyarıq okuruz gəlmərik gelmeyiz oxumarıq okumayız
gələrsiniz gelirsiniz oxuyarsınız okursunuz gəlməzsiniz gelmezsiniz oxumazsınız okumazsınız
gələrlər gelirler oxuyarlar okurlar gəlməzlər gelmezler oxumazlar okumazlar

[değiştir] Gelecek Zaman


-(y)acaq-, -(y)əcək- Gelecek Zaman Eki + Kişi Ekleri

Gelecek Zaman
Olumlu Olumsuz
gələcəyəm geleceğim oxuyacağam okuyacağım gəlməyəcəyəm gelmeyeceğim oxumayacağam okumayacağım
gələcəksən geleceksin oxuyacaqsan okuyacaksın gəlməyəcəksən gelmeyeceksin oxumayacaqsan okumayacaksın
gələcək(dir) gelecek(tir) oxuyacaq(dır) okuyacak(tır) gəlməyəcək(dir) gelmeyecek(tir) oxumayacaq(dır) okumayacak(tır)
gələcəyik geleceğiz oxuyacağıq okuyacağız gəlməyəcəyik gelmeyeceğiz oxumayacağıq okumayacağız
gələcəksiniz geleceksiniz oxuyacaqsınız okuyacaksınız gəlməyəcəksiniz gelmeyeceksiniz oxumayacaqsınız okumayacaksınız
gələcəklər gelecekler oxuyacaqlar okuyacaklar gəlməyəcəklər gelmeyecekler oxumayacaqlar okumayacaklar

[değiştir] Görülen Geçmiş Zaman


-dı-, -di-, -du-, -dü- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Görülen Geçmiş Zaman
Olumlu Olumsuz
gəldim geldim oxudum okudum gəlmədim gelmedim oxumadım okumadım
gəldin geldin oxudun okudun gəlmədin gelmedin oxumadın okumadın


gəldi geldi oxudu okudu gəlmədi gelmedi oxumadı okumadı
gəldik geldik oxuduq okuduk gəlmədik gelmedik oxumadıq okumadık
gəldiniz geldiniz oxudunuz okudunuz gəlmədiniz gelmediniz oxumadınız okumadınız
gəldilər geldiler oxudular okdular gəlmədilər gelmediler oxumadılar okumadılar

[değiştir] Öğrenilen Geçmiş Zaman I


-mış-, -miş-, -muş-, -müş- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Öğrenilen Geçmiş Zaman I
Olumlu Olumsuz
gəlmişəm gelmişim oxumuşam okumuşum gəlməmişəm gelmemişim oxumamışam okumamışım
gəlmişsən gelmişsin oxumuşsan okumuşsun gəlməmişsən gelmemişsin oxumamışsan okumamışsın
gəlmiş(dir) gelmiş(tir) oxumuş(dur) okumuş(tur) gəlməmiş(dir) gelmemiş(tir) oxumamış(dır) okumamış(tır)
gəlmişik gelmişiz oxumuşuq okumuşuz gəlməmişik gelmemişiz oxumamışıq okumamışız
gəlmişsiniz gelmişsiniz oxumuşsunuz okumuşsunuz gəlməmişsiniz gelmemişsiniz oxumamışsınız okumamışsınız
gəlmişlər gelmişler oxumuşlar okumuşlar gəlməmişlər gelmemişler oxumamışlar okumamışlar

[değiştir] Öğrenilen Geçmiş Zaman II


-(y)ıb-, -(y)ib-, -(y)ub-, -(y)üb- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Öğrenilen Geçmiş Zaman II
Olumlu Olumsuz
- - - - - - - -
gəlibsən gelmişsin oxuyubsan okumuşsun gəlməyibsən gelmemişsin oxumayıbsan okumamışsın
gəlib(dir) gelmiş(tir) oxuyub(dur) okumuş(tur) gəlməyib(dir) gelmemiş(tir) oxumayıb(dır) okumamış(tır)
- - - - - - - -
gəlibsiniz gelmişsiniz oxuyubsunuz okumuşsunuz gəlməyibsiniz gelmemişsiniz oxumayıbsınız okumamışsınız
gəliblər gelmişler oxuyublar okumuşlar gəlməyiblər gelmemişler oxumayıblar okumamışlar

[değiştir] Azerbaycan Türkçesinde Günlük Konuşmalar:

[değiştir] Selamlaşma

-Salam
Selam/Merhaba/Günaydın

-Sabahın xeyir/Sabahınız xeyir
İyi sabahlar/Günaydın

-Gecən xeyir/Gecəniz xeyir/Gecəniz xeyrə qalsın(giderken)
İyi geceler

-Necəsən?
Nasılsın?

-Necəsiniz?
Nasılsınız?

-Yaxşıyam.
İyiyim.

[değiştir] Tanışma

-Adın nədir?
Adın ne?

-Adınız nədir?
Adınız nedir?

-Adım Ulduzdur.
Adım Yıldız.

-Məmnun oldum./Çox şadam.
Memnun oldum.

-Neçə yaşın var?
Kaç yaşındasın?

-Neçə yaşınız var?
Kaç yaşındasınız?

-Yirmi üç yaşım var.
Yirmi üç yaşındayım.

-Evlisiniz?
Evli misiniz?

-Evliyəm.
Evliyim

-Subayam.
Bekârım.

[değiştir] Türkiye Türkçesinden Farklı Bazı Sözcükler

  • axı: ?

Axı belə də olmur. - Ama böyle de olmuyor.
Sən nə deyirsən axı? Sen ne diyorsun.
Sən tapşırıqları həll eləmisən? Yox. Axı sabah dərs yoxdu(r). Sen ödevleri yaptın mı? Hayır. Yarın ders yok ki.

  • axtarmaq: aramak

Axtardığımı tapa bilmirəm. Aradığımı bulamıyorum.

  • bacarmaq: becermek, yapabilmek

Bunu istəsəm də bacarmaram. Bunu istesem de yapamam.

  • balaca: küçük; az

Balaca qız küçədə anası ilə gedir. Küçük kız sokakta annesiyle gidiyor.
Bir balaca sus. Biraz sus.

  • başa düşmək: anlamak

Mən səni başa düşmürəm. Ben seni anlamıyorum.

  • başa salmaq: anlatmak

Mənə hər şeyi başa sal. Bana her şeyi anlat.

  • biabır: rezil, aşağılık

Məni biabır elədin. Beni rezil ettin.

  • biabırçılıq: rezillik, rezalet

Bu biabırçılığa son verin.Bu rezilliğe son verin.

  • çaşmaq: şaşmak, şaşırmak

Mənim ağlım çaşıb. Benim aklım şaştı.

  • çaşdırmaq: şaşırtmak

Məni çaşdırırsan. Beni şaşırtıyorsun.

  • çörək: ekmek

Çörək itirən çörək tapmaz. Ekmek yitiren ekmek bulmaz. (Atasözü)

  • dal/dalı: arka; geri

Dalımızca danışırlar. Arkamızdan konuşuyorlar.
Dala qayıtdım. Geriye döndüm.

  • danışmaq: konuşmak

Siz nə danışırsınız? Siz ne konuşuyorsunuz?

  • dayanmaq: durmak

Vitrinin qabağında dayandım. Vitrinin önünde durdum.

  • dayandırmaq: durdurmak

Fəaliyətimi dayandırmışam. Faaliyetimi durdurdum.

  • dözmək: dayanmak, tahammül etmek

Sən gedib qayıdana qədər dözə bilmərəm. Sen gidip dönene kadar dayanamam.

  • elə bil: sanki

Elə bil yuxudayam. Sanki rüyadayım.

  • eləmək: eylemek, yapmak, etmek

Naz eləmə. Naz eyleme.
Niyə elə elədin? Niye öyle yaptın?

  • fikirləşmək: düşünmek

Siz bu barədə necə fikirləşirsiniz? Siz bu konuda nasıl düşünüyorsunuz?

  • gic: aptal, budala

Gic gic danışma. Aptal aptal konuşma.

  • harada: nerede

Harada yaşayırsan? Nerede yaşıyorsun?

  • haradan: nereden

Haradan bilirsən? Nereden biliyorsun?

  • həmişə: hep, her zaman

Həmişə belə olur. Hep böyle oluyor.

  • indi: şimdi

Mən indi səni başa düşdüm. Ben şimdi seni anladım.

  • isti: sıcak

Yayda isti, qışda da soyuq. Yazın sıcak kışın da soğuk.

  • iy: koku

Sarımsağın iyi ətdə qalmır. Sarımsağın kokusu ette kalmıyor.

  • iylənmək: kokmak

Balıq başdan iylənər. Balık baştan kokar.

  • kar: sağır

Kar yoxdur, eşidirik. Sağır yok, duyuyoruz.

  • kimi: gibi; olarak; kadar

Oxucularımızdan bizə bunun kimi maraqlı suallar gəlib. Okuyucularımızdan bize bunun gibi ilginç sorular geliyor.
Bir kafedə ofisiant kimi işləyir. Bir kafede garson olarak çalışıyor.
İndiyə kimi nəyi düz deyib ki? Şimdiye kadar neyi doğru söylemiş ki?

  • kişi: erkek, adam

Atan yaşında kişiyəm, məni ələ salırsan? Baban yaşında adamım, beni alaya mı alıyorsun?

  • kömək: yardım

Mənə kömək edin. Bana yardım edin.

  • küçə: sokak

Küçə uşaqlarına yardım edilir. Sokak çocuklarına yardım ediliyor.

  • laylay: ninni

Anam körpəyə laylay dedi. Annem bebeğe ninni söyledi.

  • maraq: ilgi, merak

Ədəbiyyata olan marağım daha da artdı. Edebiyata olan ilgim daha da arttı.

  • maşın: araba

Bir köhnə maşınım var, onu sürürəm. Bir eski arabam var, onu sürüyorum.

  • mat qalmaq: şaşırıp kalmak

Bu sözləri eşidəndə mat qaldım. Bu sözleri duyunca şaşırıp kaldım.

  • nəfər: kişi

Ailədə səkkiz nəfərik. Ailede sekiz kişiyiz.

  • oxşamaq: benzemek

Sən yaxşı birinə oxşayırsan. Sen iyi birine benziyorsun.

  • ötmək: geçmek

Günlər, aylar ötdü. Günler, aylar geçti.

  • öyrəşmək: alışmak

Bakıya öyrəşə bilmisənmi? Bakü'ye alışabildin mi?

  • öz: kendi

Özümü itirdim. Kendimi kaybettim.

  • pis: kötü, fena

Vəziyyət o qədər də pis deyil. Vaziyet o kadar da kötü değil.

  • pişik: kedi

Pişiyin ağzı ətə çatmayanda deyər iy verir. Kedi erişemediği ciğere mundar der. (Atasözü)

  • pul: para

Ona 20 min manat pul veriblər. Ona 20 bin manat para vermişler.

  • qabaq: ön, önce

Papağını qabağına qoyub fikirləş. Şapkanı önüne koyup düşün.

  • qayıtmaq: dönmek

Tez evə qayıtdım. Hemen eve döndüm.

  • qulaq asmaq: dinlemek

Radioya qulaq asırdı. Radyo dinliyordu.

  • qurtarmaq: bitmek; kurtarmak

Mən dedim, qurtardı! Ben dedim, bitti!
Bizi qurtar. Bizi kurtar.

  • soruşmaq: sormak

Məndən heç nə soruşma. Bana hiçbir şey sorma.

  • tapmaq: bulmak

Səni harada olsan taparam. Seni nerde olsan bulurum.

  • tələ: tuzak, kapan

Bizə tələ qururlar. Bize tuzak kuruyorlar.

  • televizora baxmaq: televizyon seyretmek

Bir az televizora baxıram. Biraz televizyon seyrediyorum.

  • tor: ağ

hörümçək toru örümcek ağı
Tora bir balıq düşüb. Ağa bir balık düştü.

  • uşaq: çocuk

Hirsindən uşaq kimi ağlayırdı. Sinirinden çocuk gibi ağlıyordu.

  • yadına salmaq: hatırlamak

Ötən günləri yadına salır. Geçmiş günleri hatırlıyor.

  • yadına düşmek: hatırlamak, hatırına gelmek

Bu gecə birdən yadıma düşdün. Bu gece birden hatırıma geldin.

  • yadına gəlmək: hatırlamak

Elə belə yadıma gəlirsən. Seni şöyle böyle hatırlıyorum.

  • yaxşı: iyi; peki

Yaxşı dostu yaman gündə sına. İyi dostu kötü günde sına.

  • yay: yaz

Qışa hazırlıq yayda başlayıb. Kışa hazırlık yazdan başlamış.

  • yekə: büyük

Nənə sənin gözlərin niyə belə yekədi? Büyükanne senin gözlerin neden bu kadar büyük?

  • yuxu: uyku; rüya

Yuxum gəlib. Uykum geldi.
Xəyal kimi hər gün girdin yuxuma. Hayal gibi hergün girdin rüyama.

[değiştir] Dış bağlantılar