Bayağı vaşak

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bayağı vaşak
Fossil range:

Bilimsel Sınıflandırma
Domain:
Üst alem:
Alem: Animalia
Alt alem:
Üst bölüm:
Üst şube:
Bölüm:
Şube: Chordata
Alt bölüm:
Alt şube:
İnfra şube:
Mikro şube:
Nanophylum:
Üst sınıf:
Sınıf: Mammalia
Alt sınıf:
İnfra sınıf:
Üst takım:
Takım: Carnivora
Alt takım:
İnfra takım:
Üst familya:
Familya: Felidae
Alt familya: Felinae
Üst oymak:
Oymak:
Alt oymak:
Cins: Lynx
Alt cins:
Seksiyon:
Seri:
Tür: L. lynx
Alt tür:
[[|Diversity]]
Binominal Adı
Lynx lynx
(Linnaeus, 1758)
Trinominal Adı

Tip Türleri

[[Resim: ]]
Sinonimler
Coğrafi yayılımı (Bu harita Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı türlerinin yayılımınıda kapsamaktadır)
Büyüt
Coğrafi yayılımı (Bu harita Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı türlerinin yayılımınıda kapsamaktadır)

Bayağı vaşak (Lynx lynx), Avrasya vaşağı olarak da bilinir, kedigiller (Felidae) familyasından Avrasya'da yaygın olan bir vaşak türü. Türkçede "vaşak" denildiği zaman neredeyse hep bu tür kast edilir.

Konu başlıkları

[değiştir] Özellikleri

Vaşak 1,30 m uzunluğa (+ kuyruğu 11 ila 25 cm) ve omuzlarına kadar 65 cm boyuna, ve 20-30 kg ağırlığa varabilir. Böylece kedigiller familyasının Avrupa'da bulunan en büyük temsilcisidir. Diğer vaşak türleri ile ortak yanları, uzun ve püsküllü kulakları, yuvarlakımsı kafası ve kısa kuyruğudur. Tüylerinin rengi sarı ile gri-kahverengi arasında değişebilir, ve çoğu kez koyu renkte lekeler veya çizgileri olabilir. Bu lekeler yaşadığı çevreye göre değişmektedir. Avrasya vaşağının birde yanaklarından sarkan sakalı vardır. Uzun bacakları ve kısa kuyruğu soğuğa karşı dayanıklı olmasını ve kalın kar tabakalarının içinde rahat haraket etmesini mümkün kılar.

[değiştir] Yaşadığı coğrafya

Vaşak yaklaşık 200 yıl öncesine kadar batıdan doğuya İspanya'dan pasifik okyanusuna kadar ve kuzeyden güneye Sibirya'dan kuzey İran'a ve Filistin'e kadar uzanan büyük bir bölgede yaygındır. 19'ncu yüzyılda Avrupa'nın vaşakları yok olmaya başlamışlardır. Örneğin Almanya'nın en son vaşakları 1846'da vurulmuştur. 1960 yılına kadar batı Avrupa'da vaşak türü tamamen yok edilmiştir. Kuzey ve doğu Avrupa'da, ve Asya'da soyunu koruyabilmiştir.

Günümüzde batı Avrupa'da birçok "yabanileştirme projeleri" uygulanmış ve böylece batı Avrupa'da tekrar bazı ufak bölgelerde yayılmaya başlamışlardır.

Vaşak bir orman hayvanıdır, ağaçsız açık alanlardan ve insanların yerleşim yerlerinden mümkün oldukça uzak durur. Ayrıca kayalık ve dağlık bölgeleri sever.

Türkiye'nin Avrasya vaşakları karadeniz bölgelerinin, Marmara bölgesinin ve Akdeniz bölgesinin dağlık ve ormanlık bölgelerinde bulunur.

[değiştir] Alt türler

Avrasya vaşağının alt türlerinin sayısı ve bunların yayılımları hakkında çok farklı fikirler vardır.

  • Lynx lynx lynx: Örnek türü. İsveç'in güneyinden Balkan yarımadasına kadar yaygındır.
  • L. l. spelea: Soyu tükenmiş bir alt tür. Batı Avrupa'da yaygındır.
  • L. l. melina: Finlandiya ve İsveç'in kuzeyinden batı Sibirya'ya kadar yaygın olan bir alt tür.
  • L. l. wrangeli ("Sibirya vaşağı"): Doğu Sibirya'dan kuzey Çin'e kadar yaygındır.
  • L. l. wardi: Altay Dağları
  • L. l. kozlovi: Sayan Dağları
  • L. l. stroganovi ("Amur vaşağı"): Rusya'nın doğusunda bulunan Amur bölgesinin alt kısmında Kuzey Çin'de, Mancurya ve Kore.

Modern bilimde Avrasya vaşağı ayrı bir tür olarak kabul edilir, ama bu hep böyle değildi. Eskiden Avrasya vaşağı, Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı ile birlikte aynı tür olarak "Kuzey vaşağı" diye adlandırılırdı.

[değiştir] Yaşama şekli

Dinlenen bir vaşak
Büyüt
Dinlenen bir vaşak
Vaşak
Büyüt
Vaşak
Almanya'nın Bavera ormanı milli parkında bir vaşak
Büyüt
Almanya'nın Bavera ormanı milli parkında bir vaşak

Vaşaklar yanlız yaşarlar, ve genelikle hava kararırken ve geceleri ava çıkarlar. Av hayvanı olarak küçük ve orta boylu toynaklıları tercih ederler, bunların dışında yaşam çevrelerinde buldukları tüm küçük memelileri ve kuşlarıda avlarlar. Avlama metodu çoğu kedigiller için tipik olan bir metotdur; usulca yaklaşıp aniden kurbanlarının üzerine atlar ya da 20 metrelik kısa bir mesafeden koşarak saldırır. Kurbanlarının gırtlağını ısırarak solunumunu durdurur ve tutarak ölmesini bekler. Vaşaklar tutdukları hayvanların leşlerini yaprakların ve dalların altına saklarlar, ve yaklaşık 5 gün boyunca sakladıkları yere dönüp onun etinden beslenirler (insanlara saldırdıkları görülmemiştir).

Çiftleşme zamanları Şubat ile Nisan ayları arasındadır. On hafta süren bir gebelikten sonra 2-3 yavru doğurur ve bunları bir mağaranın içinde beslerler. Yavrular bir daha ki ilkbaharda annelerinden ayrılırlar. Vaşaklarda yavru ölümü çok yaygındır. Yavruların neredeyse yarısı ilk seneyi atlatamazlar.

Vaşakların ömürleri ortalama 10-12 yıldır, ama 24 yaşına varmış olan vaşaklarda görülmüştür.

[değiştir] Koruması

Avrasya vaşağının türü dünyaca genelinde tehlike altında değildir, ama yöresel olarak birçok tükenmek üzere olduğu ülkeler vardır. Avrupa'da vaşak avı tamamen yasaklanmıştır ve Avrasya vaşağı türü birçok organizasyonlar tarafından korunmaktadır. Türün en büyük sorunu yasadışı ve bilinçsiz avcılıktır. Yasadışı avcılık yüzünden özellikle Balkan'da ve Türkiye'de sayıları dramatik şekilde azalmıştır. Örneğin sadece Arnavutluk'ta ve Makedonya'da bulunan Lynx lynx martinoi adlı alt türünden toplam sırf 100 adet kaldığı bilnmektedir.

[değiştir] Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'da Bayağı vaşak ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Wikispecies'de Lynx lynx ile ilgili bilgiler bulunur.