Anadolu Aleviliği

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu ansiklopedi maddesinin biçim olarak Vikipedi standartlarına ulaşması için elden geçirilmesi gerekmektedir.
Bu madde Nisan 2006 tarihinden beri etiketli olarak durmaktadır.Düzenleme yapıldıktan sonra bu not silinmelidir.


Konu başlıkları

[değiştir] Aleviliğin Tanımı

Alevilik terimi, yazılı haliyle, ilk olarak 17-18. yüzyıllarda Osmanlı kaynaklarında geçmektedir. Daha önce Alevilere Anadolu'da "Kızılbaş" ismi verilmekte olduğu sanılıyor.

Alevi deyimi, aslen "Ali taraftarı" anlamında kullanılmasına rağmen bazı araştırmacılar bu teoriyi desteklememektedir. Buna göre Alevilere Kızılbaş deyiminden önce "Işık Taifesi" adı verilmekteydi. Bu çevreler "Alevi" deyiminin de Işık kelimesinden türediğini iddia etmektedirler. Fakat Alevi kültür ve inancındaki Ali sevgisi deyimin İslam Halifesi Hz.Ali ile ilgisi ihtimalini arttırmaktadır.

Bir görüşe göre Alevilik, "Şiiliğin Türk yorumu" anlamına gelmektedir. İslam Peygamberi Hz.Muhammed'in ölümünün ardından Hz.Ali'nin halifeliğini destekleyenler ile desteklemeyenler ayrışmışlardır. Bir diğer ayrışmada Veda Hutbesi'ndeki "emanetler" konusunda yaşanmıştır. Şii inanışına göre Hz.Muhammed hutbede müslümanlara Kuran-ı Kerim ve Ehli Beyt'i emanet etmiştir. Sunni inanışa göre ise emanet edilen Kuran-ı Kerim ve peygamberin sunnetidir. Anadolu Alevileri'nin deyişleri ve ibadetleri incelendiğinde Hz.Ali ve Ehli Beyt'e olan bağlılık açıkca görülmektedir. Bu Şia-Alevilik ilişkisi tezini güçlendirmektedir.

Öte yandan Şii ibadet ve yaşam tarzıyla Alevilerin ibadet ve yaşam tarzları arasında çok ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Şii ve Sunni anlayışta ibadet yeri camiler olarak kabul edilirken; Anadolu'daki Alevi köylerinde yapılan alan araştırmalarında bu köylerin büyük bölümünde cami olmadığı tespit edilmiştir (ÖR: Sivas-Divriği ilçesi Alevi köyleri). Hem Şiilikte, hem Sunnilikte cami olmasına ve dünyada milyarlarca müslüman camiyi temel ibadethanesi olarak kabul etmesine rağmen Anadolu'daki birkaç milyon Alevi'nin camiyi ibadethane olarak kabul etmemesi, Aleviliğin diğer İslam akımlarıyla ilişkisi konusunda araştırmacıları "daha derin" araştırmalara teşvik etmektedir.

Alevilik ve Alevilerle ilgili araştırmalar yapılırken daha çok alan araştırmaları ve sözlü edebi eserler üzerinden gidilmektedir. Bunun nedeni Alevilerin çok az yazılı kaynağı olmasıdır. Alevilikle ilgili en eski yazılı kaynak olarak 16. yüzyılda yazıldığı düşünülen ve kim tarafından yazıldığı kesin olarak bilinmeyen "Buyruk" kitabı kabul edilir. Buyruk'un tam ismi "İmam Cafer-i Sadık Buyruğu" olmasına ve içindeki metinlerin Cafer-i Sadık'a dayandırılmasına rağmen yapılan araştırmalar bu metinlerin İmam Cafer-i Sadık ile ilgisinin bulunmadığını göstermektedir (Bkz. Buyruk, Fuat Bozkurt). Buyruk'da genel olarak Alevilere özgü yaşam biçimi anlatılmış ve temel olarak dergah anlayışı ve ibadet üzerinde durulmuştur. Kırklar, cem, 12 hizmet gibi Alevilikteki temel kavramlarla ilgili ilk yazılı kaynak Buyruk'tur. Kitapta Hz. Muhammed'in tek başına miraca yükseldiğinde tanrıyla 90 bin söz konuştuğu, bunun 30 bininin şeriat üzerine olduğu ve geri kalan 60 binin Ali'de sırrolduğu anlatılmaktadır. Kitabın en ilgi çeken noktalarından biri budur. Çünkü Hz. Muhammed tanrının yanına tek başına gitmiş fakat konuşulan sözlerin bir kısmı Ali'de sırolmuştur. Aleviliğin bu en eski yazılı kaynağının içindeki bu gibi ifadeler bugün hala tartışma konusudur.

Yazılı kaynakların eksikliğinden dolayı bugün hala Alevilik için en önemli kaynak "Alevi ozanları" ve bunların eserleridir. Alevi olduğu iddia edilen ozanlar arasında Yunus Emre, Şah Hatayi, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet gibi isimler yeralmaktadır. Ayrıca gene Battal Gazi, Hacı Bektaş Veli, Nesimi, Şeyh Bedrettin gibi düşünürler Aleviler için çok önemli kaynak olmaya devam etmektedirler.

Alevi toplumu kendi içinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin "yol"a gönül vermiş olana "talip" denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilik'te "yol" denen deyimin temelini 4 kapı 40 makam anlayışı oluşturmaktadır. Sırasıyla şeriat, tarikat, marifet ve hakikat 4 kapıyı oluşturmaktadır. Bu kapıların hepsinin "alt bölüm" olarak niteleyebileceğimiz onar tane makamı vardır. Bütün kapı ve makamların kendi içinde bir anlamı bulunmaktadır. Şeriat kapısı, özetle doğru inanç ve doğru yaşam tarzıdır ve toplumdaki her bireyin inanç ve yaşam kurallarını düzenler. Tarikat kapısı ise tarikata hizmet etmek, Aleviliğin kurallarına özen göstermektir. Marifet kapısı ise bir nevi kendisi için kuralları aşıp başkaları için de birşeyler yapabilmek, fedakar olabilmektir. Hakikat kapısı, bütün dünyevi kaygıları aşıp kişinin tanrı ile arasındaki sırra nail olması demektir.

Anadolu'da kendisini Türk, Zaza, Kürt, Arap olarak niteleyen topluluklar arasında Alevilere rastlanmaktadır. Sayıları tam olarak bilinememesine rağmen 7 ila 20 milyon arasında sayılar öne sürülmektedir. Aleviler, en yoğun olarak Tunceli, Sivas, Çorum, Tokat, Hatay, Erzincan, Bingöl, Malatya ve Maraş çevrelerinde yaşamaktadırlar.

Türkiye'deki Aleviler
Büyüt
Türkiye'deki Aleviler

[değiştir] Sıraçların Aleviliği

Sıraçlar, bir Türk boyunun ismidir. Aleviler arasındaki bazı topluluklara da "sıraçlar" denmektedir. Örneğin Hubyar yöresindeki Alevi toplulukları birbirlerine "sıraçlar" ifadesini kullanırken; çevredeki diğer Alevi toplulukları Hubyar topluluğunun tamamı için "sıraçlar" ifadesini kullanmaktadır. Anadolu'nun başka bölgelerinde de "sıraçlar" olarak nitelenen Alevi toplulukları mevcuttur.

[değiştir] Malatya Yöresi Aleviliği

Malatya yöresinde alevilerin %90 Türkistan Horasan Şehrinde Anadoluya göç eden türkmenlerdir. Arguvan yöresindeki cogu alevi köyleri Halen Oğuz Boyları Oymak adlari ile anılır(Kızık,Eymir,İğdir).Bunun yanında adıyaman ve çevresindeki aleviler ile malatya yöresinin dağlık kesiminde yaşayan alevilerin köken olarak bakıldığındahorasandan geldikleri söylenebilir,Köken Olarak Bu Alevilerde Türkmendir.

[değiştir] Hatay Yöresi Aleviliği

Nusayrilik Aleviliğidir.arap motiflerini taşır tunceli ve tekirdağ motifleri ortak olarak uygulanır

[değiştir] Dersim Aleviliği

Tunceli aleviliği de denir. Aleviliğin en koyu yaşandığı bölge burasıdır. Alevilik her ne kadar türkmenlikle bağdaştırılsada Dersimin %99 dımıli'dir.

[değiştir] Sivas Aleviliği

Kısmen Çorum yöresi aleviliğine benzer. Sivas alevilerinin Horasan orta asyadan göç etmiş olan Türkmen boylarındandır.Sivasın merkezinde Alevilerin ceşitli sebelerden dolayı az olduğunu görmekteyiz,Ama ilçe ve köylerindeki nufusun büyük bir coğunluğu Alevi İnancına Sahiptirler.

[değiştir] İran"Güney Azerbaycan" Aleviliği

İran devleti sınırları içinde bildiğiniz gibi bir cok halk yaşamaktadır,Halkın Büyük Bir kısmı Azeri ve Türkmen halk olup,Dini İnanışları ise Aleviliktir,İrandaki türkmen ve azerilerin Ataları ŞAH İSMAİL HATAİ'dir.Yani anadolu Alevileri ile kan bağı bulunmaktadır.İran devleti burdaki Türkmen ve Azerilere baskılar sonucu Şiileştirmektedir,Yani suan Ehli hag,Kızılbaş Aleviler devlet baskısı ile şiileştirilmektedir.Halen Güney Azerbaycanda(İran)20 Milyon Azeri,Türkmen Alevi Kızılbaş yaşamaktadır! (Qızılbaş,Ehlihaq)

Alevilerin yoğun olduğu iller
Büyüt
Alevilerin yoğun olduğu iller

[değiştir] Alevilikte İbadet

Aleviler, Hz. Muhammed'in son peygamber olduğuna, Hz. Ali'nin ise veliliğine (ya da imamlığına) inanırlar. İbadetlerini cem evinde yaparlar. Ramazan ayı´nda 30 gün değil(hatayli arap alevileri ise 30gün oruc tutarlar), sadece Kadir Gecesi'ni bağlayan günlerde üç gün oruç tutarlar. Anadolu'nun bazı bölgelerindeki Aleviler, bu üç günlük orucu tutulmaz. Muharrem ayında ise 10 ila 12 gün oruç tutarlar. Alevilikte Muharrem ayı orucunun farz olduğuna inanılır. Muharremden sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Alevilerin hiç namaz kılmadığını söylemek doğru değildir. Alevilerin namaz pratikleri Sünni inançtan farklıdır. Aleviler cem evinde 3 secdelik ibadetlerini yapmaktadır. (3 rekat namazı). Aleviler Bayram namazı kılar ve ayrıca günde beş vakit değil yatmadan önce iki secdelik ibadetini yaparlar. (2 rekat namaz)

[değiştir] İnanç

Alevilik'te dört kapı kırk makam Allah'a ulaşmanın yol rehberidir. Alevi düşüncesinde, insan sevgisi çok büyük bir değer alır. Her varlığın Allah'ın bir parçası olduğuna inanırlar, ve o varlığı incitmek Allahı incitmek ile bir tutulur. Alevilerde sünni inancında olduğu gibi namaz kılmazlar. Onlar halka namazı kılarlar.

[değiştir] Önemli kişiler


Ana madde :Alevi

[değiştir] Önemli Dış Bağlantılar