Bileşik zamanlı fiiller
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde Eylül 2006 tarihinden beri etiketli olarak durmaktadır.Düzenleme yapıldıktan sonra bu not silinmelidir.
Herhangi bir haber ya da dilek kipi ekinden sonra, ek fiilin -dı (idi), -miş (imiş), -se (ise) biçimlerinden birini alarak çekimlenen fiillere bileşik zamanlı fılller denir. Bileşik zamanlı fiiller üçe ayrılır:
1. Hikaye Bileşik Zamanı
Haber ya da dilek kiplerindeki fiillerden birine -dı eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna ve ünsüz benzeşmesine göre değişerek -dı, -du, -dü, -ti, -tu, -tü olur. Hikaye bileşik zamanı, eylemin geçmişte yapıldığını hikaye ederek anlatır:
Tahtayı ben sil- er -im.
Bu cümledeki silmek fiili, geniş zaman eki -er ile kişi eki -im' i almıştır. Basit zamanlıdır.
Tahtayı ben sil - er - di - m
fiil geniş hikaye kişi zaman eki eki eki
Bu cümledeki silmek fiili ise önce geniş zaman eki -er daha sonra hikaye bileşik zaman eki -di ve kişi eki -m’i almıştır. Bileşik zamanlıdır
Hikaye Basit zaman bileşik zaman
Di’li geçmiş zaman sil-di-m sil-di-y-di-m
Miş’li geçmiş zaman sil-miş-im sil-miş-ti-m
Şimdiki zaman sil-li-yor-um sil-iyor-du-m
NOT:Emir kipinin hikaye bileşik zamanı yoktur.
2. Rivayet Bileşik Zamanı
Haber ya da dilek kiplerinden birine -miş eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna göre değişerek -mış, . -muş, -müş olur.
Rivayet bileşik zamanı, eylemin başkasından duymuş gibi anlatımıdır:
Tahtayı hep ben sil - er - miş - im
fiil geniş rivayet kişi
zaman eki eki
eki
Rivayet Basit zaman bileşik zamanı
Miş’li geçmiş zaman sil-miş-im sil-miş-miş-im
Gelecek zaman sil-ecek-im sil-ecek-miş-im
Gereklilik kipi sil-meli-y-im sil-meli-y-miş-im
NOT:Di’li geçmiş zaman ve emir kipinin rivayet bileşik zamanı yoktur.
3. Şart Bileşik Zamanı
Haber kipinde fiillerden birine -se eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü uyumuna göre -sa olur. Şart bileşik zamanı, eylemin yapılışını başka bir eylemin yapılışına şart koşar:
Yarın bize gel - ir - se - n sevinirim fiil geniş şart kişi
zaman eki eki eki
Şimdiki zaman sil-i-yor-um sil-i-yor-sa-m
Miş’li geçmiş zaman sil-miş-im sil-miş-sem
Glecek zaman sil-ecek-im sil-ecek-sem
NOT: Dilek kiplerinin şart bileşik zamanı yoktur. Hikaye ve rivayet bileşik zamanlarına
ekfiilin -se biçimi eklenirse “katmerli bileşik zaman “”oluşur:
sil - iyor - du - ysa - m, sil - ecek - miş - se – m