Hinduizm
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hinduizm dizisinin parçasıdır |
|
![]() |
|
Tarih · Tanrı ve tanrıçalar | |
Mezhepler · Mitoloji | |
İnançlar & Uygulamalar | |
---|---|
Reenkarnasyon · Moksha | |
Karma · Puja · Maya | |
Nirvana · Dharma | |
Vedanta · | |
Yoga · Ayurveda | |
Yuga · Vejeteryanizm | |
Bhakti | |
Metinler | |
Upanişadlar · Vedalar | |
Brahmana · Bhagavad Gita | |
Ramayana · Mahabharata | |
Purana · Aranyaka | |
Shikshapatri · Vachnamrut | |
İlgili Konular | |
Ülkelere göre Hinduizm | |
Liderler · Mandir | |
Kast sistemi · Mantra | |
Terminoloji · Hindu festivalleri | |
Murti | |
![]() |
Konu başlıkları |
[değiştir] Tanımı ve Kökenleri
Hinduizm ((सनातन धर्म; aynı zamanda Sanātana Dharma - सनातन धर्म, ve Vaidika-Dharma - वैदिक धर्म diye de bilinir) çok kapsamlı ve geniş bir dindir. Hinduizm'de en önemli ilke dharma dır. Dharma, insanların sosyal ve dini konumlarının gereği davranış biçimlerinden dini uygulama tarzlarına kadar uzanan prensipler bütününe işaret eden bir kavramdır. En üstte bulunan Realite'ye tapar ve bütün insanların gerçeği fark edeceğini belirtir. Ebedi bir cehennem ve lanetlenme diye bir şey yoktur. Tüm görünümleri biricik kaynağın açılımları kabul eden Monist perspektiften, ikililiğe Düalizm, ortadoğu dinlerindeki gibi yüce bir Tanrı'ya dayalı deizmden, çok tanrıcılığa bütün ruhsal yolları kabul eder.
Her varlık kendi yolunu seçmekte özgürdür; bunu ister duayla, ister inzivayla, ister meditasyonla yapar, isterse fedakârca davranışlarla. Tapınaklarda tapınmaya, kutsal metinlere ve guru disiplini geleneğine önem verir. Dinsel bayramlar, haç, kutsal ilahiler ve evlerde tapınak uygulanan geleneklerdir.
Hindu yolunu sevgi, şiddetten kaçınma, iyi davranışlar ve doğruluk yasası tanımlar. Bütün karmalar temizlenene, Tanrı fark edilene kadar her varlık yeniden bedenlenir. Muhteşem kutsal tapınakların, Hindu evindeki huzur dolu dindarlığın, metafizik ve yoga bilimin önemi büyüktür.
Hinduizm mistik bir dindir. Bu dinde olan kişiyi iç varlığındaki Gerçeği kişisel olarak tecrübe etmeye, sonunda insan ile Tanrı'nın bir olduğu şuurun zirvesine ulaşmaya teşvik eder. Hinduizm, dünyanın en eski dinidir. Başlangıcı belli değildir ve kayıtlı tarihten öncesine kadar uzanır.(Hinduizm, M.Ö. 1500'lerde Veda'ların yazıya geçirilmesinden çok daha önce de mevcuttu M.Ö. 3000 yıllarında Pre-Harappa ve Harappa dönemlerinde İndus uygarlığının dini idi bu yıllardan kalma çeşitli Şiva kalıntıları bulunmuştur). Belli bir kurucusu yoktur.
[değiştir] Kutsal Metinleri
Hindu kutsal metinleri öncelikle Şruti ve Smriti olarak iki kategoriye ayrılır. Şruti Sanskritçede "işitilen şey" anlamına gelmektedir. Şruti'nin belli bir yazarı bulunmamakta, kutsal kişilere (Rişiler)iletilen ilahi kayıtlar olduğuna inanılmaktadır. Vedalar, Upanişadlar ve Mahabarata destanının bir bölümü olan Bhagavad Gita Şruti kategorisi içerisindedir.
Smriti ise Sanskritçede "hatırlanan/korunmaya değer şey" anlamına gelmektedir. Dindeki otoriteleri Şruti'den sonra gelir. Smriti'nin alt kategorileri şunlardır:
- Dharma Şastra (Kurallar, kanunlar)
- Mahakavyalar (Destanlar; Mahabarata ve Ramayana destanlarınını içerir)
- Puranalar (Masallar veya Yazmalar)
- Sutralar (Atasözleri veya aforizmalar)
- Agamalar (Mantralar, Tantralar ve Yantraları içeren felsefeler)
- Dyasanalar (Vedantayı da içeren felsefeler)
Onsekiz Ana Smriti'nin İsimleri:
- Manu Smriti
- Yajnavalkya Smriti
- Parasara Smriti
- Vishnu Smriti
- Daksha Smriti
- Samvarta Smriti
- Vyasa Smriti
- Harita Smriti
- Satatapa Smriti
- Vasishtha Smriti
- Yama Smriti
- Apastamba Smriti
- Gautama Smriti
- Devala Smriti
- Sankha-Likhita Smriti
- Usana Smriti
- Atri Smriti
- Saunaka Smriti
[değiştir] Mezhepleri
Aralarında çok büyük farklar olduğu için "değişik ve ayrı Hindu dinleri" diye de bilinmektedir.
- Şaivizm
- Şaktizm
- Vişnaizm
- Smartizm
Hindistan'ın en belirgin dinlerinden biri Hinduizmdir.
Hint dinlerindeki gelişmeler sonucu Hinduizm adını alan din, Brahmanların hakimiyet sağladıkları dönemde ise Brahmanizm terimi ile ifade edilmiştir. Günümüzde Hinduizm ve Brahmanizm terimlerinin bir biri yerine kullanıldığı bilinmektedir. Yaygın bir anlayışa göre Hinduizm ve Brahmanizm terimleriyle, en eski Vedalar döneminden günümüze ulaşmış bulunan Hintlilerin inanç, düşünüş, his ve hayat tarzları kastedilmektedir. Hint yarımadasındaki halkın çoğunun dini inanç ve geleneklerini ifade ettiği için Hinduizm terimini kullanmaktadır. Hindular ise dinlerini "Sanatana Dharma" yani ezeli ve ebedi din veya baki din diye adlandırırlar. Bu dine mensup kişilere de "sanatani" yani baki denir.
Tarihi kayıtlardan elde edilen bilgilere göre takriben M.Ö. 1500 yılları civarında Doğu Avrupa'dan gelen Aryalar, Hindistan'ı ele geçirirler. İki farklı halkın bir biriyle karışması sonucu dini inanç ve geleneklerde bir birine karışmıştır. Kökü yüzyıllar öncesine kadar uzanan bu karışım sonucu Hinduizm ortaya çıkmıştır. Bu iki ırkın karışımından meydana gelen bu gelişme beş devreye ayrılır.
- Vedalar dönemi
- Upanişadlar dönemi
- Klasik dönem
- Ortaçağ 'daki ilahiyat, felsefe gelişme dönemi
- Modern dönem
Hinduizm, yaklaşık dünya nüfusunun %12'sini oluşturur. Hinduizmin tespit edilebilmiş belli bir kurucusu bilinmediği gibi kendine özgü bir inanç sistemi ve kitabı da yoktur. Hinduizmin temelinde Brahma (Mutlak Varlık) inancı yatmaktadır. Bu husustaki geniş bilgiyi Hinduizmin Kutsal Metinleri olan Veda'larla Brahmana'larda bulmak mümkündür.
Hinduizm Arya ırkın üstünlüğü, kast sistemi, sınırsız bir vatan sevgisi ve bağlılık duygusu kavramları üzerine kurulmuş toplumsal ve siyasi olguların bir özel görüntüsüdür. Hinduizmin bir ilk lideri temel tebliği bildiren bir ilk kurucusu olmadığı için bir anlamda kurucularının kalabalık olduğunu söyleyebiliriz.
[değiştir] Vişnaizm
Vişnavitler (Vişnu mezhebi mensupları) Vişnu'yu en yüce Tanrı diğer Tanrıları ise ikincil olarak görürler. Gerekçeleri ise Vişnavitlerin Bhagavad Gita'da "Kulun ibadet ettiği uluhiyet veya form ne olursa olsun arzularını ben karşılarım." (Gita:7:21-22)
Bu dinin M.Ö. 5. ya da 6. yüzyılda ortaya çıktığı sanılmaktadır. Tüm Hindu dinlerinin içinde ikinci en genç olanıdır. M.Ö. 1500 yılında Hindistan'ı işgal eden Aryan ırkının kültüründen kaynaklanır. M.Ö. 1500 yılında Aryan ırkı pek çok yarı tanrıyla beraber Vişnu'ya da ibadet ediyordu. Ancak M.Ö. 6 ya da 5. yüzyılda birden bu tanrının önemi arttı ve "Tek Tanrı" konumuna getirilip Vaishnavism kültü kurulmuş oldu (bir nevi çok tanrıclıktan tek tanrıcılığa geçiş). Kast sistemini en katı ve vahşi biçimde uygulayan din olarak bilinir. Aryan ırkının dinidir.
Kutsal Kitapları, Bhagavad Gita(Mö 300), Srimad Bhagavatam, Ramayana, Mahabharatta, Veda'lar ayrıca 12 temel upanishad ve bunlardan başka 13 Vaishnava upanishadı.Vaishnava dininin mezheplerinden alt kollarından olan Hare Krishna tarikatı 108 upanishadı da kabul ettiğini söyler.
Felsefeleri; Avatar yani Tanrı'nın dünyaya bedenlenerek gelmesi inancı vardır. İslam, Hristiyanlık, Musevilik inancına en yakın dindir. İnsan ile Tanrı olan Vishnu (veya Krişna ya da rama) arasında fark vardır. Mokşa yani kurtuluş demek Krişna'nın cennetinde süresiz kalmak manasına gelmektedir. Tanrı ile bir olmak/aynı olmak inancı Vaishnavism dininde yoktur. Tanrı ile ruhlar tamamen ayrıdır ve ayrı kalacaktır. Doğum ölüm zincirinden kurtulan kalıcı cennete Vişnu'ya sonsuza kadar hizmet etmeye onun mekanında yaşamaya gidecektir. İnsan "Tanrı" değildir ve evren Brahman'ın tezahürü değildir. Evren ve Brahman ayrıdır, aynı değildir. Yarı Tanrılar da Brahman'ın(Krişna) tezahürü değildir ama onun tarafından yaratılmışlardır. Madde gerçektir yanılsama değidir. Upanishadları da Vedaları da bu inanışlar ışığında yorumlarlar.
Tek tanrılı bir dindir. Tek bir "Tanrı" vardır, o da Krişna'dır (Vişnu'nun avatarı). Bundan başka bir de "üstün melekler" veya Tanrı'nın hizmetçileri olan varlıklar vardır bunlara "yarı Tanrı" denir. Brahma ve Şiva Krişna'nın hizmetçileri olan milyonlarca yarı tanrıdan sadece ikisidir. Vaishnavisme ve vaishnavism dini taraftarlarına göre yarı Tanrılara ibadet etmek kişiyi alçaltır ve Mokşa'ya ulaşmasını engeller. Tek ibadet edilmesi gereken Krişna'dır.
En önemli amaç Tanrı'ya ibadet etmektir. İman birinci plandadır. Mistik bilgi ve yoga uygulamaları tamamen ikinci plandadır.hata bazı okullar/kollar için "yoktur" bile denebilir.
Amaç Krişna'ya ibadet ederek cennete gitmektir..
[değiştir] Şaivizm
Vişnavizme benzer biçimde çoğu Şaivitler Tanrı Şiva'yı en yüksek Tanrı diğer tüm tanrıları ise ondan doğmuş kabul ederler. Şivitlerin dünya üzerindeki en kutsal kabul ettikleri manastır Nepal'in başkenti Katmandu'nun doğusundaki Bagmati nehrinin kenarındaki Paşupatinat Manastırıdır. Şaivitler hem monistik hem de düalistik felsefeleri izlerler.
En eski Hindu dinidir. Ayrıca Hindistan'ın M.Ö. 1500 lerde Aryan işgalinden önceki diniydi. Çok eski ve köklü bir uygarlık olan(M.Ö. 3000) İndüs uygarlığının (veya Harappa) 2 dininden biriydi. Öyle ki bu uygarlıktan kalan Şiva şekilleri/biçimleri Şiva'ya ait diğer kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. En mistik Hindu dinidir. Dravid/Sudric ırkına aittir. Kast sisteminin kurucuları olan Aryanlar M.Ö. 1500 lerde kendi kültürlerini Hindistan'ın yerli halkı olan Şivacı (Saivism) Dravidlere ve Sudriclere zorla empoze etmeye çalıştılar. Kast sisteminden en düşük sınıf olan "Sudra" kelimesinin de "Sudric" ten geldiği sanılmaktadır. Aryanlar Dravidleri ve Sudricleri işgalden sonra en düşük kasta (Sudra) ve kast dışı (en düşükten bile düşük insan sayılmayan) dokunulmazlık sınıfına zorla soktular.
Kutsal kitapları; Şiva Agamaları (en eski Saivism metinleri), Tirumantiram, Şiva puranları, Vaishnava upanişadları hariç diğer upanishadlar (95 upanishad). Bazı Şiva mezhepleri bunlara ilaveten Vedalar'ı (Rig, Atharva, Yajur, Sema) da kabul eder. Ancak Asıl Saivism'de Vedaların yeri yoktur. Vedalar M.Ö. 1500 lerde bambaşka bir ırk olan ve Hindistan'ı işgal eden Aryanların kendi kutsal kitaplarını/kültürlerini zorla şivacılara empoze etmeleriyle zorla benimsetilmişlerdir. Öyle ki, bazen "asıl şivacılık" denen Lingayat gibi mezhepler Vedaları tamamen reddetmişlerdir. Sudran Saivism de aynı şekildedir. Keşmir Şivacılığının bunlara ilaveten kendine has kutsal kitapları da vardır.
Felsefeleri; Avatar yani Tanrı'nın bedenlenmesi inancı yoktur. Onlara göre Tanrı bedenlenmez. Panenteist bir dindir, her şey Brahman'dır. İnsanlar da aslında öz olarak Tanrı'dır. Herşey Brahman'ın (Şiva) tezahürüdür. Bütün yarı tanrı denen varlıklar Brahman'nın tezahürleridir. Aryan işgalinden sonra Krişna da Saivism taraftarlarınca milyonlarca yarı tanrıdan sadece biri olarak kabul edilmiştir. Mokşa yani kurtuluş demek, insanın özünün/ruhunun bir yağmur damlasının okyanusa karışıp onunla tamamen bir olması gibi sonsuz brahman'a (Şiva) karışarak onunla bir olması demektir. Tanrı ile insanın ruhu birdir (okyanus- su damlası örneği). Herşey Tanrı'nın parçasıdır da denebilir. Şeytana tapma olgusu da vardır (Şeytan kavramı İslam ya da Hristiyanık inancındakine benzemez daha çok yok edici ve "kötü" varlıklardır).
Yoga, tapas uygulamaları, mistik bilgi ve amel birinci planda, iman ikinci plandadır.Asıl amaç Tanrı'nın üstün ve gizemli özünün ve insanın ruhunun aslında onunla bir olduğunun farkına varmak deneyimlemek ve cehaletten kurtulmaktır.
[değiştir] Şaktizm
Şaktalar çeşitli biçimler altında Şakti (veya Devi)'ye tapınırlar. Şaktizm Vedanta, Tantra, Samkhya felsefeleriyle ilişkilidir ve zengin bir Bhakti Yoga geleneği de bulunmaktadır.
Saivism ile beraber en eski Hindu dinidir. Bu da aynı Saivism gibi, M.Ö. 3000 yıllarında İndüs Uygarlığı'nın (ve Harappa) diniydi. O yıllarda Saivism ile iki "rakip" din oldukları tahmin edilmektedir. Saivism gibi Dravid ırkının bir dinidir. Ancak 4. yüzyıl ve 7. yüzyıl arasında biraz değiştiği bugünkü durumuna geldiği tahmin edilmektedir.
Kutsal Kitapları, Devi Gita, Tantras veya Shakta Agamas (En eski shaktism metinleri), Shakta Puranas, Çandi Patha, Vaishnava upanishadları hariç 95 upanishad. Bununla beraber Aryan işgali sonrası Vedalar'da bu din mensuplarına benimsetilmiştir.
Felsefelerinde tanrıça tapınımı vardır. Tanrıça dünyada beden alabilir yani avatar inancı vardır. Bu da Saivism gibi panenteist bir dindir. Herşey Brahman'dır. İnsanlar da aslında öz olarak Tanrıça'dır. Herşey brahman'ın (Shakta) tezahürüdür. Bütün yarı tanrı denen varlıklar Brahman'nın tezahürleridir. Aryan işgalinden sonra Krişna da Shakta taraftarlarınca milyonlarca yarı tanrıdan sadece biri olarak kabul edilmiştir. Mokşa yani kurtuluş demek, insanın özünün/ruhunun bir yağmur damlasının okyanusa karışıp onunla tamamen bir olması gibi sonsuz brahman'a (Shakta) karışarak onunla bir olması demektir. Tanrıça ile insanın ruhu birdir. (okyanus- su damlası örneği) Herşey Tanrıça'nın parçasıdır da denebilir. Şeytana tapma olgusu da vardır. Saivism den farklı olarak büyücülük uygulamaları ön plandadır.Pagan bir din sayılabilir. Paganizm ile en çok yakınlık gösteren Hindu dinidir. Doğaya, ağaçlara, böceklere, hayvanlara, gök cisimlerine de tapılır.
Bu inançta hem mistik bilgi ve yoga hem de iman eşit ağırlıktadır.
[değiştir] Smartizm
Smartalar tüm tezahürlerin Brahman'dan ortaya çıktığını kabul ederek Advaita (ikiliksizlik) felsefesini izlerler. Kişisel Tanrılar Brahman'ın farklı isimlerdeki görünümleridir. Smarta perspektifi Batı'daki hakim Hinduizm algısıdır. Neo Hinduizm de denir.
Kutsal Kitapları, Ashtavakra Gita, 15 upanishad, puranas, Bhagavad Gita,, Yoga sutras
Felsefeleri, İnsan Tanrı'dır. Gördüğümüz her şey aslında bir yanılsamadan ibarettir. Madde kesinlikle gerçek değildir, yanılsamadır. Advaita vedanta düşüncesinin en ağır olduğu Hindu dinidir. İnsanın ruhu ile Tanrı'nın ruhu birdir. En "modern" Hindu dini denebilir. Mokşa kavramı Saivism dekine benzerdir. Tamamen "tekçi" dir,ikilik yoktur her şey aslında birdir.
Bu dinde mistik bilgi ve yoga uygulamaları tamamen ön plandadır. Tanrı/Tanrıça tapınımı hemen hemen "yok" denecek kadar azdır. İmanın değil mistik bilginin önemi vardır. En liberal Hindu dinidir.
[değiştir] Türkçede Hinduizm
- Swami Nikhilinanda, Hinduizm (Ruh ve Madde Yay.,2003)
- Korhan Kaya, Hinduizm (Dost Kitabevi, 2001)
- Korhan Kaya, Hintlilerde Tanrı (Kaynak Yay.,1998)
- Mehmet Ali Işım, Upanişadlar: Tanrı'nın Soluğu (Dergah Yay.)
- Shankara, Tefrik Etme Hazinesi (Dergah Yay.)
- Ananda Coomaraswamy, Hinduizm ve Budizm (Kaknüs Yay.,2000)
- Kim Knott, Hinduizm'in ABC'si (Kabalcı Yayınları, 2000)
- Emil Senart, Bagavadgita: Rabb'in Ezgisi (Ruh ve Madde Yay.,1998)
- M.G.Gandhi, Bhagavad Gita (Kaknüs Yay.,2004)
- Maharishi Mahesh Yogi, Bhagavad Gita (Sistem Yay.,2003)
- Sri Krişna'yı Güzel Gerçeği Arayış (Saraswati Yayınları, 2005)
- Paul Dare, Hintlilerde Ak ve Kara Büyü
- D.S.Dharma, Hint Dini Tarihine Giriş, Ataç Yayınları, 2006
[değiştir] Göz At
- Dharma
- Kali Yuga
- Mokşa
- Brahman
- Swami Rama
- Swami Vivekananda
- Sri Ramakrishna
- Sri Chandrasekharendra Saraswathi
- Şankara
- Sanskritçe
- Mantra
- Yoga
- Vedanta
- Puja
[değiştir] Online Kitaplar
- Sacred Texts:Hinduism
- Spiritual Library
- The Gospel of Sri Ramakrishna
- Himalayan Academy Online Books
- Advaita Vedanta Library
- Sri Ramana Maharshi's Books
- Advaita for Beginners
- Tantrik Texts
- Works of Shankaracharya