Dede Korkut
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Dede Korkut, Türklerin efsanevi dedesidir. Korkut Ata ismiyle de anılır. Kimliği kesinlikle tartışmalıdır. Kopuz Çalması ve Türk destanlarını derlemesiyle ünlenmiştir. Bazı kaynaklara göre Kayı boyundan geldiği düşünülmektedir. Aynı zamanda, diğer kaynaklar O'nun Oğuzların Bayat Boyundan Kara Hoca’nın oğlu olduğunu iddia etmektedir. Bazı rivayetler İshak Peygamberin soyundan olduğunu söyler. 9. ila 11. yüzyıllarda Türkistan'ın Aral gölü bölgesinde Sir-Derya nehrinin Aral Gölüne döküldüğü yerde doğduğu, Ürgeç Dede adında bir oğlu olduğu ve bu bölgelerde hüküm süren Türk hakanlarına danışmanlık yaptığı destanlarından anlaşılmaktadır. 570-632 yılları arasında (Hz. Muhammed zamanında) yaşadığı da rivayet edilir.
Dede Korkut öyküleri, Oğuz Türkleri'nin 9-11. yüzyıllardaki yaşayışları, inançları ve toplumları hakkında önemli ipuçları içerir. Oğuz Türklerini, onların inanışlarını, yaşayışlarını, gelenek ve göreneklerini, yiğitliklerini, sağlam karakteri ve ahlâkını, ruh enginliğini, saf, arı-duru bir Türkçe ile dile getirir. Destanlarındaki şiirlerinde, çalınan kopuzların kıvrak ritmi, yanık havası vardır. Dede Korkut, Türk sözlü edebiyatının önemli öğelerindendir. Destanları uzun süre boyunca sözlü aktarılmış, Akkoyunlular Devleti zamanında yazıya dökülmüştür. Yazdığı Türk Destanları'nın iki orijinal kopyası vardır. Bu kopyalardan biri Almanya'da Dresden'de öteki ise Vatikan'dadır.
Dresden yazması kısa bir giriş ve 12 öyküden oluşur. Öyküler sırasıyla:
- Dirse Han Oğlu Boğaç Han
- Salur Kazan'ın Evi Yağmalanması
- Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
- Kazan Bey Oğlu Uruz'un Tutsak Olması
- Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
- Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
- Kazılık Koca Oğlu Yegenek
- Basat'ın Tepegöz'ü Öldürmesi
- Begin Oğlu Emren
- Uşun Koca Oğlu Segrek
- Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz'un Çıkarması
- İç Oğuz'a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü
Vatikan yazmasında kısa bir giriş ve altı öykü vardır:
- Hikayet-i Han Oğlu Boğaç Han
- Hikayet-i Bamsı Beyrek
- Hikayet-i Salur Kazan'ın Evi Yağmalanduğudur
- Hikayet-i Kazan Begün Oğlu Uruz Han Tutsak Olduğudur
- Hikayet-i Kazılık Koca Oğlu Yegenek Bey
- Hikayet-i Taş Oğuz İç Oğuz'a Asi Olup Beyrek Vefatı