Likenler

Vikipedi, özgür ansiklopedi

"Likenler" Ernst Haeckel'den Artforms of Nature, 1904
Büyüt
"Likenler" Ernst Haeckel'den Artforms of Nature, 1904
En çok görülen liken türlerinden biri Xanthoria parietina
Büyüt
En çok görülen liken türlerinden biri Xanthoria parietina
Bir duvarda kabuksu bir liken
Büyüt
Bir duvarda kabuksu bir liken
Yapraksı liken
Büyüt
Yapraksı liken
Bir ağaç dalında gelişmiş, Usnea australis
Büyüt
Bir ağaç dalında gelişmiş, Usnea australis
Bir kayada gelişmiş Rhizocarpon geographicum
Büyüt
Bir kayada gelişmiş Rhizocarpon geographicum
Bir likende cyanobakterlerden Hyella caespitosa mantar Pyrenocollema halodytes hifleri arasında
Büyüt
Bir likende cyanobakterlerden Hyella caespitosa mantar Pyrenocollema halodytes hifleri arasında
Bir dalsı likende tallus ve apotesyum
Büyüt
Bir dalsı likende tallus ve apotesyum
 Pseudevernia furfuracea
Büyüt
Pseudevernia furfuracea
Zemini likenlerle kaplı bir çam ormanı
Büyüt
Zemini likenlerle kaplı bir çam ormanı
Kanada kayalıklarında likenler
Büyüt
Kanada kayalıklarında likenler

Likenler ya da Lichenes; başlı başına birer organizma değildirler. Mantarlar ve fotosentetik alglerden meydana gelen simbiyotik birlikteliklerdir.

Şekil ve yaşayış bakımından kendilerini oluşturan alg ve mantarlardan tamamen ayrı bir yapı gösterirler. Renksiz bir mantar hifinden oluşan tallusun yapısına katılan fotosentetik canlı (fotobiyont), genellikle yeşil alg ya da bir cyanobakteridir; fakat bazı sarı-yeşil alglerden ve kahverengi alglerden de oluştukları bilinir. En çok Cyanophyta ve Chlorophyta'ya ait cinsler ve Xanthophyta ve Phaeophyta'dan bazı alg türleri görülür. Mantarlarda ise genellikle Ascomytcetes ve az olarak Basidiomycetes'e ait cinsler görülür.

Alg ve mantarın birbirleri ile birleşmeleri farklı şekillerde olabilir. Eğer alg ve mantar dağılımı homojen şekildeyse bu likenler; "Homeomerik liken", heterojen bir dağılım varsa "Heteromerik liken" olarak isimlendirilirler.

Homeomerik likenlerde, alg ve mantar ayrı bir katman oluşturmadan birleşir, tallus jelatini andıran müsilajımsı yapıdadır.

Heteromerik likenlerde, üst kabuk katmanı (korteks) ile orta kısım arasında algler bulunur, diğer kısımlar sıkı ya da gevşek dizilmiş mantar hiflerinden oluşur. Çoğu liken bu grupta yer alır.

Likenler, birçok yerde bulunabilen organizmalardır. Bulundukları yere göre;

  • Kabuksu likenler, kayalar üzerinde gelişen likenlerdir. Tallus kabuk biçimindedir. Kayaları eritebilen enzimleri bulunabilir, bu yüzden "Endolitik likenler" de denirler.
  • Yapraksı likenler, toprakta yaşayan, tallusları loblar halinde olan likenlerdir.
  • Dalsı likenler, ağaçlar üzerinde gelişen, oldukça büyük talluslu, sık dallanma gösteren likenlerdir.

Konu başlıkları

[değiştir] Üremeleri

Likenler eşeysiz ve eşeyli olarak çoğalabilen bir canlı grubudur.

[değiştir] Eşeysiz üreme

Bu çoğalma tipi "Sored" denilen mantar hifleri ile çevrili birkaç alg hücresinden oluşan tallus parçacıkları ile gerçekleştirilir. Soredler tallusun korteksinin parçalanması ile serbeste hale geçerek toz gibi çevreye dağılırlar, ulaştıkları yerlerde tutunarak, yeni bireyleri oluştururlar.

[değiştir] Eşeyli üreme

Likenlerin yalnızca mantarlarında görülür. Alg bu yapının içinde vejetatif olarak çoğalır. Mantarların meydana getirdiği fruktifikasyonlar serbest yaşayan mantarlarınkinden oldukça farklıdır. Liken yapısındaki mantarın cinsine göre oluşturulan fruktifikasyonlar farklılık gösterir.

[değiştir] Metabolizma

Likenleri oluşturan alg ve mantarlar arasında bazı fizyolojik iş bölümleri vardır. Simbiyotik organizmalardan alg, klorofil taşıdığından fotosentez yapar ve birliğin karbonhidrat gereksinimini karşılar. Mantar ise su ve madensel maddelerin alınmasında görev alır. Likenlerde metabolik aktivite su, ısı ve ışıkla değişkenlik gösterir. Su içeriği %65-90 arasında olduğunda fotosentez oranı artar, 15-200C fotosentez için en uygun sıcaklıktır. Depo maddesi olarak nişasta bulunur. Likenlerin metabolizmaları sonucu ekonomik öneme sahip bazı maddeler oluşur. Bunlar tıpta, boya sanayinde ve besin olarak kullanlan maddelerdir. Tıpta; öksürük ve göğüs hastalıklarında, diabette, nefrit, nezle de ve iştah açıcı olarak kullanım alanları mevcuttur. İnsanlarca Lecanora esculenta ve Ren geyiklerince Cladonia rangiferina besin olarak kullanılır.

[değiştir] Ekoloji

Dünyada geniş bir yayılım alanına sahip ve denizlerden yüksek dağlara, sıcak bölgelerden kutuplara kadar yerleşim yerlerinde ve zor koşullarda bulunurlar. Tallus yavaş gelişir, ağaç, toprak ve kayalar üzerinde bulunurlar.

[değiştir] Dış bağlantılar


Wikimedia Commons'da
Likenler
ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.