Ngành Thông

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

?
Ngành Thông
Bách tán (Araucaria heterophylla)

Bách tán (Araucaria heterophylla)
Phân loại khoa học
Giới (regnum): Thực vật
Ngành (divisio): Pinophyta
Lớp (class): Pinopsida
Các bộ & họ
Cordaitales †
Pinales
  Pinaceae- Họ Thông
  Araucariaceae - Họ Bách tán
  Podocarpaceae- Họ Kim giao
  Sciadopityaceae - Họ Thông dù
  Cupressaceae - Họ Hoàng đàn
  Cephalotaxaceae - Họ Đỉnh tùng
  Taxaceae - Họ Thanh tùng
Vojnovskyales †
Voltziales †


Ngành Thông (Pinophyta) còn gọi là ngành Hạt trần (Gymnospermae), [1] gồm các loài cây thân gỗ lớn hoặc nhỡ, ít khi là cây bụi hoặc dây leo thân gỗ. Lá hình vảy, hình kim, hình dải, ít khi hình quạt, hình trái xoan hoặc hình lông chim.

Cơ quan sinh sản thường đơn tính, có cấu tạo nón khác với cấu tạo hoa, gồm các lá bào tử xếp xoắn ốc hoặc xếp vòng trên một trục ngắn có dạng nón. Thụ phấn nhờ gió, ít khi nhờ côn trùng. Lá noãn mở không bao hạt, mang một đến nhiều lá noãn ở nách hoặc mép. Hạt có phôi thẳng, mang một đến nhiều lá mầm.

Gỗ tương đối mềm, chỉ có quản bào chưa có mạch gỗ và sợi gỗ.

Mục lục

[sửa] Nguồn gốc tiến hóa

Thực vật ngành Thông phát sinh từ kỷ Đề vôn thời đại Cổ Sinh, phát triển mạnh ở kỷ Thạch thán, kỷ Nhị diệp và giảm dần từ kỷ Tam điệp thời đại Trung Sinh. Nhiều loài hiện đã tuyệt diệt hoặc thu hẹp phạm vi phân bố.

Trên thế giới có 10 họ[2], 71 chi, trên 700 loài phân bố tập trung ở Bắc bán cầu.

[sửa] Hệ thống phân loại

Hiện tại trên thế giới đang tồn tại 2 quan điểm về phân loại cho ngành Thông.

[sửa] Quan điểm thứ nhất

Theo quan điểm này có 2 khuynh hướng phân loại chính:

[sửa] Khuynh hướng 1

Ngành hạt trần được chia thành 6 lớp

  • Lớp Dương xỉ có hạt - Liginopteridosida

Đây là lớp thực vật hạt trần cổ nhất, trước đây chúng đóng vai trò quan trọng trong thảm thực vật Âu-Á và Bắc Mỹ và bị tuyệt chủng vào cuối thời đại Cổ sinh, hiện chỉ còn ở dạng hóa thạch ở cuối kỷ Đề vôn. Có 4 bộ:

  1. Lyginopteriales
  2. Medullosales
  3. Caytoniales
  4. Glossopteriales
  • Lớp Tuế - Cycadopsida

Có 3 họ với khoảng 11 chi, 293 loài. Ở Việt nam chỉ có 1 họ đó là họ Tuế (Cycadaceae Pers ), còn hai họ còn lại không có mặt ở Việt nam là: họ Strangeriaceae L.Johnson và họZammiaceae Horan

  • Lớp Á tuế - Bennettitopsida

Lớp này chỉ có 1 bộ Á tuế (Bennettitales)

  • Lớp Gắm - Gnetopsida

Lớp này có 3 bộ với mỗi bộ có 1 họ:

  1. Ephedrales với 1 họ Ma hoàng (Ephedraceae Dumort) họ này có 1 chi duy nhất Ephedra
  2. Gnetales với 1 họ Dây gắm (Gnetaceae Blume) với 1 chi Dây gắm
  3. Welwitschiales với 1 họ duy nhất-họ Hai lá (Welwitschiaceae Markgraf,1926), họ này có 1 chi với 1 loài Welwitchia mirabilis Hook mọc trên vùng xa mac Tây nam châu Phi
  • Lớp Bạch quả- Ginkgoopsida

Lớp này chỉ có 1 họ Bạch quả (Ginlgoaceae), với 1 loài duy nhất Ginkgo biloba L.

  • Lớp Thông - Pinosida

Lớp Thông có 2 phân lớp: Cordaitidae và Pinidae

  1. Phân lớp Thông tuế - Cordaitidae: Chỉ có 1 bộ Thông tuế (Cordaitales)và 1 họ Thông tuế(Cordaitaceae) họ này đã bị tuyệt diệt từ thời Đại trung sinh.
  2. Phân lớp Thông - Pinidae
    1. Bộ Voltziales (đã tuyệt chủng)
    2. Bộ Podozamitales (đã tuyệt chủng)
    3. Bộ Bách tán - Araucariales
      1. Họ Bách tán
    4. Bộ Thông - Pinaceae
      1. Họ Thông
    5. Bộ Hoàng đàn - Cupressales
      1. Họ Hoàng đàn
      2. Họ Bụt mọc
    6. Bộ Kim giao - Podocarpales
      1. Họ Kim giao
    7. Bộ Thông đỏ (Taxales)
      1. Họ Đỉnh tùng
      2. Họ Thông đỏ

[sửa] Khuynh hướng 2

  • Lớp Bạch quả - Ginkgoopsida

Lớp này chỉ có 1 họ Bạch quả (Ginlgoaceae), với 1 loài duy nhất Ginkgo biloba L.

  • Lớp Thông - Pinosida

Bao gồm cả Taxopsida (bụt mọc). Gồm 9 họ:

  1. Họ Bách tán
  2. Họ Đỉnh tùng
  3. Họ Hoàng đàn
  4. Họ Phyllocladaceae (không có ở Việt nam)
  5. Họ Thông
  6. Họ Kim giao
  7. Họ Sciadopityaceae (không có ở Việt nam)
  8. Họ Thông đỏ
  9. Họ Bụt mọc
  • Lớp Tuế - Cycadopsida

Có 3-4 họ:

  1. Họ Boweniaceae (không có ở Việt nam)
  2. Họ Tuế
  3. Họ Strangeriaceae (không có ở Việt nam)
  4. Họ Zammiaceae (không có ở Việt nam)
  • Lớp Gắm - Gnetopsida (hoặc Gnetatae)

Lớp này có 3 họ:

  1. Họ Ma hoàng
  2. Họ Gắm
  3. Họ Hai lá

[sửa] Quan điểm thứ hai

Quan điểm này được đưa ra bởi một số nhà phân loại thực vật học ở các nước Tây Âu. Theo quan điểm này người ta phân ngành Thông làm 4 ngành mới là: Ngành Thông, ngành Bạch quả, ngành Á tuế, ngành Gắm. Cơ sở khoa học của quan điểm phân loại này như sau:

    • Lớp Á Tuế: Lớp này đã tuyệt chủng. Trên cơ sở hóa thạch cho thấy lớp này có nón lưỡng tính tương tự như hoa của thực vật hạt kín nguyên thủy. Người ta coi nó là tổ tiên của thực vật hạt kín, vì vậy không sai khi có ý kiến tách lớp Á Tuế làm ngành Á Tuế.
    • Lớp Gắm: Có lá mọc đối tương tự như thực vật hạt kín. Cấu tạo của nón đực và nón cái cũng bắt đầu phân hóa như thực vật hạt kín, hạt có 2 lá mầm. Với những khác biệt trên, nhiều ý kiến cho rằng nên để Dây gắm làm một ngành riêng.

Ưu điểm của quan điểm phân loại này nhằm bộc lộ những đặc điểm riêng của các ngành (trong nhóm ngành hạt trần).

Khiếm khuyết của quan điểm này thể hiện ở nguyên tắc phân loại, và liên quan tới những đặc trưng cho ngành thông. Nếu theo quan điểm này thì thực vật hạt kín sẽ tiến hóa từ Dương xỉ qua một hoặc một số ngành trong nhóm ngành trên (Bạch quả, Á tuế, Thông, Gắm) như vậy khi xét tới taxon bên canh của 1 trong những ngành nằm trong nhánh tiến hóa lên thực vật hạt kín sẽ thấy có những đặc điểm chung với chúng còn nguyên thủy. Cụ thể ở đây là đặc trưng chung của 4 nhóm ngành trên: Hạt nằm lộ trên lá noãn. Chính vì vậy cần phải cần nhắc khi phân ngành hạt trần làm 4 ngành.

[sửa] Phân loại ngành Thông ở Việt nam

Trong khi trên thế giới đang có sự tranh cải về các quan điểm trên thì hầu hết các nhà phân loại thực vật học ở Việt nam đại đa số đều ủng hộ quan điểm thứ nhất. Trong hệ thống tài liệu chuyên ngành ở Việt nam hiện nay đều sử dụng quan điểm thứ nhất với khuynh hướng 1.

[sửa] Tham khảo tài liệu

  • Hình thái phân loại thực vật, 2003, ĐH Lâm nghiệp
  • Thực vật dược (phân loại thực vật), 2003, ĐH Dược Hà Nội
  • Hệ thống thực vật, 1998, ĐHQG Hà nội
  • Bài giảng thực vật học, NXB Y học

[sửa] Ghi chú

  1. Tên gọi này là không chính xác theo quan điểm của phát sinh loài hiện đại, do ngành này chỉ là một trong số 4 ngành của thực vật hạt trần, cùng với các ngành Bạch quả, Dây gắm và Tuế, nếu gộp chung lại thì đây là một nhóm cận ngành. Xem bài Thực vật hạt trần.
  2. Theo phân loại mới nhất chỉ có 7 họ