Illinois
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
- Xin xem các mục từ khác có cùng tên ở Illinois (định hướng).
|
|||||||
Ngôn ngữ chính thức | Tiếng Anh | ||||||
Thủ phủ | Springfield |
||||||
Thành phố lớn nhất | Chicago | ||||||
Diện tích • Phần đất • Phần nước • Bề ngang • Bề dài • Vĩ độ • Kinh độ |
149.998 km² (hạng 25) 143.968 km² 6.030 km² (4,0%) 340 km 629 km 36°58′N – 42°30′N 87°30′W – 91°30′W |
||||||
Dân số (2000) • Mật độ |
12.419.293 người (hạng 5) 86,27 người/km² (hạng 11) |
||||||
Cao độ • Cao nhất • Trung bình • Thấp nhất |
Mô Charles, 376 m 182 m 85 m |
||||||
Ngày gia nhập | 3 tháng 12, 1818 (thứ 21) | ||||||
Thống đốc | Rod Blagojevich (Dân chủ) | ||||||
Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ | Richard Durbin (DC) Barack Obama (DC) |
||||||
Múi giờ • Quy ước giờ mùa hè |
CST (UTC−6) CDT (UTC−5) |
||||||
Viết tắt | IL Ill. US-IL | ||||||
Địa chỉ Web | www.illinois.gov | ||||||
Illinois (có thể phát âm giống "I-lơ-noi") là tiểu bang thứ 21 vì được gia nhập Hoa Kỳ năm 1818, và nó thuộc về miền Trung Tây Mỹ. Tiểu bang này nổi tiếng vì đông người và có đủ loại người, nó có cả miền nông thôn, thành phố công nghiệp nhỏ, ngoại ô rộng rãi, và thành phố rất lớn. Illinois có nền kinh tế rất đa dạng, và vị trí trung ương của nó làm nó là trung tâm vận tải 150 năm nay.
Tên tiểu bang này bắt nguồn từ sông Illinois, nó được các nhà thám hiểm Pháp đặt tên theo thổ dân Illiniwek, một liên đoàn của những dân Algonquin sống thịnh vượng ở vùng này. Từ Illiniwek có nghĩa là "bộ lạc người cao cấp".[1]
Mục lục |
[sửa] Địa lý
Biên giới đông bắc của Illinois nằm trên hồ Michigan. Biên giới đông với Indiana bao gồm tất cả đất về phía tây của sông Wabash và đường bắc-nam chạy từ Post Vincennes, tức là 87°30’ kinh tây. Biên giới bắc với Wisconsin được định là 42°30’ vĩ bắc. Biên giới tây với Missouri và Iowa là sông Mississippi. Biên giới nam với Kentucky là sông Ohio.[2] Illinois cũng giáp với Michigan, nhưng chỉ có biên giới với nó trên nước của hồ Michigan.
Tuy tất cả Illinois nằm trên đồng bằng Nội địa, nó có ba miền quan trọng theo địa lý. Miền thứ nhất là khu vực đô thị Chicagoland, bao gồm thành phố Chicago, các ngoại ô ở chung quanh, và những ngoại ô xa. Khu vực đô thị đang mở mang vào các ngoại ô xa. Miền này bao gồm một số quận ở Indiana và Wisconsin và kéo dài gồm phần nhiều của miền bắc Illinois tới gần biên giới Iowa, phần nhiều theo Đường số 80 và Đường số 90. Đây là miền mang tính quốc tế, đông người, đầy công nghiệp, và có nhiều dân tộc tới ở.
Về phía tây và nam, miền quan trọng thứ hai là miền trung Illinois, có đất đồng cỏ bằng phẳng. Phía tây (về phía tây của sông Illinois) mới đầu thuộc về Dải đất Quân đội năm 1812 và là phần lồi ra bên tây của tiểu bang. Được gọi đến là Quê hương của Lincoln hoặc miền Giữa Illinois, đặc điểm của nó là các thị xã nhỏ và thành phố cỡ trung bình. Nông nghiệp, nhất là trồng ngô và đậu nành, cùng với các trường lớn và trung tâm sản xuất, cũng quan trọng ở miền này. Các khu vực đô thị lớn ở đây là Peoria (khu vực đô thị lớn thứ hai của Illinois, có 370.000 người), thủ phủ Springfield, Decatur, Bloomington–Normal, và Champaign–Urbana.
Miền thứ ba là miền nam Illinois, bao gồm những vùng về phía nam của Xa lộ 50 Hoa Kỳ và bao gồm miền Ai Cập nhỏ (tiếng Anh: Little Egypt), gần chỗ sông Mississippi và sông Ohio gặp nhau. Đối với các miền khác của tiểu bang, miền này chuyên môn về khí hậu ấm hơn, những loại cây trồng khác (cũng có cây bông ngày xưa), đất gồ ghề hơn, và các mỏ dầu và than đá nhỏ. Phần nam không bị băng làm xóa mòn, trong khi cả tiểu bang bên trên có sông băng trong Thời đại Illinois và các thời đại về trước. Vùng này đông hơn miền trung của tiểu bang tí, có hai trung tâm dân cư: Khu vực đô thị Đại St. Louis (các ngoại ô của St. Louis thuộc Illinois được gọi chung là "Metro-East") và vùng Carbondale–Marion–Tây Frankfort–Herrin–Murphysboro, có vào khoảng 200.000 dân cư.
Nói chung, tất cả Illinois ngoài khu vực đô thị Chicago được gọi "hạ bang Illinois", tuy có phần nằm về phía bắc và tây của Chicago.
Quận McLean là quận lớn nhất theo diện tích, có 3.066 kilômét vuông (1.184 dặm vuông). Nó có nhiều đất hơn cả tiểu bang Rhode Island. Quận Cook là quận lớn nhất tính theo dân số, có 5.327.777 dân cư vào năm 2004.
Ở vùng tây bắc nhất của Illinois, Đới Phi đất bồi không bị băng làm xói mòn, cho nên nó cao hơn và có đất gồ ghề hơn, nó ở phần nhỏ của tiểu bang. Mô Charles ở miền này là nơi tự nhiên cao nhất của tiểu bang, cao 376 mét (1.235 foot) trên mực nước biển. Chỗ cao nhất thật ở Illinois là Tháp Sears (Sears Tower) có độ cao ở nóc cao nhất vào khoảng 619 m (2.030 foot) – độ cao của thành phố Chicago vào khoảng 177 m (580 foot) và tháp cao vào khoảng 442 m (1.450 foot). Vào ngày nắng có thể lên nóc này và thấy bốn tiểu bang: Illinois, Indiana, Wisconsin, và Michigan. Tầm nhìn xa từ Sears Tower Skydeck vào khoảng 65–80 kilômét (40–50 dặm).
Đồng bằng cửa sông Mississippi từ Alton tới sông Kaskaskia được gọi American Bottom, và là vị trí của thành phố Cahokia thời cổ. Nó là vùng được người Pháp đến ở ngày xưa và cũng là nơi của phủ phủ đầu tiên, tức là Kaskaskia, trong tiểu bang chỗ này nằm riêng ở bên xa của sông Mississippi.
[sửa] Các thành phố lớn nhất
Dân số hơn 1.000.000 người:
Dân số 100.000–1.000.000 người:
- Aurora
- Elgin
- Joliet
- Naperville
- Peoria
- Rockford
- Springfield (thủ phủ)
[sửa] Lịch sử
[sửa] Trước Columbus
Cahokia, trung tâm thành thị của nền văn minh Mississippi trước Columbus, nằm gần Collinsville, Illinois ngày nay. Nền văn minh đó bị biến mất vào khoảng 1400–1500 SCN vì lý do không rõ. Cường quốc sau là Liên minh Illiniwek (hay Illini), liên minh chính trị giữa vài nhóm thổ dân. Illinois được đặt tên theo dân Illiniwek. Người Illini bị yếu vào thế kỷ 17 khi dân Iroquois mở mang làm họ phải cạnh tranh với vài nhóm thổ dân khác về quyền đất. Người Illini bị thay với người Potawatomi, Miami, Sauk, và các nhóm khác.
[sửa] Người Âu Châu thám hiểm
Hai người Pháp Jacques Marquette và Louis Joliet thám hiểm vùng sông Illinois vào năm 1673. Do cuộc thám hiểm của họ, Illinois thuộc Đế quốc Pháp đến năm 1763, khi Vương quốc Anh được miền này do Chiến tranh Pháp và người Da đỏ. George Rogers Clark tuyên bố quyền đất miền Illinois cho Virginia trong cuộc chiến dịch ở đấy vào năm 1778. Miền này được nhượng cho nước Hoa Kỳ mới vào năm 1783 và trở thành một phần của Lãnh thổ Tây Bắc (Northwest Territory).
[sửa] Thế kỷ 19

Công ty Illinois-Wabash mới đầu tuyên bố quyền sở hữu phần nhiều của Illinois. Lãnh thổ Illinois được thành lập ngày 3 tháng 2 năm 1809, có thủ phủ tại Kaskaskia. Năm 1818, Illinois được trở thành tiểu bang thứ 21. Đến giờ chót, biên giới bắc của nó bị chuyển từ cực nam của hồ Michigan 80 km (50 dặm) về phía bắc để tiểu bang bao gồm cảng Chicago. Thủ phủ ở lại tại Kaskaskia, nhưng vào năm 1819 nó được chuyển lên sông Kaskaskia tới Vandalia. Người bắt đầu tới miền nam ở và trải ra nhanh về phía bắc, đuổi thổ dân khỏi đất họ. Sau Chiến tranh Black Hawk năm 1832, các nhóm thổ dân cuối cùng bị đuổi ra khỏi miền bắc Illinois.
Mùa đông năm 1830–1831 được gọi "Mùa đông đống tuyết sâu" ("Winter of the Deep Snow"). Trời tự nhiên mưa tuyết xuống rất nhiều, chiếm cả tiểu bang, làm không thể đi đâu cả mùa đông. Các người trên đường may có nơi trốn phải ở lại, và nhiều người khác bị thiệt mạng. Vài mùa đông khổ sở tiếp sau, bao gồm "Mùa đông tự nhiên đông lạnh" ("Winter of the Sudden Freeze"). Ngày 20 tháng 12 năm 1836, front lạnh vượt qua nhanh, làm các vũng nước đông đá trong vòng vài phút, làm thiệt mạng nhiều người trên đường không thể kiếm nơi trốn. Thời tiết chống đối dẫn đến thu hoạch bị hư hỏng vào miền bắc của tiểu bang. Miền nam chở đồ ăn lên miền bắc, vụ này có thể dẫn đến tên của miền nam, "Ai Cập nhỏ", theo truyện Giuse tại Ai Cập cung cấp đồ ăn cho các anh em trong Kinh Thánh.
Illinois được gọi "Quê hương Lincoln" tại vì Tổng thống Hoa Kỳ thứ 16 sống phần lớn ở đây, làm nghề luật pháp và sống ở Springfield. Năm 1837, với ủng hộ và khuyến kích của ông Lincoln, Đại Hội đồng Illinois biểu quyết di chuyển thủ phủ đến Springfield. Từ năm 1840, Illinois đã được gọi "Tiểu bang Sucker" (Sucker State), nhưng không biết rõ lý do của tên hiệu này.
Dù Abraham Lincoln nổi tiếng về chống chế độ nô lệ, Illinois không ủng hộ người Mỹ đen cứng rắn. Năm 1853, dẫn bởi John A. Logan của đảng Dân chủ, cơ quan lập pháp thông qua Bộ luật người Da đen để chặn người Mỹ đen tự do không được vào tiểu bang.
Chicago mới đầu được nổi tiếng là cảng trên Ngũ Đại Hồ, sau đó là cảng trên Kênh Illinois và Michigan từ năm 1848, và là trung tâm đường xe lửa ngay sau đó. Vào năm 1857, Chicago đã phát triển thành thành phố lớn nhất của Illinois.
[sửa] Thời Nội chiến
Trong Nội chiến Hoa Kỳ, hơn 250.000 đàn ông của Illinois phục vụ trong Quân độ Liên bang, nhiều thứ tư đằng sau New York, Pennsylvania, và Ohio. Tính cả thời gian chiến tranh, Illinois có 150 trung đoàn bộ binh, đếm từ 7th IL đến 156th IL. 17 trung đoàn kỵ binh cũng được tập hộp, cùng với hai trung đoàn pháo nhẹ.
[sửa] Thế kỷ 20
Vào thế kỷ 20, Illinois nổi lên là một tiểu bang quan trọng của Liên bang. Edward F. Dunne, chính khách Dân chủ từ Chicago, dẫn đầu Phong trào Tiến bộ và làm chức thống đốc những năm 1913–1917. Frank Lowden kế nhiệm ông, dẫn kế nhiệm trong thời Đệ nhị thế chiến, và ra ứng cử cho đảng Cộng hòa vào cuộc bầu cử Tổng thống năm 1920.
Người Dân chủ Adlai Stevenson làm thống đốc những năm 1948–1952. William G. Stratton dẫn đa số của đảng Cộng hòa ở nghị viện trong thập niên 1950. Năm 1960, Otto Kerner, Jr. dẫn đảng Dân chủ nắm lại chính quyền. Ông ủng hộ mở mang kinh tế, giáo dục, các phục vụ sức khỏe tinh thần, và cơ hội công việc và nhà ở bình đẳng. Năm 1973, trong vụ xét xử trong tòa liên bang, ông Kerner bị kết án 17 điểm nhận hối lộ khi đang làm thống đốc, không kể các tội kia; ông bị bỏ tù. Người Cộng hòa Richard Ogilvie thắng cử năm 1968. Có ủng hộ của đa số đảng Cộng hòa trong nghị viện, ông Ogilvie bắt tay vào cuộc hiện đại hóa chính phủ tiểu bang. Ông tổ chức hội nghị hiến pháp tiểu bang, tăng lên chí phí về công tác xã hội, và tạo ra thuế thu nhập tiểu bang đầu tiên của Illinois. Các cử tri rất ghét việc thứ ba, nên ông Ogilvie thua người Dân chủ Daniel Walker trong cuộc bầu cử ngang phiếu năm 1972.
Ở Hội nghị Hiến pháp năm 1970, các đại biểu dự thảo hiến pháp mới mà được các cử tri tán thành. Nó hiện đại hóa hệ thống chính phủ và bỏ hệ thống khu vực có ba người dẫn đầu mà ngừng lại chính trị ở tiểu bang.
[sửa] Kinh tế

Các ngành công nghiệp chính bao gồm cơ khí, xử lý thức ăn, thiết bị điện, sản phẩm hóa chất, in ấn và xuất bản, các sản phẩm làm từ kim loại, thiết bị giao thông, dầu hoả, và than.
[sửa] Chú thích
- ▲ Tiểu bang Illinois. Illinois Symbols. Được truy cập ngày 20 tháng 4, 2006.
- ▲ Hiến pháp Illinois năm 1818.
[sửa] Liên kết ngoài
- Trang nhà của tiểu bang Illinois
- Hội Người Việt Illinois (tiếng Việt, Anh)
Các đơn vị hành chính Hoa Kỳ | |
---|---|
Các tiểu bang: | Alabama | Alaska | Arizona | Arkansas | California | Colorado | Connecticut | Delaware | Florida | Georgia | Hawaii | Idaho | Illinois | Indiana | Iowa | Kansas | Kentucky | Louisiana | Maine | Maryland | Massachusetts | Michigan | Minnesota | Mississippi | Missouri | Montana | Nebraska | Nevada | New Hampshire | New Jersey | New Mexico | New York | North Carolina | North Dakota | Ohio | Oklahoma | Oregon | Pennsylvania | Rhode Island | South Carolina | South Dakota | Tennessee | Texas | Utah | Vermont | Virginia | Washington | West Virginia | Wisconsin | Wyoming |
Đặc khu liên bang: | Đặc khu Columbia |
Các lãnh thổ phụ thuộc Mỹ: | Samoa thuộc Mỹ | Guam | Quần đảo Bắc Mariana | Puerto Rico | Quần đảo Virgin |
Các nước ký COFA: | Cộng hòa Quần đảo Marshall | Cộng hòa Palau | Liên bang Micronesia |
Các quần đảo nhỏ ở xa: | Đảo Baker | Đảo Howland | Đảo Jarvis | Đảo Johnston | Đảo san hô Kingman | Đảo san hô Midway | Đảo Navassa | Đảo san hô Palmyra | Đảo Wake |