Khảm xà cừ

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Chế tác khảm xà cừ trước đây
Phóng lớn
Chế tác khảm xà cừ trước đây
Họa tiết ở đồ khảm xà cừ
Phóng lớn
Họa tiết ở đồ khảm xà cừ
Họa tiết ở đồ khảm xà cừ
Phóng lớn
Họa tiết ở đồ khảm xà cừ

Khảm xà cừ là một nghề thủ công lâu đời của Việt Nam. Nghề này từ xưa đã khá phát triển, vì có nguồn nguyên liệu dồi dào bởi Việt Nam là một quốc gia có địa thế nằm trải dài theo bờ biển. Làng nghề Chuôn Ngọ ở phía Bắc tỉnh Hà Tây là cái nôi của nghề khảm xà cừ Việt Nam. Trước đây, hầu hết các sản phẩm khảm trai được sử dụng trong triều đình và trong các nhà giàu, có địa vị.

Mục lục

[sửa] Lịch sử

Dưới triều Lý, có ông Dương Công Thành là một người thông thạo văn võ và đã từng tham gia trong đội quân của Lý Thường Kiệt. Sau khi rời quân ngũ, ông đã về quê và nghiên cứu, tìm hiểu nghề khảm xà cừ. Ông là ông tổ của nghề khảm xà cừ làng Chuôn Ngọ.

Ông Ninh Hữu Hưng là một vị tướng của vua nhà Đinh, vua nhà Lê thì lại là ông tổ của nghề khảm xà cừ làng Ninh Xá, Ý Yên, Nam Định. Ông đã giúp triều đình dẹp loạn 12 sứ quân, xây dựng cố đô Hoa Lư.

[sửa] Công đoạn chế tác

Chất liệu xà cừ thông thường được lấy từ trai, ốc nên khảm xà cừ còn được gọi là khảm trai hay khảm ốc.

Vỏ trai được ưa chuộng là loại vỏ trai của trai ngọc môi vàng (Pinctada maxima), nó thường có kích thước lớn, mặt trong có lớp xà cừ dày màu óng ánh. Người thợ khảm trai dùng những mảnh vỏ trai để khảm (gắn) lên các đồ vật. Các công đoạn cần phải thực hiện khá tỉ mỉ : vẽ mẫu tranh, mài, cưa, đục mảnh, khảm lên tranh rồi lại mài nhẵn và đánh bóng. Khảm xà cừ có ở đồ trang sức, khuy áo, đũa, đồ gỗ như bàn, ghế, giường, sập, tủ, bình phong, tranh treo tường...

Khảm xà cừ thường được kết hợp với đồ gỗ đánh bóng sơn mài mỹ nghệ, tuy nhiên nền các bức khảm xà cừ thường có màu tối của lớp sơn đen, chứ không có thêm nhiều màu như các sản phẩm thủ công mỹ nghệ khác, do bản thân chất liệu xà cừ có tạo nên nhiều màu sắc óng ánh cho chi tiết trang trí. Các họa tiết ở đồ khảm xà cừ có thể là về hoa lá, chim bướm, các danh lam thắng cảnh ở Việt Nam hay từ một tích cổ nào đó trong dân gian.

Hiện nay, công đoạn khắc thủ công có thể thay thế bằng máy khắc laser, nhưng việc gắn các mảnh xà cừ và hoạn thiện sản phẩm vẫn không thể thiếu được đôi bàn tay của nghệ nhân.

[sửa] Một số làng nghề khảm xà cừ

[sửa] Xem thêm

  • Sơn mài mỹ nghệ

[sửa] Liên kết ngoài