Campuchia
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
|||||
Khẩu hiệu quốc gia: ![]() (Tiếng Khmer: "Quốc gia, Tôn giáo, Hoàng thượng" |
|||||
Quốc ca: Nokoreach | |||||
![]() |
|||||
Thủ đô | Phnom Penh (Nam Vang)
|
||||
Thành phố lớn nhất | Phnom Penh | ||||
Ngôn ngữ chính thức | Tiếng Khmer¹ | ||||
Chính phủ
• Vua
• Thủ tướng |
Quân chủ lập hiến dân chủ Norodom Sihamoni Hun Sen |
||||
Độc lập • Tuyên bố • Công nhận |
Từ sự cai trị của Pháp 1949 1953 |
||||
Diện tích • Tổng số • Nước (%) |
181.040 km² (hạng 87) 2,5% |
||||
Dân số • Ước lượng năm 2004 • Thống kê dân số 1998 • Mật độ |
13.363.421 (hạng 65) 11.437.656 74 người/km² (hạng 121) |
||||
HDI (2003) | 0,571 (hạng 130) – trung bình | ||||
GDP (2003) • Tổng số (PPP) • Trên đầu người (PPP) |
29,344 tỉ Mỹ kim (hạng 86) 2.189 Mỹ kim (hạng 122) |
||||
Đơn vị tiền tệ | ៛ Riel² (KHR ) |
||||
Múi giờ • Quy ước giờ mùa hè |
ĐNÁ (UTC+7) ĐNÁ (UTC+7) |
||||
Tên miền Internet | .kh |
||||
Mã số điện thoại | +855 | ||||
¹ Nhiều người hiểu tiếng Pháp và tiếng Anh ² Đô la Mỹ rất thông dụng. |
Vương quốc Campuchia (tiếng Khmer là ព្រះរាជាណាចក្រ កម្ពុជា), cũng còn được gọi là Căm Bốt (theo tiếng Pháp: Cambodge) hay Cao Miên (theo âm Hán Việt của từ Khmer), là một nước ở vùng Đông Nam Á. Nó nằm nối liền với Vịnh Thái Lan ở phía nam, Thái Lan ở phía tây, Lào ở phía bắc và Việt Nam ở phía đông. Ngôn ngữ chính thức của Campuchia là tiếng Khmer, thuộc nhóm Môn-Khmer trong hệ Nam Á.
Mục lục |
[sửa] Lịch sử
Bài chính: Lịch sử Campuchia
Nền văn minh đầu tiên được biết tại Campuchia xuất hiện vào khoảng thiên niên kỷ thứ nhất; từ thế kỷ 9 đến thế kỷ 13 thì nền văn minh Khmer đã phát triển rực rỡ ở đây.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng Phù Nam là vương quốc cổ ở Campuchia, thời thịnh trị có lãnh thổ rộng lớn. Lúc này ở khu vực Bắc Campuchia và Nam Lào có một thuộc quốc là Chân Lạp (Chenla). Vào thế kỷ 7, Chân Lạp thoát khỏi sự lệ thuộc vào Phù Nam rồi chiếm toàn bộ lãnh thổ Phù Nam.
Triều đại cầm quyền của Chân Lạp có nguồn gốc từ nhân vật thần thoại Campu, lấy nàng Naga (con gái thần nước, biến từ rắn thành thiếu nữ). Tên gọi Campuchia, xuất hiện vào khoảng thế kỷ 10, gắn với tên nhân vật này. Sau năm 707, Chân Lạp tách thành hai quốc gia Lục Chân Lạp và Thủy Chân Lạp.
Sau hàng thế kỷ bị mất đất đai và dân số cho các quốc gia Xiêm (Thái Lan) và Việt Nam thì Campuchia lại bị bảo hộ bởi Pháp vào năm 1863. Sau sự xâm chiếm của Nhật Bản trong Thế chiến thứ hai thì Pháp lại quay lại. Campuchia tuyên bố độc lập vào năm 1953, trở thành một vương quốc. Năm 1960, Thái tử Norodom Sihanouk lên làm Quốc trưởng chứ không làm vua sau khi vua cha mất. Ông thi hành chính sách trung lập.
[sửa] Thời kỳ chiến tranh Đông Dương
Trong Chiến tranh Đông Dương (thời kỳ 1969-1975), chính quyền của tổng thống Mỹ Richard Nixon đã ném hàng loạt bom xuống Campuchia. Một số nguồn ước tính số thương vong dân sự tại đây đạt tới con số 600.000 người. Năm 1970, tướng Lon Nol làm đảo chính lên nắm quyền và tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Khmer. Chính quyền này đã bị lật đổ bởi những người theo đường lối dân tộc cực đoan và mang danh cộng sản là Khmer Đỏ.
[sửa] Khmer Đỏ cầm quyền
Khmer Đỏ do Pol Pot lãnh đạo nắm được chính quyền do sự oán hận của dân chúng vì những cuộc ném bom của Mỹ. Khmer Đỏ chiếm thủ đô Phnom Penh vào tháng 4 năm 1975 và từ đó tên quốc tế của nước này là Kampuchea Dân chủ. Khoảng 1,7 triệu người đã chết trong khoảng thời gian ba năm cải tạo xã hội của Khmer Đỏ sau đó.
Cuối năm 1978 sau khi chính quyền Pol Pot đem quân xâm lấn toàn tuyến biên giới với Việt Nam thì Việt Nam tổ chức chiến dịch phản công đưa quân vào Campuchia lật đổ chế độ diệt chủng Khmer Đỏ (7 tháng 1 năm 1979) và đưa quân tới sát biên giới phía tây với Thái Lan.
Tiếp theo là 13 năm của các cuộc chiến nhỏ lẻ tẻ trước khi Liên hiệp quốc hỗ trợ bầu cử năm 1993 và giúp cho nước này khôi phục lại tình trạng bình thường.
[sửa] Cộng hòa Nhân dân Campuchia
Được Việt Nam hậu thuẫn, ngày 8 tháng 1 năm 1979 Hội đồng Nhân dân Cách mạng nước Cộng hòa Nhân dân Campuchia do Heng Samrin làm Chủ tịch đã được thành lập. Tuy vậy chính quyền này chỉ được một số nước cộng sản công nhận và chưa tự bảo vệ được mà vẫn cần đến sự có mặt của quân đội Việt Nam. Năm 1981, Cộng hòa Nhân dân Campuchia tổ chức bầu Quốc hội và ban hành Hiến pháp.
Kampuchea Dân chủ của Khmer Đỏ vẫn giữ được ghế đại diện cho Campuchia ở Liên hiệp quốc.
Ngày 22 tháng 6 năm 1982, Chính phủ Liên hiệp ba phái Campuchia do Sihanouk làm Chủ tịch, Khieu Samphon (phái Khmer Đỏ) làm Phó Chủ tịch và Son Sann (phái thứ ba) làm Thủ tướng được thành lập tại Kuala Lumpur (Malaysia).
Trước sức ép của dư luận quốc tế và Trung Quốc, Việt Nam đã đồng ý rút quân ra khỏi Campuchia và Chính phủ Phnom Penh chấp nhận đàm phán với Chính phủ Liên hiệp ba phái Campuchia. Việc rút quân đội Việt Nam được hoàn tất ngày 26 tháng 9 năm 1989.
[sửa] Sihanouk trở về
Sau nhiều phen thương lượng, Hoàng thân Sihanouk đã trở về Phnom Penh ngày 23 tháng 11 năm 1991 sau 13 năm vắng mặt và một cuộc tuyển cử tự do được tổ chức năm 1993 dưới sự giám sát của Liên hiệp quốc.
Chính phủ liên hiệp được lập sau bầu cử 1998 đem lại sự ổn định về chính trị và loại bỏ sức mạnh của các lực lượng còn sót lại của Khmer Đỏ. Không có ai trong số các thủ lĩnh của Khmer Đỏ bị xét xử vì những tội ác diệt chủng mà họ đã phạm trong ba năm nắm chính quyền của họ.
[sửa] Chính trị
Bài chính: Chính trị Campuchia
Đất nước này được cai trị bởi Quốc vương Norodom Sihanouk sau khi ông trở lại làm vua vào tháng 9 năm 1993. Đây là chế độ quân chủ lập hiến và trên thực tế quốc vương không điều hành đất nước. Cuối tháng 10 năm 2004 Norodom Sihanouk truyền ngôi lại cho Thái tử Norodom Sihamoni.
Đảng cầm quyền hiện nay là Đảng Nhân dân Campuchia (CPP), thủ tướng đương nhiệm là Hun Sen.
Campuchia là thành viên của Liên hiệp quốc và ASEAN. Nước này đã đạt được sự ổn định tương đối về chính trị trong những năm gần đây, kể từ khi chế độ Khmer đỏ bị lật đổ năm 1979.
[sửa] Các tỉnh
Bài chính: Tỉnh Campuchia
Campuchia được chia thành 20 tỉnh (khett, số ít và số nhiều) và 4 thành phố trực thuộc trung ương (krong, số ít và số nhiều). Các đơn vị hành chính cấp thấp là huyện (srok), xã (khum). Ngoài ra còn có các đảo (koh).
- Các thành phố (Krong):
- Phnom Penh
- Sihanoukville (Kampong Som)
- Pailin
- Kep
- Các tỉnh (Khett):
- Banteay Meanchey, Battambang, Kampong Cham, Kampong Chhnang, Kampong Speu, Kampong Thom, Kampot, Kandal, Koh Kong, Kratié, Mondulkiri, Oddar Meancheay, Pursat, Preah Vihear, Prey Veng, Ratanakiri, Siem Reap, Stung Treng, Svay Rieng và Takéo
- Các đảo (Koh):
- Koh Sess, Koh Polaway, Koh Rong, Koh Thass, Koh Treas, Koh Traolach, Koh Tang
[sửa] Địa lý
Bài chính: Địa lý Campuchia
Diện tích Campuchia khoảng 181.040 km², có 800 km biên giới với Thái Lan về phía bắc và phía tây, 541 km biên giới với Lào về phía đông bắc, và 1.137 km biên giới với Việt Nam về phía đông và đông nam. Nước này có 443 km bờ biển dọc theo Vịnh Thái Lan.
Đặc điểm địa hình nổi bật là một hồ lớn ở vùng đồng bằng được tạo nên bởi sự ngập lụt. Đó là hồ Tonle Sap (Biển Hồ), có diện tích khoảng 2.590 km² trong mùa khô tới khoảng 24.605 km² về mùa mưa. Đây là một đồng bằng đông dân, phù hợp cho cấy lúa nước, tạo thành vùng đất trung tâm Campuchia. Phần lớn (khoảng 75%) diện tích đất nước nằm ở cao độ dưới 100 mét so với mực nước biển, ngoại trừ dãy núi Cardamon (điểm cao nhất là 1.771 m), phần kéo dài theo hướng bắc-nam về phía đông của nó là dãy Voi (cao độ 500-1.000 m) và dốc đá thuộc dãy núi Dangrek (cao độ trung bình 500 m) dọc theo biên giới phía bắc với Thái Lan.
Nhiệt độ dao động trong khoảng 10-38°C. Campuchia có các mùa mưa nhiệt đới: gió tây nam từ Vịnh Thái Lan/Ấn Độ Dương đi vào đất liền theo hướng đông bắc mang theo hơi ẩm tạo thành những cơn mưa từ tháng 5 đến tháng 10, trong đó lượng mưa lớn nhất vào khoảng tháng 9, tháng 10; gió đông bắc thổi theo hướng tây nam về phía biển trong mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3, với thời kỳ ít mưa nhất là tháng 1, tháng 2.
[sửa] Kinh tế
Bài chính: Kinh tế Campuchia
Sự phát triển của nền kinh tế Campuchia bị chậm lại một cách đáng kể trong thời kỳ 1997-1998 vì khủng hoảng kinh tế trong khu vực, bạo lực và xung đột chính trị. Đầu tư nước ngoài và du lịch giảm mạnh. Trong năm 1999, năm đầu tiên có được hòa bình thực sự trong vòng 30 năm, đã có những biến đổi trong cải cách kinh tế và tăng trưởng đạt được ở mức 5%. Mặc dù bị ngập lụt tràn lan, GDP tăng trưởng ở mức 5.0% trong năm 2000, 6.3% trong năm 2001 và 5.2% trong năm 2002. Du lịch là ngành công nghiệp tăng trưởng mạnh nhất của Campuchia, với số du khách tăng 34% trong năm 2000 và 40% trong năm 2001 trước sự kiện khủng bố 11 tháng 9 năm 2001 tại Mỹ. Mặc dù đạt được những sự tăng trưởng như vậy nhưng sự phát triển dài hạn của nền kinh tế sau hàng chục năm chiến tranh vẫn là một thách thức to lớn. Dân cư thất học và thiếu các kỹ năng nghề nghiệp, đặc biệt là ở vùng nông thôn nghèo đói gần như chưa có các điều kiện cần thiết của cơ sở hạ tầng. Sự lo ngại về không ổn định chính trị và tệ nạn tham nhũng trong một bộ phận chính quyền làm chán nản các nhà đầu tư nước ngoài và làm chậm trễ các khoản trợ giúp quốc tế. Chính quyền đang phải giải quyết các vấn đề này với sự hỗ trợ của các tổ chức song phương và đa phương.
Campuchia đã gia nhập tổ chức Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) từ ngày 13 tháng 10 năm 2004.
[sửa] Dân cư
Bài chính: Dân cư Campuchia
Campuchia là quốc gia thuần nhất về dân cư với hơn 90% dân số là người Khmer và nói tiếng Khmer, là ngôn ngữ chính thức. Các dân tộc thiểu số chiếm khoảng 3% dân số. Dân tộc Chăm, theo đạo Hồi là nhóm sắc tộc thiểu số lớn nhất. Các nhóm sắc tộc thiểu số khác sống tại các khu vực miền núi và cao nguyên. Ở đây còn có một ít cư dân người Việt và người Hoa.
Phật giáo Tiểu thừa bị Khmer đỏ hủy diệt đã được phục hồi là tôn giáo chính thức. Các tôn giáo khác như Thiên chúa giáo đang được du nhập vào.
Tiếng Pháp được nhiều người Campuchia sử dụng như là ngôn ngữ thứ hai và thông thường là ngôn ngữ phải học trong các trường phổ thông và đại học. Nó cũng được sử dụng thường xuyên trong chính quyền. Tuy nhiên trong những năm gần đây giới trẻ Campuchia cũng như tầng lớp doanh nhân thích học tiếng Anh hơn và nó trở nên phổ biến rộng rãi hơn như là ngôn ngữ thứ hai của đất nước này.
[sửa] Nghệ thuật
Bài chính: Kiến trúc của Campuchia
Kiến trúc của Campuchia phần lớn được biết đến nhờ vào những công trình được xây dựng từ thời thời người Khmer cổ đại (khoảng cuối thế kỷ 12, đầu thế kỷ 13). Đạo Phật và tư duy huyền thoại có ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật trang trí các công trình kiến trúc vĩ đại này.
Đặc trưng cơ bản của kiến trúc giai đoạn này là được xây dựng từ vật liệu gỗ, tre nứa hoặc rơm rạ và đá. Nhưng những gì còn lại ngày nay người ta có thể chiêm ngưỡng là các công trình bằng đá tảng như các bức tường thành, đường sá,... và các ngôi đền hoặc các con đường có những bao lơn tạc hình con rắn chín đầu, vươn cao 2-3 m, xòe rộng phủ bóng xuống mặt đường. Còn hình thức chung của các ngôi đền là có đỉnh chóp nhọn, bốn mặt đền được chạm trổ các bức phù điêu miêu tả cuộc sống con người ở thế giới bên kia, hoặc cuộc sống hiện tại của người dân Campuchia bấy giờ, hay cuộc chiến với nước láng giềng Chămpa. Ta như thấy được sự sống động, náo nhiệt của ngày hội Angkor hàng năm qua hình ảnh những vũ nữ dân gian (Ápsara)với thân hành mềm mại, cân đối đang múa khá uyển chuyển, và sự tham gia của cả những con khỉ, con ngựa trong sử thi Ramanaya của Ấn Độ.
Bên cạnh đó, hình thức khắc những ký tự hay con số cũng rất phổ biến ở công trình. Các ngôi đền thường có 1 cửa còn ở ba phía còn lại của đền cũng có cửa nhưng chỉ là giả, để tạo cảm giác đối xứng cho ngôi đền. Công trình nổi tiếng nhất ở đây là ngôi đền Bayon với 200 gương mặt của thần Avalokitesvara (một dạng của Quan Âm Bồ Tát).
Chiêm ngưỡng những công trình này, ta không thể không khâm phục sức mạnh phi thường và bàn tay tài ba của những người dân Khmer cổ đại. Kiến trúc của Campuchia cũng có ảnh hưởng lớn đến kiến trúc của Thái Lan và người Chăm của Việt Nam.
[sửa] Văn hoá
Bài chính: Văn hoá Campuchia
- Ẩm thực của Campuchia
- Âm nhạc Campuchia
[sửa] Những vấn đề liên quan
- Các chủ đề về Campuchia
- Viễn thông của Campuchia
- Ngoại giao của Campuchia
- Ngày lễ tại Campuchia
- Quân sự của Campuchia
- Giao thông tại Campuchia
[sửa] Tham khảo và đọc thêm
- CIA World Factbook – U.S. Department of State website
- Elizabeth Becker. 1986, 1998. When the War was Over: Cambodia and the Khmer Rouge. New York: Public Affairs.
[sửa] Liên kết ngoài
- Cambodia.gov.kh - Official Cambodian government website
- BongThom.com - Website with information on the language, food, employment and culture
- Artweise.de - German website with photos from Cambodia
[sửa] Ghi chú
- Con số ba triệu người chết từ năm 1975 đến năm 1979 được cung cấp bởi chính quyền Phnom Penh (PRK) thân Việt Nam. Cha Ponchaud ước tính là 2,3 triệu; dự án của trường Đại học Yale Genocide Project ước tính là 1,7 triệu; Tổ chức Ân xá Quốc tế ước tính là 1,4 triệu và bộ Ngoại giao Hoa Kỳ ước tính là 1,2 triệu. Khieu Samphan và Pol Pot cho là 1 triệu và 800.000 người.
Các nước Đông Nam Á |
---|
Brunei | Campuchia | Đông Timor | Indonesia | Lào | Malaysia | Myanma | Philippines | Singapore | Thái Lan | Việt Nam |
Vùng tranh chấp: Quần đảo Hoàng Sa | Quần đảo Trường Sa |
Các nước ở châu Á | ![]() |
---|---|
Afghanistan | Ai Cập | Armenia1 | Azerbaijan1 | Ả Rập Xê Út | Ấn Độ | Bahrain | Bangladesh | Bhutan | Bờ Tây2 | Brunei | Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất | Campuchia | Dải Gaza2 | Đài Loan (Trung Hoa Dân Quốc)4 | Đông Timor | Gruzia1 | Hàn Quốc | Hồng Kông3 | Indonesia | Iran | Iraq | Israel | Jordan | Kazakhstan1 | Kuwait | Kyrgyzstan | Lào | Liban | Ma Cao3 | Malaysia | Maldives | Mông Cổ | Myanma | Nepal | Nga1 | Nhật Bản | Oman | Pakistan | Palestin | Philippines | Qatar | Singapore | Síp1 | Sri Lanka | Syria | Tajikistan | Thái Lan | Thổ Nhĩ Kỳ1 | Triều Tiên | Trung Quốc | Turkmenistan | Uzbekistan | Việt Nam | Yemen |
|
1. Thường gắn với châu Á về mặt địa lý, tuy nhiên cho là thuộc Châu Âu về mặt văn hóa và lịch sử. 2. Lãnh thổ do Israel kiểm soát, Chính quyền Palestin quản lý. 3. Khu tự trị đặc biệt của CHNDTH. 4. Xem thêm: Vị thế chính trị Đài Loan |
Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) | ![]() |
---|---|
Brunei | Campuchia | Indonesia | Lào | Malaysia | Myanma | Philippines | Singapore | Thái Lan | Việt Nam | Papua Tân Guinea (thành viên quan sát) |