Saami

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Flagge
Flagge

D' Saami (au Saame oder Lappe gnannt) sin d' Nordskandinavischi Ureiwohner. D' Saami lebet im Norde vo Schwede, Norwege, Finland, un Russland. D' Bevölkrig beträgt ungfähr 30.000 bis 70.000 . D' Saami schprechet ä Finno-Ugrischi Schprôch. Zue de traditionäli Beruef ghöret Rentierzucht, Jage, un Landwirtschaft, allerdings hän d' meischti Saami hüt andri Beruef.

Inhaltsverzeichnis

[ändere] Gschicht

Saami-Familie um 1900
Saami-Familie um 1900
Saami
Saami

D' Saami wohnet scho sit mindeschtens 10.000 Jôhr in Skandinavien. Während dr Wikinger-Zit sin d' Saami warschynlich immer wyter nôch Norde zruggdrangt wôre. Ob d' Beziehunge zwische de Wikinger un de Saami friedlich oder kriegerisch gsi sin isch nüt ganz chlärt; uf jedi Fall hän d' zwei Völker au mitenader ghandelt. Im 15te Jôhrhundert sin d' Saami unter d' Heerschaft vo Schwede, Norwege, un Russland gfalle. D' Saami hän müsse Ä Schtüür uf d' Rentierzucht zahle un d' traditionäli saamischi Chultur isch unterdrüggt wôre. Usserdem isch dr Schamanismus unterdrüggt wôre un d' Saami chrischtianisirt wôre. 'S Buech Laponia isch dr erschti detailirte Bericht über d' Saami; 's isch 1673 vo Johannes Schefferus gschrybe wôre zumme 's falschi Bild vo de Saami in Europa z' verbessre. Allerdings sich bald ä Usgab erschyne wo erlôgeni Kapitel über Magie un Zauberei ygfügt hät. Aagfange im 17te Jôhrhundert isch d' Saami au immer mehr Land gschtôhle wôre un 's isch versuecht wôre d' Semi-Nomadischi Lebensweis vo de Saami Z zerschtöre. In Russland sin d' Saami nôch dr Revolution gzwunge wôre uf Kollektive Z schaffe, inzwische git aber wieder privati Rentierzuecht; in Russland isch d' Saamischi Chultur aber am schtärgschte gschädigt. In Skandinavien hän sich d' Saami dagege mehr Recht chönne erchämpfe, d' Saami in Norwege, Schwede, un Finland sin im Saami Parlament organisirt. In de Wahle zu sällem Parlament dürfe numme Saami abschtimme.

[ändere] D' Saamischi Schprôch

D' Saamischi Schprôch ghört zue de Finno-Ugrischi Schprôche un isch mitem Finischi verwandt. Saamisch isch ygetlich Ä aasamlig vo zehn Dialekt; vo denne sin vier scho praktisch usgschtorbe. D' Saamischi Dialekt sin Ä Schprôc-Kontinum des bedütet dass Ä Schprôch sich langsam über Ä grössres Gebiet verändert. Saamisch isch in manchi teil vo Norwege, Schwede, un Finland offiziel annerchannt; aber nüt in Russland. Saamisch isch Ä akut gfährdeti Schprôch.

[ändere] Religion

D' Saamischi Religion isch Ä Form vo Schamanismus gsi. Dr Schamane (noajdde uf Saamisch) hät sich um alli möglichi Problem chümmert; in Zeremonie sin Inschtrument wie d' fadno )Ä Flöte) un Trommle gnutzt wôre. D' Saami hän usserdem Wysi Tier un Metal ghopfert un wie in vyli andri nördlichi Völker au häts Ä bär Zeremonie ghä. D' Saami hän au verschiedni Gottheite chännt: Radienacce (dr Herscher vur Erd un em Himmel), Radienkiedde (sin Sohn wo Seele hergschtellt hät), Maderacce un Maderakka (wo d' Chörper füer d' Seele gmacht hän), Beaivi (d' Sun), Leaibolmmai (dr Jagtgott), Bieggolmmai (dr Windgott), un Sarahkka (d' Fruchtbarcheits Göttin). Hüt sin d' meischti Saami entweder Lutheraner oder Orthdoxe, dr Schamanismus wird aber teilweis immer nô praktizirt.

[ändere] Musik

D' Traditionäli Saamischi Musik dreht sich vor allem ums Singe; Lieder ohni Gsang sin unbechannt. Traditionäli Inschtrument sin 's Fadno un Trommle. D' bechanntischti Saamischi Musikschtil isch dr Joik, Ä improvisirter un schpiritueler Gsang. Joik reime sich nüt un handle vo alli möglichi Theme.

[ändere] Etymologie

D Finne behaupted jo, dass dr Saamichlaus (!) uss Lappland chäm. Wege dem heisst er vilicht eso im Alemannische.(?)

[ändere] Weblinks

Wikipedia uf Sámi