Æ

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Ææ
Dialäkt: Züridütsch

D Buechschtabe Æ, Chliibuechschtabe æ isch e Ligatur us A und E.

Vom Luutwert her entschpricht er i de meischte Schpraache, wo ihn verwended, em düütsche Umluut Ä. Typographisch gseeh isch aber im lateinische Alphabet s E nöd über s A gwanderet und isch wie bi Ä zu zwei diakritische Pünkt schtilisiert worde, sondern in Schriibrichtung nebe s A.

Im IPA stoht de Chlybuechstab für de Vokal /æ/.

Folgendi Schprache verwended s Æ:

  • Mittellatiin: Im mittelalterliche Latiin isch AE zu Æ zäme gfüegt worde.
  • Altenglisch: S Altenglische hät di mittellatiinischi Form übetnaah worde. Im moderne Englisch wirds numme no selte in Wörter wie encyclopædia (veraltend) verwendet.
  • Dänisch: Vermuetlich über s Altenglische isch die Ligatur is Dänische gwanderet. Æ isch deet dr 27. (drittletschti) Buechschtabe im Alphabet, wenn mer W dezue rechnet. Æ! chann als Uusruef für Ekel schtah, vergliich Düütsch bäh!. I de Dialekte vo Füne, Jütland und Sønderjylland schtaht æ oft au für d Wörter jeg (ich), er (bin, bist, ist,...) und de beschtimmti Artikel, wo suscht hinder s z beschtimmend Hauptwort gsetzt wird. Daher chann mer deet de Satz bilde: æ æ å æ ø i æ å uf Riichsdänisch jeg er på øen i åen (ich bin uf de Insle a dr Flussau).
  • Färöisch: Im färöische Alphabet isch Æ dr 27. und vorletschti Buechschtabe. Wenn s æ lang gschproche wird, isch es dr Diphthong [ɛa:], wo aber in dr färöische Spraachwüsseschaft (wie au s á) zu de Monophthonge zellt wird. Churz wird s [a] uusgschproche. S æ hät i dere Schpraach somit di gliiche Eigeschafte wie dr Buechschtabe a, isch also gliichluutend. Beidi werded dur s Phonem /æ/ repräsentiert.
  • Isländisch: Im isländische Alphabet isch Æ dr 35. und vorletschti Buechschtabe. Andersch als i de andere skandinavische Schpraache signalisierts de Diphthong [ai].
  • Norwegisch: Wie im Dänische repräsentiert s Æ de gliich Luut wie s Ä im Düütsche. In nordnorwegische Dialekte schtaht Æ (wie einigi dänischi Dialekt) au für s Wort jeg (ich).

[ändere] Æ uf em Computer

Im Latin-1- und Unicode- Zeichesatz sind d Codes für 'Æ' und 'æ' 198 beziehigswiis 230, oder hexadezimal C6 und E6.

In HTML chann mer au Æ und æ verwende.

In TeX wird s grosse AE dur \AE und s chliine æ dur \ae erzüügt.

Uf Apple-Computer mit düütscher Taschtaturbelegig chann mer au Alt-Ä (au mit druckter Umschalt-Taschte) iigeeh. Under Microsoft Windows tippt mer nachenand bi druckt ghaltener Alt-Taschte d Zifferekombination 0198 bzw. 0230.


Der Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Æ“ us dr dytsche Wikipedia.