Per Daniel Amedeus Atterbom

Wikipediya ra, ensiklopediya xosere

Per Daniel Amadeus Atterbom
Per Daniel Amadeus Atterbom

Per Daniel Amedeus Atterbom yew nuskar u şairê Swêdij biyo. Ser 1790 dı süka İsveç Şsbo Osbü dı ameyo dınya. Piyê cı papaz biyo u lacê xü bı din u incil a gırd kerdo. Ema hozan tesirê piyê xü dı nêmendo u xü dayo wenden u filozofiya. Tabi o her çendı filozofi wendo zi kaniya cı her incil u Tewret biyo. No biyo cı rê sedem kı rewşê dınya bı çımêno diya vinayo u biyo insanêno homanıst, filozofiya u nuştox.

Tedeyi

[bıvurne] Hozanwano Fosforist

Héta mı no nüş u héyatê (héyatêê) Per Daniel Amedeus Atterbom nêgêyraya, ez nêzanıbiya kı ”Fosforizım” yanzi ”Fosforisti” estê u fosforizım ameyê çı méne. Yani no mesele mırê bi sedem (sebep) kı, mı hem héyatê Per Daniel Amedeus Atterbom u hem zi fosforizım ser dı biya agadar.

Fosforizim; yeno no mana, romantizımê newe. Atterbom, literatürê Swedi dı serokê, na ekolê (rayê) yo. Hondırawa yên (şıirê) cı dı raşti merdım romantizım u romantizmê newe vineno. Romantizım her çendı hondırawa yên cı dı formêno newe zi bigiro, o vına zi destan u héyatê kean ra xü nêşeno abırno. Qandê kü, hondırawa yên cı dı hersi, hezkerdenı, hêşi u tarix ra süretê keani estê. Guniya cı, kaniya cı destanê keaniyê. Senin ma dı Mem u zin, Memê Alan, Evdalê Zeynıkê u.a.b (u ay bini) biyê ilhamê nuştoxê ma. Swêd dı zi destanê ina biyo ilhamê nuştoxê Swedi.

[bıvurne] Akademiya

Atterbom u çend embazê cı piya Uppsala dı fonê vırazenê "AüroraFêrbündet" (komê Aürora) 1815 beno malım (mamoste). 1817-1819 İtalya u Almanya dı gêyreno, seferi keno u tayın wext zi wuca dı maneno u wuca dı xü rê kontagê newe vırazeno, qandê xü meteryal u çiyê ay bini kom keno. 1828 dı Uppsala dı, Akademiya Uppsala dı beno profesorê filozofi (felsefe). Ser 1839 dı cı ajmordê "Svenska Akademien" (Akademiya Swêd). Akademiya Swêd her ser xelatê "Nobel" dano u aliyê kültür u ferhengan zi biryar gini kı, zıwanê Swêdi bıkerê zıwanêno pak u esasi.

Per Daniel Amedeus Atterbom tenya nuştoxey nêkerdo o çend kovarê edebi zi redakrorey kerdo u fıkrê ”Fosforizım” u fıkrê xü yê filozofik zi miyanê nêy kovaran dı parêzyayo. Per Daniel Amedeus Atterbom ser 1855 literatürê Swedi u filozofiya xü sêkür verada mabênê inara xü ant u şi réhmet.


Nuştoğ: Faruk İremet


[bıvurne] Kıtabê nüştoxê

  • 1- Blommorna (Vılıki ”Güli”) 1812 (şiir)
  • 2- Fågel Blå (Mıriçıki Kıho) 1814 (ıstanıki).
  • 3-Lycksalighetens Ê (kêfweşey a gırav ) 1824-1827 (Istanıki).
  • 4-Svenska Siare och Skalder (Texminê wextê cı yê verni zehmet Swêd u Hozani) 1941-1955.

Bı no kıtabi xü ya Atterbom literatürê Swedi, literatürê 1600 u 1700 pêra abırna u nayê newey da verniyê şarı (gel) u nüşkaran. Dıma Atterbom merd nuştoxeya êy filozofiya êy niyame virakerdış u ê çiyê kı nuştox, şair paş xü dı veradabi ina ardê pêhet u çap kerdê.

  • 5-Valda Skrifter (Nuşê Amordey) 1927-1929.

[bıvurne] Şiirê P. D. A. Atterbom

[bıvurne] Vınderde u vınderde (Svanvit)

Vınderde u vınderde

rakewı bê vahoz u vewır

bêveng rengê nergız

nıka wexto, qandê merdenı

serdo der u dorê mı deşt u derya;

vınderde u vınderde!


Wext zaf rew ravêrêno

dıma hemına, tı yê bıvinê;

isrehet u isrehet

çılmısi, zey a bini !

qelb! çıçi yo tı wazenê?

isrét u isrét!


Verni ya sersi dı to bınımna

heme, wüni tı kêfweş u ecızyaye;

vira u vira-

wüni yo rayê rojı!

xü hin bı kı, miyanê şanê no azad,

vira u vira!

Westiya her tım westiyaye!

vewr enbazê to yê heri can

weşo, merdım bışo rakewo;

bıhar vına nino,

qelb! Tı hela danê ma ro?

Westiyaye her tım westiyaye!


Bêveng bı o çax, bêveng,

vera dı miyanê érd ancıyayenı heyalê xü!

vera dı goşdarey kerdenı;

héyatê to ra tenya xatır waşt;

”Vırar kı, şanê weş, rakewı rınd”

bêveng bı o çax, bêveng.


Svanvit waşteya Astolf biyo. Astolf qıralêno iskaninavi biyo. Astolf, Svanviti héyatê dı tenya veradano u dıma Svanvıt nêweş kewno u mıreno.

[bıvurne] Çıme

  • Kıtabê Faruk İremet, Antolojiyê Şairê Swêdi-1 (antoloji, bı Zazaki) Stockholm 1995, İremet Yayınları, ISBN: 91-972069-0-X


İsveç Nuskar u Şairê İsweçi /Swêdi

B. Afzelius • S. Agrell • S. Alfons • C. J. L. Almqvist • B. Anderberg • D. Andersson • J. Anyuru • W. Aspenström • P. D. A. Atterbom • C. M. Bellman • F. G. Bengtsson • S. Bergbo • B. Bergman • E. Beskow • N. Beskow • M. Birro • G. Björling • H. Blomberg • E. Blomberg • L. G. Bodin • K. Boye • B. Carpelan • S. Columbus • I. Conradson • G. P. Creutz • G. E. Dahlstierna • O. v. Dalin • E. Diktonius • J. Edfelt • C. Eiberling • V. Ekelund • G. Ekelöf • R. Enckell • C. E. Englund • Ö. Fahlström • N. Ferlin • L. Forsell • T. Forsström • F. M. Franzén • J. Frese • K. Frostenson • G. Fröding • E. G. Geijer • B. Gripenberg • H. Gullberg • L. Gustafsson • B. Gustavsson • G. F. Gyllenborg • O. Hansson • N. Hasselskog • S. J. Hedborn • V. v. Heidenstam • Å. Hodell • I. Holmström • B. Håkanson • J. Högstedt • B. Hansson • F. İremet • E. Jensen • M. Johansson • B. E. Johnson • E. Josephson • G. Jönsson • E. A. Karlfeldt • J. H. Kellgren • S. Key-Åberg • E. Kléen • I. Kolmodin • T. Kallifatides • O. Lagerkrantz • P. Lagerkvist • G. Larsson • A. M. Lenngren • C. G. af Leopold • O. Levertin • S. Lidman • S. Lidman • B. Lidner • E. Linde • E. Lindegren • E. Lindorm • E Lindqvist • L. J. Lucidor • K. Lugn • A. Lundkvist • H. Löwenhjelm • E. B. Magnusson • B. Malmberg • B. Malmsten • B. E. Malmström • H. Martinson • T. Nerman • T. Nilsson • J. Nordbeck • H. C. Nordenflycht • L. Norén • J. G. Oxenstierna • A. Pleijel • G. Palm • R. Parland • G. Rosenhane • J. L. Runeberg • J. Runius • V. Rydberg • E. Rynell • H. Sandell • G. Sandgren • B. Setterlind • G. M. Silfverstolpe • B. Sjöberg • S. Sjödin • Ö. Sjöstrand • C. Snoilsky • G. Sonnevi • H. Spegel • B. Spong • E. J. Stagnelius • G. Stiernhielm • H. Söderberg • E. Södergran • N. Södergren • A. Strindberg • E. Taube • E. Tegnér • T. Thorild • R. Thoursie • B. Tomas • T. Tranströmer • A. Wallengren • J. O. Wallin • G. Wennerberg • K. Vennberg • U. Widström • M. Wiehe • M. Wine • L. Wivallius • J. Witthed • S. Åkesson • B. K. Öijer • V. E. Öman • A. Österling