Moradan

Wikipediya ra, ensiklopediya xosere

Moradan, Darê Hêni
Moradan, Darê Hêni
Dewê Moradan, Darê Hêni
Dewê Moradan, Darê Hêni

Moradan (Tırki: Dilektaşi) yew dewê Darê Hêniyo u giredayê Çolig. Çoligê di cayê Moradan u heremê ya re voni Ziktê. Şarê dewê Zazayo u Zazaki qal keno. Nameyê Moradan, Roê Morad ra yeno. Moradê ko dew viraşta u avayi kerda nameyê ey ra yena. Verva Morad nameyê nê cay Tus bi. Badê 1961 di nameyê hemi dewan kerdi Tırki. Nameyê dewê Moradan zi kerdo Dilektaşi.

Rocvetışê (şerqê) Moradan di dewan Şernan u Sêfan, zımeyê (şımalê) di dewê Şemsan, rocawan (ğerb) di dewan Cansur u Vazenan, veroc (cenub) di dewa Rêz esta.

Tedeyi

[bıvurne] Ruyê Erd u Nıfus

Dewê Moradanê di erazi ko miyanê dew u teverê dew di yo, dere u derxole yo. Raşteyê hira u gol çiniyi. Miyanê erazi di 300 u 400 m su u baniyi esti. Çotla u Qilê Şemo dew ra 1200 u 1300 m berzi. Eraziyê Moradanê nizdiyê 450 km2 yo. Nifusê dewê Moradan demê Wasmanan u demê Komarê di tim u tim biyo zed.

[bıvurne] İklim

İklimê dewê Moradan wexta ko 1975 ra ver Herema Rocvetışê Anatoliya di bendaw nêviraştibi serr di 8 aşme vor war di mendenê u ca ca 2 metre vor benê. Tim u tim wişka benê. Badê bendawan ra hewa biney biyo şenik. Vor sey ver nêvarena. Zaf dewam bikiro 6 aşme vor war di manena. O koyo ko 2940 metre berzo u dew paşte xo da wa ci serr di 10 aşme vor manena. Têkin serran di no ko di vor qet nêqediya wa. Hune Çotla di vor zaf varena. Zimistan zaf serdin u wişk viyareno. Çotla di dar u birr çiniyo. Hewayê dew hamnan zaf hêniko. Tirêji tij tik nêdanê dew ser.

Dewê Moradanê di hewa zimistanê di zaf xidar viyareno. Aşma tişrin ra heta aşma nisanê di vor bena. Vor ca ca nizdi 2 metre ca gena. Wukê dew zi zaf xidaro. Zimistanê di hew hew rayê qewyeni. Serra 1990 ra ver dewijan zad u çekçoleyê payizê di gureteni u miyanê zimistanê di karê yinan nêkowtenê suk. La serra 1990 ra pey rayê bi giredayê Rayên Bingeyi yê Tırkiya. Uca ra pey dewiji biney biyi rehet. Rayê dew, badê vor varayiş di zerrê hefteyek di abeno. Hamnanê di hewayê dew, hewayê ware yo. Zêy hewayê deşt germin nêbeno. Deşte di pelê daran nêleqeno la dewê di va yena, ruçikê merdim kena wenik. Dewa Moradanê di amnan dı aşmeyo, Temmuz u tewax. Wesar di aşmeyo, gulan u hezirano. Payiz keşkulan u kevçero. La zimistan zi 6 aşme dewam keno.

[bıvurne] Tarix

Mêjuyê (tarix) 2ê Tewax 1999e di derheqê dirokiyê Dewa Moradonê di goreyê zonayên ko pironê dewê ra ma kerdi are, derheqê çi wext dew awa biya u mêjuyê dew çi wext ra destpê keno, zanayên ko ma dest kerdi, serra 1780 di awakarê dew Morad dewa ko bakurê Darê Hêni di miyanê daristanê di ya, Tarçur di kar u guriyê cuyişê di bi, ruejek, binateyê ey u ciranên ey di pêvçunek vêjena. Morad hetê rocvetış re piya birayên xo u tutên xo u zafin pezên xo kuweno cehde. Cehde di birayên ey sebebê terk kerdişê dew wi sucdar kerdo qerarê xo girewto ey ra biyi ciya. Her yew heteka şino. Morad tutanê xo geno yeno dewa Vazenan. Itiya di axayê Vazenan Şêy Hesen di re beno şinasi. Di serr ciyê axayê Vazenan Şêy Hesenê di vindeno. Guniyê Şêy Hesenê Moradê re giryena. Moradê verar keno. Ê Şêy Hesenê dew ra dur, her hetê ya dar u birr, ciyê ko heywanên bêwehşi ra ber çiyek çini yo. Mezrayek esta. Nameyê ya Tus a. Tusê di gumeyekê Şêy Hesenê est o. Zimistan pezên xo beno itiya di weye keno. Morad u Şêy Hesen piya pesên xo no gume di keni weye.

Ê hiri heb birayên Moradê ko ey ra herdiye şiyi, yewek şiyo Parmukê Cêr, yewek şiyo dewê Şemsan, yewek zi şiyo Xınısê Erzurumê di nayeno ru. O ko şiyo Parmukê Cêrê ewro paşnameya Kızılaslan girewto. O ko şiyo Dewê Şemsanê ewro paşnameya Barişçil girewto. O ko şiyo Xınıs, ey di re mudeyek têkili viraziya wa, labele heta nê seserra pêyin têkili birya wa.

Wextan ra wextek Şêy Hesen Tus dano Morad. Labele Tus suyeka di manena. Aw ra dur a. dar u birr ra çim çimê nêvineno. Qet nalçix nêşuyo miyanê nê daran. Tusê di mêşna u manga xo ra nêcuyeni. Weye kerdişê biz zi tersê vergan ra zor o. Morad na Tus qebul nêkeno. Qayilo ciyê Şêy Hesenê di bi mano.

[bıvurne] Şiyayış u Ameyış

Cehdeyê erebeyê serrê 1981ê di ame. 1975 ra nat cehdeyê erebe bibi. Rayê Moradanê 10 km serê rayê Valer u rayê Nederan ra 2 km het raşt ser ra. Dewa Moradanê Valer ra 12 km, Nederan ra 26 km, Darê Hêni ra 26 km Çolig ra 46 km dur a. Wexta ko cehdeyê erebe nêame bi Dewa Moradanê şiyayiş u ameyiş demek pê rayê asin kerde yo. Dew ra nizd istesyonê rayê asin Istesyonê Dik a. Dew ra 10 km dura. Rayo asin 1949ê di ameyo Istesyona Dik. Wexta ko rayo asin zi çini be dewijan karê bazirgani hem Darê Hêni ra, hem zi Diyarê Beki ra zaf zaf pê mayin u qatiran kerdo.

[bıvurne] Wendiş u Nustiş

Dewê Moradanê di 1952 di mekteb abiya. Na mekteb hema nêqediya bi serrek ver qijên dew, wadeyekê keyeyê Emerê Husê Emerê di perwerde viraziyo. Bi destê Gexiyij malim Nuredin Tanê ra ameyo viraştin. Na mektebê di heta serra 2000 miyanê dew di ders da wa tutanê. 2000 di dew ra 2 km dur di Dara Bogê di mekteba newi viraziya wa. Ewil semedê hemin dewanê Tawus u Sêfan u Şernan mekteb proje bibi. Barco na proje dewlet war di verda, mekteb zi Moradanijanê re mend. Perwerdeyo mecburi 8 serre yo ama mektebê Moradanê 5 serre ya. Tuti dew 5 serr ra dim 3 serr zi mekteba nahiyeya Valer di weneni. Lise u Zaninge, ya pansiyonan di mendeni, ya zi bajaranê di ciyê merdimên xo di weneni.

Dewê Moradanê di ey dewan binan ra wendiş u nustiş zaf xurto. Cumerdanê di %65, ciniyanê di %25 wendiş u nustiş est o. Dewê di %40 zani Tırki qise bikiri. Dew di %100 zerrê keye xo di Zazaki qise keni.

[bıvurne] Mezrayan Moradan



Sukê Zazaan Dewê Darê Hêni

Anaxsir  • Angesor  • Arxat  • Aşka Sur  • Avdos  • Azgler  • Bor  • Cansur  • Dedebag  • Dereyê Boti  • Dereyê Hemedan  • Deşta Emeran  • Diri  • Diyarbeg  • Diyarê Bog  • Duşmalan  • Gelbe  • Gerçekli  • Gorsi  • Herkin  • Hesbern  • Karzêl  • Kavar  • Kavarik  • Kesan  • Keşkuware  • Lêdilê  • Mezrakuzê  • Mezraya Gor  • Mezrayê Solaxan  • Mimkun  • Misware  • Miyalan  • Modan  • Moradan  • Mordarik  • Nederan  • Parçanç  • Piroz  • Prons  • Rêz  • Riz  • Saferun  • Satos  • Şatus  • Saxuk  • Sêfan  • Seferan  • Şemsan  • Sergewrik  • Şernan  • Şin  • Siwan  • Tawus  • Tiryar  • Ulyan  • Valer  • Vartuk  • Vaxkin  • Vazenan  • Vilin  • Xedesimat  • Xilbaşan  • Xisqonis  • Xursiye  • Yaxmuk  • Zelik  • Zimak  • Zülfün