Varto

Wikipediya ra, ensiklopediya xosere

Varto
Varto
Varto
Varto

Varto ya ki Gımgım yew qeza Muşio. Qeza Vartoy, Muş da zımey rocawan de ca gêna. Zımey xo de wılayetê Erzurumi rocawan (ğerb) de wılayetê Çolig u qeza Bulanıği, veroc (cenub) de ki suka Muşi estê.

Tedeyi

[bıvurne] Tarix

Varto de des medeniyetan hıkum kerd: Medi, Persi, Parti, Romayıci, Bizansıci, Selçuqıci, Aqqoyunıci, Qereqoyunıci u Osmanıci. Tarixê 1923i de, Cumhuriyetê Tırkiya hekimıyet ard Varto. Namey Vartoy zıwanê Ermeniki qıse "vard" (վարդ) ra yena pêra. No qıse be xo, zey xeylae qısey, Partki ra kewto Ermenki miyan u mena cı "vıl(ık)"a ya ki gula.

[bıvurne] Coğrafya

Riyê erdê Vartoy 1418 km²'o. Zerrey Muşi de %17,3 ca gêno. Erdê Vartoy koyıno u xeylê koê berzi estê. Her hetê xo be ko gırewtiyo, na qeza Muşi de tewr cao berz dero. Na qeza de Koyê Bingoli berzbiyena xo hetê koanê Çewligi ser, hete veroci (cenub) 3000 metreyo, hetê Xamırpêtio, Koyê Şerefedini de 2300 metre ra berzê.

Varto do dı çhemi (roy) estê. Namey roan Çhemê Muradi u Çhemê Bingolio. Qeza caê xo ebe Roê Muradi be awa Çewligi bi ninan bena dı lete. Roê Muradi hetê rocvetışi (şerq) ra yeno. Hetê rocvetışê rocawani (ğerb) ra zey sinori werte dı qezan ra derbaz beno. Hetê dewanê "Kayalıderey" ra awa Çewligi zey yew zendi (henışk) gêno, ebe hetê veroci ser ca verdano, şıno.

Varto de yew gol esto. Namey cı Xamırpêto (Tırki: Akdoğan). Gole Xamırpêti rocvetışê (şerq) Vartoy dero. Verocê na gole de ki hama gola Xamırpêtiya qıce ca gêna.

Tarixê Vartoy de hirm zelzeley gırdi estê. Serra 1903i de (tesirê zelzeley: 6,7) 2626 merdumi, serra 1946i de (tesir zelzeley: 5,7) 839 merdumi, serra 1966i (tesirê zelzeley: 6,9) 2118 merdumê Vartoyıci merdi. Zelzeley 1966i de 2118 Vartoyıci merdê. No Zelzele de qeza pêro rıjiyawa. Merdena serra 1985i de nufısa xo 44.116 biya. Muş de hem erd de hem ki nufıse de qeza çarina. Serra 1966i de zelzele ra tepeya xeylê peyay merdê u jew ki hem dewan de, hem ki zerrey qeza de xeylê bani rıjiyaê; sebeta nae ra ki xeylê koçberiye biya.

[bıvurne] Nıfus u İqtisad

Merdumê Vartoyıci zafê; nufusê Vartoy deva devê 50.000'io. Varto de hem zaf Zazay estê, hem ki Kurdi. Zazaê Vartoy Elewiyê, Kurdê Varto zêdêri sunniyê. Varto de mılet suka Muşi de malê rençbertiye roşeno, dewan de ki rençberiye keno u mal-dawar keno weiye. Hêga ramıtene ra zêde mal, dawar kenê weiye. Mêşın u bızi xeylêrê. İtıka de tewr zêde genım rewiyeno. Zerzawat reseno ra, yemış ra say u muri xeylê estê. Varto, qeza zerrey Muşi ra tepeya gırdine ra qeza dıdina. Folklorê Vartoy de reqes cao de hewl gêno. Kaykerdişê "Çhepki"yo ke namdaro, kayê Vartoyo. Veyvan de merdumê Vartoy çhepki zaf kay kenê. Xorti ki zaf hewesê nê kay kenê.

[bıvurne] Dewê Vartoy (Zaza)

Varto dı nahiyey u 86 dewi este. Namey nahiyan Uskura Pila (Tırki: Çaylar) a bine ki Kêranlığ (Tırki: Omcalı).

  1. Uskura Pila

[bıvurne] Çime



Qezeyê Zazayan Qezeyê Zazayan

Alduş • Aşqele • Azarpêrte • Bısmıl • Bongılan (Solxan) • Bucaq • Cimine • Çat • Çemısgezege • Çermug • Çüngüş • Darê Hêni • Eğil • Erğeni • Gêğiye • Hazro • Hêni • Kangal • Kemax • Kovancılar • Licê • Maden • Mamekiye • Mazgerd • Mercan • Mêrun • Mutki • Nazmiya (Qızılkilise) • Pali • Pêrtage • Pılemoriye • Piran • Pulur/Vacuğe • Qarliova • Qeze (Karakoçan) • Qulp • Sarız • Sason • Sêwrege (Soyregı) • Tekman • Têrcan • Ulaş • Xınıs • Xozat • Varto • Zera


zıwananê binan de