ޗިސްމޭ
ވިކިޕީޑިއާ އިން
ޗިސްމޭ | |
---|---|
1: Head of pancreas 2: Uncinate process of pancreas 3: Pancreatic notch 4: Body of pancreas 5: Anterior surface of pancreas 6: Inferior surface of pancreas 7: Superior margin of pancreas 8: Anterior margin of pancreas 9: Inferior margin of pancreas 10: Omental tuber 11: Tail of pancreas 12: Duodenum |
|
Gray's | subject #251 1199 |
Artery | Inferior pancreaticoduodenal artery, Superior pancreaticoduodenal artery |
Vein | Pancreaticoduodenal veins |
Nerve | Pancreatic plexus, celiac ganglia, vagus[1] |
Precursor | pancreatic buds |
MeSH | Pancreas |
Dorlands/Elsevier | p_02/ |
ޗިސްމޭ އަކީ ޕެންކްރިއާސް އެވެ.ޗިސްމޭ ނުވަތަ (އިނގިރޭސި ބަހުން: Pancreas) އަކީ ހަޖަމުކުރާ ނިޒާމްގައި ހިމެނޭ ގުނަވަނެކެވެ. އަދި އެންޑަކްރިން ނިޒާމް ގައި ހިމެނޭ ގްލޭންޑް އެއް ވެސް މެއެވެ. ޗިސްމޭ އަކީ އެކްސަކްރިން އަދި އެންޑަކްރިން ގްލޭންޑް އެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވޭ ގުނަވަނެކެވެ. އެކްސަކްރިން ގްލޭންޑެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވެނީ ހަޖަމުކުރާ އެންޒައިމްތައް ހިމެނޭ ޗިސްމޭ ޖޫސް އުފައްދައި ދޫކުރާތީއެވެ. އެންޑަކްރިން ގްލޭންޑެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވެނީ ތަފާތު ހޯރމޯންތައް އުފައްދައި ދޫކުރާތީ އެވެ.
ފިހުރިސްތު |
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] އެނަޓަމީ
އިންސާނާގެ ޗިސްމޭގެ ދިގުމިނަކީ 10-6 އިންޗި އެވެ. ޗިސްމޭ އޮންނަނީ މައިދާ ގެ ތިރިން ކުޑަ ގޮހޮރުގެ ފުރަތަމަ ބައި ޑުއަޑީނަމްގެ ފެށޭތަނުގައި ސީ އަކުރުގެ ބައްޓަމަށް އިންނަ ބަޔަށް ޗިސްމޭ ގެ ބޯކޮޅު ވަދެފައި އިންނަ ކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ. ޗިސްމޭ ގައި މައިގަނޑު 3 ބައެއް ވެއެވެ. އެއީ
- ޗިސްމޭގެ ބޯ: މިބައި އިންނަނީ ކުރިން ބުނިހެން ޑުއަޑީނަމް ގެ ތެރެއަށް ވަދެ ފައްތަރުވެފައެވެ.
- ޗިސްމޭގެ ޖިސްމު: މައިބަދައިގެ އުނަގަނޑަށްވުރެ މަތިން ހިމެނޭ ކަށިތަކުގެ ދެވަނަ ކަށިކޮޅާއި އެއް ހަމައެއްހަމައެއްގައި މިބައި އޮވެއެވެ.
- ޗިސްމޭގެ ނިގޫ: ނިގޫ އިންނަނީ ހަށިގަނޑޫ ހުރަސްކޮށް ކަނާތުން ވާތަށް ހުންކޮށިއާއި ދިމާލަށް ގޮސްފައެވެ.
ޗިސްމޭގެ ތެރޭގައިވާ ޕެންކްރިއެޓިކް ޑަކްޓް ހުޅުވިފައިވަނީ ޑުއަޑީނަމްގެ ތެރެއަށެވެ. ކޮމަން ބައިލް ޑަކްޓް ޕެންކްރިއެޓިކް ޑަކްޓް އާއި ގުޅިފައިވަނީ ޕެންކްރިއެޓިކް ޑަކްޓް ޑުއަޑީނަމް އާއި ގުޅުމުގެ ކުރިންނެވެ. ނުވަތަ މިދެޑަކްޓް ގުޅިގެން އުފެދިފައިވާ ޑަކްޓަކުންނެވެ. އެތަނަށް ކިޔަނީ އެމްޕިއުލާ އޮފް ވަޓަރ އެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] އާޓަރީ އަދި ވެއިންތައް
ޗިސްމޭ އަށް ލޭ ފޯރުކޮށްދެނީ ޕެންކްރިއެޓިކޯޑުއަޑީނަލް އާޓަރީ ތަކާއި، އަދި ސްޕްލެނިކް އާޓަރީ އިންނެވެ.
- ސްޕްލެނިކް އާޓަރީ: ޗިސްމޭގެ ކަރު، ޖިސްމު އަދި ނިގުލަށް ލޭ ފޯރުކޮށްދެއެވެ.
- ސްޕީރިއޯ މިސެންޓިރިކް އާޓަރީ: މި ލޭ ހޮޅިން އިންފީރިއޯ ޕެންކްރިއެޓިކޯޑުއަޑީނަލް އާޓަރީ އުފެދިގެން ދެއެވެ.
- ގެސްޓްރޯޑުއަޑީނަލް އާޓަރީ: މި ލޭ ހޮޅިން ސްޕީރިއޯ ޕެންކްރިއެޓިކޯޑުއަޑީނަލް އާޓަރީ އުފެދިގެން ދެއެވެ.
ހިތާއި ދިމާލަށް ޗިސްމޭ އިން ލޭ ގެންދަނީ ޕެންކްރިއެޓިކޯޑުއަޑީނަލް ވެއިން ތަކުގެ އެހީގައެވެ. މިބުނި ވެއިންތައް ހުސްވަނީ ޕޯޓަލް ވެއިން އަށެވެ. ޕޯޓަލް ވެއިން އޭ ކިޔާ ލޭހޮޅި އުފެދިގެން އަންނަނީ ސްޕީރިއޯ މިސެންޓިރިކް ވެއިން އަދި ސްޕްލެނިކް ވެއިން ގުޅިގެންނެވެ. މަދުބައެއްގެ ގާތްގަނޑަކަށް 40 އިންސައްތަ މިޙުންގެ ޕޯޓަލް ވެއިން އުފެދުމަށް އިންފީރިއޯ މިސެންޓިރިކް ވެއިން ވެސް ގުޅިފައި އިދެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ނާރުތައް
ޗިސްމޭގެ ހަރަކާތްތައް ކޮންޓްރޯލް ކުރަނީ ސިލިއެކް ނާރު ފުނިއިން އުފެދިފައިވާ ޕެންކްރިއެޓިކް ނާރު ފުނި ގެ އެހީގައެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ވަޒީފާ
ފުރިހަމަ ސްޓެއިން އެއް ކޮށްގެން މައިކްރޮސްކޯޕުން ބެލުމުން ދެވައްތަރެއްގެ ޓިޝޫ ޗިސްމޭ އިން ފެންނާނެއެވެ. އެއީ
- އެންޑަކްރިން ޗިސްމޭ: ލޭގެ ހަކުރުގެ މިންވަރު ކޮންޓްރޯލްކުރާ ހޯރމޯން ދޫކުރެއެވެ.
- އެކްސަކްރިން ޗިސްމޭ: ހަޖަމު ކުރުމަށް އެހީވެދޭ އެންޒައިމް ތައް ދޫކުރެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] އެންޑަކްރިން ވަޒީފާ
ޗިސްމޭގައި ހިމެނޭ އައިލެޓް އޮފް ލެންގަހެންސް ގައި ތަފާތު 4 ވައްތަރެއްގެ ސެލްތައް ހުރެއެވެ. ކޮންމެ ސެލް އަކަށް ޚާއްޞަ ސްޓެއިން އެއްގެ އެހީގައި ނޫނީ އެއް ސެލް އަނެއް ސެލް އާއި ވަކިކުރަން އުދަގޫ ވެއެވެ. މިގޮތުން ހިމެނޭ 4 ވައްތަރުގެ ސެލް ތިރީގައި މިވަނީ އެވެ.
- ބީޓާ ސެލްތައް: 80-50 އިންސައްތަ، އިންސޫލިން ދޫކުރެއެވެ. އަދި އަމައިލިން ބޭރު ކުރެއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ލޭގެ ހަކުރުގެ މިންވަރު ދަށްކުރުވައެވެ.
- އަލްފާ ސެލްތައް: 20-15 އިންސައްތަ، ގްލޫކަގޮން ދޫކުރެއެވެ. ލޭގެ ހަކުރުގެ މިންވަރު މަތިކުރުވައެވެ.
- ޑެލްޓާ ސެލްތައް: 10-3 އިންސައްތަ، ސޯމަޓަސްޓެޓިން ދޫކުރެއެވެ. ޗިސްމޭގެ އެންޑަކްރިން ވަޒީފާ އަށް ހުރަސް އަޅައެވެ.
- ޕީޕީ ސެލްތައް: 1 އިންސައްތަ، ޕެންކްރިއެޓިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް ދޫކުރެއެވެ. ޗިސްމޭގެ އެކްސަކްރިން ވަޒީފާ އަށް ހުރަސް އަޅައެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] އެކްސަކްރިން ވަޒީފާ
ޗިސްމޭ ގައި އެކްސަކްރިން ވަޒީފާ އަދާކުރާ ދެވައްތަރެއްގެ ސެލް ހުރެއެވެ.
- ސެންޓްރޯއެސިނަރ ސެލް: ބައިކާބޮނޭޓް ދޫކުރެއެވެ.
- ބޭސަފިލިކް ސެލް: ހަޖަމު ކުރުމަށް އެހީވެދޭ އެންޒައިމްތައް ބޭރު ކުރެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ ޕެންކްރިއެޓިކް އަމައިލޭސް، ޕެންކްރިއެޓިކް ލިޕޭސް، ޓްރައިޕްސިނަޖަން، ކީމޯޓްރައިޕްސިނަޖަން، ފަދަ އެންޒައިމްތައް ހިމެނެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ދޫކުރާ ހޯރމޯންތައް
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] އިންސޫލިން
- މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: އިންސޫލިން
އިންސޫލިން ނުވަތަ (އިނގިރޭސި ބަހުން: Insulin) އަކީ ޗިސްމޭ ގައި ހުންނަ ބީޓާ އައިލެޓް ސެލް(β islet cell) ތަކުން އުފައްދައި ދޫކުރާ، ކާބޯހައިޑްރޭޓް މެޓަބޮލިޒަމް ކޮންޓްރޯލްކުރާ އެނަބޮލިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް ހޯރމޯން އެކެވެ. މީގެ އިތުރުން ފެޓް މެޓަބޮލިޒަމް ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގައިވެސް އިންސޫލިން ބައިވެރި ވެއެވެ. ފުރަމޭގައި ގުލްކޯޒް ރައްކާކޮށް ބޭރުކުރުމުގެ މަސައްކަތަށް ބަދަލު ގެނުވުމުގައި ވެސް މިހޯރމޯން ބައިވެރި ވެއެވެ. އޮނިގަނޑުގައި 51 އަމިނޯ އެސިޑް އެކުލެވޭ އިންސޫލިންގެ މޮލިކިއުލަރ ބަރުދަން ގައި 5808 ޑެލްޓޯން ހުރެއެވެ.
ހަކުރު ބަލީގެ ބައެއް ވައްތަރުތަކަށް ފަރުވާކުރުމަށް އިންސޫލިން ބޭނުންކުރެއެވެ. މިފަދަ މީހުންނަށް އިންސޫލިން އެމީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި ނުހުންނާތީ އަބަދުވެސް ފަރުބާގެ ގޮތުގައި އިންޖެކްޝަންގެ ސިފައިގައި އިންސޫލިން ނަގަން ޖެހެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ގްލޫކަގޮން
- މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: ގްލޫކަގޮން
ގްލޫކަގޮން ނުވަތަ (އިނގިރޭސި ބަހުން: Glucagon) އަކީ ޗިސްމޭ ގެ އަލްފާ އައިލެޓް ސެލް(α islet cell) ތަކުން އުފައްދައި ދޫކޮށް ކާބޯހައިޑްރޭޓް މެޓަބޮލިޒަމް ގައި ޝާމިލްވާ ވަރަށް މުހިއްމު ހޯރމޯން އެކެވެ. ޗިސްމޭ އިން ގްލޫކަގޮން ދޫކުރަން ފަށަނީ ލޭގައި ގުލްކޯޒްގެ މިންވަރު ދަށްވުމުންނެވެ. އަދި ގްލޫކަގޮން ދޫކުރަން ފެށުމުން ފުރަމޭ ގައި ހުންނަ ގްލައިކަޖަން(Glycogen) ގުލްކޯޒް އަށް ބަދަލުވުން މެދުވެރި ކުރުވައެވެ. އަދި މިގޮތުން ބަދަލުކުރެވުނު ގުލްކޯޒް ލޭގެ ތެރެއަށް ފޮނުވާލައެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ސޯމަޓަސްޓެޓިން
- މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: ސޯމަޓަސްޓެޓިން
ސޯމަޓަސްޓެޓިން ނުވަތަ (އިނގިރޭސި ބަހުން: Somatostatin) އަކީ ސިކުނޑިގެ ތެރޭގައިވާ ހައިޕޯތަލަމަސް ގައި އިންނަ ޕެރިވެންޓްރިކިއުލާ ނިއުކްލިއަސް(Periventricular nucleus) ، މައިދާ، ޗިސްމޭ، ފަދަ ގުނަވަންތަކުން އުފައްދައި ދޫކުރާ ޕެޕްޓައިޑް ހޯރމޯން އެކެވެ.މައިދާގައި މިހޯރމޯން ދޫކުރަނީ ޑެލްޓާ ސެލް(D Cell) ތަކުންނެވެ. ޗިސްމޭ ގައި މިހޯރމޯން ދޫކުރަނީ ޑެލްޓާ އައިލެޓް ސެލް(δ islet cell) ތަކުންނެވެ.
މިހޯރމޯންގެ ހަރަކާތްތެރި ދެވައްތަރެއް ވެއެވެ. އެއީ 14 އަމިނޯ އެސިޑް އެކުލެވޭ ވައްތަރަކާއި، އަދި 28 އަމިނޯ އެސިޑް އެކުލެވޭ ވައްތަރެކެވެ. މިހޯރމޯން އަށް ކިޔައުޅޭ އެހެން ނަންތަކުގެ ތެރޭގައި ގްރޯޘް ހޯރމޯން އިންހިބިޓިންގ ހޯރމޯން(GHIH) ،ސޯމަޓަޓްރޮޕިން ރިލީސް އިންހިބިޓިންގ ހޯރމޯން(SRIF) ފަދަ ނަންތައް ހިމެނެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ޕެންކްރިއެޓިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް
- މި މައުޟޫޢާ ގުޅޭ ޚާއްޞަ މަޒުމޫނު: ޕެންކްރިއެޓިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް
ޕެންކްރިއެޓިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް ނުވަތަ (އިނގިރޭސި ބަހުން: Pancreatic polypeptide) އަކީ ޗިސްމޭ ގައި ހުންނަ ޕެންކްރިއެކްޓިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް ސެލް(Pancreatic polypeptide) ތަކުން އުފައްދައި ދޫކުރާ، ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް އެކެވެ. އާއްމު ގޮތެއްގައި ޕެންކްރިއެޓިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް ދޫކުރަނީ ޗިސްމޭ ބޮލުންނެވެ. އޮނިގަނޑުގައި 36 އަމިނޯ އެސިޑް އެކުލެވޭ ޕެންކްރިއެޓިކް ޕޮލިޕެޕްޓައިޑް ގެ މޮލިކިއުލަރ ބަރުދަނުގައި 4200 ޑެލްޓޯން ހުރެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ބަލިތައް
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ހަކުރު ބަލި
ހަކުރު ބައްޔަކީ ޗިސްމޭގެ ބީޓާ ސެލްތަކުން އެކަށޭނަ ވަރަށް އިންސޫލިން އުފައްދައި ނުދިނުމުން މެދުވެރިވާ ބައްޔެކެވެ. މިބަލި ޖެހުމުން ލޭގައި ހަކުރުގެ މިންވަރު މަތިވެގެން ދެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] އާދައިގެ ޗިސްމޭ ޓިއުމަރު
އެހެން ގުނަވަންތަކޭ އެއްފަދައިން އާދައިގެ ޓިއުމަރު ޗިސްމޭ ގައި ވެސް އުފެދި ބޮޑުވެއެވެ. އާދައިގެ ޓިއުމަރު ނެގުމަށްފަހު އަލުން ނުއުފެދޭނެއެވެ. އަދި މިވައްތަރުގެ ޓިއުމަރު އެހެން ޓިޝޫތަކަށް ނުފެތުރޭނެއެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ޗިސްމޭގެ ކެންސަރު
ޗިސްމޭގެ ކެންސަރު މާނައަކީ ޗިސްމޭގައި މެލިގްނަންޓް ޓިއުމަރެއް އަށަގަތުމެވެ. ތަފާތު ވައްތަރު ތަކުގެ ޗިސްމޭގެ ކެންސަރު ހުރެއެވެ.
- ސެންޓްރޯ އެސިނަރ ސެލްތަކުގެ ޓިއުމަރުތައް
- ޗިސްމޭގެ އެޑިނޯކާސިނޯމާ
ޕެންކްރިއެޓިކް އެންޑަކްރިން ޓިއުމަރުތައް: މީގެ ވައްތަރުތައް ތިރީގައި މިވަނީ އެވެ.
- ގެސްޓްރިނޯމާ: ގެސްޓްރިން އުފެއްދުން އިތުރުކޮށްދީ، ޒޮލިންގާރ އެލިސަން ސިންޑްރޯމް ކިޔާ ބައްޔެއް ޖައްސައެވެ.
- އިންސޫލިނޯމާ: އާދަޔާ ޚިލާފަށް އިންސޫލިން އުފެއްދުން އިތުރު ކުރުވައެވެ.
- ގްލޫކޮގަނޯމާ: އާދަޔާ ޚިލާފަށް ގްލޫކަގޮން އުފެއްދުން އިތުރު ކުރުވައެވެ.
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ޗިސްމޭ ދުޅަވުން
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ސިސްޓިކް ފައިބްރޯސިސް
[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ] ތާރީޚް
ޗިސްމޭ ފުރަތަމަ ހޯދާފައިވަނީ ގްރީކްގެ ޖައްރާހެއް ކަމަށްވާ ހީރޮފިލަސް އީސާގެ ފާނުގެ 280 އަހަރު ކުރިންނެވެ. އިގިރޭސި ބަހުން ކިޔާ ޕެންކްރިއާސް މިނަން ދެއްވީ ވެސް ގްރީކްގެ އެނަޓަމިސްޓް އެވެ. އެއީ ރުފޯސް އެވެ.