Cadelbôsch ed Sôver
From Wikipedia
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Cadelbôsch ed Sôver l’è un cmûn in pruvîncia ed Rèz cun quêṣi deṣméla abitânt (al 2007). As câta a 8 chilômeter da Rèz insèma a la statêla 63 vêrs Mantva.
Contents |
[edit] Al j-urégin
La stôria dal Tragatèin
Piò ed quâter-méla ân fà la zôna dla bâsa arsâna l’êra in grânda pêrta quacêda dal padólli e dòunca salvâdegh. Grâsia a i depôsit purtèe a la bâsa dai fióm e dai turèint al padólli a tachén ad arculêr mò a duvrà pasêr dimóndi ân prèma che l’ óm al pôsa mèter só cà in ch'la tèra. La préma preşèinsa ed l'óm ind la zôna ed Cadelbôsch l'é testimunièda da 'na teramêra ed l'etèe dal brónz (XVII - XII sècolo a. C. ) catêda ind al 1890 al Tragatèin, i schêv ân purtèr incòra a la lûs, tr' al j-êtri côsi, di bagàj ed teracôta e 'd crêta, 'na cà in séma al gòci ch' la ‘s é desfâta a cuntât cun l'âria. 'Na pêrt di rêst catèe j-în tgnû da cât int al muşèo ed Piasèinsa. L'època Rumâna an à mìa lasèe particulêri testimuniânsi dal só pasâg ed i pusébil rêst j-în ed sicûr suplî sòta a di mōc ed depôsit ed ripôrt. Cun al crôl ed l'impēr Rumân, int al 476 d C circa, al campâgni j-în stêdi bandunêdi e i fióm e i canèe, mìa pió tgnû a drèe, a j-ân ròt j-êrşen e a j-ân mandèe sót àcva ógni côşa da la via Emélia fîn al Po'. L'é stèe alôra che int la zôna ed Cadelbôsch a's în mési insèm al grandiôsi distèisi buschîvi (trêdi zó in môd precîs mél ân pió têrdi) che j-ân dèe al nóm al Comûn. Int l' època ed l'invasiòun longobêrda (VII-VIII sec. d. C .) dal céchi comunitèe a's êren fermêdi tr'al fési buscâj e îven cumincèe a lavurêr la tèra. Ûn di prém cèinter l’è gnû só pròpria al Tragatèin, béle ocupèe a l'etèe dal brònz, fôrsi perché la zôna l’êra dmèj difèisa dal j-acvi. Al sît ocupèe l’è cgnusû cun al nòm casamèint Ruvariolo in un documèint ed l'ân 853 e al nòm Ruvariolo (al deşvîn dal tudèsch Rohr) al stà, jostapûnt, a spieghêr un pôst pantanôş pîn ed valsâna e câni sistemèe atâch al casamèint. Dôp l'invasiòun ed j-Ōngher ind i ân 899 e chi gnû dôp, dintôrna al casamèint l’è stèe tirèe sō un castèl. Bèle, al gh’êra int al 1054, al castèl ed Ruarôl (Ruarolo) l’êra dal famèj fevdêli pó l’é pasèe, int al 1219 o pôc dôp, al la sotomisiòun dal cunvèint ed Sân Svân Evangelèsta ed Pèrma. La só véta l’è stêda, a tóti al manêri cûrta, e int al 1305 a gh’armagnîven sôl i rèst del mûri e del cistêrni. I frèe Benedetèin, ind al pôst dal castèl, a j-ân tirèe só ‘na grancia, osèja ‘n’ aşiènda agrécola cmandêda da ‘na côrt principêla. Stà côrt la srà arfâta e cambiêda da còla dal dé d’incô int al peréiod 1586-1619. Vêrs la metèe dal XV sècol davânti a la côrt lé stèe fât pasêr al Cróstel, al cunvèint ed San Svân, per andêr da ‘na rîva a cl’êtra, l’à més insèm un traghèt apôst béle cnusû alôra cme al "Tragetìn" int al 1517. Al parôli Tragatèin e Ruarôl srân druvêdi a piēt int al côrs dal XVI sécol a sgnêr l’istès sît, pó Tragatèin al vinsrà. Al d' ed dèinter dal castèl ed Ruarôl a gh' êra la cêsa ed S.Svân, cgnusûda fîn dal 1095, c'la dvintrà proprietèe dal cunvèint ed S.Svân int al 1219. Scampêda al castél, l'êra incòra in funsiòun ind la secònda metèe dal XIV sécol mó dôp la srà cambiêda da l'uratôri ed S Mâver tirèe só al d'ed dèinter ed dla côrt. Fôra dal castél l'êra gnû só atâch al Mél, 'na secònda cêsa intitulêda a S Faustèin, arcurdêda cme proprietèe dal cunvèint ed Canósa int al 1116, e dla quêla as perdrâ in sègvit al sègn. Dôp l'invasiòun di j-Ōngher ânche Vicozoaro, 'na burghêda mèsa atâch al Tragatèin, al 's cambierà in furtèsa. Al castèl, sgnèe in un documèint del 1025, l'êra ed divêrs personâg, ciaschedûn cun 'na pêrt pió o mêno sustgnûda. (Gherârdo dal Bôsch agh n' îva ad esèimpi un otêv). Ind al côrs di sécol XII - XIII al cunvèint ed S Prôsper ed Rèz, pr'avèirel cumprèe o da 'na dunasiòun, al dvintrà al pió grand properietâri dal castèl. Int al 1320 as fà sègn a la necessitèe de şlarghêr ed dû mêter i fusòun per 'na pió grânda sicurèsa ed qui che gh' ân dà stêr insèma a la tòr. Tachêda al castèl (butèe zó ind al XIV sècol) a gh'êra la cêsa ed S. Celestèin, numinêda int al 1025 cme 'na comûna capèla. Tra la fîn del XIV e l'inèsi del XV sècol, la gînta l'à bandunèe Vicozoaro e la s'é spustêda a circa dû chilômeter a matèina in dōve l'à tirèe só, ind la pusisiòun dal dé d'incô, 'na nôva cêsa ed S. Celestèin.
[edit] Da Vico Zoario a Cadelbôsch
L’urégin dla zôna cumunêla dal dé d’incô l’as arpôrta al 900-950 circa, perèiod in dōve a nasîva al bôregh ciamèe Vico Zoario, dal latèin Vicus ch’al vôl dîr vilâg e Zearius da zea ch’al vôl dîr spelta (in dialèt fariōl), êrba alôra dimòndi comûna ind la zôna. Al pió antîgh documèint in dōve as arcôrda dal bôregh a risûlta éser al rôgit dal 6 Avrîl dal 1032 in dō as documèinta la dunasiòun del Castèl ed Vico Zoario. Int al 1215 risûlta padròun dal Castèl e dla grand pêrt dal trèin arèint, Gherardo del Bosco, dal só nòm deşvîn ( cûnta la legénda), al nóm dal dé d'incô ed Cadelbôsch. Vêrs al 1219 i trèin in dō j-êren padròun i Benedetèin ed Canòssa (Boschetto e Roarolo) a pasén in properietèe di frée Benedetèin dal cunvèint ed S.Svân ed Pèrma. Chilôr cminsipìen un grand lavôr ed bunéfica del tréin e ân dèe véta al mzadréj ed Roarolo e dal Boschetto. La mzadréia dal Boschetto l'êra mésa tr'al teriângol cuntgnû da la strêda ch' la pôrta a Runsês, da la pruvinciêla fîn al pûnt nôv dal Cróstel, cun al só cèinter ind l'antîga Ustaréia-Albêregh ciamêda Begarola, in ségvit ed properietèe dal Marchèis Gherardini. Ed frûnt al véc magaşèin dal Cunsôrsi Agrâri, c'lé stèe trèe zò, a gh'é, ânca adès, un antîgh fabrichêt ch'al pécia ind l'ôc pr' i sô trî êrch. An 's gnós mìa al fîn e al perché l'é stèe fât, fôrsi l'êra la préma canônica dla cêsa o 'na quêlch centrêla ed 'n ôrden religiôş che ind al véci chêrti al gnîva ciamèe Le Delizie, nóm incòra adès arcurdèe dai nóster véc, per quânt an ‘s în cgnòsa mìa al fundamèint. Dèinter, ind l’intrêda, as câta ‘na pitûra a frèsch intachêda, epór interesânt, ôvra ‘d un pitôr del Quâtersèint, in dō ghé piturèe quâter sânt; fra lôr al dmèj tgnû l’è còl ch' l’arvîşa a un Pêpa, S. Celestèin I, al prutetôr dal cêsi ed Cadelbôsch.
[edit] Int al Rinasimèint
Vêrs la fîn del XIV sec., tr’al 1350 e al 1400, al nóm ed Vicozoaro al sparés dal véci chêrti e al vîn cambièe da còl ed “Domus de Bosco (Cà del Bosco)” ânch pr' al spustamèint dla gînta pió a matèina (in dō al dé d'incô a ghé al cèinter ed Cadelbôsch ed Sôver). Ché l'é stêda tirêda só la césa intitulêda, cme béle préma còla ed Vicozoario, a S. Celestèin. Al fabrichêt al srà dal tót arfât int al peréiod 1755-64. Int al 1515 a gnîva pó tirêda só, pr' ôvra dal Príncip Èrcole d'Este signôr ed S. Martèin in Ré, la Césa a Cadelbôsch ed Sóta, cun la divisiòun ed Cadelbôsch ed Sôver da tóta la gînta dla bâsa. Al Rinasimèint l'é stèe un peréiod ed grând spiandôr e ‘d grândi batàlij. Cadelbôsch, cme tót l' arşân l'êra alôra tgnû sóta da j-Ést. Cme dét, còst l'é stèe un peréiod ed grândi ôvri. D'intôrna, difâti, al 1570 a vînen invièe impurtânt lavôr idrâvlich ed bunéfica, al fîn de 'n sparpagnêr mìa al j-acvi di turèint che da j-Apenèin gnîven zó e bagnêven la padusa (al vâli ed Nuvalêra e Guastâla). Al teriângol fât a l’albaşèin ed Cadelbôsch ed Sót e dla Sèida dal Cróstel e dal Canalâs l’armagnîva , però, quacèe dal j-acvi e dòunca, per avrîr ‘na vìa ânca a sté acvi, as è fât lòunga la vìa “Bresciana” – l’êra la strêda vécia préma dla Strêda Statêla 63 - al schêv che l’à ciapèe al nóm dla vìa, purtànd acsé al j-acv fîn a la Pramsâna, da pôch tirêda só paralēla al Po. La grânda pèsta del 1630, còla ch’la impî al pagîni di Promessi Sposi dal Manzòun, la ciâpa ânca Cadelbôsch; în môrti 60 persòuni. Per dmandêr la Grâsia Celésta a's é més zó, atâch a la cêşa ed S.Celestèin, i fundamèint ed l' Oratôri ciamèe da la gînta al Cesulèin , dedichèe a la Beâta Vêrgin dla Gêra e a i S.S. Sebastiân e Rôch. L’è stèe trèe zó int al 1940 per fêr pôst al nôv imbòch ed Via Mons. Sacân. L’è còst al sécolo in dō, per un peréiod mìa precisèe, Cadelbôsch l’è stêda al pôst e la cà ‘d un Capitân (l’êra cme un Maresciêl di Carabinêr da dé d’incô) che al gh’îva sót ed ló l’Èrşen, Cadelbôsch ed Sòt, la Sèida, Sès, Mancasêl e S.Prôsper. Cadelbôsch as pôl fêres grând per óna dal prémi scôli campagnôli fâti mìa a benefési di réch, di nôbil o dal clâs pió fortunêdi mó di pió pôver. Fundêda int al 1679 cme Scôla Péja da don Pelegrèin Da Oglio, pâroch ed Cadelbôsch ed Sôver, l’à dèe alôg in magiurânsa a i ragasô dal clâs mêno benestânt ch'agh gnîva insgnée al prémi cgnusèinsi dal calcôl, ed luchêla e 'd gramâtica. Per incuragêr la frequèinsa don Pelegrèin al dêva a i pió bişognôs 'na quêlch munèida cgnusûda da la gînta cme ferlèin. Al vacânsi estîvi, fât curiôş, an gnîven mìa fâti a benefési di sculêr mó per fêr arpunsêr al mèister. La Scôla Péja, dvintêda dôp Seminâri Celestiân, la cuntinvèe la só ativitèe ânca ind i sécol dôp e la srà sarêda dal tót ind al 1961.
[edit] Vêrs l’unitèe d’Itâlia
L’è ind al mèz dal 1700 che as méten zó i fundamèint dla nôva Cêsa dal Cèinter (còla dal dé d’incô) nêda int al 1769. La cêsa vécia, cumprèis al campanîl, l’è stêda pó mésa dèinter a còla nôva dimòndi pió lòunga e pió lêrga. A la fîn dal 1700, cun lèg 19 Messidoro ân VI dla Repòblica Francèisa a gnîva fât al distrét ed Gualtêr ch’al gh’ îva la gînta ed Gualtêr, Pēve Salşêr, S.Vitôria e Cadelbôsch. Int al 1810 in conseguèinsa d’j-ôrden napoleônich che urdnêven l'ôbligh ed fêr i simitèri luntân da la burghêda, l’è gnû só a mezanôt ed la Cêsa dal Cèinter al simitèri ciamèe ed S. Fransèsch. Tr’al 1800 e al 1830 ‘na sfîlza ed disâster as botén insèma a la zôna cadelboschèis, tra còsti al pió dulôrosi j-în: na pideméia ed tifo, un taramôt dimòndi fôrt e ‘n’ inundasiòun dimòndi grôsa. L’é còst ânca al peréiod in dō la gînta la cumîncia arblêres al preputèint gvêren duchêl fîn a rivêr a la costitusiòun del Gvêren pruvisôri ed Rèz del 1848, nèe a sègvit dla fûga del Dòca, Fransèsc IV spavintèe dal nutèsie dla rivolusiòun ed Vièna e dal 5 giurnêdi ed Milân. Tra i vuluntâri êren preşèint ânca sèt cunsitadèin ed Sèida, dl’ Èrşen, e ’d Cadelbôsch. Int al 1859 as cumbât la grând batâlia ed Solferèin e S. Martèin e al 19 d ‘agóst, la gînta ed Cadelbôsch l’à picèe al mân a Giuseppe Garibaldi ch’al pasêva d’ ed lé. Al 4/12/1859 per decrêt dal Guvernadôr Farini, a vîn més insèm al Comûn ed Cadelbôsch ed Sôver ind la giurişdisiòun dal dé d’incô. Int al nôv comûn ed Cadelbôsch a vînen tôti só £ 203.57 per la sottoscriòun Pro spedisiòun ed Garibaldi in Sicélia . In di desân dal 1860/70 al prém Sendéch Terrachini Enrico, al mèt in pèe al pòblichi scôli elementêri, maschîli e femminîli, ind al quâter frasiòun dal Comûn. Int al 1876 a vîn mésa insèm ‘na regulêra cundòta médica dal Comune. Int al 1889 a nâs la préma Societèe Coperatîva ciamêda: Associazione Operai Braccianti . A l’ j-elesiòun aministratîvi dal 1899 i socialésta ed i radichêl unî conquésten per la préma vôlta al Comûn, fîn alôra amministrèe da i monarchîch-liberêl.
[edit] Dal ‘900 al dé d’incô
A i prém dal 1900 as vîn fundèe a Cadelbôsch la préma Coperatîva ed Cunsòm, a vîn inavgurèe ânca un salòun per spetacôl ciamèe: Teatro Catellani, şlarghèe pó ind al 1953. La préma guêra mundiêla la fa di môrt ânca tra i cadelboschèis, 150 sitadèin dal Comûn a môren, tra quést dō mdaj d'argînt: Luigi Panini e Alpenore Melli. Pr’ arcurdêr i môrt in guéra ind al 1922 a vîn scuacèe in Municépi ‘n târga ed mêlmer cun scrét i sô nóm. A la fîn dal 1920 as tîra só al fabrichêt scolâstich davânt al Municépi. Int al 1925, al 13 Dicèmber a l’Èrşen as tîn clandestinamèin al têrz Cungrès dla Federasiòunn Arşana dal Partî Cumunésta. Tr’ al 1919 e al 1926 a vîn fâta la grânda Bunéfica Pramsâna-Molia ch’l' interésa ânca al comûn ed Cadelbôsch inséma i trèin a matèina dal Cróstel. Int al 1936 a vîn inavgurèe l'ôvra grandiôsa dal Palâs Comunêl ed l' Inz. De Sanctis. Int al 1939 la Bânca Agrécola Comercêla ed Rèz l’arvés al prém spurtél a Cadelbôsch ed Sôver, in sté peréiod as fân i prém impiânt ed lûş elétrica. Int al 1940 scòpia la secònda guéra mundiêla. J-ân tr’ al 1941 e al 1945 în j-ân dla Resistèinsa e la gînta cadelboschèisa l’è intrevgnûda in môd gajêrd cun bèin 232 óm e 27 dóni. Al dóni cadelboschèisi j-în stêdi ânca còli che ân dèe l’ideja dla famôsa Adunêda Sedisiòsa dl'Otobér 1941, óna dal manifestasiòun pió grândi dla rivôlta al fâsio ch' l’à més insèm, davânti al Municépi, pió ed 1.000 dòni. Finî la guéra ind la sêla dal Municépi l'è stèe numinèe al Comitèe ed Liberasiòun e la Giûnta ch’ l’è nasûda cun Marastòun sendéch, l’è stêda apruvêda dal Perfèt ed Rèz cun al Decrêt dal 12 ed lój 1945. In ricôrd ed tót i Môrt in guéra dal peréiod dla Resistèinsa a vîn inavgurèe al 26 Setémber 1965, int la Piâsa dla Libertèe, al monumèint dedichèe a la Resistèinsa, ôvra impurtânta ed valôr artéstich dal scultôr Marino Mazzacurati. Per unurêr i Môrt in guéra ind al côrs dla lôta per la Liberasiòun, a Cadelbôsch a vînen tirèe sō di pilastrèin ind i divêrs pôst in dōve é gnû di masamèint. La brōta aluviòun dal Po dal 1951 la fa véder la solidarietèe di sitadèin ind i confrûnt dla gînta dla bâsa arşana. Int al 1958 a vîn inavgurèe l'esîlo comunêl a Cadelôsch intitulèe a i Môrt dla Liberasiòun. Al 1959 l’é l'ân dl' inavgurasiòun dla Bibliotêca Comunêla ind la sêla Rotonda dal Municépi. Int al 1961, a l’ Èrşen, a vîn inavgurèe al ricôver pr’ j-ansiân e inâbil ciamèe Casa della Carità.
[edit] La Cêsa ed S. Celestèin
La gh’à ‘n elegânt facêda in stîl têrd sesèint e un intêren a tréi navêdi cun al sofét a vôlta e sînch altêr. I quêder di trî altêr laterêl j-în stêe piturèe da Lorèins Franchi (1565-1632) e arfân al figûri ed S. Âna, la Madòna dal Rusâri e la B.V. ed Lorêto; isèma al quêrt altêr laterêl, intitulèe a la Madòna dla Véta, gh’ è ‘na pitûra a frèsch dal XVI sècol c’ l’é stêda in di sècol pasèe elemèint ed divusiòun e ‘d ufêrti vutîvi. D‘impurtânt valōr artéstich în ânca: al côro ed lêgn dl'âbsida, intajèe e cun dû ōrden ed bânc, dal secolo XVII, l'ôrghen dal setesèint dal famōş Traeri més int al côro ed mansèina e l'antîgh Altêr Magiōr, in lègn intajèe ed per intêr indurèe dal XVII sécol. Int la sagrestèia l’è tgnû da cât un altêr cun ‘na figûra sâcra in lègn dal sècol XVI, ch’al deşvîn da l'uratôri dla Côrte del Tragatèin; int al mûr desôver ‘na pitûra a frèsch dal rinascimèint bèin fâta l’arfà la figûra ed Michēl, S. Luséia e S. Andrèja. A tâch a la cêsa ed S. Celestèin a gh’êra l’uratôri tirèe só int al 1632, per schivşêr j-efèt dla pèsta che gh’êra alōra. L’é stèe tirèe zó int al 1940 per fêr al pôst al nôv imbòch dla strêda per Castelnōv ed Sòt.
[edit] La stôria dal frasiòun
A tâc al distrèt ed Ruarôl, sotomés al cunvèint ed S. Svân e al distrèt ed Vicozoaro, sotomés al cunvèint ed S Prôsper, a gh’êra int l’ època medievêl un têrz distrèt ciamèe Côrt Mantvâna, cun ‘na grandèsa ed circa 40.000 biōlchi, al ciapêva grân pêrt la zôna ed l’ Èrşen, Cadelbôsch ed Sòt e dla Sèida. Al fèdev l’é stèe: ind al 1141 di Malaprèisa da Gès, int al 1142 dal comûn ed Rèz, int al 1143 di Da Curès e int al sécol dôp ed nōv dal comûn ed Rèz. Al cèinter aministratîv dal fèdev l’êra int al castèl ed l’Èrşen, sgnèe int al 1141 e trê zò da l'esêrcit dla Cêsa int al 1329.
[edit] Véla Èrşen
Véla Èrşen la ciâpa al nòm da la fôrt arznadura lasêda dal Cróstel dôp al só pasâg sucès in zôna (via Mazzini) tr’al VII e al IX sécol d.C. Via Mazzini l’ è incòra incô sgnêda da un lòungh mó sensébil sêlt (da i 29 mêter i.l.m. dla Rôca as pâsa a i 24 in via Cantòun Mèli) che fân da testimòni ed l'antîgh côrs dal turèint. Al sît ed Véla Èrşen l’é numinêda in un diplôma dal 963 ed Utòun I Imperadōr; al gh’îva al tetól ed Côrt e a gh’êra un castèl di Malprèisa che l’ân vendû int al 1142 al comûn ed Rèz. Còst ocupèe da l’esêrcit ed dla Cêsa, l’é stèe probabilmèin butèe zò perché an ghé armagnés memôria. La césa ed S.Giustèina e S.Sipriân, mèsa in urègin in via Vialêt, l’è sgnêda in véta int al 1149, la srà arfâta a sincsèint mêter ed distânsa tr’ al 1448 e al 1451, lé numinêda tra còli ed S.Prôsper in un documèint dal vèschev Berto. Rifurmêda in manêra grēc-rumân int al 1681 insèm al campanîl e a la canônica dal Retōr Fiurèinsa, só disèign dl’ architèt Pēder Ferèti di Cavasôl e finîda dal priôr Fonso Tedèsch. La cêsa l’é badzêda ai Sânt Giustèina e Siperiân. Al de dèinter a gh’é ‘na stimêda pitûra a frèsch dal 1400 arvişânt la Madòna Dal Cârmine.
[edit] Cadelbôsch ed Sòt
A sèmbra che al vèiri "Cà dal bôsch", che j-ân dèe al nòm al Comûn, a n’ êren mìa a Vicozoaro (incô Cadelbôsch ed Sóver) mó a Cadelbôsch ed Sòt. Mési int i bôsch dla Côrt Mantvâna a l'j-în numinêdi a partîr dal 1141, la "Véla Domorum de Boscho" l' as vèd, cme impurtânsa secònd la lèg, bèin spièghêda in 'na scritûra dal 1267. La cêsa dla SS. Nunsiêda la srà tirêda só int al 1513, Al prîncip Ercole d’Este fevdatâri dla Côrt Mantâna, cun ‘n scritûra dal 1513 fâta int al cunvèint ed S.Prôsper, l’à fundèe un benefési sòt al tetòl dla SS. Nunsiêda per la fabricasiòun dla cêsa ind al sît ed “Cà ed Mèister” Cadelbôsch ed Sòt dal dé d’incô. La costrusiòun dla parôchia ed Cadelbôsch ed Sòt l'é sucèsa al 2 d'avrîl dal 1515. Ind l’istès 1515 l’é avgnûda da divisiòun di parochiân e dla zôna da la porôchia ed S. Clestèin. La cêsa la gh’à incòra l’impalcadûra uriginêla dal sec. XVI, a pêrt pôchi mudéfichi, mèinter in câmbi dl’ antîga canônica, n’é stèe fâta ‘na nôva cun al concōrs dal Comûn e di parochiân.
[edit] Véla Sèida
Al nòm Sèida (Seta) al duvrè deşvgnîr da “Salisetam" (bôsch ed sâleş).Al prémi infurmasiòun che dân nutèsia dal sît as câten ind al 1265 che zibesèn un sègn che ind la zôna a gh'êra un fôs o un câmp ciamèe “La Sèida ed l'Èrşen”, In 'na chêrta dla préma metèe dal XV sec. a gh'êra sgnèe un bôsch ciamèe “ Sèida int la Véla” ed Véla l'Èrşen. Tra i bôsch dla Côrte Mantvana la catarà al sît, int al 1450, ânca la cêsa ed S.Bernardèin ed Véla Sèida. In zôna an gh'êra mìa cêsa o uratôri préma ed còla ed S.Bernardèin c' l'é stêda cunsacrêda int al 1454, la cêsa dòunca l'avû urègin dôp st' època. Difâti, insèma a soquânt scrèt dal 1466, ind l'archévi veschvêl né stèe catèe cunfèirma. La cêsa le dimòndi mudèsta; dènter as pôl amirêr 'na bèla pitûra, ôvra ed valōr figurànt S. Cecèlia. In urégen, la cêsa, l'êra girêda in sèins cuntrâri a còl dal dé d'incô cun la facêda a mezdé e cun al fònd dla navêda ed mèz a l'albasèin. Al fabrichêt dal dé d'incô l' é stèe finî ind la secònda metèe dal XVII sècol; la campâna pió grânda, ciamêda “Bernardèina" in unôr dal sânt prutetôr, l’èe dal 1682.
[edit] La Côrt Mantvâna
La Côrt Mantvâna, dal XV sècol e fîn a la Rivolusiòun francèisa, l’armâgn int al mân di marchèis ed S.Martèin in Ré, râm pió cèch d’ j-Estèins, i marchèis ed S.Martèin in Ré, int al XVI sécolo, j-ân tirèe sō a la Madunèina ed Cadelbôsch ed Sót ‘na véla sgnurîl, da destinêr a cà estîva, cun di fabrichêt destinèe a la racôlta di prodòt che ógni afitvâri l’êra tgnû a dêr (generalmèint un quêrt dal racôlt). La véla l’êra circundêda da di fusòun, pêrch e giardèin mèinter dō stâtvi a grandèsa umâna, mési insèma a la pôrta d'ingrès, salutêven cun la mân avêrta j-ôspit che arivêven. La tradisiòun popolêr la ‘s fêrma insèma al credér che agh sia dal galèrei sòt tèra che partirèn da la cà in vâri diresiòun e ‘d un”pòs raşōr” o "di mél taj", pîn ed lâmi, in dōve ègh gnîven fâti caschêr al persòuni melvésti.
[edit] La nâsita dal Comûn
Al 4 dicèmber dal 1859, cun decrêt dal governadôr Farini, l’é stèe fundèe al comûn ed Cadelbôsch ed Sôver, unènd j-antîgh distrèt ed Ruarôl, Vicozoaro e la pêrt dedsôver dla Côrte Mantvâna. La pêrt dedsòta, de stà côrt, incô l’as pôl arcgnòser cun al zôni ed S.Rôch e S.Bernardèin, ch’êren bèle stèe, da tèimp, tôt al comûn ed Rèz e dèe ai sgnôr ed Guastâla e ai Gunşêga ed Nuvalêra. Al prém sendéch l'é stèe Enrico Terrachini , c' l'é armês in cârica dal 1864 al 1866. Al fabrichêt dal nôv municépi, fât dal' Inzegnēr Raffaele De Sanctis, l'é stèe inavgurèe int al 1936
Albinèa · Bagnôl in Piân · Baîş · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buşâna · Cadelbôsch ed Sôver · Campagnōla · Campeṣen · Canòsa · Carpnèida · Casalgrànd · Caşîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtêr · Guastâla · Ligûnchi · Lusēra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramşèit · Ré Salşêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · San Martèin · Sant’Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân