Katalan

Wikipedia(e)tik

Katalan
Català, valencià 
Ahoskera: NAF: [kataˈlaː]
Non mintzatzen den: Andorra, Espainia, Frantzia eta Italia 
Eskualdea: Andorra, Katalunia, Valentziako Erkidegoa, Balear Uharteak
Guztira hiztunak: 10 milioi baino gehiago; hauetatik 7 hiztun aktiboak
Hizkuntza familia: Erromantzea 
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofiziala: Andorra, Valentziako Erkidegoa (Espainia), Balear Uharteak (Espainia), Katalunia (Espainia), Alger (Italia)
Araugilea: Institut d'Estudis Catalans
Acadèmia Valenciana de la Llengua
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1: ca
ISO 639-2: cat
ISO/FDIS 639-3: — 
Katalana hitz egiten den eremua
Katalana hitz egiten den eremua
 

Katalana edo kataluniera latina etorki duten hizkuntzetariko bat da, 9.500.000 milioi pertsonek hitz egiten dute 4 herrialde ezberdinetan.

Valentziera eta mallorkera dira dialekto nagusiak.

Eduki-taula

[aldatu] Katalanaren geografia

Katalana lau herrialde desberdinetan mintzatzen da:

-Andorra, hizkuntza propioa eta hizkuntza ofizial bakarra delarik.

-Espainia:

1.-Catalunya: hizkuntz propioa eta gaztelerarekin bat koofiziala delarik. Dialekto mota anitz daude herrialde osoaren barruan.

2.-Balear Irlak: hizkuntz propioa eta gaztelerarekin bat koofiziala delarik. Dialekto balearrean mintzatzen da eta aldi berean batasun gabekoa da ere, azpidialekto asko direla-eta.

3.-Valentziar Erkidegoa: hizkuntz propioa da, eta ofizialki eta generikoki "valencià" edo "valentziar" deituriko dialektoa hitz egiten da. Batasun gabeko dialektoa da, herrialde osoan zehar hiru azpidialekto ezberdin aurkitu daitezkeelako.

Beraz, Castelló-n mintzatzen den valentziarra Lleida eta Tarragonako katalanarekin parekotasun handiak ditu. Eremu honetan, valentziarra biztanleriaren %40,1aren ohiko hizkuntza da. Valentziar Erkidego osoan, valentziarra biztanleriaren %25aren ohiko hizkuntza da, gutxi gora behera.

4.-Aragoiko eremu orientala(La Franja): La Litera eta El Matarraña eskualdeek osatutako eremua da, eta bertoko biztanleriaren %90ak baino gehiagok hitz egiten du katalanez. Aragoin, katalana ez da ofiziala. Hala ere, 1990tik onarpen handiagoa jaso du autonomiako legislaziotik.

5.-Murtziako El Carche eskualdea: ofizialtasunik gabe, 500 bat pertsona mintzo dira katalanez.


-Frantzia: Aintzinako Roselló eta Cerdanya eskualdeetan (Ipar Katalunya moduan ezagunak ere), gaur egungo "Pirinées Orientals" departamentuaren zatirik handiena osatzen duten lurraldean. Hemen, katalanak ez du inongo ofizialtasunik eta frantsesaren aurrean atzerapen handia sufritu du. Biztanleria osoaren %3,5aren ohiko hizkuntza baino ez da.

-Italia: Sardeniako Alguer hirian, non biztanleriaren %13,9ak hitz egiten duen.

Eremu linguistiko guzti hau bildu nahi duen denominazio bat "Països Catalans" deituriko izena da; XIX.mendearen amaieran Joan Fuster idazlan ospetsuak sortutakoa, "Nosaltres, els valencians"(Gu, valentziarrak)bere liburuan.

[aldatu] Lexikoa

  • Latinaren etortzea baino lehenagoko hitzak
  • Grekotikako hitzak
  • Arabikoaren hitz-ekarria

[aldatu] Ofizialtasuna duen eskualdetan

Eskualdea Ulertzen dute Hitz egiten badakite
Katalunia 6.502.880 5.698.400
Valentziako Erkidegoa 3.448.368 2.407.951
Balear Uharteak 852.780 706.065
Andorra 62.013 57.395
Alguer 34.525 26.000
GUZTIRA 10.900.566 8.895.811

[aldatu] Ofizialtasun gabeko eskualdetan

Eskualdea Ulertzen dute Hitz egiten badakite
Ipar Katalunia 256.583 145.777
Sartaldeko Zerrenda 50.406 49.398
El Carxe (Murtziako Erkidegoa) Daturik gabe Daturik gabe
Munduko beste eskualdeak Daturik gabe 350.000
GUZTIRA 656.989 545.175

[aldatu] Guztira

Eskualdea Ulertzen dute Hitz egiten badakite
Herri Katalanak 11.207.555 9.090.986
Munduko beste eskualdeak +350.000? 350.000
GUZTIRA 11.557.555 9.440.986

[aldatu] Dialektologia

Artikulu nagusia: Katalanaren dialektoak

Mendebaldeko Dialektoak

  • Ipar-mendebaldeko katalana
    • Ribagorzarra
    • Pallarera
    • Lleidarra
  • Hegoaldeko katalana edo Iparraldeko valentziera
    • Tortosiera
    • Matarrainera
    • Maestrazgoko valentziera
  • Valentziera
    • Planako valentziera
    • Erdialdeko valentziera
    • Hegoaldeko valentziera
    • Mallorkera

Ekialdeko dialektoak

  • Iparraldeko katalana
    • Capcirera
    • Roselloiera
  • Erdiko katalana
    • Salatera
    • Bartzelonatarra
    • Tarragonatarra
    • Xipellarra
  • Balearra
    • Mallorkera
    • Menorkera
    • Eivissera
  • Algerera
Katalunieraren dialektoen mapa

[aldatu] Literatura

Artikulu nagusia: Katalunierazko literatura

Katalunierazko idazleen artean, nabarmentzekoak dira, beste batzuen artean, Ramon Llull, Ausias March eta Salvador Espriu.

[aldatu] Musika

Artikulu nagusia: Katalunierazko musika

Azpimarratzekoak dira Raimon, Joan Manuel Serrat, Maria del Mar Bonet eta Lluis Llach abeslariak.

Taldeen artean, Els Pets eta Sopa de Cabra ezagunenak dira.

[aldatu] Hedabideak

[aldatu] Elkarteak

[aldatu] Ekimenak

1993tik urtero antolatzen dute Correllengua izeneko lasterketa aldarrikatzailea, Korrikaren eredua hartuta.

[aldatu] Ikus, gainera

Wikipedia
Hizkuntza honek bere Wikipedia du.
Bisita ezazu.