Vietnam

Wikipedia(e)tik

Vietnamgo Errepublika Sozialista


Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam

Vietnamgo bandera Vietnamgo armarria
Bandera Armarria
Goiburu nazionala: Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
( Independentzia, Askatasuna, Alaitasuna )
Ereserkia: Tiến Quân Ca
Vietnamren kokapena
Hiriburua Hanoi
21°2′N 105°51′E
Hiri handiena Ho Chi Minh Hiria (lehen Saigon)
Hizkuntza ofiziala(k) Vietnamera
Gobernua
Idazkari Nagusia
Presidentea
Lehen Ministroa
Alderdi bakarreko estatu komunista
Nông Ðức Mạnh
Trần Đức Lương
Phan Văn Khải
Independentzia
- Aldarrikatua
- Onartua
Frantziatik
1945 irailaren 2
1954
Eremua
 - Guztira
 - ur %

331.689 km² (65.)
1,3%
Biztanleria
 - Estimaketa (2006)
 - Errolda (1999)
 - Dentsitatea

84.238.000 (12.)
76.323.173
253 biztanle/km² (31.)
Dirua đồng (₫) (VND)
Ordu eremua
 - Udan (DST)
(UTC +7)
Ez (UTC +7)
Interneteko domeinua .vn
Telefono aurrezenbakia +84
Herritarra vietnamdar

Vietnam (baita ere Viet Nam) Asia hego-mendebaldeko estatua da, Indotxina penintsulako estatu populatuena. Hego Txinako itsasoaren kostan osoa hartzen du Indotxinan, iparraldetik hegoaldera. Mugakide ditu Txina, Laos eta Kanputxea.

Hiriburua Hanoi da.

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

Ha Long badia
Ha Long badia

Vietnamek S itxura luzea du, zabala iparraldean (600 km) eta hegoaldean (400 km) eta estua erdialdean (50 km Quang Binh probintzian). Ipar eta hego muturren arteko distantzia 1.650 km da. Guztira 331.688 km² luze-zabal da (Alemania baino zertxobait txikiagoa), horietatik 4.200 km² ur territorialak. Lurreko mugak 4.639 km luze dira guztira: Kanputxearekin 1.228 km, Txinarekin 1.281 km eta Laosekin 2.130 km.

Hegoaldean, Mekong ibaiak 40.000 kilometro karratuko delta erraldoi eta lauak osatzen du. Iparraldean ere delta handi bat dago, Ibai Gorriak (Sông Hồng) osatua. Hala ere, mendialdeak eta goi-ordokiek lurraldearen bi herenak hartzen dituzte. Mendebaldeko muga, Thang Hoa eskualdetik Da Nang eskualdera, Truong-Son mendilerroak osatzen du, Tibeteko goi-odokitik eratorria. Hego Mendilerroa Da Nang eskualdetik Da Lat eskualdera luzatzen da. Iparraldean

Hegoaldean klima tropikala da eta iparraldean montzoi klima. Euri garaia maiatz erditik irail erdira izaten da, 1200 eta 3000 mm urtean. Bataz besteko hezetasuna 84% da eta hotz-beroa 5°C eta 37°C artean.

[aldatu] Historia

Artikulu nagusia: Vietnamgo historia


Vietnamen historia orain dela 2500 urte baino gehiagokoa da. Txinako inperioaren menpe egon zen mende askotan zehar. X. mendean independentzia lortu zuen, eta bertako errege dinastia jarri zen agintean.

XIX. mendean Frantziak kolonizatu zuen. II. Mundu Gerran Japoniak okupatu zuen, baina Frantziaren nagusitasuna errespetatuz. Izan ere, garai hartan Vichyko gobernuaren menpe zegoen Vietnam; Japonia bezala Hitlerren aliatua zen beraz. Gerra horren amaieran Japoniaren eta Frantziaren arteko harremanak gaiztotu egin ziren, Japoniari azken hau aliatuen aldera mugitzen zela iruditu zitzaion eta. Horregatik Japoniak frantziarrak kanporatzeko ahalegina egin zuen. Hala ere, Ho Chi Minhek gidatuta Vietnamgo errepublika demokratikoa osatu zen.

Gerra amaitu ondoren Frantziak ezin izan zuen Asia hegoekialdean zeukan boterea mantentzen jarraitu. Indotxinako gerra galdu egin zuen, eta Genevako Akordioek Vietnam bitan zatitu zuten: Ipar Vietnam (Gerra Hotzaren garaian Txina eta SESBaren laguntza izan zuena) eta Hego Vietnam (Ameriketako Estatu Batuen laguntzarekin). Zatiketa horren ondorioz, 1958-1973 bitartean Vietnameko Gerra egin zen. 1976an Ipar Vietnamek Hego Vietnam menperatzea lortu zuen, AEBetako soldaduak kanporatu zituzten eta Vietnameko Errepublika Sozialista sortu zen.

1990eko hamarkadaren amaieran AEBekin zuen gatazka leuntzen joan zen, eta negoziazio politikoak hasi ziren. 2000tik aurrera Estatu Batuen dirulaguntzak eskuratzen hasi zen berriz.

[aldatu] Gobernua eta Politika

Vietnamgo Alderdi Komunistak (lehenago Vietnamgo Lanaren Alderdia) kontrolatutako sistema baten bidez gobernatzen da. Gobernua, teorian, alderdi komunistarengandik independientea den arren, azken honek hartzen ditu erabaki garrantzitsuenak.

[aldatu] Banaketa administratiboa

Artikulu nagusia: Vietnamgo banaketa administratiboa

Vietnamgo hiriburua Hanoi da (Ipar Vietnamgo hiriburua izandakoa) eta hiri handiena Ho Chi Minh Hiria da, lehen Saigon izenekoa (Hego Vietnam eta Frantziar Indotxinako hiriburua izandakoa).

Vietnam 59 probintziatan eta 5 probintzia mailako udalerritan banatua dago, barruti eta udalerrietan azpibanatuak. Gobernu probintzialek gobernu zentralaren agindupean daude. Sarri, Vietnamgo gobernuak zortzi eskualdetan batzen ditu probintziak:

  • Ipar-mendebaldea
  • Ipar-ekialdea
  • Ibai Gorriaren Delta
  • Ipar Erdialdeko Kosta
  • Hego Erdialdeko Kosta
  • Erdialdeko Mendialdea
  • Hego-ekialdea
  • Mekong Ibaiaren Delta.

[aldatu] Kanpo loturak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Vietnam
Asiako herrialde eta lurraldeak    (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)

Erdialdeko Asia

AfganistanErrusiaKazakhstanKirgizistanUzbekistanTadjikistanTurkmenistan

Asiako Ekialdea

Hego KoreaIpar KoreaJaponiaMongoliaTxina

Mendebaldeko Asia
Ekialde Hurbil eta Ertaina

Arabiar Emirerri BatuakArmeniaAzerbaijanBahrainEgiptoGeorgiaIranIrakIsraelJordaniaKuwaitLibanoOmanQatarSaudi ArabiaSiriaTurkiaYemen

Hego-ekialdeko Asia

BruneiEkialdeko TimorFilipinakIndonesiaKanputxeaLaosMalaysiaMyanmarSingapurTailandiaVietnam

Hegoaldeko Asia

BangladeshBhutanIndiaMaldivakNepalPakistanSri Lanka

Beste entitate
politiko batzuk

PalestinaTaiwan