Aragoi
Wikipedia(e)tik
Aragoi |
|||
---|---|---|---|
|
|||
Hiriburua | Zaragoza | ||
Probintziak | Huesca Teruel Zaragoza |
||
Herritarra | aragoitar | ||
![]() |
|||
Eremua - Espainiaren |
47.719 km² % 9,4 |
||
Biztanleria - Espainiaren Dentsitatea |
1.277.471 (2006) % 2,9 26,18 bizt/km² |
||
ISO 3166-2 | ES-AR | ||
Estatutua | 1982ko abuztuaren 16 | ||
Presidentea | Marcelino Iglesias Ricou (PSOE) |
||
Hizkuntza ofiziala(k) | gaztelania1 | ||
Espainiako Gorteak - Kongresuan - Senatuan |
13 eserleku 12 eserleku |
||
www.aragon.es | |||
1Huesca iparraldeko herri batzuetan aragoiera ere mintzatzen da. |
Aragoi (gaztelaniaz eta ofizialki Aragón) Espainiako autonomia erkidego bat da, izen bereko erregio historikoarekin bat datorrena. Ebro ibaiaren bailararen erdialdean aurkitzen da, Espainiako iparraldean eta Gaztela-Mantxa, Gaztela eta Leon, Katalunia, Errioxa, Nafarroa, Valentziako Erkidegoa eta Frantziaekin egiten du muga.
1991ko erroldaren arabera 1.178.000 biztanle zeuden, herrialdearen %2,95. 2005ean 1.270.036 arte igo zen biztanle kopurua.
Eduki-taula |
[aldatu] Geografia
[aldatu] Inguru naturala
Erliebe oso sinplea dauka erkidegoak: Pirinioek eta Sistema Iberiarrak Ebro ibaiaren sakonunea inguratzen dute.
Ebro ibaiak Aragoiko ibai eta lakuen urak eramaten ditu, Mijares eta Turia ibaiekin batera Mediterranear itsasoan isurtzen delarik.
Komunitate honetako klima mediterranear-kontinentala da, eurite irregular, bero kontraste handi eta haize indartsuekin.
Landaretza erliebearekin batera aldatzen da, baso boreal eta lore mediterranearrak dituelarik.
[aldatu] Probintziak
Aragoi hiru probintziatan banatuta dago:
[aldatu] Hiri nagusiak
Sakontzeko, irakurri: Aragoiko udalerrien zerrenda
- Zaragoza - 647.373 biztanle (2005).
- Huesca/Uesca - 48.530.
- Teruel/Tergüel - 33.238.
- Calatayud/Calatayú (Zaragoza)- 20.263.
- Ejea de los Caballeros/Exea d'os Caballers (Zaragoza)- 16.941.
- Monzón (Huesca)- 15.806.
- Barbastro/Balbastro (Huesca)- 15.778.
- Alcañiz (Teruel)- 15.130.
- Utebo (Zaragoza)- 14.037.
- Fraga (Huesca)- 13.284.
- Jaca/Chaca (Huesca)- 12.553.
- Tarazona (Zaragoza)- 10.875.
- Sabiñánigo/Samianigo (Huesca)- 9.023.
- Binéfar (Huesca)- 8.890.
- Caspe (Zaragoza)- 8.206.
[aldatu] Historia
Aragoiko Erreinuak, Bartzelonako Konderriarekin batera, Aragoiko Koroa sortu zuen XII. mendean, erreinua oso independentea izan zen eta bere instituzio, foru eta eskubideak XVIII. mendeko Espainiako Oinordetza Gerraterarte mantendu zituen. 1978tik Espainiako autonomia erkidego bat da Zaragoza, Huesca eta Teruelgo probintziek osatutakoa. 33 eskualdetan (Comarca) banatzen da eta bere hiriburua Zaragoza da.
1999ko abuztuaren 2tik Marcelino Iglesias Ricou Aragoiko presidentea da.
[aldatu] Politika
- Erakundeak: Aragoiko Gorteek funtzio legegilea egiten dute gaur egun ere, erakunde historikoa izan ondoren.
- Alderdiak: PSOE eta PP nagusi diren lurralde honetan, Chunta Aragonesista dugu azken urteotako ustekabea, bertako alderdi nazionalista dena.
- Politikariak:
- Marcelino Iglesias
- Chesus Bernal
- José Ángel Biel
- Santiago Lanzuela.
[aldatu] Zientzia
- Santiago Ramón y Cajal (Nobel sariduna)
- Miguel Catalán
- Miguel Servet
[aldatu] Kultura
[aldatu] Hizkuntzak
Aragoin hiru hizuntza hitz egiten dira, baina bakarra da ofiziala:
- Gaztelania hizkuntza ofiziala da, lurralde osoan erabiltzen da, lekuan lekuko berezitasunekin. Berezitasun hauetatik gehienak Fablaren arrastoak dira, XV. mendetik aurrera galtzen hasi zena gaztelaniaren hedapenaren ondorioz.
- Aragoiera edo Fabla. Huescan erabiltzen da (Uesca fablaz), baita Zaragoza iparraldeko zenbait herritan eta Teruelgo hegoaldean.
- Katalana Aragoiko ekialdeako herri batzuetan erabiltzen da (Sartaldeko Zerrenda edo Franja de Ponent).
[aldatu] Zinema
- Luis Buñuel, Carlos Saura, Segundo de Chomón eta Santiago Aguilar Oliver zinemagileak.
[aldatu] Arteak
- Francisco de Goya, Antonio Saura eta Francisco Bayeu y Subías margolariak.
- Pablo Gargallo eta Pablo Serrano eskultoreak.
[aldatu] Musika
- Miguel Fleta, Jose Antonio Labordeta, Enrique Bunbury eta Amaral abeslariak.
- Taldeak:
- Pop: Héroes del silencio.
- Folk musika: Titiriteros de Binefar eta Mallacan.
[aldatu] Literatura
Sakontzeko, irakurri: Aragoiko literatura
Gaztelaniazko egile klasikoen artean azpimarratzekoak dira Joaquin Costa eta Baltasar Gracian. Garaikideen artean, bestela, Ramon J. Sender eta Soledad Puertolas ezagunenetarikoak dira.
Aragoierazko literaturari dagokionez, azkenik, Francho Nagore nabarmentzekoa da gaur egungo idazleen artean. XIV. mendean bizi izan zen Juan Fernandez de Heredia ere aipatzekoa da.
[aldatu] Hedabideak
[aldatu] Kanpo loturak
- http://www.aragon.es/ Gobierno de Aragón. Javascript behar du.
- http://www.cortesaragon.es/ Las Cortes de Aragón
- http://www.redaragon.com/ Turismoa, aisia, berriak.
- http://www.infoaragon.com/ Informazio gehigarria.
- http://www.elperiodicodearagon.com/ El Periódico de Aragón
- http://www.heraldo.es/ Heraldo de Aragón
- http://www.aragoneria.com/
- http://www.turismodearagon.com/ Aragoiko turismoari buruzko orria.
- http://www.gastronomia-aragonesa.com/ Aragoiko gobernuaren gastronomia aragoitarraren orria.
- http://www.agendagaitera.tk/ Aragoiko folk musikari buruzko orria.
![]() |
Aragoiko probintziak | ![]() |
---|---|---|