Unibertso

Wikipedia(e)tik

Unibertsoa existitzen den materia eta energia guztia eta hauek existitzen diren espazio eta denboraren batasuna da. Existitzen den oro unibertsoaren baitan existitzen da, aurrekoa zeinu logikoekin adierazi ezkero:

 \forall \exists\in U
non U hizkiak unibertsoa adierazi nahi duen.

Existitzen den sistema edo azpimultzo oro unibertsoaren baitan existitzen da, aurrekoa zeinu logikoekin adierazi ezkero:

 \forall \exists\subset U
non U hizkiak unibertsoa adierazi nahi duen.

Unibertso hitza antzinako frantseseko univers-etik dator, zeina aldi berean latineko unus --bakarra-- eta versus --buelta-- erroetatik eratorria den.

[aldatu] Unibertsoa ulertzeko bideak

Galaxia ugari ageri dira Hubble teleskopioarenkin lorturiko irudi honetan guztiak unibertsoaren baitan daudenak
Galaxia ugari ageri dira Hubble teleskopioarenkin lorturiko irudi honetan guztiak unibertsoaren baitan daudenak
Atomoak ere, kasu hontan helio atomo bat, ere unibertso zati bat da
Atomoak ere, kasu hontan helio atomo bat, ere unibertso zati bat da

Gizakia gizaki denetik bere ingurua, hau da unibertsoa, ulertzen saiatu da eta horretarako metodo eta teoria ugari asmatu du. Horrela denbora joan ahala disziplina ezberdinak garatu ditu bakoitza unibertsoaren atal bat aztertzen duelarik. Existentzia berbera aztertzen duen disziplina filosofia dugu eta existentziaren izateaz kezkatu gabe ikus eta neur litekeen unibertsoaren zatiaren edo unibertso ikusgarriaren obserbazioaren bidez ondorioak lortzen saiatzen diren disziplinei zientzia esaten diegu. Zientzien artean unibertsoaren osotasuna aztertzen duen zientzia fisika dugu. Fisikariek espazio-denbora kontinuoa eta haren baitan den materia eta energia deskribatzen ahalegintzen dira matematika eta logikaren bidez. Gainontzeko zientziak ere fisikaren ildotik ikusi, neurtu eta bermatu litekenaren bidez unibertsoaren atal konkretuak aztertzen dituzte metodo zientifikoaren bidez. Giza aktibitatea aztergai duten zientziei zientzia sozial edo gizarte zientzia deritzaie eta fisikaren bidez objetu eta ekintzak aztertzen dituzten zientziak zientzia aplikatuak direla esaten da.

Galaxiak eta objetu astronomikoak, izaki bizidunak eta materiaren osagai diren atomo eta bestelako oinarrizko partikulak unibertsoaren baitan existitzen dira, gauza guzti horiek filosofiak eta fisika eta gainontzeko zientziek dituzte aztergai.

Gizakia berau unibertsoaren barnean da
Gizakia berau unibertsoaren barnean da

[aldatu] Beste adiera batzuk

Aurrekoa definizio nagusia bada ere unibertso hitza askotan talde edo izate eremu erraldoiak definitzeko ere erabiltzen da