Lipido

Wikipedia(e)tik

Triglizerido poli-asegabe bat. Ezkerrean: glizerola, Eskuinean, goitik behera:  azidi palmatikoa, azido oleikoa, azido alfa-linolenikoa.Formula: C55H98O6
Triglizerido poli-asegabe bat.
Ezkerrean: glizerola, Eskuinean, goitik behera: azidi palmatikoa, azido oleikoa, azido alfa-linolenikoa.
Formula: C55H98O6

Lipidoak karbono, hidrogeno eta oxigenoz osaturiko biomolekulak dira, nahiz eta batzuk nitrogenoa eta fosforoa ere izan.

Lipidoak oso talde heterogeneoa osatzen dute, hala ere, badute ezaugarri komunik: disolbatzaile polarretan gutxi edo bat ere ez dira disolbatzen. Bestalde, disolbatzaile apolarretan oso ondo disolbatzen dira.

[aldatu] Gantz-azidoak

Gantz-azidoak hidrokarburo katea luze bat eta karboxilo talde bat (-COOH) izaten dute, R-COOH formula orokorra aurkeztuz. Arruntenek karbono-kopuru bikoitia izaten dute 16-18 bitartekoa (nahiz eta 12-24 C kopurudunak ere agertu).

Karbono hauen arteko loturak bakunak izanez gero, gantz-azidoa asea edo saturatua izango da (hidrogeno kopuru maximoa izango duelako); bestalde, lotura bikoitzen bat izanez gero, asegabea edo insaturatua (monosaturatua lotura bikoitz bakarra izanez gero eta polisaturatua gehiago izanez gero). Gantz-azidoa asea denean giro tenperaturan solidoa izango da eta asegabea denean likidoa.

Adibideak:

·a. palmitikoa CH3(CH2)14COOH gantz azido asea (asea) da, solidoa.

·a. oleikoa CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH asegabea (asegabea), likidoa.

Gantz-azidoak heteropolarrak edo anfipatikoak dira, izan ere buru-polarra (karboxilo taldea) eta isats-apolarra (hidrokarburo katea) dute. Horrela, ur-gainazalean geruza bat era dezakete, eta ur-barruan mizela txikiak.

Gantz-azidoak azaldu ondoren, saponifikagarri eta saponifikaezinetan sailkatuko ditugu:

[aldatu] Saponifikagarriak

Gantz-azidoak dituzten lipidoak (saponifikagarriak):

  • Azilglizeridoak edo gantzak: glizerina alkohola eta gantz-azidoa elkartuz eratutako esterrak (azidoa + alkohola // R-COOH + OH-R) dira. Hauek batzeko, esterifikazio prosezua ematen da, eta banantzeko hidrolisia.
Glizerinarekin gantz-azido bat, bi edo hiru esterifika daitezke eta horren arabea, monoazilglizeridoa, diazilglizeridoa edo triazilglizeridoa (ohikoena) aurki daitezke.
Azilglizeridoak gantz-azido asez osaturik daudenean solidoak (animalietan) izaten dira giro tenperaturan eta gantz izena hartzen dute. Bestalde, gantz-azido asegabez osaturikoak likidoak izaten dira eta koipe (landareetan) izena hartzen dute.
Azilglizerido edo gantz hauek funtzio energetiko betetzen dute. Animalien kasuan gantz-zeluletan metatzen dira, energia premiak daudenean gorputzak erabili ahal izateko. Gantz gramo bat degradatzetik 9 Kcal lortzen ditu gorputzak, glukosa gramo batetik 4 Kcal lortzen dituen bitartean. Hau, dirudienez, gantzek duten hidrogeno kopuru handiari zor zaio.
Bestalde, isolatzaile termiko bezala ere jarduten dute animaliek duten gantz-panikuluan.
Adibidea: Glizerina + azido palmitikoa ↔ esterifikazioa/hidrolisia ↔ Tripalmitina (triazilglizeridoa) + ura
  • Argizari edo ezkoak: gantz-azido batek eta katea luzeko alkohol monobalente batek eratutako esterrak dira. Argizari guztiak solidoak dira giro tenperaturan eta urtze-puntu handia dute. Horrela izanik, babes eta egituraketa funtzioa betetzen dute; landare eta animalietan substantzia iragazkaitz bezala jardunaz.
Adibidea: Azido palmitikoa + alkohol mirizilikoa ↔ esterifikazioa/hidrolisia ↔ Mirizilo palmitatoa (erle-ezkoa) + ura
  • Fosfolipidoak: bi motatako fosfolipidoak bereiz daitezke: glizerofosfolipidoak eta esfingolipidoak. Fosfodiester lotura daramate molekulako zati polarra eta apolarra batzen eta hortik datorkie fosfolipido izena. Biak dute egituraketa funtzioa, zelula mintzaren oinarrizko egituraketa osatzen dutelarik.
  • Glikoesfingolipidoak (glikolipidoak): esfingosinaren deribatu bezala har daitezke, izan ere, talde aldakorrean monosakaridoa edo honen deribatua aurkezten dute. Glikolipidoa zerebrozidoa dela esaten da, esfingosina taldea monosakarido batekin lotzen bada; eta bestalde, gangliosidoa dela esaten da talde aldakorrean oligosakaridoa aurkezten badu. Egituraketa funtzioa betetzeaz gain, glikoproteinekin batera zelularen errekonozimendu funtzioa betetzen dute.

[aldatu] Saponifikaezinak

Gantz-azidorik ez dituzten lipidoak (saponifikaezinak):

  • Esteroideak: esteranoaren deribatu bezala har daitezke, izan ere, lau eraztunek osatzen dute egituraren gunea. Lau eraztunez gain, metilo, alkohol zein bestelako taldeak aurkeztu dezakete esteroideek. Ezagunena kolesterola dela esan daiteke, baina testosterona edo progesterona bezalako sexu-hormona batzuk, D bitamina, zenbait behazun-azido edo giltzurrun gainean agertzen diren hormona batzuk ere esteroideak dira.
  • Terpenoak: isoprenoaren deribatuak dira (bost karbonodun hidrokarburoa). Katea luzea aurkezten dute eta funtzio ezberdinak betetzen dituzte organismoan:

·olio esentzialen lurrinak (adb. mentola, limoneloa, alkanforra) dira.

·Fitola, klorofilaren osagaia, terpenoa da 5 isopreno unitaterekin.

·A, E, K bitaminak terpenoak dira, 4 isopreno unitaterekin.

·Karotenoideak terpenoak dira 8 isopreno unitaterekin.

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Lipido