Euskara batua

Wikipedia(e)tik

Euskara Batua, euskararen euskarri arautua da, 1968an Euskaltzaindiak Arantzazuko Batzarrean (Oñatin) abiatu zen batasun aurrerabidetik sortua. Euskalkiek dakartzaten ulermen arazoak gainditzeko eta hainbat alorretan hizkuntza arautu baten beharrari erantzuteko sortu zen.

Arantzazuko biltzarrean euskara batzeko lehenengo arau multzoak finkatu zituzten, hizkuntza idatzian erabil beharreko ortografia, morfologia, deklinabidea eta neologismoei (edo hizperriei) buruzko arauak emanez. Euskararen batasunerako Gipuzkeraren aditza eta erdialdeko aldaerak hartu ziren oinarri bezala, gainontzeko euskalkien berezitasunak eta aldaerak ere kontuan hartuz.

Batasun aurrerabidea ez zen bat-bateko gauza izan, eta urtez urte, Euskaltzaindiak, euskararen alor ezberdinei buruzko arauak eta gomendioak kaleratu ditu. Oraindik orain, joskeran eta aditzean batasuna ia erabatekoa den arren, hiztegian aurrerabidea ez da erabat bukatu eta gauza asko finkatzeko daude. Euskal Hiztegi Batua da, alor honetan, bukatu gabe gelditzen dena.

[aldatu] Kritikak

Bere bizitzako lehen urteetan jende asko aurka agertu zen arren, egun euskal jendartean oso sustraiturik dago, hezkuntzan, hedabideetan eta administrazioan erabiltzen den euskara bihurtu delarik. Hirietako hainbat euskaldunek, euskara batua ama-hizkuntza bezala ikasi dute. Oraingo ikuspegitik, ezingo genuke euskaraz bizi baturik gabe.

Ipar Euskal Herriko eremu askotan euskara estandarra ez da behar bezala ezagutzera eman, eta horren arrazoietako bat erakunde publikoen gogo falta izan daiteke. Ipar Euskal Herriko hedabideetan euskararen erabilera oso noiz behinkakoa denez gero, herritarrak ez dira euskara batura ohitu, eta askotan urrutiko hizkera xelebretzat hartzen dute. Kasu askotan, tokian tokiko euskalkian idazten eta erakasten jarraitu da. Hegoaldean ere, jende askok, batez ere adinekoak, arazoak ditu euskara batuan moldatzeko, baina apurka apurka, herritarren eskolatzearekin eta hedabideen laguntzaz, gero eta euskaldun gehiago gai da euskara batua ulertu eta erabiltzeko.

Hasierako urteetan, hizkuntzaren inguruko eztabaidak, auzi politikoen isla bihurtu ziren, eta hein batean, auzi horiek estaltzeko aitzakia moduko bat ere bai. Euskal kulturaren munduko talde ohiturazaleak batasunaren aurka jarri ziren, belaunaldi gazte eta berritzaileenak alde agertu ziren bitartean. Horren adibide dugu "h" hizkiaren auzia: Euskaltzale atzerakoienek h-aren aurka artikulu suharrak idatzi zituzten, hizki hori ezker burubideko idazle gazteek zerabiltela eta. Ohiturazale horietako askok ez zuten batasunaren beharra ikusten, ez baitzuten inola ere uste jakintzazko gaiak euskaraz landu zitezkeenik. Batasunaren aldekoek berriz, euskararen noranahikoa lortu nahi zuten: Haur hezkuntzatik hasi eta unibertsitateraino, jendarteko esparru guztietan euskara erabil zedin nahi zuten. Azkenean, Euskaltzaindiak h-a bere ortografia arauetan jaso zuen. Batasunaren aurkako euskaltzale gehienak -Euskarazaintza bezalako taldeetan bildu zirenak- urteen joan-etorriaz banan banan desagertu egin dira, arrazoi naturalengatik.

Kontrako iritzia eman dutenek, bi alderdi azpimarratu dituzte bereziki: Batetik Gipuzkerak euskara batuan bereganatu zuen gehiegizko garrantzia, eta bestetik, Hizkuntza batuak euskalkien aberastasunari ekarriko zizkion ustezko kalteak. Batasuna euskara giputzean zergatik oinarritu zen azaltzeko, arrazoi demografikoak ematen dira gehienetan. Egun ere, euskaldunen zati handi bat -herena inguru- giputza da. Gainera, antzinatik, Hegoaldeko euskal literaturan eredu giputzak itzal luzea izan du eta euskaltzainei zentzuzkoa iruditu zitzaien joera horri amore ematea. Bestalde, erabakiak hartu behar direnean euskal literaturaren tradizio osoa hartzen da kontuan, eta ez bakarrik Gipuzkoakoa. Lapurdin jaio zen literatura tradizioa ere oso kontuan hartzekoa da, denetan zaharrena eta ugariena baita. Bigarren kritikari dagokionez, erantzuna begi bistakoa da: Eguneroko esperientziak behin eta berriz erakusten du euskalkien arerioa ez dela euskara batua, inguruko bi erdarak baizik.

Ibon Sarasola euskaltzain osoaren "Euskara batuaren ajeak" (Alberdania, 1997) eta Koldo Zuazo euskaltzain urgazlearen "Euskararen sendabelarrak" (Alberdania, 2000) liburuek, batasun bidean egindako zuzenak eta okerrak neurtzeko beharrari erantzuten diote.

Sarasolak, 70, 80 eta 90. hamarkadetan barna agertutako hainbat hitz eztabaidagarri mahai gainean berriz paratzen ditu (irla, aireportu, errenta-aitorpen, urpekuntzi, eta beste), nazioarteko ereduen argitan konponbideak proposatuz (adigai horiek Europako hizkuntzetan nola esaten diren ikertuz) eta Ipar-Hego Euskal Herrien arteko hartu-eman berdintsuagoa aldarrikatuz, bi erdaren morrontzatik aske.

Koldo Zuazoren iritziz, euskara batuaren eta euskalkien arteko oreka eta bizikidetza, euskararen bizitasuna bermatzeko ezinbesteko baldintza da. Euskararen eritasunak sendatzeko "sendabelarrak" euskalkietan daudela defendatzen du. Horrez gain, administrazio publikoan eta hedabideetan profesional askok darabilten hizkera-mordoiloa, berak Marteko hizkuntza deitzen duena, salatu nahi du. Euskaldunen artean izugarri zabaldu den hizkuntza honetan, hango eta hemengo euskalkietako hitzak eta formak elkarren ondoan pilatzen dira; gehienetan, ongi erabiltzen jakin gabe. Marteko hizkuntzan mintzo direnek, asko dakitela erakutsi nahian-edo, hitz errezekin esan zitekeena ahalik eta modurik korapilatuenenan esan ohi dute. Ezertarako balio ez duten hitzak asmatzeko ohitura handia dago. Marteko hizkuntzaren adibide bezala, Euskaldunon Egunkarian aurkitutako honako izenburu hau ematen du Zuazok:

"Jubilatuentzako egoitza eraikiko da jaialdian bildu sosagaz".

Bere ustez, horrelako esaldi xelebreak dira euskaldunzaharrak euskara idatzitik uxatzen dituztenak. Hori da, azkenean, jendea euskara batuarekin ez identifikatzera daramana, eta bide horretatik joanez gero, egunez egun, euskaldunen eguneroko hizkera eta paperetan ageri dena, elkarrengandik gero eta urrunago geldituko dira.

Hauetaz gain, beste egile batzuek azken urteotan lan berriak argitaratu dituzte, prozesua bizirik dagoela erakutsiz. Egun bizirik dirauen gaietako bat, oraindik erabat argitaratu gabeko Euskaltzaindiaren Euskal Hiztegi Batua genuke. Kasu honetan, batzorde arduradunak hitz bakoitza banan banan eztabaidatu eta hitz edo aldaera egokiena aukeratu behar du, hainbat alorretan dirauten hiztegi arazoak konpondu eta Iparraldeko eta Hegoaldeko ohiturak hurbiltzeko.

[aldatu] Ikus, gainera

[aldatu] Kanpo loturak

Beste hizkuntzak