Uruguai

Wikipedia(e)tik

Uruguaiko Ekialdeko Errepublika


República Oriental del Uruguay

Uruguaiko bandera Uruguaiko armarria
Bandera Armarria
Goiburu nazionala: Libertad o Muerte
( Askatasuna ala Heriotza )
Ereserkia: Orientales, la Patria o la tumba
Uruguairen kokapena
Hiriburua Montevideo
34°53′ S 56°10′ W
Hiri handiena Montevideo
Hizkuntza ofiziala(k) Gaztelania
Gobernua
Presidentea
Errepublika
Tabaré Vázquez
Independentzia
- Aldarrikatua
- Onartua
Brasiletik
Argentinako
1825 abuztuaren 25
1828 abuztuaren 28
Eremua
 - Guztira
 - ur %

176.220 km² (90.)
1,5%
Biztanleria
 - Estimaketa (2005)
 - Errolda (2002)
 - Dentsitatea

3.415.920 (128.)
3.399.237
19 biztanle/km² (156.)
Dirua Uruguaiko Pesoa (UYU)
Ordu eremua
 - Udan (DST)
UTC (UTC -3)
Bai (UTC -2)
Interneteko domeinua .uy
Telefono aurrezenbakia +598
Herritarra uruguaitar

Uruguai Hego Amerika hego-ekialdeko estatua da, Brasilen, Platako eta Uruguai ibaien itsasoratzearen artean kokatua, Buenos Aires Argentinako hiriburuaren parean. Hego Amerikako bigarren estatu independente txikiena da, Surinamen atzetik.

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

Satelite irudian
Satelite irudian

Kontinenteko lur eremua 176.214 km² eta jurisdikziopeko urak eta uharte txikien eremua 142.199 km² izanik, Uruguai Hego Amerikako bigarren estatu burujabe txikena (Surinamen ondoren) eta hirugarren lurralde txikiena da (Frantziar Guyana da txikiena). Lurraldea zabaldi gorabeheratsuek eta mendilerro txikiek (cuchillas) osatzen dute, itsasertzeko ordoki emankorrarekin. Ibai ugariek herrialdea egituratzen dute, lau ibai arro edo deltaz osatua: Río de la Plata, Río Uruguay, Laguna Merín eta Río Negro (lur barneko handiena). Atlantikoaren itsasertzean laguna ugari aurkitzen dira. Gailur handiena Cerro Catedral da (513,66 m), Sierra de Carapé mendilerroan kokatua.

Klima epela da hegoaldean eta azpitropikala iparraldean. Euria sarritan egiten du, udaberri-udan eta udazkenean batez ere.

[aldatu] Historia

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Uruguaiko historia

Portugalgo eta Espainiako esplorazioen aurretik, lurraldea zenbait etnia nomadak, txarruek eta guaraniek besteak beste, okupatuta zegoen.

Europarren lehendabiziko bizilekuak Soriano, Colonia del Sacramento eta Montevideo izan ziren. Espainiarrak Montevideo fundatzean finkatu ziren lurraldean (1730), portugaldarren aurreratzea eten nahian. Izan ere, portugaldarrak jadanik zeuden finkatuta egungo Uruguaiko lurraldean. Montevideoaren sorrera zio militarrei zor arren, merkataritza-gune garrantzitsu bilakatu zen XVIII. mendeak aurrera egin ahala. Platako Erregeorderriko portu nagusia izanda, Erregeorderriko hiriburuarekin, Buenos Airesekin hain zuzen ere, gorabehera batzuk izatera iritsi zen.

Hegoamerika osoan, XIX. mendearen hasieran independentziaren aldeko mugimenduak sortu ziren. Egungo Uruguaiko lurraldea Brasilek aldarrikatu zuen. 1821ean lurraldea bereganatu arren, Uruguaik independentzia aldarrikatu zuen 1825ean. 1828an herrialde independientea izatea lortu zuen.

XIX. mendean ezegonkortasun politiko zein ekonomikoa ezagutu zituen Uruguaik. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, ekonomiak hondoa jo zuen zenbaitetan, eta gobernuak herritarren babesa galdu zuen. Los Tumamparos izeneko talde ezkertiarra bortizkeria erabiliz saiatu zen krisialdiari amaiera ematen. Gobernuak errepresioa areagotuz eta gizabanako eskubideak bertan behera utziz erantzun zuen. Azkenean, 1973an, armadak boterea hartu zuen. Hamaika urteko diktaduraren ostean, 1984an demokrazia-sistema itzuli zen.

[aldatu] Banaketa administratiboa

Uruguai 19 departamendutan banatua dago (hiriburuak hesi artean):

  1. Artigas (Artigas)
  2. Canelones (Canelones)
  3. Cerro Largo (Melo)
  4. Colonia (Colonia del Sacramento)
  5. Durazno (Durazno)
  6. Flores (Trinidad)
  7. Florida (Florida)
  8. Lavalleja (Minas)
  9. Maldonado (Maldonado)
  10. Montevideo (Montevideo)
  11. Paysandú (Paysandú)
  12. Río Negro (Fray Bentos)
  13. Rivera (Rivera)
  14. Rocha (Rocha)
  15. Salto (Salto)
  16. San José (San José de Mayo)
  17. Soriano (Mercedes)
  18. Tacuarembó (Tacuarembó)
  19. Treinta y Tres (Treinta y Tres)

[aldatu] Kultura

[aldatu] Litertaura

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Literatura amerikar eta Gaztelaniazko literatura

Juan Carlos Onetti, Mario Benedetti eta Eduardo Galeano idazle uruguaiarrik ezagunenen artean ditugu.

[aldatu] Beste arlo batzuk

[aldatu] Euskal Diaspora

[aldatu] Kanpo loturak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Uruguai