Tolosako inauteriak
Wikipedia(e)tik
Tolosako inauteriak dira Tolosa sozialki eta kulturalki ospetsu bihurtzen duten jai alai eta dotoreak. Tolosaren esentzia zein den galdetzen badiogu geure buruari, konturatuko gara Tolosako inauteriek duten xarma eta berezitasuna Euskal-herriko toki gutxitan aurkitu ahal izango dugula. Gainera, jakina da Frankismo garaian aurre egin zuten iñauteri bakarretako bat izan zirela.
![]() |
Artikulu honek ez du ortografia edo sintaxi egokia. Mesedez, aldatu ezazu bete dezan. Ez ezabatu ohar hau zuzendu arte. |
Eduki-taula |
[aldatu] Inauteriak ospetsu bihurtu duten faktoreak
Hainbat dira arrazoiak eta horietako batzuk ahalik eta hoberen azaltzen saiatuko gara:
- Kaldereroak:inauterien hasiera iristear dagoela adierazten digute jai hauek.
- Ostegun gizena:Ostegun Gizena,Tolosa herriko jendearentzat urteko egunik garrantzitsuenetarikoa dela esan dezakegu. Goizean,hamaiketako txiki bat egin ondoren jendea udaletxera hurbiltzen da 12:00etako txupinazioa ikustera, baino lehenago, 11:45-ak aldera,herriko Udaletxeko enparantza normalean jendez gainezka egon ohi da eta bertan sortzen den giroa(herriko txarangen laguntzaz)apartekoa izaten da.12:00etako txupinazoaren ondoren jendea tabernetara joaten da edari eta txistorren bila.Arratsaldeko lau eta erdietan ohizkoa izaten da zezenak ikustera joatea,zezenen lehen egunari hasiera emanik. Gau partean,tolosar gazte jendeak afariak eduki ohi ditu.
- Ostiral mehea:esan dezakegu,ostirala inauterietako egunik lasaiena dela.Goizean “Ozenki” txistulari taldea ikus daiteke Tolosako kaleetatik igarotzen eta arratsaldean umetxoentzako zezen-txiki eta poniak ateratzen dituzte zezen plazan.
- Larunbata edo “Zaldunita bezpera” :egun honen bereizgarri nagusia umetxoen eta helduen danborrada alai eta zaratatsua da.Lehenengo eta behin,goizean buruhandi eta erraldoiak ateratzen dira Tolosako parte zahar aldean.Ondoren,arratsaldean,gaztetxoak beraien danborra hartu eta Tolosako parte zahar eta kaleetarantz abiatzen dira.Larunbatean,ez dira zezenak ateratzen ( Inauterietako egun bakarra). Gauean berriz,(normalean gaueko 00:00etan) inauterietako danborradarik nagusiena ateratzen da, helduen danborrada,hain zuzen ere.
- Igandea edo “Zaldunita” eguna: Igandea inauterietako beste egun garrantzitsua dela esan dezakegu. Goizeko 8:00etan Diana hasten da eta nahiko jende hurbiltzen da nahiz eta ordu ona izan ez arren.Beranduxeago,10:30etan,sokamuturra askatzen da.Goizetik hasita, egun osoan hainbat txaranga ateratzen dira kalez-kale Tolosako giroa hobetuz. Gero arratsaldean,jendea zezen-plazara hurbiltzen da zezenen ikuskizuna dastatzera. Egun osoan zehar jendeak egindako karrozak ibiltzen dira Tolosako kale batzuetatik eta beste karroza batzuk toki finko bat hartzen dute eta hor igarotzen dute eguna.
- Astelehena edo “Astelehenita”: Astelehenita herriko jendearen eta gertuko herrien eguna dela esan dezakegu, ume, gazte eta helduak ateratzen direlako konpartsetan dantza eginez. Gero ere sokamuturra ateratzen da plaza berrian, eta arratsaldean berriz, beti bezala,( larunbata izan ezik) zezenak ateratzen dira, 16:30 etan. Esan dezakegu ere, egunik jendetsuena dela astelehenita, kanpotik izugarrizko jende pila etortzen bait delako eta azkenerako leku gutxi izaten da Tolosako herrian.
- Asteartea edo “Asteartita”: inauterietako azken eguna da, beraz, inauteriei agur esan behar diegu.Asteartita eguna goizeko 6:00etan hasten da alboradarekin. Bi ordu geroago, goizeko 8:00etan pattar zezena ospatzen da.Bertara,gau horretan festaz gozaturiko gazteak eta baita edade guztietako jendea ateratzen da.10:30ak aldera sokamuturra ateratzen da eta 11:30etan konpartsa eta karrozak ateratzen hasten dira. Karrozak goiz eta arratsalde osoan ibiltzen dira gora eta behera.24:00etan,azkeneko ekintza (agur moduan) “Sardinaren hileta”ospatzen da.
- Inauterietako musika aberastua: urtero bezala, inauteriak ez dira ezer musikarik gabe.Musika taldeak ez dira falta Tolosako herrian.Adb Tolosako Txistulari Banda,Tolosako musika Banda eta 20 txaranga, (peña edo soziedade) baino gehiagok osatzen dute jai-giroa. Inauteriek musika giro hau ez balute, hemen bizi garen guztiok seguru egongo ginateke ospakizun honek ez lukeela horrelako prestigio edo xarmarik edukiko. Talde hauek,era guztietako abestiak jotzen dituzte(abesti lasaiak nahiz biziak) eta jendeak oro har abesti gehienak ezagutu ohi ditu. Festa hauetan jotzen diren kanta gehienak beste herri batzuetako festetan ere entzun ahal ditzakegu. Aipatu beharra dago,ohizko inauterietako errepertorioa 17 abestiek osatzen dutela.
- Jantziak edo mozorroak: argi dago mozorrorik gabe inauteriak ez zirela ezer izango,ez zutela bizirik edukiko. Ez du garrantzirik gizabanako bakoitzak eramango duen mozorroa polita ala itsusia den, benetako garrantzia duena baizik zerbait gainean eramatea da. Koloreak,tamainak edota luzerak berdin dio,beti jendeak aurpegi onarekin begiratu ohi duelako.Mozorroak era guztietakoak izan daitezke eta jendeak ahalik eta originalenak baloratu ohi ditu.
[aldatu] Garapen historikoa
XIX. mende osoan zehar eta XX. mende hasieran era guztietako ekintzak antolatzen joan ziren. Adb, bertsolariak, idi-apostuak, etab.
Geroago, 1937.urtean debekatu egin zen inauteriak ospatzea, garai hartako zenbait eragozpenen ondorioz (batik bat Frankismoa). 1943. urterarte, inauteriak xumeki ospatzen joan ziren.Orduz geroztik,urte askoren buruan, inauteriak ospatzen joan dira ikusgarritasunean eta jendearen asistentzia zenbakiak nabarmenki hobetuz.
[aldatu] Ezaugarriak
[aldatu] Jai zabal eta dibertigarriak:
Inauterietan,bakoitzak erabakitzen du festa zein modutara igaroko duen,horixe bait da iñauterien berezitasun bat. Bestalde,badira urtez-urte aldaezinak izaten jarraitzen duten zenbait ospakizun ere;diana edo “alborada” esate baterako.Hala ere,inauteriek beti aurrerantz begiratzen dute eta ez diote uko egiten ideia berriei.Honen adierazgarri dugu,25 urte hauetan inauteriek izan duten aldakuntza.Alde batetik,ikusgarritasunean irabazi dute baina noski, hain bereizgarria izan ohi den inprobisazio puntu hori galdu gabe eta betiere,betiko ospakizun tradizionalak alde batera utzi gabe.Tolosako inauteriak, beste edonongo inauteriak bezalakoak dira,betiko faktoreak kontutan hartzen dituztelarik(musika,dantza,sonoritatea,kolore bizien presentzia,gastronomia eta noski dibertsioa),baina esan dezakegu baita ere,Euskal Herri mailan dauden inauteri garrantzitsuenetarikoak direla Tolosa herriko inauteriak.
[aldatu] Koadrilen laguntza inauterien hobekuntzan:
Maila sozial batean esan daiteke,koadrilek iñauterietan duten garrantzia.Tolosan,koadrila ugarik parte hartzen dute era guztietako ekintzetan,adibidez honako hauetan:karrozetan(hilabeteak igarotzen dituzte ahal duten karrozarik politena eta originalena sortzen) eta zezenak hasi baino lehen,zezen plazako jendearen aurrean era guztietako ikuskizunak sortuz.
Lagun talde hauek aktore gisa jokatzen dute zenbaitetan,gaur egungo gizartean gaizki ikusten dituzten gauzak umore onez kritikatzen,adibidez,gaur egungo politika munduko eta gizartean gaizki ikusiriko zenbait pertsonaia garrantzitsu imitatuz.Urtean gaizki ikus litezkeen aspektu hauek,iñauterietan barre piska bat egiteko erabili izan ohi dira,jendearen harridura eta alaitasuna aurkituz.
[aldatu] Ohitura eta tradizioak:
Asteburuetako merkatuak eta urtean zeharreko feriak kenduz gero, debozio handi bat egoten da San Juan jaien alde . San Juanak ere nahiko garrantzitsuak dira Tolosako herrian, ez hainbeste Inauteriak bezala baina hala ere nahiko garrantzia ematen zaie. San Juanak esan liteke antonomasia handia dutela, eta beren ohiturak gogor eusten dute oraindik,gaur egun.Horren adibide garbi bat, adibidez,"Bordondantza" dantza mota da.
[aldatu] Kultur ekintza anitzak:
Inauteriez gain ezin ditugu ahaztu Tolosa barruan aurki ditzazkegun beste zenbait ekintza ere. Urtean zehar herrian ospatzen diren ekintza kulturaletan gehien nabarmentzen direnak dira, batetik talde koralen festibala eta bestetik txotxongiloen festibal internazionala. Ekintza kultural hauek turismoa erakartzea dute helburu nagusi . Beste alde batetik, Tolosako ekintzen barruan beste motatako ospakizun batzuk nabarmendu ditzakegu, adibidez, kirol ekintzak. Horietako bat “Tolosa Cup” txapelketa dugu (Tolosako kuadrillen arteko txapelketa), baina horrez gain beste txapelketa batzuk ospatzen dira, eguberritako txapelketa eta San Joanetako txapelketa esaterako. Txapelketa hauen finalek limiteak hausten dituzte ( giro eta jendetza ona biltzen delako).
[aldatu] Gaztetxoenei bideraturiko inauteriak:
Gaztetxoen paperak ere garrantzia handia izan ohi du iñauterietan. Alde batetik, inauteriak baino astebete lehenago kaldereroen egunean ospatzen den gaztetxoen festibalak(umeen danborrada eguna), zenbait pertsona erakartzen ditu umetxoak danborra jotzen ikustera eta entzutera.Bestalde,danborraren burrunbaz,umetxoak denbora luze batean protagonistak bihurtzen dira danborrada egunean.Honi esker,gaztetxoenak iñauterietan murgilduak sentitzen hasiko dira eta honela,aurrerantzean iritsiko diren iñauterietan parte hartzeko prest sentituko dira. Azkenik,gazteenei bideraturiko eguna aurkezten zaigu, Astelehenita. Egun honetan,milaka gazteek parte hartzen dute zenbait hilabeteetan prestaturiko desfile eta konpartsetan,gurasoei eta konpartsan lan egin duten pertsonei eguna alaituz. Gaztetxoen parte hartze honen arrazoi nagusia gurasoak ditugu,hauek baitira beraien semeak inauterien mundu honetan sartzen dituztenak.Hala ere,ezin ditugu ahaztu,Tolosako herrian behin eta berriz ospatzen diren aktibitate kulturalak eta nola ez,gaztetxoak urtean zehar alaitzen dituzten aisialdi taldeak ere(gehienbat astelehenita egunerako koreografiak antolatu eta aurrera eramaten dituzten taldeak).