Espainiako Lehen Errepublika

Wikipedia(e)tik

Espainiako Lehen Errepublikako bandera
Espainiako Lehen Errepublikako bandera

Espainiako Lehen Errepublika 1873ko otsailaren 11tik 1874ko abenduaren 29a arte Espainian izandako erregimen politikoa zen.

Espainiako Historiako lehen errepublika saiakera laburra izan zen oso, ezegonkortasun politikoa eta bortizkeria izan zituen ezaugarri. Errepublikak lau presidente izan zituen eta aldarrikatu zenetik hamaika hilabetera Pavía jeneralak estatu kolpea egin eta Errepublika unitarioa ezarri zuen, De la Torre dukearen menpean. Berrezarpen borboitarrarekin amaitu zen.

[aldatu] Errepublika federala

1873ko otsailean Amadeo Savoiakoak abdikatu egin behar izan zuen zituen arazo politiko eta sozialak eta bere erregetzak zuen oposizio gogorra zela eta. Hurrengo hauteskundeetan abstentzioa izan zen nagusi, baina hala ere errepublikarrek irabazi zuten. Hala, ekainean errepublika federala aldarrikatu zen: Pi i Margall izendatu zuten lehendakari eta errepublikarrak zatitu egin ziren:

  • Kontserbadoreak, Castelarrek zuzenduta.
  • Zentristak, Pi i Margallek zuzenduta.
  • Sozialismotik hurbil zegoen sektorea, José María Orensek zuzenduta estatu subiranoen konfederazioa eskatzen zuena.

Pi i Margall lehendakari zela aurkeztu zen 1873ko konstituzio federalaren proiektua, honako printzipioak jasotzen zituena:

  • Subiranotasunaren jatorri herrikoia.
  • Botere banaketa.
  • Eskubideen deklarazioa.
  • Federalismoa.
  • Eliza eta estatuaren arteko banaketa. Estatuak ez zuen eliza gehiago finantzatuko.
  • Probintziei gobernatzeko autonomia handia emango zien deszentralizazio politiko eta administratiboa.

Hala eta guztiz ere, Pi i Margallek dimititu egin behar izan zuen zeuden arazo larriak zirela eta:

[aldatu] Errepublika unitarioa

Valentziako kantoiaren armarria
Valentziako kantoiaren armarria

1873ko uztailean, Nicolás Salmerón izendatu zuten presidente. Horrek bi arazori egin behar izan zion aurre, besteak beste goardia zibila eta armadaren laguntzaz: Fronte karlistak aurrera egitea (aurre egiteko soldadu gehiago erreklutatu behar izan zituzten) eta kantonalismoaren hedapena. Ondorioz, Kantonalismoaren alde zeuden agintariak bota egin behar izan zituzten eta 1873ko uztaila eta iraila bitartean, Pavia eta Martinez Campos jeneralek Andaluzia eta Levanteko erresistentzia kantonalista zapaltzea lortu zuten, baina Kartagenako kantoiak 1874ko urtarrila arte iraun zuen.

1873ko irailean, Emilio Castelar izendatu zuten gobernuburu:

  • Errepublikaren sektore kontserbadoreena ordezkatzen zuen, eta errepublika unitarioa ezarri zuen.
  • Kantonalismoa indarrez deuseztatu zuen, Espainiako batasuna arriskuan jartzen zuelako.
  • Ordena publikoaren berrezarpena eta gizarteko altxamenduen amaiera nahi zuten indarrak batu zituen eta politika errepresibo gogorra egin zuen. Askatasunak asko mugatu zituen.
  • Vatikanoranzko hurbilketa hasi zuen.

Federalistak, kantonalistak, anarkistak, sozialistak… eskuinerako aldaketa horren aurka agertu ziren. Hori aprobetxatuz, 1874ko urtarrilean Manuel Pavia jeneralak estatu kolpea jo zuen:

  • Urtarrilaren 2an kongresuak egindako bileran Castelar gobernutik bota zuten.
  • Errepublika federala ezartzea eztabaidatzen ari zirela. Pavia hainbat guardia zibilekin indarrez sartu zen eta gorteak desegin zituen.
  • Bien bitartean, aldeko indarrak Madril hartzen ari ziren.

Paviaren estatu kolpearen ondoren, Serrano jenerala izan zen gobernuburu eta ezohiko botereak izan zituen. 1874 urterako:

  • Teoria errepublikarrak bizirik zirauen arren, horren gainbehera begien bistakoa zen.
  • Errepublikaren esperientzia okerraren ondoren gizarteko sektore asko Alfontsoren alde jarri zen.

1874ko abenduan, Martinez Campos jenerala eta beste militar batzuk altxatu egin ziren eta Alfontso Borboikoa izendatu zuten Espainiako errege. Hala:

  • 1868an hasi zen ziklo iraultzailea amaitu zen.
  • Berrezarketaren garaia hasi zen.

[aldatu] Ikus, gainera