Europar Batasuna
Wikipedia(e)tik
![]() Europako bandera |
|
Lema: In varietate concordia (latinez: «Batasuna aniztasunean») |
|
![]() |
|
Estatu-partaideak | Alemania, Austria, Belgika, Bulgaria, Danimarka, Erresuma Batua, Errumania, Eslovakia, Eslovenia, Espainia, Estonia, Finlandia, Frantzia, Grezia, Hungaria, Irlanda, Italia, Letonia, Lituania, Luxenburgo, Malta, Herbehereak, Polonia, Portugal, Txekiar Errepublika, Suedia, Zipre |
Kontseilua | Idazkaritza nagusia: Brusela Presidentzia aldakorra: Matti Vanhanen, Finlandia (2006ko bigarren seihilekoa) |
Batzordea | Egoitza: Brusela Presidentea: Jose Manuel Durao Barroso |
Parlamentua | Egoitzak: Estrasburgo, Brusela, Luxenburgo Presidentea: Josep Borrell |
Azalera | 4.324.301 km² (2004) |
Biztanleria | 489 milioi (2005) |
Dentsitatea | 115 biz./km² |
Txanpona | Euroa (€ EUR) |
Ordu-eremua | UTC-0-tik +2-ra, (UTC-4-tik +4-ra itsasgaindiko eremuetan) |
Ereserkia | Europako Ereserkia |
Europako Eguna | Maiatzaren 9a |
Hiztun gehieneko hizkuntzak (2000) | alemana 24 % frantsesa 16 % ingelesa 16 % italiera 16 % gaztelania 11 % neerlandera 6 % greziera 3 % portugalera 3 % suediera 2 % katalana 1 % daniera 1 % finera 1 % |
Interneteko domeinua | .eu |
Europar Batasuna (EB) Europako nazioz gaindiko erakundea da. Batez ere, politika eta ekonomiako sailak indartu eta estatu-kideen artean harremanak hobetzeko sortua.
3976.372 km²-tan hedatzen da, eta 459.500.000 biztanle ditu (115.6 bizt./km²; 2005)
Estrasburgo da hiriburu ofiziala, Brusela hiriburu exekutiboa eta Luxenburgo hiriburu administratiboa. Hala ere, Londres da hiririk handiena.
Eduki-taula |
[aldatu] Historia
Historian zehar hainbat inperiok Europa mailako zabalkundea izan zuten; hauen artean Erromatar Inperioa, Inperio Frankoa, Inperio Erromatar Saindua, Frantziako I. Inperioa eta Alemania nazia leudeke. Europan izandako gerren sarraskiak aintzat hartuta, 1945ean II. Mundu Gerra amaitu aurretik, hainbat politikari eta pentsalarik Europako herri eta estatuen arteko batasunean amesten zuten, besteak beste, Victor Hugo, Charles de Saint-Pierre, William Penn eta Giuseppe Manzini aipa daitezke.
Hala ere, Europako estatu eta herrien arteko batasuna bilatzeko pauso errealak II. Mundu Gerra amaitu ostean sortu ziren. Winston Churchillek Europako Estatu Batuak sortzea proposatu zuen. 1949an Europako Kontseilua sortu zen, estatuz gaindiko lehen erakunde europarra.
- 1950eko maiatzaren 9an Robert Schumanek Europako Batasunaren aldeko hitzaldia egin zuen.
- 1951ko apirilaren 18an Parisko Ituna sartu zen indarrean. Itun horrekin Belgika, Frantzia, Alemania (Mendebaldekoa), Italia, Luxenburgo eta Herbehereek Ikatz eta Altzairuaren Europako Erkidegoa sortu zuten. II. Mundu Gerrako sarraskien ondoren Europako herrialdeen arteko lankidetza bultzatu nahi zen. Horrela, etorkizunean balizko gerrak saihestuko ziren.
- 1957ko martxoaren 25ean Erromako Ituna sinatu zuten Ikatz eta Altzairuaren Europako Erkidegoko herrialdeek, Europako Ekonomia Erkidegoa eta EURATOM Europako Energia Atomikorako Erkidegoa sortuz. Lehenengoaren helburua barne merkatua bateratzea zen, eta EURATOMen helburua, aldiz, energia nuklearraren inguruko merkatu bateratua sortzea zen.
- 1968ko uztailaren 1ean EEEko herrialdeen arteko aduana zergak ezabatu ziren.
- 1973ko urtarrilaren 1ean Danimarka, Irlanda eta Erresuma Batua komunitatean sartu ziren, guztira 12 estatu batuz.
- 1975ean Europako Eskualde Garapenerako Funtsa sortu zen. Bere helburua garapen ekonomiko handiagoa duten eskualde eta herrialdeek gainerako herrialdeei laguntza ematea zen, horrela Europako herrialde guztiak garapen maila antzekoa lortzeko.
- 1979ko ekainean Europako Parlamentua aukeratzeko lehen hauteskundeak egin ziren sufragio unibertsal zuzenez.
- 1981eko urtarrilaren 1ean Grezia sartu zen.
- 1985eko urtarrilaren 1ean Groenlandia atera zen, Danimarkako agindua gaindituz.
- 1986ko urtarrilaren 1ean Portugal eta Espainia kide bilakatu ziren, guztira 15 estatu batuz.
- Maiatzaren 26an Europako bandera urdin eta izarduna onetsi zuen.
- 1987ko uztailaren 1ean Europako Akta bakarra indarrean sartu zen.
- 1990eko urriaren 3an Alemaniako ekialdeko zatia ere (aurretik erregimen komunistaren menpe zegoena) sartu zen erkidegoan.
- 1993ko azaroaren 1ean Maastricht-eko Ituna indarrean sartu zen, erkidegoak "Europako Batasuna" izena hartu zuen. Ordutik aurrera Batasunak eragin ekonomikoa ez ezik, politikoa ere hartu zuen.
- 1995eko urtarrilaren 1ean Austria, Finlandia eta Suedia erkidegoan sartu ziren, guztira 18 estatu batuz.
- 2000ko martxoan Lisboako estrategia jarri zen indarrean. Europako ekonomia modernizatzea eta munduko potentzien lehiakide bihurtzea zituen helburu
- 2002ko urtarrilaren 1ean Euroa ezarri zuten Batasuneko 12 estatuko diru ofizialtzat.
- 2004ko urtarrilaren 1ean Txipre, Txekia, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Eslovakia eta Eslovenia Europako Batasunean sartu ziren.
- 2007ko urtarrilaren 1ean Bulgaria eta Errumania kide bihurtu ziren.
[aldatu] Kideak
2007an hauek dira Europako Batasuneko estatu kideak (kakotx artean EBn sartu zen urtea):
- Alemania (Alemaniako Errepublika Federala sortzaileetakoa izan zen; Alemaniako Errepublika Demokratikoa 1990an sartu zen, Errepublika Federalarekin bat egin zuenean).
- Austria (1995)
- Belgika (sortzailea)
- Britainia Handia (1973)
- Bulgaria (2007)
- Danimarka (1973)
- Errumania (2007)
- Eslovakia (2004)
- Eslovenia (2004)
- Espainia (1986)
- Estonia (2004)
- Finlandia (1995)
- Frantzia (sortzailea)
- Grezia (1981)
- Herbehereak (sortzailea)
- Hungaria (2004)
- Irlanda (1973)
- Italia (sortzailea)
- Letonia (2004)
- Lituania (2004)
- Luxenburgo (sortzailea)
- Malta (2004)
- Polonia (2004)
- Portugal (1986)
- Suedia (1995)
- Txekia (2004)
- Zipre (2004)
Gaur egun estatu kide izateko zerrenda ofizialean estatu hauek daude:
Beste estatu batzuk etorkizun hurbil batean hautagai izateko aukera dute:
Etorkizuneko balizko zabalkundeak Europako Merkataritza Askeko Elkarteko eta SESB ohiko estatuak har ditzakete. Lehenengoen artean Suitza, Liechtenstein, Islandia eta Norvegia egongo lirateke. Estatu hauek ekonomia maila oso altuak dituzte, EBko bataz bestekoa baino askoz altuagoak. Horrek hiritarren artean kontrako jarrera indartzen du; izan ere, EBn sartuko balira diru laguntzak ematea tokatuko litzaieke, Garapen Funtsen bidez herrialde txiroenei aurrera egiten laguntzeko. Gainera, politikoki oso estatu independenteak dira, beraien subiranotasuna gogor defendatzen dutenak.
Bigarrenen artean Ukraina, Bielorrusia, Moldava, Georgia, Armenia, Azerbaijan, Kazajstan eta Errusia leudeke, baina hauen hautagaitzak zail ikusten dira, bai ekonomikoki EBko bataz bestekotik oso atzean daudelako baita politikoki egoera ezegonkorrak nagusi direlako. Gainera, biztanle kopuru handia dutenez, Garapen Funtsetatik diru asko jasoko lukete, eta herrialde aberatsagoak EBn sartu ezean gaur egungoek ahalegin handiak egin beharko lituzkete.
Egoera berezian daude Europako mikroestatuak (Andorra, Monako, San Marino eta Vatikano Hiria). Hauek euroa erabiltzen duten arren, ez dira EBko kide. Europaz kanpoko beste estatu batzuen kidetza ere eztabaidatu izan da, hala nola, Israel eta Marokorenak, baina gaur egun ez dira aukera errealtzat hartzen.
[aldatu] Hiri nagusiak
Hauexek dira metropoli-barrutirik handienak, 2005eko datuen arabera:
1 Paris, Frantzia 10.136.000 biztanle.
2 London, Ingalaterra 8.505.000
3 Essen-Dortmund, Alemania 5.214.000
5 Milan, Lombardia (Italia) 4.282.280
6 Bartzelona, Katalunia (Espainia) 4.043.000
8 Rotterdam, Herbehereak 3.345.000
10 Napoli, Campania (Italia) 2.905.000
[aldatu] Hizkuntzak
[aldatu] Hizkuntza ofizialak
- Alemana.
- Bulgariera
- Daniera.
- Eslovakiera.
- Esloveniera.
- Gaztelania.
- Ingelesa.
- Errumaniera
- Estoniera.
- Finlandiera.
- Frantsesa.
- Greziera.
- Hungariera.
- Irlandera.
- Italiera.
- Letoniera.
- Lituaniera.
- Maltera.
- Neerlandera.
- Poloniera.
- Portugesa.
- Suediera.
- Txekiera.
[aldatu] Hizkuntza ez ofizialak
Sakontzeko, irakurri: Europako hizkuntza gutxituen zerrenda
Bretainiera | Euskara | Erromantxera | Frankoprovenzera | Frisiera | Galesera | Galiziera | Katalana | Kaxubiera | Korsikera | Okzitaniera | Samiera | Sardiniera | Scotsa | Etab.
[aldatu] Lan-hizkuntzak
Ingelesa, frantsesa eta alemana.