Italia
Wikipedia(e)tik
Italiako Errepublika Repubblica Italiana |
|||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
Goiburu nazionala: Ez du | |||||
Ereserkia: Fratelli d'Italia | |||||
![]() |
|||||
Hiriburua | Erroma 41° 53'N, 12° 29'E |
||||
Hiri handiena | Erroma | ||||
Hizkuntza ofiziala(k) | Italiera1 | ||||
Gobernua
Errepublikako Presidentea
Kontseiluko Presidentea |
Errepublika Giorgio Napolitano Romano Prodi |
||||
Italiar Bateratzea Data |
1861 martxoaren 17 | ||||
Eremua - Guztira - ur % |
{{{azalera_zenbakia}}} km² (69) 2,4% |
||||
Biztanleria - Estimaketa (2005) - Errolda (-) - Dentsitatea |
57.015.625 (22.) - 191 biztanle/km² () |
||||
Dirua | Euroa2 (€) (EUR ) |
||||
Ordu eremua - Udan (DST) |
UTC (UTC +1) Bai (UTC +2) |
||||
Interneteko domeinua | .it | ||||
Telefono aurrezenbakia | +39 |
||||
Herritarra | italiar | ||||
1Konstituzioaren arabera albaniera, alemana, esloveniera, frankoprovenzera, frantsesa, friuliera, greziera, katalana, kroaziera, ladinoa, okzitaniera eta sardiniera hizkuntza babestuak dira. Aostan frantsesa ofiziala da eta Trentino-Hego Tirolen alemana eta ladinoa. Sardiniera estatus babestua du Sardinian. 21999 baino lehen Lira |
Italia (italieraz: Italia edo Repubblica Italiana) Europa hegoaldeko estatua da. Bere hiriburuaErroma da.
Italiako penintsulan, Po ibaiko haranean eta Mediterraneoko Sizilia nahiz Sardinia irletan zabaltzen da herrialdea. Frantzia, Suitza, Austria eta Esloveniarekin ditu mugak iparraldean.
San Marino eta Vatikano Hiria Italian barneko estatu independenteak dira.
Eduki-taula |
[aldatu] Geografia
Italiako gehiengoa penintsula batek hartzen du, Mediterraneoak inguratua. Mendebaldeko itsaso zatiak Tirreno izena hartzen du. Bertan daude bi uharte nagusiak Sardinia eta Sizilia. Ekialdean Itsaso Adriatikoa dago eta hego-ekialdean Itsaso Jonikoa.
Alpeak herrialdeko iparraldean daude kokatuta. Dolomitak mendilerro honen partea dira, ekialdeko muturrean kokatuta.
Mont Blanc edo Monte Bianco (4.808 metro) da italiar mendirik altuena. Honen ondoren, Gran Paradiso (4.061 m), Ortler (3.905 m), Monte Viso (3.841 m), Presanella (3.558 m) eta Marmolada (3.343 m) ditugu garaienak. Gainera, bi sumendi ezagun aurkitzen dira bertan: Napoli ondoko Vesuvio eta Siziliako Etna.
[aldatu] Historia
Sakontzeko, irakurri: Italiako historia
Italiaren historia oso aberatsa da, bereziki Mendebaldeko zibilizazioan eragin garrantzitsuena izan duten kulturek bertan izan zutelako sorleku eta gunea. Besteak beste etruskoak, erromatarrak... Greziarrek ere eragin handia izan zuten bertan.
Erdi Aroan ere garrantzitsua izan zen, Eliza Katolikoaren gunea zelako. Erakunde horren boterea izugarria izan zen, XIX. mendera arte Italiako penintsularen erdialde osoa Aita Santuen boterearen menpe egon baitzen. Pizkunde eta Aro Modernoan zehar, Italiako gainerako lurraldeak hiri-estatuetan banatuta zeuden. Italiako nazionalismoak gogor borrokatu zuen urteetan zehar Italiaren batasuna lortzeko. 1870ean Erroman sartu ziren, eta Elizaren Estatuak deuseztatu ziren.
[aldatu] Banaketa administratiboa
Sakontzeko, irakurri: Italiako banaketa administratiboa
[aldatu] Italiako eskualdeak
20 eskualdetan dago banandurik Italia (italieraz regioni izendatzen direnak). Haietako bostek (* marka daukatenek) autonomia estatusa daukate. Hori dela eta, bere eskualdeko auzien gaineko legeak egiteko eskubidea dute. Eskualde guztiak, Aosta Ibarra izan ezik, probintziatan daude banandurik.
Eskualdea | Hiriburua | Ikurra | Italierazko izena |
1. Abruzzo | L'Aquila | ABR | Abruzzo |
2. Aosta Ibarra* | Aosta | VAO | Valle d’Aosta |
3. Apulia | Bari | PUG | Puglia |
4. Basilicata | Potenza | BAS | Basilicata |
5. Calabria | Catanzaro | CAL | Calabria |
6. Campania | Napoli | CAM | Campania |
7. Emilia-Romagna | Bologna | EMR | Emilia-Romagna |
8. Friuli-Venezia Giulia* | Trieste | FVG | Friuli-Venezia Giulia |
9. Lazio | Erroma | LAZ | Lazio |
10. Liguria | Genoa | LIG | Liguria |
11. Lombardia | Milan | LOM | Lombardia |
12. Marche | Ancona | MAR | Marche |
13. Molise | Campobasso | MOL | Molise |
14. Piemonte | Turin | PMN | Piemonte |
15. Sardinia* | Cagliari | SAR | Sardegna |
16. Sizilia* | Palermo | SIC | Sicilia |
17. Trentino-Adige Garaia* | Trento | TAA | Trentino-Alto Adige |
18. Toskana | Florentzia | TOS | Toscana |
19. Umbria | Perugia | UMB | Umbria |
20. Veneto | Venezia | VEN | Veneto |
[aldatu] Hiri nagusiak
Izena | Biztanleria | Eskualdea |
---|---|---|
Erroma | 2.847.677 | Lazio |
Milano | 1.308.735 | Lombardia |
Napoli | 984.242 | Campania |
Torino | 900.608 | Piemonte |
Palermo | 670.820 | Sizilia |
Genova | 620.316 | Liguria |
Bologna | 373.743 | Emilia-Romagna |
Florentzia | 366.901 | Toskana |
Bari | 326.915 | Apulia |
Catania | 304.144 | Sizilia |
[aldatu] Probintzia populatuenak
Ondokoak 1.000.000tik gorako biztanleria duten probintziak dira (2005eko datuak):
- Milano - 3.869.037
- Erroma - 3.831.959
- Napoli - 3.092.859
- Torino - 2.242.775
- Bari - 1.595.359
- Palermo - 1.239.808
- Brescia - 1.182.337
- Salerno - 1.090.934
- Catania - 1.075.657
- Bergamo - 1.033.848
[aldatu] Kultura
[aldatu] Hizkuntzak
Sakontzeko, irakurri: Italiako hizkuntzak
Italiako hizkuntza ofiziala italiera da. Zenbait eskualdetan frantsesa (Aosta Ibarrean) eta alemana (Trentino-Adige Garaian) koofizialak dira. Beste zenbait hizkuntzek erregio mailako onarpena dute, baina orokorrean, Italiako lurraldean hainbat hizkuntza gutxitu mintzatzen da:
- Frankoprovenzera: 120.000 hiztun Aosta Ibarrean. Beste 1.400 lagun Foggiako (Calabria) bi herritan, frankoprovenzeraren enklabe bat osatuz.
- Okzitaniera: Provenzera dialektoaren hiztun batzuk Frantziarekiko mugan.
- Esloveniera: 80.000 hiztun Friuli-Venezia Giulian, Esloveniako mugatik gertu.
- Ladinoa: 40.000 hiztun Trentino-Adige Garaian eta Veneton.
- Friuliera: 700.000 hiztun Friuli-Venezia Giulian.
- Moliseko kroaziera: 4.000 hiztun Molisen. Moliseko kroaziarrak Erdi Aroan Balkanetatik iritsitakoen ondorengoak dira.
- Napoliera: 7,5 milioi hiztun Napoli eta hegoaldeko probintzia italiarretan.
- Grekokalabriera (edo Grikoa): 30.000 hiztun Salento eta Calabrian.
- Katalana (algerera): 15.000 hiztun Sardiniako Alger hirian.
- Albereshea: 100.000 hiztun Italiako penintsularen hegoaldean eta Sizilia iparraldean. Albereshea albanieraren dialektoa da.
- Siziliera: 4.832.520 hiztun Sizilian.
- Sardiniera: 1.300.000 hiztun Sardinian.
[aldatu] Literatura
Sakontzeko, irakurri: Italierazko literatura
[aldatu] Musika
- Musika klasikoa:
- Musikagileak: Antonio Vivaldi, Tomaso Albinoni, Gioacchino Rossini, Gaetano Donizetti, Vincenzo Bellini, Giuseppe Verdi eta Giacomo Puccini.
- Opera kantariak: Enrico Caruso eta Luciano Pavarotti.
- Opera arteoak:
- Musika garaikidea: Banda Bassotti
[aldatu] Kirola
[aldatu] Txirrindularitza
Sakontzeko, irakurri: Italiako Giroa eta Italiako txirrindularien zerrenda
[aldatu] Futbola
Sakontzeko, irakurri: Italiako futbol taldeen zerrenda
[aldatu] Jaiegunak
Data | Euskarazko izena | Jatorrizko izena |
---|---|---|
Urtarrilak 1 | Urteberri | Capodanno |
Urtarrilak 6 | Epifania | Epifania |
Aldagarria | Pazko igandea | Domenica di Pasqua |
Aldagarria | Pazko astelehena | Lunedì dell'Angelo |
Apirilak 25 | Askapenaren urteurrena | Liberazione |
Maiatzak 1 | Langileen Eguna | Festa del Lavoro |
Ekainak 2 | Errepublikaren Eguna | Festa della Repubblica |
Abuztuak 15 | Jasokundea | Assunzione/Ferragosto |
Abenduak 1 | Santu Guztien Eguna | Tutti i Santi |
Abenduak 8 | Andre Mariaren Sortze Garbia | Immacolata Concezione |
Abenduak 25 | Eguberri | Natale |
Abenduak 26 | San Esteban | Santo Stefano |
[aldatu] Kanpo loturak
- Atala Travel
Gobernuaren webgune ofiziala
Associazione Culturale Euskara (Italia)
Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak
![]() |
Italiako eskualdeak | ![]() |
---|---|---|
Abruzzo • Aosta Ibarra • Apulia • Basilicata • Calabria • Campania • Emilia-Romagna • Friuli-Venezia Giulia • Lazio • Liguria • Lonbardia • Marche • Molise • Piemonte • Sardinia • Sizilia • Toscana • Trentino-Adige Garaia • Umbria • Veneto |
![]() |
Europar Batasuneko kideak | ![]() |
---|---|---|
Alemania • Austria • Belgika • Bulgaria • Danimarka • Erresuma Batua • Errumania • Eslovakia • Eslovenia • Espainia • Estonia • Finlandia • Frantzia • Grezia • Herbehereak • Hungaria • Irlanda • Italia • Letonia • Lituania • Luxenburgo • Malta • Polonia • Portugal • Txekiar Errepublika • Suedia • Zipre Sartzeko negoziatzen ari direnak: Kroazia • Turkia · Mazedonia |