Hego Afrikako historia

Wikipedia(e)tik

Boskimano edo San herriko lagun batzuk.
Boskimano edo San herriko lagun batzuk.

Hego Afrikako historia anitza eta aberatsa da, Historiaurretik herri, kultura eta etnia ezberdinak bildu eta nahastu baitira. Boskimanoen kultura duela gutxienez 25 000 urte dago Hego Afrikan, eta bantuena duela 2 500. Idatzitako historia europarren etorrerarekin hasi zen. Portugaldarrak joateko lehenengoak baziren ere, lurraldea ez zuten kolonizatu. Lehen kolonizatzaileak herbeheretarrak izan ziren, XVIII. mendearen bukaeratik aurrera britaniarren lehian. Azken urteotako historia apartheid izeneko erregimen baztertzaileak eta honen amaierak markatu zuten.

Eduki-taula

[aldatu] Historiaurrea

Hegoafrikako eremuan bizi zen lehendabiziko gizatalde ezaguna boskimanoak edo san herria izan zen. Ehiztari-biltzaileak ziren, aztarna arkeologikoen arabarera, azken 25 000 urtetan. San kopuru txiki batek oraindik ere darraio Hego Afrikan.

Duela 2 500 urte, san batzuk aberezain bilakatu ziren. Khoikhoi izenarekin, Iparraldera jo zuten hasieran, baina geroago hegoaldera itzuli ziren. Hor, sanekin nahastu ziren. Hori dela eta, zaila da bien artean bereiztea, baina horretarako san eta khoisan izenak ematen zaizkie.

[aldatu] Bantuen etorrera

Khoikhoi agertzearekin batera, bantuak ipar-mendebaldetik etorri ziren, Niger ibaiaren deltatik hain zuzen ere. Burdin Aroko herri nekazal eta aberezain hori K. a. 1000 inguruan hasi zen migratzen. Egungo KwaZulu-Natal probintzia K. o. 500 inguru iritsi ziren. Mugimendu hori ez zen batera egin, olatu txikiren modura baizik. Haien aurrean, herri ehiztari-biltzaileak mugiarazten zituzten.

Aberezainak eta nekazariak izateaz gain, burdina ere lantzen zuten, eta herrietan bizi ziren. Banturen ondorengoak gaur egun nguni hizkuntzatik eratorri ziren hizkuntzetan (xhosa edo zulu besteak beste) mintzatzen dira.

Ikerketa arkeologikoen arabera, bantuak eta san/khoisan bakean bizi ziren elkarrekin. Egun ere khoisan eta bantuen kulturen arteko integrazioa ikus daiteke.

[aldatu] Lehenengo europarren etorrera

Portugaldarrak iristen lehenengo europarrak izan ziren. XVI. mendean kostaldea euren mapetan marraztu zuten. 1498rako, esaterako, Natalera heldu ziren.

Ingelesek 1620an lehenengo bizitoki europarra ezarri zuten, arrakastarik gabe. Baina lehen kokapen iraunkorra herbeheretarrek paratu zuten. 1652an Herbeheretako Ekialdeko Indien Konpainiaren babespean eraiki zuten, Indiarako bidean oso kokagune estrategikoa ez bazen ere. Lurmutur Hiria 1657an fundatu zuten holandarrek. Hiri hori garrantzitsuagoa izanda, lehendabiziko esklaboak iristen hasi ziren.

Frantziako higanotak 1707ko kanporatzearen ondoren ailegatu ziren. Orduko, koloniek 2000 biztanle eta 1000 esklabo inguru baino ez zituen. XVIII. mendearen hasieran barnealdera sartzeko lehenengo saioak egin ziren, eta beraz, bantuen aurkako estreineko gatazkak suertatu ziren.

[aldatu] Britaniarren etorrera

Anglo-Zulu Gerretako eszena bat.
Anglo-Zulu Gerretako eszena bat.

Britaniarrak 1795ean Lurmutur Hiria hartu zuten lehen aldiz. Nahiz eta 1803an husteko beharra izan, 1806an berriro eta behin betiko konkistatu zuten. Populazio britaniar etorri berriaren eta boer aurreko populazio europarren artean ere liskarrak gertatzen hasi ziren horrezgeroztik.

1814tik aurrera, britaniarren etorrera areagotu zen. Desoreka horrek eraginda, boerrek barnealdera jo zuten. 1837 eta 1854 bitartean "Trek Handiak" izeneko migrazioetan komunitate osoak mugitzen ziren. Boerrek, britaniarren menpetik kanpoko errepublikak osatu zituzten: Natal (1843an Erresuma Batuak bereganatua), Transvaal (1852an Erresuma Batuak onartua) eta Orange (1854an onartua).

Egonkortasunak harik eta Transvaalen diamanten meatokiak aurkitu ziren arte iraun zuen. Aldi berean, britaniar populazioak ere barnealdera jo zuen. Boerrek etorri berri hauei eskubide politikorik aitortu ezean, bi komunitateen arteko liskarrak sortu ziren.

Natal, ordea, zuluen lurraldea zen. Boerrek 1838ko abenduan Ibai Odoltsuaren Borrokan (Ncome ibaian) garaitu zituen zuluak. Britaniarrek, behin zonaldea bereganatuta, azukre sail handiak ezarri zituzten, aldameneko lurraldetako zuluek landuko zituztelakoan. Aitzitik, zuluak gerragintzan tradizio handiko herria zen, eta matxinotu ziren. Anglo-Zulu gerretan, 1879ko Isandlwanako borrokan zuluek britaniarrak umiliatu zituzten, 1 400 bat soldadu britaniarrak hil baitzituzten. Hala ere, azkenean Britainiar Inperioaren menpe geratzekoa zen garai horretan Zululandia izena jaso zuen lurralde hori, egungo Natal hain zuzen ere.

[aldatu] Boerren Gerrak

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Boerren Gerrak

Boerren eskualdeetan meategietan lan egiten zuten britaniarrek eta errepublika horietako afrikanerrek liskarrak sortzen zituzten haien artean. Eskubide zibilak txuri guztiei ematea eskatu zuen Erresuma Batuak, eta horren alde sortu ziren matxinadak bortizki itzali zituzten boerrek, nolabait Alemaniaren babespean.

Azkenean, 1899 eta 1902 bitartean iraun zuen gerrak. Oso krudela izan zen, nekazarien armada garaitzea espero baino zailagoa suertatu baitzitzaion Erresuma Batuari. Kontzentrazio-esparruak eta aurkarien ondasunen suntsiketak ohikoak izan ziren.

Bakearekin, ordea, bi komunitate horien arteko oreka bilatu zen. Gerra irabazita Britainiar Inperioaren subiranotasuna nagusitu zen. Nolanahi ere, boerrek autonomia eskuratu zuten, txuri guztien lege-berdintasunpean.

[aldatu] Apartheid-aren garai luzea

Apartheid garai ilunak 1948tik 1990 arte luzatu zen, 42 urte haietan herrialdeko herritar gehienen eskubideak zapalduz errepresio bortitzaren bidez.

[aldatu] Apartheid ostean

1994ko maiatzaren 9an Nelson Mandela presidente bihurtu zen, herrialdeko postu politiko gorena lortu zuen lehen pertsona beltza bihurtuz.