Klima-aldaketa

Wikipedia(e)tik

Vostokeko izotz laginetako tenperatura eta hautsa CO2ko aldaketak, azken 400.000 urteetan
Vostokeko izotz laginetako tenperatura eta hautsa CO2ko aldaketak, azken 400.000 urteetan

Klima-aldaketak lur-globoan edota eskualde batean denboran zehar gertatzen diren klimaren aldakuntzak adierazten ditu. Eguratseko aldaketa hauek, lurraren barruko nahiz kanpoko prozesuetaz gain, gizakiak eraginda ere gerta daitezke.

Gaur egun, ingurogiro-politikari begira, klima-aldaketa, oraingo klimako aldaketei baino ez da zuzentzen. Honekin lotuta lurrazaleko tenperaturaren igoera dago, berotze globalaren parte dena. UNFCCCek ordea gizakiak eragindako kalteekin lotzen du gaia, eta gizakiak ez eragindako kalteei klima-aldakortasuna deitzen diote.

Eduki-taula

[aldatu] Klima-aldaketaren zioak

Klima-aldaketak lurrako atmosferaren aldaketak erakusten ditu, baita lurrako beste lekutako prozesuak ere, adibidez izotz-geruzatan, eta gizakiaren eragina. Klima-aldaketan beste kanpoko eragile, lurraren orbita, eguzki-izpien noranzko aldaketak eta berotegi-efektua.

[aldatu] Lurraren barruko klima eraldaketak

Eguraldia, atmosferaren eguneroko egoera da eta sistema kaotiko ez-lineala. Beste aldetik, klima – batez besteko lurraren egoera – egonkor samarra da eta iragarri daiteke. Klimaren barruan sartzen dira: batez besteko tenperatura, euriteen kopurua, eguzki argikor egunak, eta edonon neur daiteken beste aldagai. Hala ere, lurrako ingurugiroaren barruan badaude klima eralda dezakeen aldaketak era bai.

[aldatu] Glaziazioa

Alpeetan aurreratzen ari diren glaziarren ehunekoa, azkeneko 80 urteetan
Alpeetan aurreratzen ari diren glaziarren ehunekoa, azkeneko 80 urteetan

Glaziarrak, klima-aldaketaren adierazlerik nabariena dira. Klima hoztean handitzen dira (adib., Izotz Aro Txikia), eta klima berotzean, berriz, laburtzen dira. Azkenengo milioi urteetan, klimako prosezurik garrantzitsuenak, gaurko izotz aroko glaziar eta glaziararteko zikloak izan dira. Orbita-desbideratzeek (Milankovitch zikloak) eraginda izanagatik ere, beste eragile ere zerikusia izan dute. Adibidez, lurraren barneko indarrak kontinenteetako izotz-plaketan, itsasoaren 130 metroko igoera, Heinrich eta Dansgaard-Oeschger gertakariak eta Younger Dryas Aroa.


[aldatu] Ozeanoetako eraldaketak

Zirkulazio termohalinoa
Zirkulazio termohalinoa

Epe laburretan, hamarkada batzuk jota, klima-aldaketak atmosfera eta ozeanoen arteko harremanengatik gerta litezke. Klima-aldaketa asko, El niño, Ozeano Bareko Hamar urteko Oszilazioa, Ipar Atlantiko oszilazioa, eta Artiko oszilazioa, ozeanoetan beroa era ezberdinetan mantentzearen ondorioa dira. Epe luzeagoetan ozeanoetako prozesuak, esate baterako zirkulazio termohalinoak, beroa hedatzen garrantzi handia daukate, eta klima alda dezakete.

[aldatu] Klimaren memoria

Klimaren aldakortasun ezberdinak histeresi eratzat har daitezke. Honek esan nahi du, klimaren ohiko egoera inputak ez ezik outputak ere kontuan hartzen dituela. Adibidez, hamarkada lehor batek urtegiak txiki ditzake, lautadak idortu, eta basamortuak zabaldu. Hauek direla eta, eurite gutxiago izango da hurrengo urteetan. Beraz, klima-aldaketa prozesu auto iraunkorra da, zeren eta ingurugiroko alderdien arabera, erantzun ezberdinak izango baitira.

[aldatu] Klima-aldaketa eragiten duten eragile ez klimatikoak

[aldatu] Berotegi-gasak

Azken 500 milioi urtetako karbono dioxidoen aldaketak
Azken 500 milioi urtetako karbono dioxidoen aldaketak

Gaur egungo ikerketen arabera, berotegi-gasak dira arrazoirik nagusiena klima-aldaketan. Berotegi-gasak ere garrantzitsuak dira Lurraren klima ulertzeko orduan. Ikerketen arabera berotegi-efektuak, hau da, gasek eragindako beroketa, Lurraren tenperatura erregulatzen eragina dauka.