Bretainiera

Wikipedia(e)tik

Bretainiera
Brezhoneg
Non mintzatzen den: Frantzia 
Eskualdea: Bretainia
Guztira hiztunak: Ethnologue: 500.000 - 1.200.000 [1]; 1999ko errolda: 257.000 
Rankina: Ez 100 mintzatuenen artean
Hizkuntza familia: Indoeuroparra
 Zeltiarra
  Uharteko zeltiarra
   Britonikoa
    Bretainiera 
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofiziala: Ez du
Araugilea:
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1: br
ISO 639-2: bre
ISO/FDIS 639-3: bre 

Bretainiera (brezhoneg) Bretainiako mendebaldean hitz egiten duten hizkuntza tradizionaletako bat da, galoarekin (talde erromantzekoa) batera.

Indoeuropar hizkuntza da, multzo zeltikokoa, talde britonikoaren barruan. Galesa eta kornubieraren familia berekoa da, beraz, eta hauekin oso antzekoa da.

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

Koloretan, bretainieraren dialekto desberdinak (grisez, galoaren eremua).
Koloretan, bretainieraren dialekto desberdinak (grisez, galoaren eremua).

Gaur egungo hizkuntza komunitateak 300.000 inguru hiztun dauka eta Bretainia-Beherean (Breizh Izel) kokatuta dago, hau da, Finistère-n, Morbihan-en eta Côtes-d'Armor-en mendebaldean eta Bourg-de-Batz enklabean (Loire-Atlantique).

Seinalizazio elebiduna Kemperren
Seinalizazio elebiduna Kemperren

[aldatu] Dialektoak

Lau dialekto edo aldaera nagusi ditugu:

  1. Bro Leonekoa: Finistèreko iparraldean.
  2. Bro Dregerekoa: Finistère-ko ipar-ekialdean eta Côtes-d'Armoreko ipar-medebaldean.
  3. Bro Kernevekoa: Finistère-ko hegoaldean, Côtes-d’Armor-eko hegoaldean, Morbihan-eko zati batean eta Belle-Île en mer/Enez ar Gerveur-en.
  4. Bro Gwenedekoa: Morbihaneko lurralde gehienean.

[aldatu] Historia

  • 1464an Jehan Lagadec-ek hiztegi hirueleduna egin zuen, Bretoiera, Frantsesa eta Latina kontuan hartuz.
  • 1805ean Napoleon I-ak sortu zuen Akademia Zeltikoa (l'Académie Celtique).
  • 1807an Jean-François Le Gonidec-ek Gramatika bretainieraduna argitaratu zuen, eta 1821ean Hiztegia.
  • 1839an Villemarqué-k "Barzaz Breiz" argitara eman zuen, bretainierazko kantu tradizionalen bilduma.
  • 1925etik, Roparz Hemon irakasleari esker, Emzav mugimendua eta Gwalarn aldizkaria abian jarri zituzten.
  • 1946an Al Liamm argitalpenak Gwalarn ordezkatu zuen. Beste batzuk ere argitara ekarri zituzten: Skol Vreizh, Emgleo Breiz, Al Lanv, Ar Skol Vrezoneg, Mouladurioù Hor Yezh, An Here edo Evit ar brezhoneg.
  • 1950an Kendalc'h kultur-elkartea sortu zuten Kemper-en.
  • 1977an Diwan izeneko eskolak hasi ziren lanean, Lehen Hezkuntzatik aurrera hizkuntza irakatsiz.

[aldatu] Gramatika

[aldatu] Esamolde batzuk

  • Bai = Ya
  • Ez = Nann
  • Kaixo!, Agur!= Salud!
  • Agur!, Adio!= Kenavo!
  • Ikusi arte = Ken 'vi gwelet!
  • Eskerrik asko! = Trugarez!
  • Egun on = Demat
  • Mesedez = Mar plij
  • Barkatu = Digarezit ac'hanon
  • Komunak = Privezioù
  • Komuna non dago? = Pelec'h emañ ar privezioù?
  • Non dago tren-geltokia? = Prlec'h emañ ar porzh-houarn?
  • Ba al da hotelik hemen inguruan? = Pelec'h emañ an leti tostañ?
  • Zorionak = Gouelioù mat!
  • Ez dut ulertzen = Ne gomprenan ket
  • Ez dakit bretainieraz= Ne gomzan ket brezhoneg
  • Ba al dakizu ingelesez?= Ha komz a rez saozneg?
  • Zein da zure izena? = Pe anv out?
  • Ongi etorri! = Degemer mat!
  • Egun on denoi = Demat d'an holl!
  • Berdin / Baita zuri ere = Dit-te ivez!
  • Jakina! Noski! = Mat eo!
  • Nongoa zara? = Eus belec'h out?
  • Non dago...? = E pelec'h emañ...?
  • Badakizu bretainieraz? = Ha komz a rez brezhoneg?
  • Bai ote? = Dam ya 'ta?
  • Bizi gara!! = Bev omp!
  • Bagarela!! = Ni ivez
  • Topa! = Yec'hed mat!
  • Hementxe! = Du-hont/ Du-mañ!
  • Geldi!= Paouez 'ta!
  • Lasai= Rez ket bil
  • Ez dut nahi= N'em eus ket c'hoant

[aldatu] Literatura

[aldatu] Idazleak

[aldatu] Aldizkariak

  • Al Liamm (ikusi webgunea).
  • Gwalarn (ikusi webgunea).

[aldatu] Musika

Folk musikaren barruan honelako ordezkari ezagunak ditu lurraldeak:

[aldatu] Ikus, gainera

[aldatu] Kanpo loturak

Wikipedia
Hizkuntza honek bere Wikipedia du.
Bisita ezazu.