Galesera

Wikipedia(e)tik

Galesera
Cymraeg
Non mintzatzen den: Erresuma Batua 
Eskualdea: Gales
Guztira hiztunak: 750.000 
Rankina: ez 100 mintzatuenen artean
Hizkuntza familia: Indoeuroparra
 Hizkuntza zeltikoak
  Intsularra
   Britonikoa
    Galesera 
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofiziala: ez du
Araugilea: -
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1: cy
ISO 639-2: wel / cym
ISO/FDIS 639-3: — 

Galesera (Cymraeg) Galesko berezko hizkuntza da, gaur egun egoera gutxituan dagoena.

Mintzaira indoeuroparra da, multzo zeltikoarena eta talde britonikoaren barruan dagoena, bretainiera, galo eta kornubierarekin batera.

Eduki-taula

[aldatu] Hiztunen geografia

Galesko biztanleen %20 inguruan, 610.000 hiztun ditu (2001) , gutxi gora-behera.

Hizkuntza nagusia dutela, herrialdeko iparraldean eta mendebaldean kontzentratzen dira hiztunak batez ere: Gwynedd (%76), Anglesey/Ynys Môn (%70.5), Carmarthenshire/Sir Gaerfyrddin (%63.6), Ceredigion (%61) eta Denbighshire/Sir Ddinbych.

Dialektoei dagokienez, Iparralde eta Hegoaldeko aldaeren arabera sailkatzen dituzte.

Bestela, 1993an S4C telebista kateak egindako inkestaren arabera, beste 135.000 bat hiztun bizi ziren orduan Ingalaterran. Halaber, Argentinako Chubuteko probintzian badago galestarren komunitate bat, eta horien artean galeseko hiztunak badaude (25.000). Azkenik, Kanadan (3.160), AEBetan (2.655), Zeelanda Berrian (1.155) eta Australian (1.060) ere galeseradunak ditugu.

Guztira, beraz 750.000 hiztun baino gehiago.

[aldatu] Historia

Galeseraren ezagutza datuak (2001).
Galeseraren ezagutza datuak (2001).
  • VI. mendea: Lehenengo testigantzak jaso zituzten.
  • IX.-XI. mendeak: Hywel Dda erregeak eta ondorengoek legeak idatzi zituzten gales zaharrean. Olerki batzuen aztarnak ere gelditu dira sasoi hartakoak.
  • XII.-XIV. mendeak: "Mabinogion" izeneko bilduma idatzi zuten, ipuinek eta eleberriek osatuta.
  • XIV.-XVI. mendeak: Dafydd ap Gwilym poetak 150 bat olerki idatzi zituen.
  • 1588an argitaratu zuten William Morganek egindako Bibliaren itzulpena.
  • 1847an hiru hezkuntza-ikuskatzailek txostena aurkeztu zuten, hizkuntza gaitzetsiz. Informe horrek "Brad y Llyfrau Gleision" ("Liburu urdinen saldukeria") izen herrikoia hartu zuen. "Welsh Not" ("Galesik ez") kartelak hasi ziren erabiltzen eskoletan, galesaren erabilera zigortzeko.
  • 1858an Daniel Silvan Evansek amaitu zuen haren galesa-ingelesa hiztegia.
  • 1891an galestarren %54a galesdunak ziren.
  • 1907an Owen Morgan Edwards Galesko eskolen ikuskatzaile nagusi bilakatu zen, ikasle galesdunen aldeko urratsak ematen.
  • 1939an Ysgol Gymraeg Aberystwyth (Aberystwytheko Galesezko Eskola) fundatu zuten, Lehen Hezkuntzako lehendabizikoa historian.
  • 1962an sortu zuten Cymdeithas yr Iaith/Welsh Language Society erakundea, hizkuntzaren alde ordutik lan egiten duen presio-taldea.
  • 1981an galestarren %19a baino ez ziren galesdunak.
  • 1982an S4C telebista ("Sianel Pedwar Cymru/Channel Four Wales") sortu zuten, ordutik galesezko programazioa eskaintzen duena. %7 inguruko audientzia dauka gaur egun.
  • 1988an sortu zuten Bwrdd yr Iaith Gymraeg/Welsh Language Board elkartea.
  • 1993an "Welsh Language Act" eta 1998an "Government of Wales Act" izeneko dekretuak kaleratu zituzten gales eta ingeles hiztunak berdintasun egoeran bizitzeko.

[aldatu] Ortografia

[aldatu] Gramatika

[aldatu] Hezkuntza

Ikasleen %25-30ak galesera dauka lehen hizkuntza eskolan. Bestela, ume guztiek galesera ikasi behar dute 16 urte bete arte (gehienek bigarren hizkuntz moduan). Galeserazko irakasle bereziek "Athrawon Bro" izena hartzen dute.

Unibertsitate mailan, Bangor eta Aberystwyth hirietan ikasgai batuzk eskaintzen dituzte.

[aldatu] Eisteddfod

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Eisteddfod

Galeserazko kultur jaialdi tradizionala da, literatura eta musikaren ingurukoa eta lehiaketa modukoa.

Lehenengo aztarnak XII. mendekoak dira, eta gaur egun nazio mailan egiten dute urtero Galesen, bai eta herrialdetik kanpo ere.

[aldatu] Elkarteak

  • Bwrdd yr Iaith Gymraeg/Welsh Language Board
  • Cymdeithas yr Iaith/Welsh Language Society

[aldatu] Ikus, gainera

[aldatu] Kanpo loturak

Wikipedia
Hizkuntza honek bere Wikipedia du.
Bisita ezazu.