Finlandiako Historiaurrea
Wikipedia(e)tik
Eduki-taula |
[aldatu] Paleolitoa
Finlandiako lehenengo biztanleak, Neanderthalgo gizakiak izan zirela uste da. Kristinestadgo Susiluola kobazuloan (otsoaren koba), aurkitu diren zantzuen arabera, hauek, iparraldeko lurraldeetara duela 130.000 urte inguru iritsi ziren.
[aldatu] Mesolitoa
Gizaki modernoa Izotz Aroaren ondoren iritsi zen, duela ia 9.000 urte. Lehen biztanleak, ehiztari eta biltzaileak ziren batez ere, eta hauen kulturak, Suomusjärvi eta Kunda kulturen izenak jaso ditu. Antrean munduko arrantza-sare zaharrenak aurkitu dituzte, K.a. 8300 urtekoak, kultura bereko gizakienak direnak.
[aldatu] Neolitoa
Nahiz eta oraindik biztanleak ehizatik eta fruitu bilketayik bizi, k.a. 5300. urtean, Finlandia, Neolito garaian sartu zela esan daiteke, buztinezko hainbat ontzi aurkitu dituztelako. Gainera, Saimaa lakuan eta inguruko kobazuloetan, garai hartako hainbat harri distiratsu eta landu margolanak aurkitu dituzte. Finlandieran adituek diotenez, garai haietan, finlandiera eta samieraren arteko hizkuntza bat hitz egiten zen, hasierako Uraldar hizkuntza. K.a. 3200. urtean, Suediatik etorritako inmigrazioak, hego-mendebaldeko kulturan eragina izan zuten, Axe kulturen guda deiturikoa. Inmigrazio hoietan, ekialdeko Europatik etorritako metalen erabilpenak iritsi ziren Finlandiara. Gainera, abeltzaintza eta nekazaritza, zabaldu egin ziren Finlandian k.a. 2000. urtetik aurrera. Urte hauetan, finlandierak, estonierarekin batera (Fin-Baltiko hizkuntzak), Indoeuropar hizkuntzen eragin handia izan zutenez, gutxinaka samieratik bereizten joan ziren, bakartuta iraun duena gaur egun arte. Kiukainen kulturaren garaia iritsi zen, zeramikan adituak, gizarte aurreratuago bat errepresentatzen zuten, inguruko herrietatik ikasitako teknikak erabiltzen zituztenak.
[aldatu] Brontze Aroa
K.a. 1500 inguruan hasi zen Finlandian. Hegoaldeko kultura, kostaldekoa batipat, Europa osoko herriek irakatsitakoan oinarritzen zen. Iparraldeko eta barrualdekoen kultura aliz, Errusia iparraldetik etorritako migrazio korronteek baldintzatu zuten. Finlandia, kulturalki bi zatitan banandu zen, baina bien arteko erlazio onak, jakinduria elkar banatzea eta bakea ekarri zuen.
[aldatu] Burdin Aroa
Burdinezko hainbat ezpata aurkitu dituzte k.a. 500 urte ingurukoak. I. mendean, bertako biztanleak, Eskandinavia osoko herriekin merkataritzan ibili zirela dioten hainbat datu agertu dira, batez ere herri germaniarrekin eta baltikokoekin. Erromatarren arrastoak eta tresnak aurkituak izan dira ere garai honetako Finlandian. Beraz, erromatarrak, bertara iritsi zirela frogatu ahal izan dute. Bertako kultura, oraindik guztiz definitu gabe zegoena, mendebaldeko, ekialdeko eta hegoaldeko herriek baldintzatzen zuten.
III. mendean jada, herritarrek, defenditzeko haina indar zeukaten, eta Finlandia hegoladean, mendiko fortifikazioetan, kastroetan, bizi ziren. Hala ere, Finlandia osoa, deszentralizatua zegoen, eta kultura desberdineko hainbat herri bizi ziren bertan: Finn, Kareliar eta Tavastiar herriak garrantzitsuenak zirelarik. Ehiztari-biltzaile ziren herri ere bazeudela uste da, laponiarrez aparte, iparraldean, ia oharkabean pasa dituztela azken 2000 urteak.
Åland Uharteak, Finn herriaren lehenengo zabalgunea izan ziren, baina ondoren, Eskandinavia osoko herriak iristen hasi ziren bertara, eta kultura nahasketak, uharteetako kultura propioa eratu zuten.