Historia
Wikipedia(e)tik

Historia iraganak eta iraganeko gertakizunek osatzen dute. Gertakizun horiek eta gizartearen bilakaera aztertzen duen disziplinari ere historia deritzaio hortarako honek gizarte zientzien metodoak erabiltzen dituelarik. Historia disziplinaren helburua iraganeko gertakarien informazioaren biziraupena bermatu, oraina ulertu eta etorkizunean gerta litekeena aurrikustea da. Historialari deritzaie historia ikasi, aztertu eta idazten dutenei. Izan diren eta ez direnen inguruko kontakizun eta ipuinei ere historia izen egozten zaie.
Historia hitzaren jatorria grezierako Οιδa ("badakit") hitzean oinarritzen da. Hortik Ιστορια ("ikerketa edo informazioa") eratorri zuen, eta hortik latinezko historia hitza.
Eduki-taula |
[aldatu] Non hasten da historia?
Orohar iragan guztia gertatu denetik historia dela esan baliteke ere adiera klasikoei jarraiki historia gizaki eta gizarteen denboran zeharkako joana dugu gizakia gizaki denetik edo iraganeko gertakari jakin batez geroztik, horrela historia iraganeko une batetik une honetara arte doan aroa genuke historiaren hasera irizpide subjektiboek zehazten dutelarik.
Zenbaitentzat historia unibertso beraren edo lur planetaren sortzearekin hasten da, besteentzat berriz historia gizakia bere arbasoengandik eboluzionatu ostean hasten da. Badira historia idazkerarekin hasi zela diotenak idazkerak jakituriaren transmisioa irauli zuelako edota historiaren hasera gertakari erlijiosoei esleitzen diotenak, adibidez zenbait kristau korronteek historiaren muga Jesukristoren jaiotzan ipintzen dute. Muga den lekuan dela ere historia izenez aipaturiko aroaren aurreko garaiari historiaurrea deritzaio eta historia bera azpi-aro anitzetan banatzen da.
[aldatu] Iragana aztertzen dutenak

Esan bezela historiaren amaiera orainean dagoela argi badago ere historiaren hasiera zehaztugabea da kriterio subjetiboen bidez lehenago hala beranduago ezarri dezakegularik. Tradizionalki historiak lehen erregistro idatziak ditugun arotik aurrerako garaia landu du. Gizakiaren arbasoetatik homo sapienserako bidea ordea antropologiaren lan eremuak hartzen du. Iraganean gizakiak soilik ez baizik eta izaki guztiek izan duten eboluzioari historia natural esaten zaio eta historia ikuspuntu hortatik aztertzen duten disziplinei natura zientzia deritzaie horien artean biologia eta bere espezialitateak daudelarik. Izakiei soilik begiratu gabe materia guztiaren iragana lurraren sortzerartekoa geologiak aztertzen du eta lurra existitzen ez zeneko garaiak berriz fisika eta astronomiari dagozkio. Filosofiak denboraren joana eta gertakariak ere aztertu ditu muga jakinik izan gabe eta bereziki arrazoi eta motibazioak aztertuz. Disziplina guztiek aztertzen dute gehiago hala gutxiago eskuartean dutenaren historia, horrela historia ekonomiko, zientziaren historia edo medikuntzaren historiaz arituko gunateke.
[aldatu] Historiaren historia

Historia beraren historia aztertuko bagenu grezia klasikoko historialariak izango genituzke europan behintzat, beren garaiari buruzko testigantza fidagarria uzteaz arduratu ziren lehenak. Ditugun aintzinako idazkiez soilik hitzegin dezakegunez (zihurrenik dokumentu baliotsu ugari galdu baita) gaurdaino oso egoera honean iritsi direlako eta gertakariak kontatzeko moduarengatik Halikarnasoko Herodotoren idatziak ditugu lehenetariko textu historikoak, hori dela eta Halikarnasoko Herodotori historiaren aita esaten zaio, gaurdaino iritsi zaigun Herodotoren obra bakarra Historia deitzen da hain zuzen ere.
[aldatu] Historiako herri esanguratsuak
Aro eta garai guztiek izan dituzte zibilizazio eta herri famatuak, batzuk indarkeria medio sekulako lurraldeak menperatzeagatik, besteak teknologia, zientzia eta kulturari eginiko ekarpenak direla eta eta beste batzuk utzi dizkiguten misterio eta galderengatik, hona emen horietako batzuen diagrama:
Historiaurrea >>> Sumeria >>> Babilonia >>> Egipto >>> Grezia >>> Txina >>> Olmeka >>> Pertsia >>> Kartago >>> Antzinako Erroma >>> Hunoak >>> Frankoak >>> Arabiarrak >>> Bizantzio >>> Maiak >>> Mongoliarrak >>> Inkak >>> Espainiar Inperioa >>> Japonia >>> Otomandar Inperioa >>> Frantzia >>> Erresuma Batua >>> Alemania >>> Sobiet Batasuna (SESB) >>> Estatu Batuak (EEBB) >>> Europar Batasuna (EB)
[aldatu] Historia aroz-aro
Artikulu edo atal honen zuzentasuna eztabaidan dago. Mesedez, ikusi dagokion eztabaida orria. |
Atal hontan historiaurretik gaurdainoko aroen laburpen bat ageri da, zehaztasun handiagoa nahi bada jo aro edo azpi-aro bakoitzaren artikulura.
...--> Historiaren ibilbidea >> Historiaurrea >> Kobazuloen garaia >> historiaurreko herrixkak >> Prozesu ebolutiboa >> Homo Sapiens >> Suaren aurkikuntza >> Antzin aroa >> Erdi aroa >> Gurutzadak >> Aro modernoa >> Historiaurrea >> K.a. 1.000.000 urtea. >> Lehen gizon-emakumeak Afrikan, Asian eta Europan bizi. >> Ehizaz eta arrantzaz bizi ziren. >> K.a. 800.000 urtea. >> Sua aurkitu zen >> Poliki-poliki erabiltzen hasi zen. >> K.a. 30.000 urtea >> Gizakia lanabesa hobetzen ikasi zuen >> Harri egokia landu animaliak ehizatzeko. >> Animali onen hezurrak landu. >> K.a. 7.000 urtea >> Lurra lantzen ikasi zuten eta hesitzen ikasi zuten >> Nekazariak bihurtu ziren. >> Antzin aroa >> K.a. 4.000 urtea >> Lehenengo gizarte antolatuak azaldu ziren. >> Egiptoren zibilizazioa. >> K.a. 3.500 urtea >> Idazkeraren erabilerak >> K.a. 500 urtea >> Grezia zibilizazioa oso aurreratua zen (Paternon izeneko tenplua eraiki zuten) >> K.a. 100 urtea >> Erromak inperio zabaldu zen bost mende zehar. >> Erdi aroa >> 1095 urtea >> Gurutzadak (soldadu eta zaldun kristau borrokatu zuten musulmanen kontra). >> 1450 urtea >> inprenta ezagutu zen >> aro modernoa >> 1840 urtea >> trena asmatu zen. >> 1969 urtea >> gizona ilargira iritsi zen lehenengo aldiz. -->...
[aldatu] Historiaren ibilbidea
Historiaurrea gizona gizon denetik idazten ikasi zuen harteko garaiari deritzaio. Gizakia nohiz agertu zen ez dago oso argi prozesu ebolutibo baten ondorioa baita eta eboluzioa prozesu jarraia denez giza espeziaren agerpena zehaztea kriterio subjetiboen ondorio dugu, hala ere gutxi gora behera k.a. 1.000.000 urte hartuko dugu mugatzat eta lehen idazkera zantzuak k.a. 3500 urte inguruan kokatzen direnez historioaurrea k.a. 1.000.000 urtetik k.a. 3500. urterarteko aroa dela esango dugu. Historiaurrea azpi-aro anitzez osatua dago, ondoren azpi-aro nagusien eskema bat:
(Hemen zegoen zatia ezabatu egin det, errazagoa izanen da guztia hasieratik idaztea guztia zuzentzea baino)
[aldatu] Ikusi gainera
![]() |
Artikulu hau historiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |