Asturiera

Wikipedia(e)tik

Asturiera
Asturianu
Non mintzatzen den: Espainiar estatua 
Eskualdea: Asturias
Guztira hiztunak: 550.000 (100.000 jatorrizko hizkuntza) 
Rankina: ez 100 mintzatuenen artean
Hizkuntza familia: Indoeuroparra
 Hizkuntza erromanikoak
  Iberiar-erromanikoa
   Asturleonera
    Asturiera 
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofiziala: ez du
Araugilea: Academia de la Llingua Asturiana
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1: -
ISO 639-2: ast
ISO/FDIS 639-3: — 

Asturierak izen ugari hartzen ditu ohituraren arabera: Asturianu, Llingua asturiana, Bable... Asturiera hizkuntza erromantzea da, "ibero-erromaniko" familiakoa. Era berean, asturleonera hizkuntza familia barnean kokatuta dago.

Asturiasen hitz egiten da batez ere (mendebaldean galizierarekin oso nahasia, eonaviego-a). Leon, Zamora eta Salamancan mintzatzen dena Astur hizkuntza familiaren (asturleonera) dialekto berezitzat hartu ohi dira, leonera (llionés) izenarekin. Extremadura eta Kantabriako zonalde batzuetan ere aldaera bereziak mintzatzen dira. Portugalgo ipar ekialdean, Miranda do Douro inguruan, berriz, izaera ofiziala duen mirandesa hitz egiten da, leoneraren aldaera.

Estimazioen arabera, 550.000 bat lagunek hitz egiten dute Asturiasen (100.000k jatorrizko hizkuntza bezala dute). Asturiera hiru dialektotan banaturik dago (mendebaldekoa, erdialdekoa eta ekialdekoa) eta hauek, era berean, azpidialekto zenbaitetan.

Eduki-taula

[aldatu] Ezaugarriak

[aldatu] Gramatika

[aldatu] Dialektoak

[aldatu] Historia

  • 1639an Antón de Marirreguera apaizak argitaratutako "Pleitu ente Uviéu y Mérida poles cenices de Santolaya" liburua da lehenengoa asturieraz egindakoa.
  • XVIII. mendean, Ilustrazioaren garaian, Gaspar Melchor de Jovellanos hizkuntzari sona eman zion, eta akademia arautzailea sortzeko beharraz hasi zen hizketan, bi menderen buruan azkenean gauzatu zutena.
  • 1839an argitaratu zuten Uvieun "Colección de poesías en dialecto asturiano", Xosé Cavedak antolaturik.
  • 1974tik abiatu zen "Surdimientu" ("Pizkundea") izeneko mugimendu kulturala, Francoren azkeneko urteetan eta "Conceyu Bable" elkartearen sorrerak bultzaturik.
  • 1980an Academia de la Llingua Asturiana sortu zuten, erakunde arautzailea.
  • 1997ko uztailaren 4an Bimeneseko udalerriak hizkuntzaren ofizialtasuna aldarrikatu zuen, horrelakorik egiten lehenengo herri asturiar bihurtuz. Honek eragin izan zuen beste herri batzuk, bata bestearen atzetik, gauza bera egitea: Morcin, Castrillon, Caso, Teverga, Laviana, Langreo eta Llanera. Ofizialki, Printzerriko epaitegi nagusiak bertan behera laga zituen aldarrikapenak, baina Bimenesen ordutik urtero ospatzen dute "Fiesta de la Oficialidá" jai-eguna.

[aldatu] Estatusa

Historikoki asturiera ez da hizkuntza onartua izan eta, askotan, espainieraren dialektotzat hartu dute zenbaitek.

Gaur egun, Asturiasko Printzerriko Autonomia Estatutuko 4. artikuluaren arabera babestua dago, baina koofizialtasun izaerarik gabe.

Gaztela eta Leonen leonerak ez du inongo errekonozimendurik, Leongo Unibertsitatean (kurtso bat eskaintzen da) eta Leon nahiz Zamorako udal batzuen aldetik ez bada.

Portugalen, Miranda do Douroko aldaera den mirandesa ofiziala da portugesarekin batera.

Mirandesak ahozkotasun ezaugarri eta idazketa-arau propioak ditu eta leonerarekin erlazionatu ohi da. Asturiera, hala ere, erdialdeko dialektoan oinarrituz idatzi ohi da. Asturieraren gramatika, hiztegia eta ortografia arauak dialekto horretan oinarritzen diren bitartean, mirandesak grafia portugaldarraren eragina du.

[aldatu] Literatura

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Asturierazko literatura

Gaspar Melchor de Jovellanos ilustratua izan zen bultzatzaile handienetarikoa garai hartan, Josefa arreba izanda nabarmentzeko lehen emakumea.

XIX. mendekoak aipatzekoak dira Xosé Caveda y Nava, Xuan María Acebal eta Teodoro Cuesta poetak eta, agian hauen guztien gainetik, Fernán Coronas.

Egile garaikideen artean, Manuel Asur eta Xuan Bello azpimarratuko ditugu.

[aldatu] Musika

Llan de Cubel, Dixebra eta Xera taldeak aipatzekoak dira, folk musika arloan.

[aldatu] Erakunde eta elkarteak

Academia de la Llingua Asturiana erakundeak hizkuntza arautzen du 1980tik.

Beste alde batetik, Xunta Pola Defensa de la Llingua Asturiana eta Conceyu Abiertu pola Oficialidá taldeak ofizialtasunaren aldeko aldarria zabaltzen ari dira azken aldiotan.

[aldatu] Hedabideak

[aldatu] Ikus, gainera

[aldatu] Kanpo loturak

Wikipedia
Hizkuntza honek bere Wikipedia du.
Bisita ezazu.