Markina-Xemein
Wikipedia(e)tik
Markina-Xemein |
|||
---|---|---|---|
Bizkaia | |||
|
|||
Izen ofiziala | Markina-Xemein | ||
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Bizkaia Lea-Artibai |
||
Posta-kodea | 48.270 | ||
![]() |
|||
Koordenatuak | (?) |
||
Garaiera Eremua Biztanleria Dentsitatea |
- m 44,79 km² 4.575 (2006) 107,68 bizt/km² |
||
Sorrera | hiribildua 1355 bateratzea 1952 |
||
Herritarra | markinar, xemeindar | ||
Alkatea | Jabier Alberdi Ibaibarriaga (EAJ) |
||
www.markina-xemein.com/ | |||
Markina-Xemein Bizkaiko udalerria da, Lea-Artibai eskualdean.
Markina-Xemein 1952an sortu zen, Markina uriak eta Xemein elizateak bat egin zutenean. 1969an Ziortza-Bolibar batu zitzaien, baina azken hau 2005ean desanexionatu egin zen.
Eduki-taula |
[aldatu] Kokapena
Bizkaiko iparmendebaldean kokatzen da, Artibai ibaiak Urkorekin bat egiten duen lekuan. Gipuzkoarekin muga egiten du, gainera. Ingurune menditsua da, herrigunea bera nahiko behean egon arren (70 metro inguru itsaso gainetik), mendiz inguraturik dago alde guztietatik (gehienak 400-800 metro ingurukoak, Oiz kenduta, 1026 metrorekin).
Amoroto eta Berriatua ditu iparraldean, Aulesti eta Ziortza-Bolibar mendebaldean, Etxebarria eta Eibar ekialdean eta Mallabia eta Berriz hegoaldean.
[aldatu] Garraiobideak
Lea-Artibai eskualde gehienean bezala, garraiobideak nahiko eskasak dira, bigarren mailako errepideen bidegurutzea baita. BI-633 errepidea (eskualde mailakoa) da garrantzitsuena, Durangotik Ondarroara doana. Horrez gain, BI-3405 herri-errepidea Lekeitiora, BI-3443 Aulestiara, BI-2636 Etxebarria eta Elgoibarrera eta BI-4404 Barinaga, Aginaga eta Eibarrera dira bide garrantzitsuenak.
Industria garapen urria izan zuen ingurunea izanda, ez dauka ez trenbiderik, ezta autopistarik ere. Garraio publiko bakarra autobusez egin daiteke, Bizkaibus enpresako autobusetan; hauek Lekeitio, Ondarroa, Durango eta Bilborako zerbitzua eskaintzen dute.
[aldatu] Ekonomia
Lehen sektoreak biztanleria aktiboaren %10 inguru hartzen du, nahiz eta bere eragina txikiagoa den. Izan ere baserrietan ekoizten diren produktu gehienak autokontsumorako ekoizten dira, eta oso gutxi dira hortik bizitzeko lain atertzen duten familiak. Hala ere, harrobien ustiaketak eragin garrantzitsua du sektore honetan.
Bigarren sektoreak garrantzia izan du Markina-Xemeinen historian zehar, baina gorabehera handiak jasan behar izan ditu. 70-80 hamarkadetan herriko ardatz industrial izan zen La Esperanza arma fabrika krisialdi gogor baten ondorioz itxi behar izan zuten. Horren ondorioz industria txikiko enpresa batzuk gelditu ziren. Gaur egun markinar askok inguruko herrietako industri guneetan lan egiten dute.
Hirugarren sektoreak garrantzia dauka gaur egun, langileen %40 biltzen baitu. Hala ere, ostalaritzan eta denda txikietan oinarritzen da, ez baitago merkataritza sare handirik.
[aldatu] Eraikin eta monumentu adierazgarriak
[aldatu] Eraikin erlijiosoak
- Xemeingo Andra Mariaren Zeruratzea parrokia. Gaur egun dagoen eliza XVI. mendean eraiki zen aurretik zegoen txikiago baten ordez. Saloi erako eliza da (alemanez, Hallen Kirche), hiru habearte eta oinarri errektangularra ditu. Bizkaiko elizarik handiena da bolumenari dagokionez, batez ere altuera handia duelako. Sakristia eta korua XVII. mendekoak dira, eta erretaula manierista dauka, Andra Mariaren irudia erdian duela. Eliza honetan dago hilobiratua Xabier Maria Munibe Peñafloridako kondea, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko sortzailea. Eliza bera Euskadiko Monumentu Nazional izendatu zuten.
- Xemeingo hilerria. Mariano Laskurainek diseinatua eta 1851n eraikia. Ilustrazioko eskaera higienikoak betetzeagatik, hilerriak elizetatik kanpo atera nahi izan ziren, eta Xemeingoa dugu Euskal Herrian eredu berritzaile horri jarraiki eraikitako lehenengoa. XVI. mendeko Kristoren irudi bat dauka kapera nagusian. Oinarri errektangularra du; izkinetako aterpeetan hilobi arruntak daude, eta erdiko gunean panteoiak. Hau ere Euskadiko Monumentu Nazional izendatuta dago.
- Mesedeetako lekaimeen konbentua. Konbentua XVII. mendean eraiki zuten, Mesedeetako lekaimeak Xemeindik Markinara joan zirenean. Eliza XVIII. mendekoa da (barrokoa) baina altara nagusia 1827an egin zuen Alejandro Valdiviesok.
- Karmeldar fraileen eliza eta konbentua. 1691n, Ziortzako kolegiatako abate Ignazio Munibe eta Axperen ekimenez eraiki zen konbentua. Eliza 1724ean inauguratu zuten, abuztuaren 15ean. 1809-1813 bitarteko Espainiako Independentzia Gerran fraileak kanporatu zituzten, baita 1839an Madrilgo gobernu "liberalek" konbentuak ixteko agindu zutenean ere. 1868an karmeldarren errestaurazioa (Espainia mailan) konbentu honetantxe hasi zen.Eliza barrokoa da. Kanpoaldean duen simetria eredua barnealdean aldareen bizitasunarekin kontrajartzen da.
- San Jose eliza. Peñafloridako kondearen alargunak bere dorretxea eta baratza karmeldar lekaimeen konbentu bat eraikitzeko eskaini zituen. 1890ean ezarri ziren lekaimeak bertan, baina 2004an konbentua utzi zuten. Gaur egun eliza itxita dago.
- Arretxinagako Mikel deunaren baseliza. Markina-Xemeingo eraikinik bitxiena da zalantzarik gabe. XVII. mendean eraiki zen baseliza, jatorri ezezaguneko hiru harritzar handik osatzen zuten egitura estaltzeko. Harri hauek ekilibrioan daude bata bestearen ondoan, eta azpitik zulo bat dago. Honen inguruan era guztietako siniskeriak zabaldu dira: zulo hortatik pasatzen denak senargaia/andregaia bilatuko duela, hortzetako mina pasako zaiola, etab.
- Eliza txiki. XVI. mendean herriko sarreran eraiki zen, penitenteak bidez zetozela herrira sartu orduko otoitz egin zezaten. Barroko estiloko burdinsare bat dauka eta barruan Gurutze handi bat gurtzen da.
[aldatu] Eraikin zibilak
- Ugarte dorrea.
- Barroeta dorrea.
- Ansotegi jauregia.
- Murga jauregia.
- Antxia dorrea.
- Mugartegi jauregia.
- Gaytan de Ayalatarren jauregia.
- Karmengo iturria. Ilustrazioaren garaian eraiki zen herriguneko biztanleek edateko ura eduki zezaten. Hasieran azpil baten irudia zeukan gainean, baina 1923an Pragako Jesus Umearen irudia ezarri zuten, bere kofradiak herrian zuen pisu handia zela eta. Iturriko zutabean Juan Antonio Mogelen hiru olerki daude:
- Carlos Irugarrena
- Bizcaico jaun dala
- Marquinaco urijak
- egin nau onela.
- Ugarteco axpeetan
- daukat jatorrija.
- Ubide sakonetan
- ekarri ugarija
- Ur hau ederra zala
- esanik aitubac
- alan arindu dira
- neque ta castubac.
[aldatu] Biografiak
- Juan Antonio Mogel (1745-1804), euskal idazlea. Eibarren jaioa, Xemeingo parroko izan zen.
- Xabier Kalzakorta (1961-), euskal idazlea.
- Jose Maria Arizmendiarrieta (1915-1976) Euskal mugimendu kooperatibistaren sortzailea.
- Bartolome Madariaga (1768-1836) karmeldar euskal idazle klasikoa.
- Aita Jose Domingo Ugartetxea (1888-1980) euskal musikari karmeldarra.
- Alberto Onaindia (1902-1988). Abadea. Jose Antonio Agirre lehendakariaren aholkularia izan zen lehenengo Eusko Jaurlaritzan.
- Luis Etxanobe (1929-1998) margolari eta dekoratzailea.
- Nicolasa Pradera (1870-1979) sukaldaria.
[aldatu] Demografia
4.708 biztanle zituen 2001ean eginiko zentsuan.
Auzoka biztanleria banatzen badugu, honako emaitza aterako zaigu:
Biztanle gehienak herrigunean bizi dira, Markinako alde zaharra eta bere inguruan historian zehar eraiki diren auzoetan. Auzo apartatuetan baserriakdira nagusi, gaur egun familia bakarreko etxebizitza bihurtu dira horietako asko, eta beste asko hutsik daude eta jabeak asteburu edo oporretan erabiltzen dituzte soilik, edo bertan behera utzita daude. Lea-Artibaiko herri gehienak bezala, Markina-Xemeinen euskarazulertu eta hitz egiten dakite hiritar gehienek. Azken datuen arabera, bertako biztanleen %87-88 inguru euskalduna da (euskaraz hitz egiteko gai). Kale erabilerari dagokionez, aldiz, portzentaia asko jaisten da; 2006an egindako neurketen arabera, Markina-Xemeingo kale erabilera %56-57koa da gutxi gorabehera.