Aragoi

Wikipedia(e)tik

Aragoi

Aragoiko bandera Aragoiko armarria
Hiriburua Zaragoza
Probintziak Huesca
Teruel
Zaragoza
Herritarra aragoitar
Eremua
- Espainiaren
47.719 km²
% 9,4
Biztanleria
- Espainiaren
Dentsitatea
1.277.471 (2006)
% 2,9
26,18 bizt/km²
ISO 3166-2 ES-AR
Estatutua 1982ko abuztuaren 16
Presidentea Marcelino Iglesias Ricou
(PSOE)
Hizkuntza ofiziala(k) gaztelania1
Espainiako Gorteak
- Kongresuan
- Senatuan

13 eserleku
12 eserleku
www.aragon.es
1Huesca iparraldeko herri batzuetan aragoiera ere mintzatzen da.


Aragoi (gaztelaniaz eta ofizialki Aragón) Espainiako autonomia erkidego bat da, izen bereko erregio historikoarekin bat datorrena. Ebro ibaiaren bailararen erdialdean aurkitzen da, Espainiako iparraldean eta Gaztela-Mantxa, Gaztela eta Leon, Katalunia, Errioxa, Nafarroa, Valentziako Erkidegoa eta Frantziaekin egiten du muga.

1991ko erroldaren arabera 1.178.000 biztanle zeuden, herrialdearen %2,95. 2005ean 1.270.036 arte igo zen biztanle kopurua.

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

[aldatu] Inguru naturala

Erliebe oso sinplea dauka erkidegoak: Pirinioek eta Sistema Iberiarrak Ebro ibaiaren sakonunea inguratzen dute.

Ebro ibaiak Aragoiko ibai eta lakuen urak eramaten ditu, Mijares eta Turia ibaiekin batera Mediterranear itsasoan isurtzen delarik.

Komunitate honetako klima mediterranear-kontinentala da, eurite irregular, bero kontraste handi eta haize indartsuekin.

Landaretza erliebearekin batera aldatzen da, baso boreal eta lore mediterranearrak dituelarik.

[aldatu] Probintziak

Aragoi hiru probintziatan banatuta dago:

[aldatu] Hiri nagusiak

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Aragoiko udalerrien zerrenda

  1. Zaragoza - 647.373 biztanle (2005).
  2. Huesca/Uesca - 48.530.
  3. Teruel/Tergüel - 33.238.
  4. Calatayud/Calatayú (Zaragoza)- 20.263.
  5. Ejea de los Caballeros/Exea d'os Caballers (Zaragoza)- 16.941.
  6. Monzón (Huesca)- 15.806.
  7. Barbastro/Balbastro (Huesca)- 15.778.
  8. Alcañiz (Teruel)- 15.130.
  9. Utebo (Zaragoza)- 14.037.
  10. Fraga (Huesca)- 13.284.
  11. Jaca/Chaca (Huesca)- 12.553.
  12. Tarazona (Zaragoza)- 10.875.
  13. Sabiñánigo/Samianigo (Huesca)- 9.023.
  14. Binéfar (Huesca)- 8.890.
  15. Caspe (Zaragoza)- 8.206.

[aldatu] Historia

Aragoiko Erreinuak, Bartzelonako Konderriarekin batera, Aragoiko Koroa sortu zuen XII. mendean, erreinua oso independentea izan zen eta bere instituzio, foru eta eskubideak XVIII. mendeko Espainiako Oinordetza Gerraterarte mantendu zituen. 1978tik Espainiako autonomia erkidego bat da Zaragoza, Huesca eta Teruelgo probintziek osatutakoa. 33 eskualdetan (Comarca) banatzen da eta bere hiriburua Zaragoza da.

1999ko abuztuaren 2tik Marcelino Iglesias Ricou Aragoiko presidentea da.

[aldatu] Politika

Aragoiko Gorteak
Aragoiko Gorteak
  • Erakundeak: Aragoiko Gorteek funtzio legegilea egiten dute gaur egun ere, erakunde historikoa izan ondoren.
  • Politikariak:
    • Marcelino Iglesias
    • Chesus Bernal
    • José Ángel Biel
    • Santiago Lanzuela.

[aldatu] Zientzia

[aldatu] Kultura

Aragoiko hizkuntzak
Aragoiko hizkuntzak

[aldatu] Hizkuntzak

Aragoin hiru hizuntza hitz egiten dira, baina bakarra da ofiziala:

  • Gaztelania hizkuntza ofiziala da, lurralde osoan erabiltzen da, lekuan lekuko berezitasunekin. Berezitasun hauetatik gehienak Fablaren arrastoak dira, XV. mendetik aurrera galtzen hasi zena gaztelaniaren hedapenaren ondorioz.
  • Aragoiera edo Fabla. Huescan erabiltzen da (Uesca fablaz), baita Zaragoza iparraldeko zenbait herritan eta Teruelgo hegoaldean.
  • Katalana Aragoiko ekialdeako herri batzuetan erabiltzen da (Sartaldeko Zerrenda edo Franja de Ponent).

[aldatu] Zinema

[aldatu] Arteak

  • Francisco de Goya, Antonio Saura eta Francisco Bayeu y Subías margolariak.
  • Pablo Gargallo eta Pablo Serrano eskultoreak.

[aldatu] Musika

[aldatu] Literatura

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Aragoiko literatura

Gaztelaniazko egile klasikoen artean azpimarratzekoak dira Joaquin Costa eta Baltasar Gracian. Garaikideen artean, bestela, Ramon J. Sender eta Soledad Puertolas ezagunenetarikoak dira.

Aragoierazko literaturari dagokionez, azkenik, Francho Nagore nabarmentzekoa da gaur egungo idazleen artean. XIV. mendean bizi izan zen Juan Fernandez de Heredia ere aipatzekoa da.

[aldatu] Hedabideak

[aldatu] Kanpo loturak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Aragoi