Antzinako greziar filosofia
Wikipedia(e)tik
Antzinako greziar filosofia![]() |
Garai Kosmologikoa |
Pitagorasen eskola Eskola eleatikoa Heraklitoren pentsamendua Pluralistak Atomistak |
Garai Antropologikoa |
|
Garai Ontologikoa |
Garai Helenistikoa |
|
Antzinako greziar filosofia deritzo mendebaldeko filosofiaren jaiotzatik, filosofo presokratikoekin, filosofia helenistikora doan filosofiaren historiaren garaiari, hau da, K.a VI mendetik K.a 30 urtera doan garaiari. Zenbaitetan filosofia klasikoa edo antzinako filosofia deritzo, pentsakera erromatarra azken periodo horretan sar daitekeen arren ere.
Lau garaitan banatzen da greziar filosofia tradizionalki:
- Garai Kosmologikoa: kosmosa da aztergai nagusia.
- Garai Antropologikoa: natura alde batera utziz etika eta politika bihurtuko dira beren azterketen erdigune.
- Garai Ontologikoa: Lehen filosofo sistematikoen agerpenarekin (Platon eta Aristotele) dena ulertzen eta azaltzen duten azalpenak agertzen hasiko dira.
- Garai Helenistikoa: Eskola ezberdinen jaiotza, helenismoaren sinkretismoa zela eta.
Eduki-taula |
[aldatu] Filosofiaren sorrera
Filosofiaren sorrera Grezian kokatzen da k. a. VI. mendean. Bere jatorri historikoak eta etimologikoak kontutan hartuz, "jakituriaren maitasuna" dugu filosofia, eta beraz jakituria da filosofoen helburua. Hitzaren etimologia honakoa litzateke:
-
- filo → amodioa edo maitasuna da grekeraz.
- sofia (sophie) → jakintza edo jakituria.
Hau dela eta filosofia jakituriaren maitasun bezalaxe azal daiteke.
Filosofiaren jatorria gizakiak azalpen mitikoak alde batera utzi eta horien ordez azalpen logikoak erabiltzen hasi zenean dago. Azalpen mitikoan Jainkoak dira gauza guztien zergatia edo kausa, eta azalpen logikoan, berriz, natura behatu eta ondorio logikoak atertzen dira. Garai horretan Grezian pentsakera aldaketa bat gertatu zen. Ordura arte indarrean zeuden azalpen mitikoak kritikatu eta garaiko jakintsuek logosa erabiltzen hasiko ziren.
[aldatu] Garai Kosmologikoa: Filosofo presokratikoak
Artikulu nagusia: Garai Kosmologikoa
Garai honetan filosofoek kosmosa dute aztergai. Kosmosak naturaren osotasuna adierazten du, non gertatzen diren gertaera naturalak lege unibertsal baten araberakoak diren. Hau da, naturan gauzak ez dira nolanahi gertatzen, badago armonia bat, izan ere lege naturalak agintzen eta zuzentzen baititu naturan gertatzen diren aldaketa guztiak. Horregatik, lehenengo filosofoak fisikoak ziren, beraien aztergai nagusia natura baitzen.
Garai honetako filosofoen helburua naturaren arjea bilatzea izan zen, naturaren printzipio materiala, nondik izaki bizidun guztiak sortzen diren, berau iraunkorra izanik. Baina filosofo guztiek ez ziren ados jarri arjea zein izan zitekeen definitzerakoan. Filosofo bakoitzak erantzun desberdinak eman zituen:
- Monistak
- Filosofo hauek arjea bakar bat dagoela esaten dute.
-
- Tales → ura
- Anaximandros → apeiron (forma gabeko materia)
- Anaximenes → airea
- Heraklito → sua / naturako osagaien elkarren oposaketa
- Pluralistak
- Filosofo hauek, ordea, arjea bat baino gehiago dagoela esaten dute.
-
- Anaxagoras → haziak
- Enpedokles → ura, haizea, sua eta lurra
- Atomistak (Demokrito) → atomoak
[aldatu] Garai antropologikoa
Artikulu nagusia: Garai Antropologikoa
K.a V.mendean greziar filosofian norabidea aldatzen da, norabide antropologikoa. Garai honetan filosofoek beste aztergai bat edukiko dute: gizakia. Harrezkero, ez dira hainbeste kezkatuko kanpoko naturaz, gizakiaren barneko izaeraz baizik eta hiru izango dira horren inguruan landuko dituzten arloak:
- 1. Antropologia → Zer eta nolakoa da gizakia?
- 2. Etika → Nola jokatu behar du gizakiak zoriontasuna lortzeko?
- 3. Politika → Nola antolatu behar da gizartea gizakion arteko harremanak zuzenak izan daitezen?
Garai honetan Sofistak, Sokrates, Platon eta Aristotele ditugu filosofo garrantzitsuenak.
[aldatu] Sofistak
"Sofista" hitzak trebea, maisua eta jakintsua esan nahi du. Eristika zen bere trebetasuna, hau da, ondo hitz egiteko trebezia (oratoria). Irakasle profesionalak ziren eta diru truke irakasten zuten filosofo taldea bezalaxe defini daitezke.
Sofisten irakaskuntzaren xedea politikoa zen, hots, asanblada demokratikoetan parte hartu ahal izateko garrantzi handikoa zen jendaurrean ondo hitz egiten jakitea, diskurtso erakargarriak egiten jakitea, eta hori zen sofisten irakaskuntza.
Sofistek gazteei irakasten zieten politikan parte har zezaten eta horregatik beraiek hezitako gazteak "demagogoak" bihurtu ziren (herritarren engainatzaileak). Sokratesen ustez, oso kaltegarriak izan ziren atenastar demokraziarentzat, atenastar demokrazia suntsitu baitzuten.
Bi sofista izan ziren garratsitzuenak:
[aldatu] Garai ontologikoa: Platon eta Aristoteles
Artikulu nagusia: Garai ontologikoa