Leioako hizkera

Wikipedia(e)tik

Leioako hizkera ("Layoko berbeté") Leioan hitz egiten den bizkaieraren aldaera da.

Eduki-taula

[aldatu] Hizkeraren erabilera

[aldatu] Herria

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Leioa

Leioa Bilboko Itsasadarreko eskumaldean kokatutako Bizkaiko udalerria da. 27.524 biztanle daude, %21,8 euskaldunak, baina bertako jatorrizko hizkera erabiltzen dutenak askoz gutxiago dira, belaunaldi arteko hizkuntzaren transmisioa etendura handia jasan baitu. Hizkera batez ere baserri giroan dago bizirik.

[aldatu] Fonologia

[aldatu] Bokalak

Hitz amaieran mugatzailea gehitzean sortzen diren hiatoen emaitzak honakoak dira: -a + a > -é ("neské"); -e + a > -é ("jenté"); -i + a > -í ("mendí); -o + a > -ó ("besó"); -u + a > -ú ("lekú"). Hitz amaierakoa diptongoa bada honako emaitzak daude: -ai + a > -aie ("alaye"); -oi + a > -oia ("balkoya").


Bestalde, bokal itxiek ("i" eta "u") hurrengo "a" baten itxiera eragiten dute ("lagune", "etorrite"). Itxiera hau oso indartsua da, eta muga morfologiko sendoagoak gainditzen ditu ("etorri de", "lagun bet"). Era berean, bokal barruan ere gertatzen da aldaketa ("isen" 'izan', "buler" 'bular').


/ej/ diptongoa /aj/ bihurtzeko joera dago, eta /ew/, modu beran, /aw/ ("baye" 'behia', "nauk" 'neuk').

[aldatu] Kontsonanteak

Bizkaiko hizkera guztietan gertatzen den bezalaxe, txistukari afrikatu zein frikarien sailak neutraldu egin dira. Txistukari afrikatuak (gaurko sistema ortografikoko <ts, tz> bat egin dute, <tz>ren alde (honela "hutze" 'hutsa'). Frikarietan, ostera, apikariaren aldeko hautua egin da ("gaste" 'gazte', "asa" 'aza').


Hitz hasierako *j beti /y/ ahoskatzen da, maileguiei zor zaizkien salbuespen batzuk kenduta ("jente").


Bustidurari dagokionez ez da lar indartsua: Euskal Herri gehienean arruntak diren /l/ ("ollo" 'oilo') eta /n/-renak ("komisiño" 'batzorde') agertzeaz gain, txistukari apikatua ere palataldu daiteke ("ixerra" 'izarra'), baina salbuespenak ugari dira.

[aldatu] Morfologia

[aldatu] Izen-morfologia

* Deklinabidearen ezaugarri bereziak.

  • Atzizki bereziak.
  • Izenordainak.


[aldatu] Aditz-morfologia

[aldatu] Nor

Orain Lehen Baldintza Ondorioa Ahalera Subjunktiboa
Ni nas nitzen banentike nentike nentike naiten
Hura da san beletike letike letike daiten (diten)
Gu gara (gare, gares) ginen (gintzen, gintzesen) bagintikes g(e)intikes gentikes gaitesen
Zu sara sintzen basintikes s(e)intikes sentikes saitesen
Zuek sare sintzen basintikese s(e)intikese sentikese saitesen
Haiek dire (dires) siren baletikes l(e)itikes letikes daitesen
)


[aldatu] Nor - nork

Orain Lehen Baldintza Ahalera
Nik dot / doas neun (nendun) / nendusen neko / nekos nengi / nengis
Hark deu / deitu(s) (ditu) yeun (yen) / yeusen (seitusen) leko / lekos lei / leis
Guk du / dus gendun / gendusen genko / genkos gengi / gengis
Zuk dosu / dosus sendun / sendusen senko / senkos sengi / sengis
Zuek dosue / dosues senduen / senduesen seunke / seunkes sengie / sengies
Haiek deude (deue) / deituse ye(u)den (yean) / yedesan (situesan) leuke / leukes leiye (leide) / leiyes
)


[aldatu] Nor-nori-nork

Niri Hari Guri Zuri Zuei Haiei
Nik dotzet / dotzeas dotzut / dotzu(t)es dotzuet / dotzutes dotzet / dotzeas
Hark deust / deustes dotzo / dotzos dosku / doskus dotzu / dotzus dotzue / dotzues dotze / dotzes
Guk dotzu / dotzus datzu / datzus datzue / datzues dotzu / dotzus
Zuk dostesu / dostesus dotzesu / dotzesus doskusu / doskusus dotzesu / dotzesus
Zuek dostesue / dostesues dotzesue / dotzesues doskusue / doskusues dotzesue / dotzesues
Haiek deuste / deustes deutze / deutzes doskue / doskues dotzue / dotzues dotzue / dotzues deutze / dotzes


Niri Hari Guri Zuri Zuei Haiei
Nik neuntzen / neuntzesen neuntzun / neuntzusen neuntzuen / neuntzuesen neuntzen / neuntzesen
Hark yeusten / yeustesen yeutzen / yeutzesen yeuskun / yeuskusen yotzun / yotzusen yotzuen / yotzuesen yeutzen / yeutzesen
Guk geuntzen / geuntzesen geuntzun/ geuntzusen geuntzuen / geuntzuesen geuntzen / geuntzesen
Zuk seusten / seustesen seuntzen / seuntzesen seuskun / seuskusen seuntzeen / seuntzesen
Zuek seusten / seustesen seuntzeen / seuntzesen seuntzeen / seuntzesen
Haiek yeusten / yeustesen yeutzen / yeutzesen yeuskun / yeuskusen yotzuen / yotzuesen yotzuen / yotzuesen yeutzen / yeutzesen

[aldatu] Morfosintaxia

* Egitura bereziak


[aldatu] Lexikoa

[aldatu] Lexiko berezia