Katalan
Wikipedia(e)tik
Katalan Català, valencià |
||
---|---|---|
Ahoskera: | NAF: [kataˈlaː] | |
Non mintzatzen den: | Andorra, Espainia, Frantzia eta Italia | |
Eskualdea: | Andorra, Katalunia, Valentziako Erkidegoa, Balear Uharteak | |
Guztira hiztunak: | 10 milioi baino gehiago; hauetatik 7 hiztun aktiboak | |
Hizkuntza familia: | Erromantzea | |
Estatus ofiziala | ||
Hizkuntza ofiziala: | Andorra, Valentziako Erkidegoa (Espainia), Balear Uharteak (Espainia), Katalunia (Espainia), Alger (Italia) | |
Araugilea: | Institut d'Estudis Catalans Acadèmia Valenciana de la Llengua |
|
Hizkuntza kodeak | ||
ISO 639-1: | ca | |
ISO 639-2: | cat | |
ISO/FDIS 639-3: | — | |
![]() Katalana hitz egiten den eremua |
||
Oharra: baliteke orri honek NAF fonetika ikurrak edukitzea Unicoden. |
Katalana edo kataluniera latina etorki duten hizkuntzetariko bat da, 9.500.000 milioi pertsonek hitz egiten dute 4 herrialde ezberdinetan.
Valentziera eta mallorkera dira dialekto nagusiak.
Eduki-taula |
[aldatu] Katalanaren geografia
Katalana lau herrialde desberdinetan mintzatzen da:
-Andorra, hizkuntza propioa eta hizkuntza ofizial bakarra delarik.
-Espainia:
1.-Catalunya: hizkuntz propioa eta gaztelerarekin bat koofiziala delarik. Dialekto mota anitz daude herrialde osoaren barruan.
2.-Balear Irlak: hizkuntz propioa eta gaztelerarekin bat koofiziala delarik. Dialekto balearrean mintzatzen da eta aldi berean batasun gabekoa da ere, azpidialekto asko direla-eta.
3.-Valentziar Erkidegoa: hizkuntz propioa da, eta ofizialki eta generikoki "valencià" edo "valentziar" deituriko dialektoa hitz egiten da. Batasun gabeko dialektoa da, herrialde osoan zehar hiru azpidialekto ezberdin aurkitu daitezkeelako.
Beraz, Castelló-n mintzatzen den valentziarra Lleida eta Tarragonako katalanarekin parekotasun handiak ditu. Eremu honetan, valentziarra biztanleriaren %40,1aren ohiko hizkuntza da. Valentziar Erkidego osoan, valentziarra biztanleriaren %25aren ohiko hizkuntza da, gutxi gora behera.
4.-Aragoiko eremu orientala(La Franja): La Litera eta El Matarraña eskualdeek osatutako eremua da, eta bertoko biztanleriaren %90ak baino gehiagok hitz egiten du katalanez. Aragoin, katalana ez da ofiziala. Hala ere, 1990tik onarpen handiagoa jaso du autonomiako legislaziotik.
5.-Murtziako El Carche eskualdea: ofizialtasunik gabe, 500 bat pertsona mintzo dira katalanez.
-Frantzia: Aintzinako Roselló eta Cerdanya eskualdeetan (Ipar Katalunya moduan ezagunak ere), gaur egungo "Pirinées Orientals" departamentuaren zatirik handiena osatzen duten lurraldean. Hemen, katalanak ez du inongo ofizialtasunik eta frantsesaren aurrean atzerapen handia sufritu du. Biztanleria osoaren %3,5aren ohiko hizkuntza baino ez da.
-Italia: Sardeniako Alguer hirian, non biztanleriaren %13,9ak hitz egiten duen.
Eremu linguistiko guzti hau bildu nahi duen denominazio bat "Països Catalans" deituriko izena da; XIX.mendearen amaieran Joan Fuster idazlan ospetsuak sortutakoa, "Nosaltres, els valencians"(Gu, valentziarrak)bere liburuan.
[aldatu] Lexikoa
- Latinaren etortzea baino lehenagoko hitzak
- Grekotikako hitzak
- Arabikoaren hitz-ekarria
[aldatu] Ofizialtasuna duen eskualdetan
Eskualdea | Ulertzen dute | Hitz egiten badakite |
Katalunia | 6.502.880 | 5.698.400 |
Valentziako Erkidegoa | 3.448.368 | 2.407.951 |
Balear Uharteak | 852.780 | 706.065 |
Andorra | 62.013 | 57.395 |
Alguer | 34.525 | 26.000 |
GUZTIRA | 10.900.566 | 8.895.811 |
[aldatu] Ofizialtasun gabeko eskualdetan
Eskualdea | Ulertzen dute | Hitz egiten badakite |
Ipar Katalunia | 256.583 | 145.777 |
Sartaldeko Zerrenda | 50.406 | 49.398 |
El Carxe (Murtziako Erkidegoa) | Daturik gabe | Daturik gabe |
Munduko beste eskualdeak | Daturik gabe | 350.000 |
GUZTIRA | 656.989 | 545.175 |
[aldatu] Guztira
Eskualdea | Ulertzen dute | Hitz egiten badakite |
Herri Katalanak | 11.207.555 | 9.090.986 |
Munduko beste eskualdeak | +350.000? | 350.000 |
GUZTIRA | 11.557.555 | 9.440.986 |
[aldatu] Dialektologia
Artikulu nagusia: Katalanaren dialektoak
Mendebaldeko Dialektoak
|
Ekialdeko dialektoak
|
![]() |
[aldatu] Literatura
Artikulu nagusia: Katalunierazko literatura
Katalunierazko idazleen artean, nabarmentzekoak dira, beste batzuen artean, Ramon Llull, Ausias March eta Salvador Espriu.
[aldatu] Musika
Artikulu nagusia: Katalunierazko musika
Azpimarratzekoak dira Raimon, Joan Manuel Serrat, Maria del Mar Bonet eta Lluis Llach abeslariak.
Taldeen artean, Els Pets eta Sopa de Cabra ezagunenak dira.
[aldatu] Hedabideak
- Egunkariak: "Avui", "El Periodico de Catalunya", "El Punt", "El Nou", "Regio 7", "Segre", "Diari de Balears".
[aldatu] Elkarteak
[aldatu] Ekimenak
1993tik urtero antolatzen dute Correllengua izeneko lasterketa aldarrikatzailea, Korrikaren eredua hartuta.
[aldatu] Ikus, gainera
Hizkuntza honek bere Wikipedia du. Bisita ezazu. |