Pedro Agerre
Wikipedia(e)tik

Pedro Agerre Azpilkueta edo "Axular" (Urdazubi, 1556- Sara, 1644ko apirilaren 8a) apaiza eta euskal idazle handienetarikoa izan zen.
Jaiotzez nafarra, goitizena bere jaiotzezko "Axular" baserritik datorkio, Lapurdiko mugan dagoen Urdazubikoa. Herri honek Zugarramurdi, Ainhoa eta Sararekin batera Xareta izeneko eskualde naturala osatzen du.
Salamancako Unibertsitatean ikasketak egin eta apaiztu ondoren, Donibane Lohizunera jo zuen Axularrek. 1600ean Sarako parrokiako erretoretza eskuratu zioten, eta hantxe iraun zuen berrogei urte baino gehiago heriotzera arte.
Idazle aberatsa, sermolari ugaria eta hiztun oparoa zen Axular. Horregatik izango zuen horrenbeste eragin eta itzal sasoi hartako eta geroagoko euskal idazleen artean. Bere esku trebeak ordura arte ezohizkoa zuen dotorezia erantsi zion euskarari. Esaldi luze eta korapilotsu samarrak gustatzen zaizkio batzuetan, laburrak eta trinkoak besteetan. Baina mezu ulergarria eta garbia emango digu beti.
Axular eta bere taldeko lagunek urratutako bideari jarraituz, beste elizgizon batzuek ere landu zuten mende horretan lapurtera: K. Harizmendi, B. Gazteluzar eta S. Pouvreauk, adibidez. Dena den, badugu lapurtarra ez den idazle sekular aipagarri bat ere; Arnaut edo Allande Oihenarte.
Eduki-taula |
[aldatu] "Gero"
Sakontzeko, irakurri: Gero
Euskal literaturaren historian lehen prosazko liburu originala da. Joannes Leizarragaren itzulpena eta xx. mendean aurkitutako testu laburrak alde batera utzirik, hau dugu euskaraz idatzitako lehen liburu mardula. Euskal idazle klasikoek, Iparraldekoek nahiz Hegoaldekoek, euskal maisulan bezala goraipatu zuten, eta denbora luzez euskara jasoaren eredu izan da. XIX. mendean Pedro Antonio Añibarrok, liburua ia osorik bizkaiko euskarara itzuli zuen; beraz, Axularren ospeak bizkaierazko literaturan ere eragina izan zuen.
Axular hil baino urtebete lehenago inprimatu zen, 1643an. Inongo mistikarik gabe, irakurlearen jokabidea aldarazi nahi du: Kristauari zeinen arriskutsu izan dakiokeen arimaren zereginei berehala ez atxikitzea, erlijioarekiko betebeharrak biharko uztea, beti gerotik gerora luzamendutan ibiltzea. Liburuaren gai nagusia "Gero dioenak bego dio" atsotitzarekin laburtzen delarik, hori ez da izan, noski, kritikoek maisulan gisa hartzeko arrazoia, ezpada Axularren estilo bizi eta aldi berean landuagatik.
Sinonimia darabil, ahalik eta euskaldun gehienak ulertzeko gai izan daitezen eta bere argudioak sendotzeko autore klasikoen eta testu sakratuen aipuak tartekatzen ditu. Horren harira, nabarmena da latinezko aipuak euskaratzean erakusten duen sena eta dotorezia.
Izenburuaren bi partetan partitua eta berecia azpitituluak hainbat zalantza ekarri ditu adituen artean. Axularrek Irakurtzaileari izeneko atarikoan dioenez, bere nahia liburua bi liburukitan argitaratzea zen, baina liburuaren bigarren zatirik ez da inon ageri. Batzuen ustez, argitaratu gabeko bigarren zatia betiko galdutako testua genuke. Beste batzuen iritziz ostera, bi parte haiek liburuki bakarrean batera argitaratu bide ziren, bata bestearengandik bereizi gabe.
[aldatu] Axular, ipuin tradizionaletan
Sarako herritar zaharrenek Joxe Migel Barandiaran etnologoari kontatu ziotenez, Axularrek, bere jakituria guztia Deabruri zor zion. Deabruak Salamankako leize batean zuen unibertsitatean, Axular mota guztietako zientzia ilunetan lizentziatu zen. Horri esker lortu zuen halako erudizioa eta oratoriarako etorria; hainbesterainokoa, non Sarako eliztarren oroimenean mendez mende bizirik iraun baitzuen. Ordain gisa, Deabrua Axularren itzalaren jabe egin zen, eta itzalik gabe bizi beharra hil zen egunera arte sufritu behar izan zuen Axularrek.