Bermeo
Wikipedia(e)tik
Bermeo |
|||
---|---|---|---|
Bizkaia | |||
|
|||
Izen ofiziala | Bermeo | ||
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Bizkaia Busturialdea |
||
Posta-kodea | 48.370 | ||
Koordenatuak | I - M | ||
Garaiera Eremua Biztanleria Dentsitatea |
0-696 m 34,12 km² 16.909 (2006) 496,15 bizt/km² |
||
Sorrera | 1236 | ||
Herritarra | bermeotar | ||
Alkatea | Xabier Legarreta Gabilondo(EAJ) | ||
www.bermeo.org | |||
Bermeo Bizkaiko kostaldeko udalerria da, Busturialdean kokatua eta bertako herri nagusietakoa dela. 17.000 (2006) biztanle inguru du, gehienak euskaldunak.
Bermeoren ekonomia, arrantzaren inguruko sektorean oinarritzen da, arrain-kontserbagintza gehien bat.
Eduki-taula |
[aldatu] Historia
Bermeori buruzko agiririk zaharrena Iñigo Lopez "Ezkerra", Bizkaiko lehen jaunak eta haren emazte Toda andreak Gaztelugatxeko, Bakioko eta Bermeoko etxalde batzuk San Juan de la Peña monasterioari ematerakoan egin zena da.
Handik urte batzuetara, 1082an, barriro agertu zen Bermeo izena, Lope Iñigez, Bizkaiko bigarren jaunak, eta bere emazteak, Tekla andreak, San Millan de la Cogollako monasterioari eliza ematerakoan "Sancti Michaelis Arcangel in Portu de Vermelio" ipini zutenean. Agiriok Bermeoren aintzinatasuna erakusten digute, baina askoz ere urrunagora joan gintezkeen.
Lope Diaz II.a Harokoa, Bizkaiko jaunak eman zion Logroñoko Forua, eta hiribildu izendatu zuen, eta agiriak datarik ez eduki arren, badirudi 1236an egin zela. Alfontso Jakintsua erregeak, Orozkoko haraneko Untzueta gazteluaren setioan zegoenean, 1277ko abuztuaren 12an, aurreko foru hori berretsi zuen. Geroago, 1285eko martxoaren 18an, Lope Diaz III de Haro, Bizkaiko zortzigarren jaunak, zabaldu eta hobetu egin zuen foru hori. Jaun Tellok ere zabaldu zuen forua 1366ko apirilaren 25ean eman zion pribilegioari esker.
Bizkaiko jaun batzuek, artean Gaztelako erregeak be bazirela, Bermeoko Santa Eufemia elizan sinatu zituzten lege zaharrak edo foruak. Euren artean Fernando Errege Katolikoak, 1476ko uztailaren 31an. Horrexek eman zion Bermeori "Bizkaiko Buru" titulua, egun hartan emandako pribilegioaren bidez. Eta izen bera gorde zuen, legez eta merituz, 1602. urtera arte. Urte hartan, Bilboko eta Bizkaiko beste erakundeetako agintariek eta handikiek ezin zutenez jasan Bermeok zeukan gorentasuna edukitzea, jarritako auzi luzearen ondorioz, Bizkaiko Buru izaten jarraitzeko ahalmena kendu zien Bermeori.
Baina, Bermeok, zelabait, beste uri eta elezateakazko lehentasuna edukitzen jarraitu zuen, izan ere berak zeukan lehenengo botoa eta jarlekua Batzar Nagusietan. Bermeoko prokuradoreek Batzar Nagusietan berba egiten zutenean bertan zeuden besteek txapela kentzen zuten. Gaur egun harmarrian agertzen den agure-buru bizardunak justizia osoz nabarmentzen eta iraunarazten du Bermeori ostu zien titulua.
Bermeok garrantzia handia eduki zuen sasoi hartan, eta horren erakusgarri dira Bizkaiko jaunek eman zizkien pribilegioak eta zerga-salbuespenak. Zoritxarrez, Bermeon izan ziren suteen ondorioz, dokumentu guzti horik erre egin ziren, baina, hala ere, haien dokumentuen zenbaki zerrendak ondo baino hobeto dakizkigu, baita noiz eman ziren ere. Horrek erakusten du hiribildu honek prestigio handia eduki zuela eta jaunen aldekotasuna eukala.
Bizkaiko bandokideen arteko borrokek erabat asaldatu zuten Bermeoko bizimodua XV. mendean, eta horren aurreko mendeetan jasan zituen suteen eraginez (1297, 1347, 1360 eta 1422 urteetan), lur jota geratu zen udalerria. Ondorioz, Bermeoko bizilagun kopuruak eten barik egin zuen behera. Beste alde batetik, 1300. urtean Bilbo sortu izanak ere handitu egin zuen Bermeoren gainbehera.
Geroago ere izan ziren sute gehiago, eta haietako batek, oso-osorik erre zuen hiribildua. Sute horiek atsekabea eta zoritxarra ekarri zuten Bermeora, hiribilduaren biziraupena bera ere arriskuan ipintzerainokoak. Jasandako guztia gorabehera, Bermeo beraren garrantzia mantentzeko gai izan zen XVI. mendean ere, horren adibideak izan daitezke hauek: 1527ko apirilaren 7an Kofradiako ordenantzak berretsi zituela Carlos V.ak "zorragatik edo fidantzeagatik ez bada bermeotarrik ez bertako merkantziarik ez Bermeora datorren atzerritarrik ez beraren merkantziarik ez atxilotzeko" pribilegioa berrestea 1546. urteko martxoaren 10ean Madrilen, eta Paulo IV.a Aita Santuak, 1563. urteko bulda bidez, San Frantzisko elizari eman zion jubileua.
Dena dela, esan behar da, Bermeok, XVI. mende osoan, eta zoritxar denak gainditu ostean, "arrantza-merkataritza" bikoiztasun bat eduki zuela eta penintsula osoko ontziteria garrantzitsuena eta handiena eduki zuela, hau da, Bilboko portuarekiko betiko borroka mantentzeko gai izan zela. XVIII. mendearekin batera ailegatu zen Bermeora berpizkunde garaia, batez ere, arrantzearen garapenean oinarrituriko berpizkundea izan zen, ordura arte merkataritzarekin batera garatu zuena. Arrantza jardunari ekin zion berriro ere eta, ondorioz, kaietako, kaleetako, eraikinetako, erreketako, harri-lubetako... eraikuntza jardun garrantzitsua egin zuten. Ondorioz, hirigintza ikaragarri garatu zen eta, horren eraginez, baita bizilagun kopurua handitu ere. Arraina gatzunetan ipinteko lantegi asko eta asko sortu ziren, baita arrantzagaz zerikusia zeukien industriak eta ontziolak ere. Ontzioletan, era berean, erriberako arotzak eta itsasarotzak zeuden.
1872. urte inguruan, Napoleonen inbasioak eta karlistadek eragindako asaldurak gainditu ostean, goraldi ikaragarria izan zuen Bermeok, izan ere, arrain harrapaketa handiei esker, ekonomiaren egoereak nabarmen egin zuen gora. Horri esker, azpiegitura eta eraikuntza obra garrantzitsuak egin ahal izan ziren, baita zerbitzu publikoetan ere, eta horietako asko zutunik daude gaur egun ere. Udaletxearen zaharberritzea, hiltegi zaharra eta Andra Mari eliza, esate baterako, sasoi haietakoak dira. Horri esker, Bizkaiko herririk jendetsuenetan bigarrena eta egoera ekonomiko onenekoa bihurtu zen Bermeo, Bilboren atzetik, jakina.
XX. mendean Bermeok inoiz baino kementsuago ekin zion itsasoari, aurrerapen teknologiko danak hartu zituen. Horri esker, loraldi garai ezin hobea bizi izan zuen, eta bajurako arrantzako abangoardian jarraitu zuen bertako floteak. Alturako flota ere oso garrantzitsua izan da eta da, eta arrantza-industriarako egitura ezin hobea dauka.
Bermeoko portu bereziak, alde zaharrak, bainurako kala txikiek, arrain fresko ezin hobearekin landutako sukaldaritzak, negu epel eta uda ez oso beroek Bizkaiko turismo-leku trankil eta erakargarrienetako bat bihurtzen dute Bermeo. Eta, horretaz gainera, arrantzako tradizioak sakon-sakon erroturik dauzkan herri euskalduna da Bermeo.
[aldatu] Portua
Sakontzeko, irakurri: Bermeoko portua
Betidanik herri arrantzalea izanik, portua Euskal Herriko garrantzitsuena da, baxurako arrantzari dagokionez. 2006 urtetik aurrera kirol-portua berria ere badu. Halaber, merkataritza kai aipagarria dauka.
[aldatu] Inguru naturala
Bertan daude Izaro, Aketxe eta Gaztelugatxe uharteak. Halaber, herri inguruan Sollube (686 m) mendia dugu.
Azkenik, udalerrian dago Matxitxako lurmuturra ere bai, Hego Euskal Herrian iparraldeen dagoen puntua dena.
[aldatu] Euskara
Mendebaleko euskararen aldaera bat da herriko euskalkia. Euskal hiztunen portzentaia handia edukita, UEMA mankomunitate euskaldunean sartuta dago, bertako herri handienetakoa izanda.
[aldatu] Demografia eta biztanleria
60. hamarkadako industrializazioak ekarri zuen inmigrazioa dela eta biztanleria nabari handitu zen. 90. hamarkadatik 2000. urtera arte biztanleria gutxitzen joan da, berriz 2000. urtetik aurrera ekialdeko eta latinoamerikako etorkinak etorri dira gehien bat.
Urtea |
1704 |
1784 |
1850 |
1900 |
1925 |
1960 |
1965 |
1970 |
1975 |
1981 |
1986 |
1991 |
1996 |
2001 |
2004 |
2007 |
Biztanleak |
1408 |
3711 |
5377 |
9636 |
11525 |
13556 |
15846 |
17384 |
17485 |
18312 |
18333 |
17923 |
17176 |
16938 |
16901 |
17429 |
[aldatu] Turismoa
Bermeok proportzioz alde zahar handia du eta portu zahar berritua.
Leku interesgarriak:
-
- Gaztelugatxeko Doniene
- Arrantzalearen museoa, Ertzillatarren dorretxeran kokatua
- Aita Guria baleontzia
Elizak:
-
- San Frantziskotarren eliza eta klaustroa
- Santa Eufemia eliza
- Andra Mari eliza
Enpresa turistikoak
[aldatu] Zerbitzuak
- Bermeoko Ospitalea: erietxe psikiatrikoa.
[aldatu] Garraiobideak
Errepideak Gernikara, Mungiara eta Bakiora joateko ditu.
[aldatu] Pertsonaia ezagunak
- Juan Karlos Goienetxea (1949-) 16 urtez alkate eta Eusko Alkartasunaren Bizkaiko lehendakari ohia.
- Nestor Basterretxea (1924-) margolari, eskultore eta zinegilea.
- Teodoro Anasagasti (1880-1938) arkitektoa
- Jose Maria Urtzelai (1903-1979) margolaria
- Josu Erkoreka (1960-) EAJ-ko eleduna Espainiako Kongresuan
- Antonio Karmona Herrera (1968-) futbolaria (Deportivo Alavés eta Eibar)
- Ignacio Arozena Etxebarria (1931-2003) idazlea eta historia irakaslea
[aldatu] Auzoak
Bermeoko auzoak Udalaren webgunean
- Arana auzoa
- Artika auzoa
- Agirre auzoa
- Ander deuna
- Almika auzoa
- Arronategi auzoa
- Mikel deuna
- Demiku auzoa
- Mañu auzoa
- San Pelaio auzoa
[aldatu] Jaiak eta ekitaldi nagusiak
Urtean zehar jaiak aparte kultur zein kirol ekintza aipagarrienak burutzen dira, hauen artean: (Datak ez dira zehatzak, egoeraren arabera zehazten baitira)
Urtarrilean:
-
- Hiri lasterketa
Martxoa:
-
- Itsas gudari eguna (1.astean). Bermeoko EAk antolatuta.
- Aste Santuko prozesioak (aste santuko barikuan)
- Emakumeen Eguna
Maiatzean:
-
- Arrain azoka (azken astean normalean)
Ekainean::
-
- Eleiz eta ermitzen martxa (sollube707 mendi taldeak antolatua)
- Reggae Splash jaialdia
Uztailean:
-
- Jazzber jaialdia (1. astean): Getxoko jazz lehiaketaren musika taldeak barne.
- IHES-ari buruzko topaketak (1-2. astean): Txo hiesa taldeak antolatuta.
- Gorefest (2. astean): Gore laburmetraiak.
- Aritzatxu rock free (2. asteko larunbatean): Rock jaialdia.www.aritzatxurock.com/
- Nazioarteko Folklore jaialdia (Uztailaren erdian): Alkartasun dantza taldek antolatuta.
Abuztuan:
-
- Nazioarteko Musika Astea
Irailean:
-
- Skate Or Due jaialdia (1. astean)
- Santa eufemia eguneko azoka (irailaren 16n): Baserri giroko azoka bermeoren andra mari jaietako azken egunean.
Urrian:
-
- Bermistorian ( 3. edo 4. astean): Bermeoren historiarekin lotutako ekintzak, erdi aroko azoka ere dago.
Azaroan:
-
- San Martin azoka (azaroaren 11n): Txerriaren hilketa ospatzeko baserriko produktuen azoka da. Odoloste Txapelketa ere egiten da.
Abendua
-
- Euskera Eguna (abenduaren 3an)
[aldatu] Kanpo loturak
Udalaren webgunea
BERMEO Auñamendi entziklopedian (Euskomedia fundazioa)
Bermeokue
Arrantzaleen museoa
Bermeoko ospitalea
[aldatu] Erreferentziak
- Anton Erkoreka Barrena, Etnografia de Bermeo, Doniene ed., 2003. ISBN:84-931626-0-4