Euskal Herria
Wikipedia(e)tik
Euskal Herria |
|||
---|---|---|---|
Ez da estatua | |||
|
|||
Goiburua: Zazpiak bat | |||
![]() |
|||
![]() |
|||
Hiriburua | Iruñea | ||
Hiri nagusiak | Bilbo (handiena), Iruñea, Baiona, Donostia, Gasteiz | ||
Eremua | 20.947 km² | ||
Biztanleria | 3.007.661 (2006) | ||
Dirua | euroa | ||
Herritarra | euskal herritar, euskaldun2, euskotar | ||
Hizkuntza(k) | euskara, gaztelania, frantsesa, gaskoiera | ||
Ofiziala(k) | Euskadin: euskara eta gaztelania Nafarroan: euskara1 eta gaztelania Iparraldean: frantsesa |
||
1Nafarroaren iparraldeko eremuan bakarrik 2Berez, euskaraz dakitenentzat bakarrik, baina askotan euskal herritar-en sinonimotzat jotzen da |
Euskal Herria Europako herrialde bat da. Historikoki euskaldunen eta euskararen lurraldea da, Pirinio mendien mendebaldean kokatua, Frantzia eta Espainiaren arteko muga egiten duen mendilerroan, eta Bizkaiko golkorantz zabaltzen dena.
Euskal Herriak 20.664 km²-ko azalera du, eta gutxi gorabehera 3.000.000 bizilagun: 2.500.000 Hegoaldean (Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroa Garaia) eta 500.000 Iparraldean (Lapurdi, Nafarroa Behera eta Zuberoa).
Iruñea hiriburutzat jo ohi da, arrazoi historikoak direla kausa, nahiz eta izendapen ofizialik ez den. Halaxe iritzi zion 1712an Joanes Etxeberri Sarakoak: “Iruiñea eskualdunen hiri buruzagia”.
Eduki-taula |
[aldatu] Euskal Herria izena
[aldatu] Hitzaren arazo semantikoa
Historian zehar gauza bera definitzen dituen hitz ezberdinak agertuz joan dira, interesen arabera erabiliak izan direnak:
- Euskal Herria: hitzez hitz hartzen badugu, euskararen lurraldea esan nahi du. Ikus Euskal Herria izena, historian zehar
- Euskadi: Aranak asmatutako Euzkadi hitzaren aldaera da; gaur egun nagusi den aldaera, hain zuzen.
- Euzkadi: Sabino Aranak 1896 urtean asmatua, Euskal Herria esapidearen ordez erabiltzeko asmoarekin. Hizkuntzarekiko loturarik ez zuen hitz horrekin, Bizkaia, Gipuzkoa, Araba, Nafarroa Garaia, Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa barne hartzen dituen lurraldea izendatu nahi zen. Francok 1936. urtean Espainiako Bigarren Errepublikaren kontra egindako altxamendua zela eta, askatasunaren pareko esanahia hartu zuen. Geroago, independentziaren kutsu hori Euskal Herria izenak hartu du.
Horietaz gain, Euskal Autonomi Erkidegoa (EAE) erabiltzen da, Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba probintziak izendatzeko; autonomia erkidego hori Espainiar erresumaren barruan dago. Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa Pirinio Atlantikoak izeneko departamenduan dira (Frantzia), eta Nafarroako Foru Erkidegoa Espainiar erresumako beste autonomia erkidego bat da.
[aldatu] Euskaltzaindiaren arabera
Euskaltzaindiak 2004ko uztailan plazaratutako dokumentu batean, honako erabaki hau jakinarazi zuen akademiak [1]:
- Gorago adierazi guztiaren argitan, Euskaltzaindiak, zazpi probintzia edo herrialdeen osotasuna adierazteko, Euskal Herria izenaren egokitasuna, zuzentasuna eta zehaztasuna berresten du, eta izen hori ez dela izate politiko administratibo konkretu baten baliokide. Aldi berean, gogorarazi nahi du mendez mendeko tradizio luzeari begirunea zor zaiola, eta inork eta ezerk ez du tradizio hori hausteko edo bere gogara aldatzeko eskubiderik.
[aldatu] Historian zehar
Terminoa 1567. urtean agertzen da lehen aldiz idatzia, Joan Perez Lazarraga idazle arabarraren eskuizkribuan, eusquel erria formarekin. Hiru aldiz ageri da idatzi horretan:
-
- beti çagie laudatu
- çegaiti doçun eusquel erria
- aynbat bentajaz dotadu.
-
- çegayti eusquel errian dira
- ederr guztioc dotadu
-
- çeñetan ditut eçautu
- eusquel erriau oy nola eben
- erregue batec pobladu.
Baita ere Joanes Leizarragaren Testamentu Berrian (1571n argitaratua, Arroxelan):
-
- ...bat bederac daqui heuscal herrian quasi etche batetic bercera-ere minçatzeco manerán cer differentiá eta diuersitatea den
Axularrek ere Bordelen 1663 urtean argitaratu Gero liburuaren aitzin solasean erabiltzen du, Euskal Herria eta haren zazpi lurraldeak aipatuz:
-
- Ceren anhitz moldez eta differentqui minçatcen baitira euscal herrian, Naffarroa garayan, Naffarroa beherean, Çuberoan, Lappurdin, Bizcayan, Guipuzcoan, Alaba-herrian eta bertce anhitz leccutan.
[aldatu] Sinboloak
Ikurrina da lurraldeko bandera, 1894an Sabino Aranak asmatua jatorrian Bizkairako. Gaur egun, EAEko bandera ofiziala da, Espainiako bandera eta tokian tokikoekin batera. Ipar Euskal Herrian ikurrina oso hedatua eta onartua dago ofizialki, baina Nafarroan egoera bestelakoa da. Orain dela gutxi, bertako gobernuak "Ikurren legea" onartu du euskal bandera toki publikoetatik ezabatu nahian.
Beste zentzu batean, euskaldun asko dira Nafarroako bandera (kate horiak fondo gorrian) proposatzen dutena lurralde osorako. Beste batzuk, Arrano Beltza dute bandera nagusitzat.
Armarritzat, aldiz, Zazpiak Bat delakoa oso zabalduta dago lurralde osoan. Udalbiltza erakundeak, adibidez, bere egin du.
Eta beste ikur batzuei dagokienez, lauburu edo antzinako euskal gurutzea dugu.
[aldatu] Geografia fisikoa
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko geografia fisikoa
[aldatu] Kostaldea
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko kostaldea
Bizkaiko Golkoan, Euskal Herriak mutur batetik bestera 225 kilometrotako kostaldea du, eta bertan, 104 hondartza inguru aurki daitezke. Bizkaia da kostalde luzeena duen euskal herrialdea: 108 kilometro ditu, eta 35 hondartza. Gipuzkoak 84 kilometroko kostaldea du, eta 28 hondartza, eta Lapurdik, 33 kilometrotako kostaldea eta 41 hondartza. Lapurdi da, beraz, kostalde laburrena izan arren, hondartza gehien duen herrialdea.
Euskal Herriko kostak hiru alde ezberdin ditu, ia-ia modu zuzenan Bizkaia, Gipuzkoa eta Lapurdiko mugekin bat egiten dutenak. Bizkaiko kostaldea malkartsua da, baina orokorrean hondartza handiak daude. Gainera bi itsas-adar daude bertan: Ibaizabaleko itsasadarra eta Urdaibai.
Gipuzkoako kostak gorabehera handiagoak ditu eta orokorrean hegiak handiagoak dira. Hondartza txikiagoak eta harritsuagoak daude Bizkaiko mugatik Zumaiararte eta hortik aurrera geroz eta luzeagoak diren hondartzak. Ibai ezberdinen itsasoratzetan estuario txikiak sortzen dira (Oria), eta beste batzuetan itsasadarrak (Urumea, Bidasoa).
Lapurdiko kostaldea, ordea, askoz lauagoa da. Hondartza geroz eta luzeagoak daude eta hegiak altuera txikikoak dira. Bidasoa eta Atturri ibaiek bere urak bertan isurtzen dituzte.
[aldatu] Mendiak
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko mendiak

Euskal Herria oso herri menditsua da. Mendilerro gehienak mendebalde-ekialde ardatzean kokatzen dira. Arrokarik garrantzitsuena kareharria da, baina badira beste material batzuetaz osatutako mendiak, adibidez Aiako Harriak granitoz osatuak daude.
Euskal Herriko mendirik altuenak Pirinioetan daude, altuena Hiru Errege Mahaia delarik. Mendilerro hau itsasoan bertan jaio eta ekialderantz igotzen doa, Orhi delarik 2.000 metrotik gaindi dagoen lehenengo mendia.
Araba eta Nafarroako hegoaldean Kantauriar mendilerroaren ekialdeko muga dago. Kodes edo Toloño bezalako mendilerroak dira Kantauriar mendilerroaren parte.
Bi mendilerro garrantzitsu hauen artean Euskal mendiak daude. Hauek ekialde-mendebalde orientazio orokorra duten mendilerroak dira, Urbasa, Andia, Aralar, Anbotoko mendilerroa, Ordunte edo Aizkorri dira hauen adibide.
[aldatu] Ibaiak
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko ibaiak
Ebro da Euskal Herria zeharkatzen duten ibaien artean luzeena (910 km). Europako Mendietan sortzen da eta Mediterraneo itsasoan isurtzen du bere emaria. Bide horretan, hainbat kilometroz Euskal Herriko hegoaldeko muga da, Araba eta Nafarroan. Ibai handi guztien antzera, beste ibai eta errekek bertara isurtzen dituzte beren urak besteak beste, Zadorra, Baia, Ega eta Aragoi ibaiek. Azken hau da, Aragoi ibaia alegia, euskal lurretan zehar ibilbide luzeena egiten duena, 192 km Esako urtegian jaio eta, Nafarroa Garaia zeharkatu ondoren, Ebro ibaira isurtzen ditu bere urak.
Euskal Herriko kostaldean ura isurtzen duten ibaietatik Aturri da luzeena eta ur emari handiena duena. Tourmalet inguruan jaiotzen denetik Baionan itsasoratu arte, 335 kilometro inguru zeharkatzen ditu, azken 30ak euskal lurretatik. Bide luze horretan, Pirinioetan jaiotako hainbat ibai eta errekaren emaria jasotzen du (Biduze, Errobi, Aran ibaia...). Aturrik bezala, beste euskal ibai askok ere Bizkaiko Golkoan isurtzen dituzte euren urak: Nerbioik, Bidasoak, Oriak, Debak, Urolak, Urumeak... Nerbioi ibaia da, hain zuzen ere, Bizkaiko Golkoan ura isurtzen duten ibaien artean Euskal Herriko lurraldeetan ibilbiderik luzeena egiten duena (75 km). Euskal Herriak 7 lurralde ditu. Horietako lau Hegoaldean, Espainiako Erreinuaren administraziopean, eta beste hiru ipar-ekialdean, Frantziako Errepublikaren administraziopean, Iparraldean. Hala ere, geografikoki datu hau ez da guztiz baliagarria: Bizkaia iparralderago dago Zuberoa baino.
[aldatu] Geografia politikoa
[aldatu] Datu orokorrak
Herrialdea | Azalera (km2) | Hiriburua | Udalerri kopurua |
---|---|---|---|
Euskal Herria | 20.947,2 | Iruñea | 683 |
Araba | 3.316,9 | Gasteiz | 53 |
Bizkaia | 2.236,7 | Bilbo | 112 |
Gipuzkoa | 1.980,3 | Donostia | 88 |
Lapurdi | 855,7 | Baiona | 41 |
Nafarroa Beherea | 1.322,1 | Donibane Garazi | 74 |
Nafarroa Garaia | 10.421,0 | Iruñea | 272 |
Zuberoa | 814,5 | Maule-Lextarre | 43 |
Iturria Datutalaia
[aldatu] Egungo mugak
Hona hemen Euskal Herriko mugak: Samatze, Baxenabarren, iparraldean; Kortes, Nafarroan, hegoaldean; Lanestosa, Bizkaian, mendebalean; eta Barkoxe, Zuberoan, ekialdean. Euskal Herriko erdigunea Beriain tontorra da, Andia mendilerroan.
Kanpo mugei dagokionez honako hauek ditu:
- Hegoaldean Espainiako hiru autonomia erkidego:
- Mendebaldean Espainiako bi autonomia erkidego:
- Iparraldean Frantziako departamendu bat:
- Ekialdean Frantziako Pirinio Atlantikoetako beste lurraldea eta Espainiako autonomia erkidego bat:
[aldatu] Lurraldeak
[aldatu] Banaketa administratiboa
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriaren banaketa administratiboa
Espainiar administrazioaren pean daudenak:
Frantziar administrazioaren pean daudenak:
Gainera, Euskal Herriaren barruan Gaztela eta Leonek administratutako Trebiñuko konderria dago, eta Kantabriako administrazioak kudeatutako Turtziozko herria.
[aldatu] Demografia
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko demografia
Herrialdea | Urtea | Biztanleria | Biztanleria % | Dentsitatea | Gizonak | Emakumeak |
---|---|---|---|---|---|---|
Euskal Herria | 20011 | 2.902.962 | 100% | 138,6 | 1.421.132 | 1.481.830 |
Araba | 2001 | 287.928 | 9,9 | 86,8 | 142.892 | 145.036 |
Bizkaia | 2001 | 1.123.002 | 38,7 | 502,1 | 545.744 | 577.258 |
Gipuzkoa | 2001 | 673.563 | 23,2 | 340,1 | 330.288 | 343.275 |
Lapurdi | 1999 | 219.029 | 7,6 | 256,0 | 103.548 | 115.481 |
Nafarroa Beherea | 1999 | 28.076 | 1,0 | 21,2 | 14.210 | 13.866 |
Nafarroa Garaia | 2001 | 555.829 | 19,2 | 53,3 | 276.629 | 279.200 |
Zuberoa | 1999 | 15.535 | 0,5 | 19,1 | 7.821 | 7.714 |
1 2001eko Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroa Garaiako datuak eta 1999ko Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoako datuak gehituta.
Iturria Datutalaia
[aldatu] Hiri nagusiak
- Bilbo 354.145 biztanle (2006)
- Gasteiz 227.568 biztanle
- Iruñea 195.769 biztanle
- Donostia 183.308 biztanle
- Barakaldo 95.640 biztanle
- Getxo 82.327 biztanle
- Irun 60.261 biztanle
- Portugalete 49.118 biztanle
- Santurtzi 47.320 biztanle
- Baiona 44.300 biztanle
[aldatu] Diaspora
Sakontzeko, irakurri: Euskal Diaspora
Euskal diaspora munduko hainbat herrialdetan barreiatuta dago, kontinente guztietan baina batez ere Amerikan. Zehazki, Argentina, AEB, Venezuela eta Mexiko dira euskaldun gehien biltzen dituzten herrialdeak.
Euskal etxeak dira munduko beste toki batzuetan bizi diren euskal hiritarrak eta euren ondorengoak biltzeko tokiak.
[aldatu] Historia
Euskal Herriko historia |
![]() |
Historiaurrea eta Antzin Aroa |
Erdi Aroa |
|
Aro Modernoa |
|
Aro Garaikidea |
|
Kronologiak |
---|
Artikulu nagusia: Euskal Herriko historia
Euskal Herriko historia Europako herri zaharrenetariko baten historia da. Paleolitotik hasita, hainbat herriren influentzia jaso du herriak, zeltak, erromatarrak, frankoak, bisigotoak, musulmanak, gaztelarrak, ingelesak. Gaur egun Espainia eta Frantziaren artean kokatuta dago eta bi herri horien historiaren pasarteak jasan ditu. Bitarte horretan euskararen inguruan batzen den herrian Nafarroako Erresuma bezalako egitura politikoak egon ziren eta hainbat gerra, horietako asko inguruko estatuen eta euskaldunen konpetentzia gatazkek sortuak.
Herri nekazari eta abeltzain bat izatetik Europar Batasunaren barruan dagoen eskualde industrializatu eta aberatsa izatera igaro da, baina horretarako bere antzinako egiturak eta antolaketak guztiz eraldatu behar izan ditu.
Jada antzinaroan hainbat aztarna aurkitu dira Euskal Herrian. Luca Cavalli-Sforzaren arabera euskaldunak izan daitezke paleolitotik geratzen diren Europar herri bakarra, egindako genetika eta linguistika ikerketen arabera. Garrantzi berezia dute honetarako Euskal-Akitaniar lurraldean ugariak diren labar-artea. Neolitoan abeltzantza eta nekazaritza agertu ziren. Horrekin batera hainbat monumentu megalitiko eraiki ziren.
Antzinako Erromak I. mendean konkistatu zituen Euskal Herriko lurraldeak, eta lehenengo hiri eta errepide handiak ireki. Urte horieta jada Novempopulania eta Tarraconensis probintziatan banatuak geratu ziren euskal lurraldeak.
Erromatar inperioaren gainbeheran euskaldunek bat egiten zuten bisigodoekin eta bagaudak antolatu. Godo eta frankoek ez zuten lortu guztiz garaitzea euskaldunak, nahiz eta behin eta berriz saiatu. VIII. mendean musulmanak iritsi ziren eta Kordobako Kalifatoaren esku utzi zuten Euskal Herriko hegoaldeko zati batzuk. Garaiko baskoi buruzagiek harreman ona izan zuten eurekin, eta batez ere Banu Qasi familiarekin. Eneko Aritza ere eurekin senitartetua egon zen.
Nafarroako Erresuma izan zen Euskal Herria Pirineoen bi aldeak elkartzeko gai izan zen entitate politiko bakarra. Erresuma Antso III.a Nagusiaren erregealdian iritsi zen bere hedadurarik handienera. Lurralde euskaldunak biltzen zituen, beste hainbat lurralderekin batera, baina banatu egin zen erregearen heriotzaren ostean. 1511. Gaztelako koroak Nafarroa Garaia konkistatu zuen. Altxamenduak egon baziren ere (Noaineko guda, Amaiurko guda), Espainiarrak garaile atera ziren baina Nafarroa Behereak independente jarraitu zuen, eta geroago Frantziako koroan sartu zen. Antso III.a.ren garaiaz geroztik, ez da izan gobernurik, 7 lurraldeak batera gobernatu dituenik.
XVI. mendetik aurrera konstanteak izan ziren Foruen defentsan eginiko borrokak. Horietatik garrantzi handiena izan zutenak karlistadak edo zamakolada eta gamazada bezalako gerra eta altxamenduak izan ziren. Antzinako ekonomia sistema babesteko hainbat matxinada egon ziren ere Euskal Herrian. 1798an Frantziar Iraultzak eragin definitiboa izan zuen Ipar Euskal Herriko lurraldetan, euren asimilazio politikoa gertatu zelarik.
Euskal abertzaletasuna XX. mendearen hasieran hasi zen, euskal nazio hori lortzeko asmoz. 1980ko hamarkadan, Espainiak autonomia ezarri zuen berriro ere, eta, ondorioz, Euskal Autonomia Erkidegoa (EAE) sortu zen. Euskal abertzaleen nahien aurka, Nafarroa Hegoaldeko beste hiru lurraldeetatik bereizi zen, eta bi erkidegootako administrazioen arteko laguntasuna ez da handia. Egun, Nafarroaren eta EAEren arteko desberdintasun politikoa nabaria da: bigarrenean abertzaleen botoen baturak gehiengo absolutua hartzen du, eta Nafarroan, aldiz, botoen gehiengo hori PSOEk eta UPNk dute.
XX. mendean Euskal Herrian bi mundu gerra eta gerra zibil bat jasan ditu eta euren eragina handia izan da politika eta jendarte mugimenduetan.
[aldatu] Politika
Euskal Herriko errealitate politikoa abertzale/ez abertzale (edo euskal nazionalista/espainiar edo frantses nazionalista) ardatzak definitzen du, Hego Euskal Herrian batez ere. Horrela, Euskal Herriko alderdi politikoak, eskuinean edo ezkerrean kokatzeaz gain, Euskal Herriaren egituratzearen edo nazio onarpenaren inguruko ikuspegiaren arabera lerrokatzen dira. Honek alderdi askotako sistema politiko konplexua sortzen du.
[aldatu] Euskal Herriko alderdi politikoak
|
|
[aldatu] Erakundeak
- Eusko Jaurlaritza, Nafarroako Gobernua eta Akitaniako Kontseilua
- Arabako Foru Aldundia, Bizkaiko Foru Aldundia eta Gipuzkoako Foru Aldundia
[aldatu] Kultura
[aldatu] Hizkuntzak
Euskal Herrian euskara (bertako hizkuntza), gaztelania, frantsesa eta gaskoiera mintzatzen dira.
Bi erdarak, gaztelania eta frantsesa, nagusi dira mugaren alde bietan, lehena Hegoaldean eta bigarrena Iparraldean. Hala ere, jatorrizko hizkuntza, euskara, biztanleen heren batek egiten du, gutxi gorabehera. Gaskoiera, bere aldetik, Baiona inguruan (BAB) eta Nafarroa Behereko iparraldeko ingurune batzuetan hitz egiten da, nahiz eta oso ahuldurik dagoen.
Euskararen ofizialtasun maila ezberdina da hiru lurraldeen arabera: EAEn ofiziala hiru probintzietan, Nafarroan guztiz ofiziala da bakarrik "eremu euskaldun" delakoan, erdi ofiziala "eremu mistoan" eta ez ofiziala "eremu erdaldunean" eta Ipar Euskal Herrian ofizialtasun estatusik ez dauka.
[aldatu] Literatura
Sakontzeko, irakurri: Euskal literatura
"Linguae vasconum primitiae" (1545) euskarazko libururik zaharrena da, Bernart Etxeparek idatzitakoa. Beste idazle klasikoen artean "Axular" XVII. mendean, Txomin Agirre Juan Antonio Mogel eta Xabier Lizardi (XIX.enean) eta Gabriel Aresti eta "Lauaxeta" (XX.enean) ditugu ezagunenen artean. Egile garaikiderik ospetsuena, aldiz, Bernardo Atxaga dugu, bere lanak hainbat hizkuntzatara itzuli dizkiotena.
Idazle erdaldunen artean, egile handien izenak topatuko ditugu, hala Felix Maria Samaniego, Miguel de Unamuno, Pio Baroja edo Gabriel Celaya gaztelaniaz idatzi zutenen artean, nola Pierre Loti frantsesezkoen artean.
[aldatu] Musika
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko musika
[aldatu] Zinema
[aldatu] Antzerkia
[aldatu] Hezkuntza
Ikastolak dira euskaraz umeei irakasteko zentroak, lurralde osoan hedaturik daudenak. Bestelako ikastetxeak ere baditugu, gaztelaniaz, frantsesez eta beste hizkuntz batzuetan ere irakasten dutenak.
Euskaltegiak, bestela, helduek euskaraz ikasteko akademiak dira.
Unibertsitateari dagokionez, Euskal Herriko Unibertsitatea da EAEko zentro publiko nagusia. Deustuko Unibertsitatea, ordea, pribatuen artean da garrantzitsuena Bizkaian batez ere. Gipuzkoan, Mondragon Unibertsitatea zentro pribatua dugu orain dela gutxitik. Nafarroan, Unibertsitate publiko eta pribatua ditugu.
Lurralde osorako, Udako Euskal Unibertsitatea irakasten du uztailean hiri batean baino gehiagotan euskaraz.
[aldatu] Mitologia
[aldatu] Zerbitzuak
[aldatu] Erietxeak
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko ospitaleak
Arlo publikoan, zentro handien artean nabarmentzekoak dira Gurutzetako Ospitalea (Barakaldo) eta Donostia Ospitalea, biak ala biak Osakidetzakoak.
Bestela, erietxe pribaturik ezagunena, baita Euskal Herritik kanpo ere, Klinika Unibertsitarioa da, eta Iruñean dago.
[aldatu] Garraiobideak
Euskal Herriko autobideak | ||
---|---|---|
A-1 • AP-1 • AP-8 • A-10 • A-12 • A-15 • AP-15 • A-21 • A-63 • A-64 • AP-68 • BI-631 • D-1 • GI-131 • GI-632 • N-240 |
[aldatu] Hedabideak
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko hedabideak
Euskarazkoen artean, ETB 1 da lurralde osoan zabaldutako dagoen telebista bakarra, eta badira tokian tokiko beste kate batzuk ere. Irrati kateei dagokienez, Euskadi Irratia (informazio orokorra), Euskadi Gaztea (musika), Gure Irratia (Ipar Euskal Herrian), Bizkaia Irratia (mendebaleko euskaraz) eta Euskalerria irratia (Nafarroan) ditugu.
Gaztelaniaz, Telecinco, Antena 3, Televisión Española eta ETB 2 daude telebistarik ikusienen artean. Radio Euskadi eta Radio Vitoria erdarazko kateak eta Herri Irratia eta Info7 irrati elebidunak garrantzitsuenen artean daude.
Egunkariei dagokienez, Berria da euskaraz eta Euskal Herri osoan argitaratzen den bakarra. Gara lurralde osoan ere hedatuta dago, eta nagusiki gaztelaniaz egina da. Ipar Euskal Herrian, Le Journal du Pays Basque dugu, eta, probintziaka, hauexek dira irakurrienak: El Correo Español (Bizkaian eta Araban), El Diario Vasco (Gipuzkoan) eta Diario de Navarra (Nafarroan).
[aldatu] Kirolak
[aldatu] Pertsonaia ezagunak
Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko pertsona ezagunak
Euskal Herrikoak munduan ezagunak izan diren hainbat pertsona ditugu historian zehar: Yehuda Halevi judu tuterarra bizi izan zen XI. mendean, zientziak, literatura eta filosofia landuz.
Juan Sebastian Elkano, Migel Lopez Legazpikoa, Inazio Loiolakoa, Frantzisko Xabierkoa, Bernart Etxepare eta Pedro Agerre "Axular" nabarmendu ziren XV. eta XVI. mendeetan, bakoitza bere arloan.
XVIII. mendean, nabarmentzekoak ditugu Dominique Joseph Garat eta Jacques Laffitte politikariak eta Joan Jose eta Fausto Elhuyar zientzialariak.
XIX. mendean, aipatzekoak dira Juan Crisostomo Arriaga, Julian Gaiarre eta Pablo Sarasate musikagileak lehenengo erdialdean eta Tomas Zumalakarregi eta Sabino Arana politikariak bigarrenean.
XX. mendearekiko trantsizioan, Ignacio Zuloaga margolaria, Miguel de Unamuno eta Pio Baroja idazleak eta Jesus Guridi musikagilea bizi izan ziren. Mende horretakoak ditugu Gabriel Aresti idazlea, Jorge Oteiza eta Eduardo Txillida eskultoreak, Jose Miguel Barandiaran antropologoa, Ignacio Ellacuria jesuita, Dolores Ibarruri, Jose Antonio Agirre eta Ramon Rubial politikariak.
Azkenik, XXI. mende honetako hasieraren pertsona ezagunen artean, Bernardo Atxaga, Fermin Muguruza, Maria Bayo, Ainhoa Arteta, Julio Medem, Miguel Indurain eta Juanito Oiarzabal daude, besteak beste.