Hernani

Wikipedia(e)tik

Hernani

Gipuzkoa
Hernaniko bandera Hernaniko armarria
Izen ofiziala Hernani
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa
Lurralde Historikoa
Eskualdea

Espainia
Euskal Autonomia Erkidegoa
Gipuzkoa
Buruntzaldea
Posta-kodea 20120
Koordenatuak 43°18′ I 1°54′ M Koordenatuak: 43°18′N, I°1′54
(?)
Garaiera
Eremua
Biztanleria

Dentsitatea
Euskaldunak

44 m
39,81 km²
18.836 (2005)

470 bizt/km²
%54,77 (2001)

Sorrera XIII. mendea (?)
Herritarra hernaniar
Alkatea Marian Beitialarrangoitia Lizarralde (EAE-ANV)
www.hernani.net

Hernani Gipuzkoako ipar-ekialdean dagoen udalerria da, Buruntzaldeko herririk populatuena eta Donostialdean dagoen handienetarikoa.

San Joan eliza eta Udaletxea Gudarien plazan
San Joan eliza eta Udaletxea Gudarien plazan

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

Gipuzkoako ipar ekialdeko udalerria, Donostiatik bederatzi kilometrora kokatua. 39,81 km koadroko azalera du eta Donostia, Astigarraga, Arano (Nafarroa), Lasarte-Oria, Urnieta, Elduain eta Errenteriarekin mugatzen du.

Urumea ibaia da herriko ardatz hidrografikoa. Iparretik hegora zeharkatzen du eta horretara isurtzen dituzte urak inguruko beste errekastoek.

Santa Barbara mendiaren magalean dago Hernaniko hirigunea (Kultura Ondasun gisa Monumentu Multzo izendatua), eta handik begiratuta Urumea ibarraren alderdi handi bat ikus daiteke. Menditsua eta malkartsua da, sakonune sublitoral batean kokatua. Inguruko mendietan (Akola, Igorin, Urdaburu, Oindi eta abar) historiaurreko arrasto megalitiko ugari dago: Akolako lepoko trikuharriak, Igoringo lepokoak, Oindi-Mandoegiko jentilbaratzak, Muniskuegainekoa, Etzelakoak eta beste hainbat.

[aldatu] Historia

Goi Erdi Aroan zehar, gero Gipuzkoa bezala ezagutuko zen lurraldea bailaraz osatua zegoen. Urumea eta Oria ibaien artean kokatua, Hernaniko bailara horietariko bat zen. Gaur egungo Donostia, Urnieta, Hernani, Lasarte, Usurbil eta Orio bere baitan hartzen zituen.

Hernaniko bailararen lehenengo aipamena bi dokumentutan ageri dira:

  • Fernán Gonzálezek Donemiliagako Monasterioaren alde emandako botoen agirian (XIII. mendekoa da, baina oker dataturik dago 938. urtean)
  • Nafarroako Antso III.a Nagusiak Leireko San Salvadorri "in finibus Ernani ad litus maris"n omen zegoen San Sebastian Monasterioa emateko dokumentuan.

"Villa" titulua, nahiz eta agiri bidez ezin frogatu, XIII. mendearen erdi aldean eman zitzaiola pentsatzen da, Alfontso X.a Jakituna erregeak hiriak sortzeko burutu zuen politikaren barruan.

Hernaniri buruz Udalaren artxiboan jasota dagoen aipamen historikorik zaharrena XV. mendekoa da. Ordurako "villa" titulua jasoa zuen, eta Donostiako eta Hernaniko kontzejuek Urumea ibarreko mendien erabilpen, gozamendu eta aprobetxamendurako 1379. urtean izenpetutako adiskidetasun-agiri batean agertzen da.

Ezagutzen diren lehen udal ordenantzak 1542koak dira, 1512an desagertu zirenen kopia. Azken urte horretan frantses armada herrian sartu eta suntsitu egin zuten berriz ere. Lehenagotik ere gertatu ziren horrelako suntsiketak, Erdi Aroan esaterako, Ahaide Nagusien edo Bandoen arteko gerrateetan, eta geroago ere bai, XVII eta XVIII. mendeetan, XIX. mendeko Karlistadetan eta 1936ko Espainiako Gerra Zibilean.

Hernaniko hirigune historikoa, Urumea ibaiaren gaineko muino txiki batean dago kokatua. Forma obalatuko gune hau harresiez inguratuta zegoen eta sarbide bat baino gehiago zituen (gaur egun bakarra gelditzen da, Felipe Sagarna "Zapa" kalean). Hasiera hartan luzetarako bi kale zituen (gaur egungo Kale Nagusia eta Kardaberaz kalea) eta bi kale hauek beste batek gurutzatzen zituen (gaur egun Nafar kalea eta Felipe Sagarna "Zapa kalea"). Luzetarako bi kaleen tartean patio luzexka zegoen, bi kaleetako eraikinen tartean.

Hirigune zaharra honako gune honetara mugatuko zen: Ezkiaga pasealekua, Atzieta kalea, Plaza Berria eta Gudarien plaza. Gune horietan eta gaur egungo Agustinatarren Komentuko sarbidean aurkitu dira aztarnarik zaharrenak. Kale Nagusia eta Kardaberaz kalea beranduxeago luzatu ziren, baina XVI. mendeko planoak forma obalatua du, bi kaleak luzatuta dauden seinale.

1986. urtean ordurarte auzo zen Lasarte Hernanitik banandu egin zen.

[aldatu] Demografia eta soziologia

Demografiaren bilakaera
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2000 2005
3.672 4.326 5.405 6.282 7.093 8.577 13.080 23.338 30.272 18.489 18.737 18.836

18.836 biztanle ditu (2005).

1960ko hamarkadatik aurrera, Hernaniko biztanleria izugarri hazi zen. Honen eragilea Espainiatik iritsitako etorkin kopuru handia izan zen. Etorkin hauetatik gehienak Gaztela, Leon, Andaluzia eta Extremadura lurraldeetatik iritsi ziren, bai udalerri honek bai Gipuzkoa osoan gertatzen ari zen industrializazio prozesu indartsuak erakarrita.

1986an, ordurarte Hernaniko auzo zen Lasarte banandu egin zen. Horren ondorioz Hernanik 10.000 bat biztanle galdu zituen.

[aldatu] Auzoak

  • Akarregi
  • Antziola
  • Elizatxo
  • Epele
  • Ereñotzu
  • Etxeberri
  • Florida
  • Galarreta
  • Jauregi
  • Karabel
  • Karobieta
  • Latsunbe
  • Lizeaga
  • Mañe i Flaquer
  • Marieluts
  • Martindegi
  • Osinaga
  • Pagoaga
  • Portu
  • Sagastialde
  • Sagastialdeberri
  • Santa Barbara
  • Sorgintxulo
  • Zikuñaga

[aldatu] Politika eta administrazioa

2003ko hauteskundeetatik EA eta EAJ alderdiek osatutako koalizio batek gobernatu zuen, alkatea José Antonio Rekondo Sanz (Eusko Alkartasuna) zelarik, nahiz eta hauteskundeetan legez kanporatutako Bildu Hernani plataforma izan zen bozka gehien lortu zituen taldea.

2007ko hauteskundeak geroztik, EAE-ANVko Marian Beitialarrangoitia da alkatea.

[aldatu] Hedabideak

[aldatu] Jaiak

Herriko jaiak San Joanetan izaten dira, ekainaren 23tik 27ra, eta jaietan egiten diren ospakizunen artean "Axeri dantza" nabarmentzen da (inauterietan ere egiten da dantza hori). Urtean zehar beste hainbat ospakizun eta ekitaldi kulturalak ere egiten dira.

[aldatu] Hernaniar ezagunak

[aldatu] Kanpo loturak