San Martzialeko gudua

Wikipedia(e)tik

San Martzialeko gudua Irungo historian gertatutako aipagarriena da, 1522ko ekainaren 30ean gertatutakoa. Irungo miliziak Gaztelako Erresumaren interesak defendatu zituzten, Nafarroako Erresumaren erresistentziaren aurka.

Aragoiko Fernando II.ak, Nafarroako erresumari erasotzeko prestatu eta Albako dukearen tropa Nafarroan sartu zen (1512). Nafarroa Beherean sartu ziren eta Donibane Garazi setiatu zuten. Nafarroako Joanes III.a Albretekoa eta Katalina I.a errege-erreginak Luis XII.a frantziarren laguntzarekin erresuma berreskuratzen saiatu ziren; baina 1515ean, Fernando II.ak Nafarroa Gaztelako koroari batu zion Burgosko Gorteetan, Nafarroak Foruen bidez bere antolamendu politikoa mantendu bazuen ere.

Henrike II.a Nafarroako erregeak erresuma berreskuratzen saiatu zen lehengusu zuen Frantziako Frantzisko I.aren laguntzarekin, baina Noaingo gudua galdu ondoren (1521), Amaiurren, eta azkenean Irun-Hondarribian (San Martzialeko guda), galdu zen Nafarroa Garaia (1522). Nafarroako errege-erreginak Nafarroa Beherean erbesteratu ziren.

1522ko ekainaren 28ko gauean, Nafar erresistentzia, frantziarren eta alemaniarren laguntzaz Bidasoa ibaia zeharkatu eta Aldabe mendian kokatu ziren Gaztelu Zahar erasotzeko asmoz. Ekainaren 29an, alemaniarrek Gaztelu Zahar eraso zuten.

Gauzak horrela, Juan Perez de Azkue (Hondarrabia) eta Manuel Anbulodi (Irun) kapitainek, forua jarraituz irungo gizonezkoak elkartu zituzten. Hondarribia, Errenteria eta Oiartzungo gizonak ere elkartu zitzaielarik. Beltran de la Cueva, Gipuzkoako Kapitain jenerala bere tropekin agertu zen ere.

Ekainaren 30ean, Irungo miliziek Aldabe mendia hartu zuten, bertan ziren nafar aldekoak ustekabean hartuz eta garaituz. Gaztelu Zaharrera joan ziren orduan, han ziren nafar aldeko tropak irungo miliziaren aurka saiatu ziren, Aldabe mendian gora jarraituz, non Beltran de la Cuevaren tropek garaitu zituzten nafar aldekoak.

Gertaera hau Sanmartzial jaia ospatzen zen egunean gertatu zenez, Aldabe mendia santuaren izenarekin ordezkatu zuten eta bere gailurrean ermita bat eraiki zuten santuaren omenez. Bertan Beltran de la Cueva-k 1522an emandako armarria ipini zuten.

Gaztelako tropek, Donibane Garazi inbaditu eta Nafarroa Beherea ere konkistatu zuten; baina, Karlos I.ak seigarren merindadea Henrike II.a Albretekoaren esku utzi zuen (1530).