Faxismo
Wikipedia(e)tik
Politika |
---|
Botereak |
Betearazlea | Legegilea | Judiziala |
Gobernu motak |
Monarkia | Errepublika | Anarkia |
Erregimen eta sistemak |
Parlamentarismoa | Presidentzialismoa | Demokrazia | Despotismoa | Diktadura | Absolutismoa | Autoritarismoa | Errejentzia |
Botere motak |
Aristokrazia | Autokrazia | Burokrazia | Kaudillismoa | Kazikismoa | Kleptokrazia | Koronelismoa |Korporatibismoa | Korporokrazia | Demagogia | Meritokrazia | Minarkia | Oklokrazia | Oligarkia | Plutokrazia | Soziokrazia | Teknokrazia | Teokrazia | Nepotismoa | Fisioloxismoa |
Estatu motak |
Hiri-estatua | Kolonia | Konfederazioa | Federazioa | Inperioa | Printzerria | Protektoratua | Erresuma | Errepublika |
Kontzeptuak |
Aktibismoa | Biltzarra | Ustelkeria | Doutrina | Estatua | Gobernua | Hegemonia | Ideologia | Legegintzaldia | Askatasuna | Nazioa | Alderdia | Aberria | Legebiltzarra | Subiranotasuna | Tirania | Herrialdea |
Prozesuak |
Hauteskundeak | Estatu-kolpea | Iraultza | Manifestazioa | Independentzia | Plebiszitua | Referenduma | Gaitzespena | Errepresioa | Lobby-a |
Banaketa administratiboa |
Kantoia | Autonomia erkidegoa | Aldundia | Udala | Estatua | Probintzia |
Kargu eta postuak |
Kanzillerra | Sailburua | Zinegotzia | Diputatua | Diktadorea | Alkatea | Enperadorea | Ministroa | Prefektua | Presidentea | Lehen Ministroa | Erregea | Senataria |
Diziplinak |
Zientzia politikoa | Diplomazia | Filosofia politikoa | Historia politikoa | Metapolitika | Politika internazionala | Teoria politikoa | Geopolitika |
Ideologiak |
Ezker politikoa | Eskubi politikoa Karlismoa | Komunismoa | Faxismoa | Liberalismoa | Populismoa | Sozialdemokrazia | Sozialismoa | Kristau demokrazia |
Jokabideak |
Klientelismoa | Chauvinismoa | Kolektibismoa | Kolonialismoa | Kontserbadorismoa | Elitismoa | Inperialismoa | Neo-inperialismoa | Interbentzionismoa | Isolazionismoa | Nazionalismoa | Aurkakotasuna | Bakezaletasuna | Erradikalismoa | Separatismoa | Tradizionalismoa | Pluripartidarismoa | Bipartidarismoa | Unipartidarismoa Abstentzioa | Amnistia | Desobedientzia zibila | Disidentzia | Multikulturalismoa |
Faxismoa (italierazko fascio-tik dator, eta hau latineko fasces-etik) nazioaren ideia goraipatzen duen ideologia autoritarioa da.
Faxismoa mugimendu totalitarioa da, nazioaren zein banakoen bizitzen alor guztietan eragitea bilatzen baitu. Faxismoa berritasunean oinarritu zen, ideologia tradizionalak (liberalismoa eta marxismoa) gainditzea baitzuen xede. Horrela, ondokoak dira faxismoaren ezaugarri nagusiak:
- Antikomunismoa
- Antiliberalismoa
- Demokraziaren aurkako izaera
- Arrazoiaren gainetik sentimenduak azpimarratzea
- Aniztasuna edo desberdintasunaren aurkako jarrera
Era hertsian ulerturik, mundu gerren arteko erregimenei soilik dagokie; hots, Italiako Benito Mussoliniren eta Alemaniako Adolf Hitlerren erregimenei. Batzuetan, hala ere, faxismoa Italiako mugimendura mugatzen da, Alemaniako nazismotik bereiziz. Edonola ere, autoritarismoan oinarrituriko beste erregimenak definitzeko ere erabiltzen da faxismo terminoa.
Kaleko erabileran, irain moduan erabiltzen den terminoa bihurtu da, zehaztasun politikotik urrun.
[aldatu] Faxismo italiarra
Faxismo italiarra Benito Mussoliniri hertsiki loturik dago. Hau, Lehen Mundu Gerra amaitu aurretik, Italiako Alderdi Sozialistako kide zen. 1919an Partito Nazionale Fascista (PNF) sortu zuen, liberalismoaren zein alderdi komunistaren aurka eginez. Italiako burgesiak hartu-eman desberdinak izan zituen faxistekin, hauek langile mugimenduaren aurka ekiteko erabiliz. 1922an faxistak indarturik zeuden, eta Italiako errege Victor Manuel III.a boterea Mussoliniren esku uztera behartu zuten (handik aurrera Duce -kaudilloa- bihurtuz).
Faxismo italiarrak nazismoaren eraginez bereganatu zuen arrazismoa.