Leioako hizkera
Wikipedia(e)tik
Leioako hizkera ("Layoko berbeté") Leioan hitz egiten den bizkaieraren aldaera da.
Eduki-taula |
[aldatu] Hizkeraren erabilera
[aldatu] Herria
Sakontzeko, irakurri: Leioa
Leioa Bilboko Itsasadarreko eskumaldean kokatutako Bizkaiko udalerria da. 27.524 biztanle daude, %21,8 euskaldunak, baina bertako jatorrizko hizkera erabiltzen dutenak askoz gutxiago dira, belaunaldi arteko hizkuntzaren transmisioa etendura handia jasan baitu. Hizkera batez ere baserri giroan dago bizirik.
[aldatu] Fonologia
[aldatu] Bokalak
Hitz amaieran mugatzailea gehitzean sortzen diren hiatoen emaitzak honakoak dira: -a + a > -é ("neské"); -e + a > -é ("jenté"); -i + a > -í ("mendí); -o + a > -ó ("besó"); -u + a > -ú ("lekú"). Hitz amaierakoa diptongoa bada honako emaitzak daude: -ai + a > -aie ("alaye"); -oi + a > -oia ("balkoya").
Bestalde, bokal itxiek ("i" eta "u") hurrengo "a" baten itxiera eragiten dute ("lagune", "etorrite"). Itxiera hau oso indartsua da, eta muga morfologiko sendoagoak gainditzen ditu ("etorri de", "lagun bet"). Era berean, bokal barruan ere gertatzen da aldaketa ("isen" 'izan', "buler" 'bular').
/ej/ diptongoa /aj/ bihurtzeko joera dago, eta /ew/, modu beran, /aw/ ("baye" 'behia', "nauk" 'neuk').
[aldatu] Kontsonanteak
Bizkaiko hizkera guztietan gertatzen den bezalaxe, txistukari afrikatu zein frikarien sailak neutraldu egin dira. Txistukari afrikatuak (gaurko sistema ortografikoko <ts, tz> bat egin dute, <tz>ren alde (honela "hutze" 'hutsa'). Frikarietan, ostera, apikariaren aldeko hautua egin da ("gaste" 'gazte', "asa" 'aza').
Hitz hasierako *j beti /y/ ahoskatzen da, maileguiei zor zaizkien salbuespen batzuk kenduta ("jente").
Bustidurari dagokionez ez da lar indartsua: Euskal Herri gehienean arruntak diren /l/ ("ollo" 'oilo') eta /n/-renak ("komisiño" 'batzorde') agertzeaz gain, txistukari apikatua ere palataldu daiteke ("ixerra" 'izarra'), baina salbuespenak ugari dira.
[aldatu] Morfologia
[aldatu] Izen-morfologia
* Deklinabidearen ezaugarri bereziak.
- Atzizki bereziak.
- Izenordainak.
[aldatu] Aditz-morfologia
[aldatu] Nor
Orain | Lehen | Baldintza | Ondorioa | Ahalera | Subjunktiboa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ni | nas | nitzen | banentike | nentike | nentike | naiten | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hura | da | san | beletike | letike | letike | daiten (diten) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gu | gara (gare, gares) | ginen (gintzen, gintzesen) | bagintikes | g(e)intikes | gentikes | gaitesen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zu | sara | sintzen | basintikes | s(e)intikes | sentikes | saitesen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zuek | sare | sintzen | basintikese | s(e)intikese | sentikese | saitesen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Haiek | dire (dires) | siren | baletikes | l(e)itikes | letikes | daitesen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
)
[aldatu] Nor - nork
|