Turkmenistan

Wikipedia(e)tik

Turkmenistango Errepublika


Türkmenistan Jumhuriyäti

Turkmenistango bandera Turkmenistango armarria
Bandera Armarria
Goiburu nazionala: Ez du
Ereserkia: Turkmenistango Ereserki Nazional, Independente eta Neutrala
Turkmenistanren kokapena
Hiriburua Ashgabat (Aşgabat)
37°58′N 58°20′E
Hiri handiena Ashgabat
Hizkuntza ofiziala(k) Turkmeniera
Gobernua
Presidentea
Alderdi bakarreko estatua
Saparmurat Niyazov
Independentzia
- Aldarrikatua
- Onartua
SESBetik
1991 urriaren 27
1991 abenduaren 8
Eremua
 - Guztira
 - ur %

488.100 km² (52.)
4,9
Biztanleria
 - Estimaketa (2004)
 - Errolda ()
 - Dentsitatea

5.042.920 (112.)

10 biztanle/km² (173.)
Dirua Manat (TMM)
Ordu eremua
 - Udan (DST)
(UTC +5)
Bai (UTC +6)
Interneteko domeinua .tm
Telefono aurrezenbakia +993
Herritarra turkmenistandar

Turkmenistan Asia erdialdeko estatua da, Kaspiar itsasoaren ertzean kokatua. Mugakide ditu Kazakhstan ipar-mendebaldean, Uzbekistan ipar-ekialdean, Afganistan hego-ekialdean eta Iran hegoaldean.

Hiriburua Ashgabat (turkmenieraz Aşgabat) da.

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

Turkmenistan satelite irudian
Turkmenistan satelite irudian

Turkmenistanen %80a Karakum basamortuak hartzen du. Estatuaren erdialdean Turan Beheragunea eta basamortua daude. Kopet Dag mendilerroa, hego-mendebaldeko mugan kokatua, 2.912 m garaira iristen da. Ibai nagusiak Amu Darya, Murghab eta Hari Rud dira.

Klima azpi-tropikal basamortua da, oso lehorra eta euri urrikoa. Neguak epelak eta lehorrak dira, euri gehiena urtarril eta maiatz artean. Eskualde hezeena Kopetdag mendilerroarena da.

Turkmenistanek Kaspiar Itsasoan 1.768 km luze den kosta du. Itsaso hau guztiz lurralde-barnean dago, ozeanora irteerarik gabea.

[aldatu] Historia

Ezagutzen den lehen jendeztatzea K.a. 5000-7000 artean izan zen. Zibilizazio ugari pasa dira eskualdetik, nahiz eta bertan Antzin Arotik turkmen tribua bizi izan den, Altai mendietatik etorriak..

Turkmen etniako gizona kotoiaren garraio lanean (1905-1915)
Turkmen etniako gizona kotoiaren garraio lanean (1905-1915)

Pertsiar akemenidek K. a. VI. mendean konkistatu zuten eskualdea eta Alexandro Handiak K. a. IV. mendean. Mazedoniarren 150 urteko agintearen ondoren, eskualdean Partiar Inperioa ezarri zen K. a. 247an, hiriburua Nisa zuena (Ashgabatetik 25 kilometrora). Garai honetan, Turkmenistanek garrantzia hartzen joan zen Zetaren Ibilbidean baitzegoen, Asia eta Europaren arteko merkataritza bide nagusia zena. Inperioa 224an erori eta sasanidek hartu zuten lekukoa III. mendean, heftalitek IV.ean.

Ondoren, arabiarren esku geratu zen eta VII. mendean islamdu. Aginte hau IX. menderarte izan zen, bertako hainbat dinastiak hartu baitzuten (Tahiridak, Samanidak, Ghaznavidak). XI. mendean Seljuk turkuen inperioaren zati bihurtu zen. XII.ean Khwārizm Erresuma sortu zen bertan, Gengis Khanen mongolekin gerran sartu zena XIII.ean. Mongolak 150 urte izan ziren agintean, Tamerlanen boterea hartu zuen arte.

Zenbaezinezko aginpide eta barneko borrokak izan ziren XIX. menderarte, 1865-1885 artean Errusiak Turkmenistan konkistatu eta 1894an aginte osoa eskuratu zuen arte. 1917ko Errusiako Iraultzaren ondoren, Turkmenistan SESBeko errepublika bihurtu zen 1924an, gaurko mugak finkatu ziren urtea. 1991 Sobietar Batasuna ezeztean independentzia lortu zuen.

[aldatu] Banaketa administratiboa

Probintzien kokapena
Probintzien kokapena

Turkmenistan bost probintziatan (sing. welayat, pl. welayatlar) eta hiri independente batean banatua dago:

Probintzia     ISO 3166-2     Hiribura     Azalera (km²)     Bizt (1995)     Irudian
Ashgabat Ashgabat 604,000
Ahal TM-A Annau 95,000 722,800 1
Balkan TM-B Balkanabat  138,000 424,700 2
Daşoguz TM-D Daşoguz 74,000 1,059,800 3
Lebap TM-L Turkmenabat 94,000  1,034,700 4
Mary TM-M Mary 87,000 1,146,800 5

[aldatu] Kanpo loturak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Turkmenistan
Asiako herrialde eta lurraldeak    (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)

Erdialdeko Asia

AfganistanErrusiaKazakhstanKirgizistanUzbekistanTadjikistanTurkmenistan

Asiako Ekialdea

Hego KoreaIpar KoreaJaponiaMongoliaTxina

Mendebaldeko Asia
Ekialde Hurbil eta Ertaina

Arabiar Emirerri BatuakArmeniaAzerbaijanBahrainEgiptoGeorgiaIranIrakIsraelJordaniaKuwaitLibanoOmanQatarSaudi ArabiaSiriaTurkiaYemen

Hego-ekialdeko Asia

BruneiEkialdeko TimorFilipinakIndonesiaKanputxeaLaosMalaysiaMyanmarSingapurTailandiaVietnam

Hegoaldeko Asia

BangladeshBhutanIndiaMaldivakNepalPakistanSri Lanka

Beste entitate
politiko batzuk

PalestinaTaiwan