Turkmenistan
Wikipedia(e)tik
Turkmenistango Errepublika Türkmenistan Jumhuriyäti |
|||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
Goiburu nazionala: Ez du | |||||
Ereserkia: Turkmenistango Ereserki Nazional, Independente eta Neutrala | |||||
![]() |
|||||
Hiriburua | Ashgabat (Aşgabat) 37°58′N 58°20′E |
||||
Hiri handiena | Ashgabat | ||||
Hizkuntza ofiziala(k) | Turkmeniera | ||||
Gobernua
Presidentea
|
Alderdi bakarreko estatua Saparmurat Niyazov |
||||
Independentzia - Aldarrikatua - Onartua |
SESBetik 1991 urriaren 27 1991 abenduaren 8 |
||||
Eremua - Guztira - ur % |
488.100 km² (52.) 4,9 |
||||
Biztanleria - Estimaketa (2004) - Errolda () - Dentsitatea |
5.042.920 (112.) 10 biztanle/km² (173.) |
||||
Dirua | Manat (TMM ) |
||||
Ordu eremua - Udan (DST) |
(UTC +5) Bai (UTC +6) |
||||
Interneteko domeinua | .tm | ||||
Telefono aurrezenbakia | +993 |
||||
Herritarra | turkmenistandar | ||||
Turkmenistan Asia erdialdeko estatua da, Kaspiar itsasoaren ertzean kokatua. Mugakide ditu Kazakhstan ipar-mendebaldean, Uzbekistan ipar-ekialdean, Afganistan hego-ekialdean eta Iran hegoaldean.
Hiriburua Ashgabat (turkmenieraz Aşgabat) da.
Eduki-taula |
[aldatu] Geografia
Turkmenistanen %80a Karakum basamortuak hartzen du. Estatuaren erdialdean Turan Beheragunea eta basamortua daude. Kopet Dag mendilerroa, hego-mendebaldeko mugan kokatua, 2.912 m garaira iristen da. Ibai nagusiak Amu Darya, Murghab eta Hari Rud dira.
Klima azpi-tropikal basamortua da, oso lehorra eta euri urrikoa. Neguak epelak eta lehorrak dira, euri gehiena urtarril eta maiatz artean. Eskualde hezeena Kopetdag mendilerroarena da.
Turkmenistanek Kaspiar Itsasoan 1.768 km luze den kosta du. Itsaso hau guztiz lurralde-barnean dago, ozeanora irteerarik gabea.
[aldatu] Historia
Ezagutzen den lehen jendeztatzea K.a. 5000-7000 artean izan zen. Zibilizazio ugari pasa dira eskualdetik, nahiz eta bertan Antzin Arotik turkmen tribua bizi izan den, Altai mendietatik etorriak..
Pertsiar akemenidek K. a. VI. mendean konkistatu zuten eskualdea eta Alexandro Handiak K. a. IV. mendean. Mazedoniarren 150 urteko agintearen ondoren, eskualdean Partiar Inperioa ezarri zen K. a. 247an, hiriburua Nisa zuena (Ashgabatetik 25 kilometrora). Garai honetan, Turkmenistanek garrantzia hartzen joan zen Zetaren Ibilbidean baitzegoen, Asia eta Europaren arteko merkataritza bide nagusia zena. Inperioa 224an erori eta sasanidek hartu zuten lekukoa III. mendean, heftalitek IV.ean.
Ondoren, arabiarren esku geratu zen eta VII. mendean islamdu. Aginte hau IX. menderarte izan zen, bertako hainbat dinastiak hartu baitzuten (Tahiridak, Samanidak, Ghaznavidak). XI. mendean Seljuk turkuen inperioaren zati bihurtu zen. XII.ean Khwārizm Erresuma sortu zen bertan, Gengis Khanen mongolekin gerran sartu zena XIII.ean. Mongolak 150 urte izan ziren agintean, Tamerlanen boterea hartu zuen arte.
Zenbaezinezko aginpide eta barneko borrokak izan ziren XIX. menderarte, 1865-1885 artean Errusiak Turkmenistan konkistatu eta 1894an aginte osoa eskuratu zuen arte. 1917ko Errusiako Iraultzaren ondoren, Turkmenistan SESBeko errepublika bihurtu zen 1924an, gaurko mugak finkatu ziren urtea. 1991 Sobietar Batasuna ezeztean independentzia lortu zuen.
[aldatu] Banaketa administratiboa
Turkmenistan bost probintziatan (sing. welayat, pl. welayatlar) eta hiri independente batean banatua dago:
Probintzia | ISO 3166-2 | Hiribura | Azalera (km²) | Bizt (1995) | Irudian |
---|---|---|---|---|---|
Ashgabat | Ashgabat | 604,000 | |||
Ahal | TM-A | Annau | 95,000 | 722,800 | 1 |
Balkan | TM-B | Balkanabat | 138,000 | 424,700 | 2 |
Daşoguz | TM-D | Daşoguz | 74,000 | 1,059,800 | 3 |
Lebap | TM-L | Turkmenabat | 94,000 | 1,034,700 | 4 |
Mary | TM-M | Mary | 87,000 | 1,146,800 | 5 |
[aldatu] Kanpo loturak
Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak
Asiako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka) | |||
Afganistan • Errusia • Kazakhstan • Kirgizistan • Uzbekistan • Tadjikistan • Turkmenistan |
Hego Korea • Ipar Korea • Japonia • Mongolia • Txina | ||
Mendebaldeko Asia |
Arabiar Emirerri Batuak • Armenia • Azerbaijan • Bahrain • Egipto • Georgia • Iran • Irak • Israel • Jordania • Kuwait • Libano • Oman • Qatar • Saudi Arabia • Siria • Turkia • Yemen |
Brunei • Ekialdeko Timor • Filipinak • Indonesia • Kanputxea • Laos • Malaysia • Myanmar • Singapur • Tailandia • Vietnam |
|
Bangladesh • Bhutan • India • Maldivak • Nepal • Pakistan • Sri Lanka |
Beste entitate |