Joanes Leizarraga

Wikipedia(e)tik

Joannes Leizarraga (Beskoitze, Lapurdi, 1506 - 1601) euskal apaiz eta idazlea izan zen, Itun Berria euskaratu zuen lehena.

Higanot bihurtu aurretik, seguru aski apaiz katolikoa izan zen. Joana III.a Albretekoa Nafarroako erreginak, kalbinismora konbertitu zelarik, bere gortean erreformaren aldeko pentsalariei babesa eman zien eta protestantismoa erresumako lurraldeetan barna hedatu nahi izan zuen. Ideia erreformazaleen arabera, testu sakratuak herri xehearen hizkuntzan jarri behar ziren. Hala bada, erreginak euskarazko eta gaskoierazko itzulpenak egiteko bitarteakoak eta dirulaguntzak eman zituen eta Biarnoko protestanteen sinodoak (batzarreak) Leizarraga izendatu zuen 1564ean, euskarazko itzulpena egin zezan. Leizarragak lana beste lau laguntzailerekin batera egin zuela dirudi, bera taldearen zuzendari izanik. 1567an Bastidako artzain bezala azaltzen da.

Eduki-taula

[aldatu] Leizarragaren lanak

Dena itzulpena du. Hiru liburu ezagutzen ditugu:

[aldatu] Kritika

  • Itzultzailearen meritua da, gehienbat, krtikoek Leizarragaren lanean azpimarratzen dutena. Ezagutzen ditugun bere garaiko idazle bakarrak Bernart Etxepare eta Joan Perez Lazarragakoa dira. Beraz, ia eredurik gabe jardun beharrak egiten du handi haren itzulpen-lan erraldoia. Erabili zuen eredua berak asmatu zuen.
  • Menpeko proposizoak erabili beharrak, hizkuntza erromanikoen erako prosara eraman zuen. Latinaren eragina duten egitura sintaktikoak dira horren lekuko. Dena den, esaldietan, perpaus luze eta laburren arteko jokoan eta orekan ere maisu da.
  • Iparraldeko euskaldunentzat idatzi zuela igartzen zaio, Nafarroa Behereko eta Lapurdiko euskaren ezaugarriak darabiltza, erreformak jomuga zituen euskaldunak horiek baitziren. Testamentu Berriaren amaieran, zuberotarren lagungarri izateko hiztegi labur bat jartzeak, argiago uzten du zein eremutan jokatu nahi zuten, bai erreginak eta bai Leizarragak berak. Bere laguntzaileekin elkarlanean, Ipar Euskal Herriko euskaldunei zuzendutako koiné edo euskara batu bat osatu zuela dirudi, euskara kostatarra oinarri harturik. Lapurdiko herrialdea, garai hartan Nafarroako Erresumaren zati ez bazen ere, ekonomia eta biztanleria aldetik Nafarroa Beherea baino inportantzia handiagokoa zen garai hartako Euskal Herrian. Hortaz, kulturaren alorrean ere erreferentziazko gunea zen. Normala da beraz, Leizarragak bere hizkuntza ereduaren oinarri bezala Lapurdiko euskara hartzea. Federiko Krutwig euskaltzainaren iritziz, euskararen batasuna XVI. mendean lortu zen, eta batasun hori Leizarragak egin zuen.
  • Hizkuntza jasoaren alde eta itzulpen ahalik eta zorrotzena egin nahian, latinetik hartutako hitz asko darabiltza, euskarazko ordainak baztertuz. Bide kultista da, beraz, aukeratzen duena. Esate baterako, giza pescadore idazten du, giza arrantzale beharrean.
  • Zahar-kutsua dario Leizarragaren euskarari. Hitzetan berritzaile, baina soinuetan eta morfologian arkaiko; antzinako euskararen arrastoak ohiko dira XVI. mendeko eta aurreko idazleetan, Lazarragaren testuan ere ikusi dugunez. Erran ziezon eta ilki zedin bezalako formak, egun ahalkerako formen moduan darabiltzagunak, berak iraganaldikoak balira bezala erabiltzen ditu.

[aldatu] Ikus, gainera

[aldatu] Kanpo, loturak

Beste hizkuntzak