Gabriel Aresti

Wikipedia(e)tik

Gabriel Aresti Segurola (Bilbo, Bizkaia, 1933 urriaren 14 - Bilbo, 1975 ekainaren 5) euskarazko idazle eta poeta izan zen; XX. mendeko euskal literaturaren berritzaileetako bat.

Gurasoak baserritar jatorriko "euskaldun galduak" zituen eta 12 urterekin hasi zen euskalduntzen: “Egondu nintzen ordu luzeak euskal liburuen ganean, izaera berbakintzea geureak estudietan”. La Tertulia de la Concordia deituriko bilgunean Blas de Otero eta Gabriel Zelaia poetak izan zituen solaskide eta bere poesiagintzan erreferentzia nagusi bihurtu ziren, espainiako Antonio Machado bezalakoekin batera, eta eragin horiek poesia sozialaren bideak harrarazi zizkioten: Arestirentzat, literatura oro da soziala. Poesia herriaren kontzientzia pizteko arma baliagarria dela uste zuen eta literaturak gizartea alda zezakeela konbentzituta zegoen: "Batzuek esango dute hau poesia ez dela, eta nik erantzuten diet poesia mailu bat dela" (Harri eta Herri).

1954an lehenengo poemak argitaratu zituen eta 10 urte geroago, 1964an bere lanik esanguratsuena argitara eman zuen Zarautzen, Itxaropena argitaletxearekin: Harri eta Herri. Literaturako genero guztiak jorratu zituen: poesia, narrazioa, teatroa eta saiakera. Kriseilu antzerki taldearekin elkarlanean, euskal teatro berriaren aitaponteko izan zen.

Itzultzaile bikaina zen. Literatura unibertsaleko hainbat lan euskarara itzuli zituen, besteak beste T.S. Elliot, Bocaccio eta James Joyce. Aresti galiziar intelektual batzuen lagun mina zen eta hartu-eman estuak izan zituen Bilbaoko galiziar komunitatearekin. Hori zela eta, Federico García Lorcak galizieraz idatzitako poemak, Castelaoren "Nós" albuma eta Valle-Inclánen gaztelaniazko "Divinas Palabras" euskaratu zituen.

Euskaltzaindiako kide urgazlea izan zen eta euskara batuaren sortzaileen artean koka dezakegu, Koldo Mitxelena, Fr. Luis Villasante eta Txillardegi euskalariekin batera. Hasiera haietan euskal idazleek erabili zuten Euskara Batuaren Kutxa bezalako lanen eragilea izan zen, batasunaren hastapenetan hiztegi eta morfologia bateratu bat proposatuz. Gai horren harira, garai hartako eztabaida gogorretan parte hartu zuen, euskara batuaren aurka zein alde zeudenekin.

Ideologiari dagokionez, Arestiren kezkak esparru sozial eta nazionalaren artean banatzen ziren eta alderdi komunistaren inguruan ibili omen zen, nahiz eta hori ez den inoiz ziurtzat eman. Edonola ere, ez zen inoiz inongo alderdi politikoko militante izan eta jende askorentzat deserosoa zen pentsaera independente eta polemikoa mantendu zuen heriotzara arte. Ezin eraman zezakeen Bilboko burges jeltzale erdaldunen itxurakeria eta langile maketoen giroan askoz gusturago sentitu zen. Beti unibertsalismoa eta bertako euskal sentimendua uztartu nahian, kritikak eta erasoak alde guztietatik jasan behar izan zituen: Ezkerretik "burges txikitzat" hartzen zuten bitartean, nazionalista batzuek españolista zelako zurrumurrua zabaldu zuten. Garai hartan eladioak bezala ezagutuek, ELA sindikatuko sektoreek, Arestiren eta Oskorri taldearen kontrako boikot deialdiak egin zituzten haien musika-saio eta hitzaldiak antolatzen ziren herrietan. Artikulu eta gutunen bitartez, 60 eta 70. hamarkadako euskal intelektual nagusi guztiekin izan zuen iskanbila dialektikoren bat.

Poeta sozial eta iraultzaile bezala definitu dute, eta poeta hiritar ere bai. Hain zuzen ere, 50-60. hamarkadetako Bilbo industrial hura biziki presente egon da haren lanean; bera bizi izandako langileen auzoak: Zorrotza eta Basurtu. Azken auzo honetakoa da, Amelia Esteban bere alarguna, "Melitxu", Leondik etorritako familiakoa.

1975eko ekainaren 5ean gazte eta etorkizunez beteta hil zen, 42 urterekin gibeleko eritasunak jota.

Eduki-taula

[aldatu] Aroak

Bi aro bereiz daitezke haren lanean:

-Aro sinbolista: (1954-61) Maldan behera Maldan behera poema, argi-ilunez iritsi zaigun mintzoa da; argi antsiak ez dira ilunpe eta itzaletatik bereizten.

-Aro soziala (1964-75) Ez dago ilunperik. Malda beherako laino eta itzalak argi bortitz eta kolore bakaneko mintzo bilakatzen dira. Giza arazoen isla eta injustizien salaketa minbera da aro honetako lanetan ageri dena. Harria da erabiltzen den irudia: "Harri eta Herri" (1964), "Euskal Harria" (1967), "Harrizko Herri lau" (1970), "Azken Harria" (1976) (hil ondoren argitaratua).

[aldatu] Iritzi kritikoa

Adituek diotenez, T.S. Eliot poeta anglo-amerikarraren eragina nabaria da Arestiren lehen poeman. Gizaki modernoaren irudi triste eta zibilizazioaren deskalabruaren adierazpena litzateke Maldan behera. Gizakiak zibilizazioaren aurrean egiten duen ibilbidearen kontaketa sinbolikoa da.

-Aro soziala deitzen deneko lanek gizarteko arazo gordinak adierazten dituzte. Kale gorriko arazo arruntak eta euskararen kezka bizia nabaria dira.

-Garbizalekeriaren aurka, herri-hizkeran aldeko konpromisoa.

-Neurri tradizionalekin batera, bertso libreari ere ematen dio bide.

-Bertsolaritza, kopla zahar eta herri-kantuen bidez, herritarrek errazago ulertzeko moduko olerki mota.

-Euskara batuaren aldeko apustu tinkoa: eskolaren bidez euskal irakurleengana iristeko ezinbestekoa bidea baita.

-Harria eta arbola Euskal Herriko sinbolo bihurtzen du Oteiza bezala.

-Poetari garai zailetan kontzientzia-iraultzaile izatea dagokio. Mandatu bat du olerkiak: gizartean eragiteko eginkizuna, sasoi hartako erlijio eta abertzaletasun tradizionalaren aurka.

-Gune poetiko berriak eskaini nahi dizkio Euskal Herriari: mendi-kaskoen eta erreka-zokoen edo udaberriaren ederra baztertu gabe, lanaren, izerdiaren eta mailuaren hotsaren poetikotasuna erakutsiz.

[aldatu] Bibliografia

[aldatu] Ikus, gainera

[aldatu] Kanpo loturak

Beste hizkuntzak