Arkitektura greziarra

Wikipedia(e)tik

Wikiproiektu bat abian da
Arkitektura gaiari buruz.
Ataloren Stoa, Atenas
Ataloren Stoa, Atenas

Arkitektura greziarra, Antzinako Greziaren zibilizazioak garatu zuen arkitektura da. K. a. 776tik I. mendera arte garatu zen.

Eduki-taula

[aldatu] Kokapena

Greziar zibilizazioa mende luzeetan garatutako eragin ugariz loratzen da. Greziar zikloan, bi garai nagusi bereizten dira, aurrehelenikoa eta greziarra:

[aldatu] Zibilizazio minoikoa

Zibilizazio minoikoa (K. a. 2000 - K. a. 1400 ggb.) egun greziarra den Kreta uhartean garatu zen. Mitologiaren arabera Zeus eta Europaren seme Minos erregearen gidaritzapean. Arkitektura minoikoa beraz Europan dugun lehen erreferentzia da.

[aldatu] Zibilizazio mikenikoa

Zibilizazio mikenikoa (K. a. 1600 - K. a. 1100 ggb.), akearrek, eoliarrek eta joniarrek egungo Peloponeso inbaditu zutenean abiatu omen zen. Doriarren inbasioekin, mikenikoak Anatoliara jo behar izan zuten. Ordutik aurrera Grezia bitan banaturik gelditzen da: Doria (Grezia kontinentala eta Kreta) eta Jonia (Anatoliako kostaldea eta zenbait uharte). Arkitektura mikenikoak beraz hedapen handiagoa izan zuen.

[aldatu] Zibilizazio greziarra

Antzinako Greziaren arkitekturak Arkitektura minoikoaren eta batez ere mikenikoaren eragin handia jaso zuen.

K. a. 1100. urtetik K. a. 800. urtera arteko epealdiak, garai iluna izena jasotzen du. Aldaketa garaia da. Epe honetan ez da idazkirik. Gizartea era berrian sailkatzen da, hiriak hiri-estatuak edo Polisak ziren, eta erregearen agintea aristokrata multzoek hartzen zuten.

Garai mikenikoko eraikuntza nagusiek ere eraldaketak izan zituzten: gotorlekua santutegian bilakatu zen; jauregia edo Megaroia Tenpluak ordezkatu zuen, eta erregearen etxea izatetik jainkoaren etxera izatera igaro zen. Hiria beraz bitan banatzen zen: Akropolisa - hiriaren alderik garaiena, santutegiaren kokaleku – eta Metropolisa – beheko aldea, hiritarren egoitza –

Homero poeta greziarraren garaian pizten da zibilizazio greziarra. Homeroren poemei esker jaso dugu kultura greziarraren mitologiaren hein handia.

K. a. 776. urtean ospatu zen lehenengo Olinpiada, eta data hau erabiltzen da Antzinako Greziaren zibilizazioaren hasiera ofiziala definitzeko.

[aldatu] Arkitektura greziarraren eraiketa ezaugarriak

Greziar Kulturaren oinarrizko printzipioa, gizakia eta naturaren arteko orekan zetzan. Hemendik eratortzen da greziar mitologiak naturako elementu bakoitzari jainko batekin erlazionatzea. Horregatik arkitektura greziarrak, natura ahal bezain gutxien eraldatzen saiatzen da.

Arkitetura honen eraiketa printzipioa apilamendua da. Hots, eraikuntzaren elementuak bata bestearen gainean gainjartzea. Modu honetan, ez ziren tentsio bereziak sortzen, eta ez ziren elementuak (naturalak) tentsionatzen.

Greziarrek bazekiten arkuak eta gangak eraikitzen, baina sistema hauek ez zituzten ia inoiz erabiltzen .

Apilamenduaren aplikazioa sistema dintelatua da, edo dintelen bidezko eraiketa. Metodo honen erabilpen sistematikoak portikoa ekarri zuen, alegia, distantzia erregularretan banaturiko zabalgune dinteldun ugari.

Bi motatako estalkiak erabiltzen zituzten: herri arkitekturan estalki lauak erabiltzen zituzten klima lehorra zelako; Tenpluen estalkiak ordea bi-uretakoak ziren.

Greziarrek apilamendu printzipioa mantenduz arkuak eraikitzeko bidea topatu zuten, arku faltsua. Horrela dintel txikiagoa erabili daiteke egitura osatzeko. Sistema honen eratorriak dira ganga faltsua eta kupula faltsua. Dintelarekin, deskarga triangelua asmatu zuten.

[aldatu] Greziar Hirigintza

Alexandro Handiaren konkistekin hiri berriak sortu ziren erresuma berrietan. Hiri berri hauek hiri zaharren distribuzioa jarraitzen zuten. Baina distribuzioa mantentzen zuten arren, alegia elementu nagusien kokapena, ordenazio sistema berri batzuk erabili zituzten hiriak era simetrikoan antolatzearren. Horretarako Miletoko Hippodamok asmatutako trama hipodamikoa erabili zuten. Kaleak erregularragoak bilakatu ziren, zabalagoak. Orografiarekin horren errespetagarriak ez ziren kaleak ziren. Aro helenistikotik aurrera, natura ez eraldatzeko ardurari eusten bazioten ere, bizitasuna galdu zuen ardura honek.

Etxeek, beren patio propioa zuten, eta gela nagusienak patiorantz jotzen zuten kaleko zaratatik babesturik geldituz.

Hainbat hiri hipodamiko:

  • Selinunte
  • Priene
  • Pireo
  • Mileto

[aldatu] Greziar Santutegia

Greziar tenpluak santutegietan eraikitzen ziren. Santutegiak bi multzotan sailkatzen dira:

  • Hiritarrak: Hauek Akropoliak ziren. Polis barruan eraikiak, eta Polisaren jabetza ziren.
  • Panhelenikoak: hiritik kanpo eraikiak ziren, uhartetan, mendian... Jainkoen gertakizun deigarri bat gertatutako edozein tokitan. Greziar guztien jabetza zen. Guztien artean, Olinpiakoa zen ospetsuena. Bertan ospatzen ziren Joko Olinpikoak.

[aldatu] Santutegien elementuak

  • Periboloa: santutegiaren limitea, eremu sakratua mugatzen zuen. Batzutan harresi bat zen, bestetan marra soil bat.
  • Propileoa: santutegirako sarrerako atea.
  • Tenplua: Jainkoaren etxea.
  • Aldarea: Tenpluaren kanpo aldean kokatua. Bertan erritualak eta animalien sakrifizioak egiten ziren.
  • Jainkoaren irudia: Tenpluaren kanpo aldean ezarria.
  • Altxorra: garai panhelenikoetan izan zen solik. Bertan tenpluaren altxorra gordetzen zen. Distilo itxurakoa.

[aldatu] Santutegi aipagarrienak

  • Atenasko Akropolia
  • Olinpiako Santutegia
  • Delfoseko Santutegia
  • Deloseko Santutegia
  • Asklepioko Santutegia

[aldatu] Greziar Eraikuntzak

[aldatu] Greziar arkitekturaren ordenak

Aztergai berezi gisa tenpluetako zutabeak hartuz gero, gerora erromatarrek berrartuko zituzten hiru arkitektura-ordena grekoen ezaugarriak bereizi ditugu: doriar ordena, joniar ordena eta korintoar ordena.

·Doriar ordena: Zutabeak sendoak dira, erdigunean alboetan baino pixkat bat zabalagoak. Ez dute harroinik. Kapitelaren osagaiak abakoa eta ekinoa dira. Fustea ildaskatua da. Arkitrabea leuna da, apainketarik gabea. Frisoa metopaz eta triglifoz osatua dago.

·Joniar ordena: Zutabeak lerdenagoak dira eta ez horren pisutsuak, eta harroina dute euskarri. Fustearen ildaskek lerroarte handiagoa dute. Kapitelaren ezaugarri nagusia kiribilak dira. Ekinoa apaindura obalez hornitu ohi da. Frisoa leuna da, baina batzuetan erliebe apaingarriak ere ager ditzake.

·Korintoar ordena: Dekorazio-aspektu landuagoak ditu. Kapitela akanto-hostoz eta kiribilez apaindurik ageri da.

[aldatu] Eraikin nagusiak

  • Heraren Tenplua
  • Zeusen Tenplua
  • Atenako Partenoia
  • Heraionen Tenplua
  • Artemisionen Tenplua
  • Atenea Poliasen Tenplua
  • Poseidonen Tenplua
  • Atenea Nikeren Tenplua

[aldatu] Ikus, gainera