Hidrogeno isotopoak
Wikipedia(e)tik
Hidrogeno isotopoak nukleoi kopuruaren arabera bereizten diren hidrogeno atomoak dira. Hidrogeno atomo guztiek protoi bat dute (hau da beren zenbaki atomikoa 1 da) isotopo bakoitzak neutroi kopuru ezberdina duelarik.
Hiru hidrogeno isotopo aurki ditzakegu naturan 1H, 2H, eta 3H protio, deuterio eta tritio deritzaie urrenez urren. Aurrekoez gain 4H, 5H, 6H eta 7H isotopo ezegonkorrak sintetizatu ahal izan dira hauek naturan aurki ezin daitezkelarik.
Eduki-taula |
[aldatu] Informazio taula
Ondoren hidrogenoaren isotopoei buruzko taula bat ageri da:
zeinua |
Z(p) | N(n) | masa isotopikoa (u) | bataz besteko biziraupena |
spin nuklearra |
bataz besteko kopurua(mol%) |
kopuru rangoa (mol%) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
1H | 1 | 0 | 1.00782503207(10) | EGONKORRA [>2.8×1023 a] | 1/2+ | 0.999885(70) | 0.999816-0.999974 |
2H | 1 | 1 | 2.0141017778(4) | EGONKORRA | 1+ | 0.000115(70) | 0.000026-0.000184 |
3H | 1 | 2 | 3.0160492777(25) | 12.32(2) a | 1/2+ | <10-15 | ????? |
4H | 1 | 3 | 4.02781(11) | 1.39(10)×10-22 s [4.6(9) MeV] | 2- | sintesi | artifiziala |
5H | 1 | 4 | 5.03531(11) | >9.1×10-22 s ? | (1/2+) | sintesi | artifiziala |
6H | 1 | 5 | 6.04494(28) | 2.90(70)×10-22 s [1.6(4) MeV] | 2-# | sintesi | artifiziala |
7H | 1 | 6 | 7.05275(108)# | 2.3(6)×10-23# s [20(5)# MeV] | 1/2+# | sintesi | artifiziala |
OHARRA:# zeinua daramaten atalak ez dira oso zehatzak.
[aldatu] Protioa
1H isotopoa naturako hidrogeno isotopo arruntena dugu hidrogeno natural guztiaren %99,98-a osatzen duelarik. 1H isotopoaren nukleoa protoi bakar batek osatzen duenez gutsitan erabiltzen den protio izena egozten zaio.
[aldatu] Deuterioa
2H aurrekoarekin batera hidrogenoaren isotopo egonkor bakarra dugu. Deuterio izena egozten zaio bi nukleoik, protoi batek eta neutroi batek, bere nukleoa osatzen dutelarik. Lurreko hidrogenoaren %0,0026 eta %0,0184 artean deuterioa dugu. Isotopo honek ez du radioaktibitaterik eta ez du giza osasunean eragin nabarmenik. Deuterio atomo ugariz osaturiko urari `ur astun` izena egozten zaio deuterioa protioa baino astunagoa baita. Deuterioa eta deuterioak osatzen dituen substantziak marka ez-radioaktibo gixa erabili ohi dira saiakera kimikoetan baita 1H-NMR espektroskopiako solbente gixa. `Ur astuna` neutroi moderatzaile eta hozgarri gixa erabili ohi da erreaktore nuklearretan. Deuterioa fusio nuklearrerako erregai gixa erabili liteke, gaur egun frantzia egoaldean eraikitzen ari dira lehen fusio generadorea ITER proiektuaren baitan hain zuzen ere.
[aldatu] Tritioa
3H isotopoari tritio izena egozten zaio eta hiru nukleoi biltzen ditu nukleo atomikoan, bi neutroi eta protoi bat urrenez urren. Isotopo hau aurreko biak ez bezela radioaktiboa da Helio-3 edo 3He isotopoa osatzen duelarik beta jario bidez (β partikulak). Tritioak 12,32 urteko bataz besteko biziraupena du. Tritio naturala errainu kosmiko eta atmosferako gasen arteko interakzioan sortzen da kantidade txikietan oso. Lurrean dagoen tritioaren beste iturri bat arma nuklearren entseguak dira. Fusio nuklearrean erabiltzen da, isotopoen geokimikan denbora neurtzeko eta argia bere kabuz ematen duten gailuentan. Aspaldi tritioa markazio kimiko eta biologikoarako erabiltzen zen marka radioaktibo gixa, gaur egun ordea ez da hainbeste erabiltzen.
[aldatu] Hidrogeno isotopoen izenak
Hidrogenoaren isotopoek soilik jasotzen dute gaur egun izen propioa, analisi radioaktiboaren lehen garaian zenbait elementuren isotopoek ere izen propiala zuten, gaur egun esan bezela ordea hidrogenoak soilik mantentzen ditu izen horiek. 2H eta 3H zeinuen ordez zenbaitetan D eta T hizkiak ere erabiltzen dira deuterio eta tritioarentzat urrenez urren. 1H-k ez du inongo zeinurik P hizkia erabiliko balitz fosforoarekin nahastuko baiginake, IUPAC elkarteak hala ere 1H, 2H eta 3H zeinuak erabiltzea gomendatzen du.
4H, 5H, 6H eta 7H isotopoei aurrekoen izenei jarraiki tetradio edo quadio, pentio, hexio eta septio izena egozten zaie urrenez urren.
[aldatu] Hidrogenoa
Hidrogenoa 1 zenbaki atomikoa duen elementu kimikoa da unibertsoko elementurik arruntena. Hidrogeno atomo guztiek protoi bakarra dute. Elementuak protoi kopuruaren arabera bereizten dira nukleoan neutroi kopuru ezberdina izan dezaketelarik hori dela eta elementu bereko atomoak nukleoi kopuruaren arabera (protoi kopurua + neutroi kopurua) sailkatzen dira elementu beraren atomo mota bakoitza isotopo bat dela esaten delarik. (Gehiago jakiteko ikusi hidrogenoari buruzko artikulua).
[aldatu] Erreferentziak
- News of hydrogen-7 discovery
- Article on hydrogen-4 and hydrogen-5 (izena eman behar da)