Arrasate

Wikipedia(e)tik

Arrasate

Gipuzkoa
Arrasateko bandera Arrasateko armarria
Izen ofiziala Arrasate/Mondragón
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa
Lurralde Historikoa
Eskualdea

Espainia
Euskal Autonomia Erkidegoa
Gipuzkoa
Debagoiena
Posta-kodea 20500
Koordenatuak 43°2′ I 2°30′ M Koordenatuak: 43°2′N, I°2′30
(?)
Garaiera
Eremua
Biztanleria

Dentsitatea
Euskaldunak

223 m
34,20 km²
22.112 (2007)

652,4 bizt/km²
%55,79 (2001)

Sorrera 1260
Herritarra arrasatearra
mondragoetarra
Alkatea Ino Galparsoro (EAE-ANV)
www.arrasate-mondragon.org

Arrasate edo Mondragoe Gipuzkoako Debagoiena eskualdeko udalerria da. Bertakoak arrasatearrak edo mondragoetarrak dira. Bergarako barruti judizialaren menpe dago.

Kooperatiben hiriburua da, bertan sortu zirelako euskal enpresa kooperatibo garrantzitsuenak: Euskadiko Kutxa, Eroski, Fagor, Mondragon Unibertsitatea (MU)... guztiak ere Mondragon Corporacion Cooperativa (MCC) taldearen partaide izanik. Herriko eta inguruko jende gehienak enpresa hauetan egiten du lan.

Honetaz gain, garrantzi handikoa izan da herrian Union Cerrajera XX. mendean zehar, herritar askoren lantoki zen eta sarrailak egiten zituen enpresa ezaguna. Izan ere, arrasatearrek "sarrailagile" ezizena hartzen dute.

Eduki-taula

[aldatu] Geografia

Arrasate Gipuzkoako Debagoiena eskualdearen mendebaldean kokatuta dago, Araba eta Bizkaiarekin mugan. Udalatx (1.117 m) mendiaren magalean kokatuta dago, haren hegoaldean. Herria mendiz inguratuta dago, aurrekoaz gain Murugain (778 m) eta Kurtzetxiki (532 m) ere inguruan dituelarik. Mendi guzti horien artean, eta beste hainbat udalerrirekin batera Leintz bailara osatzen du.

Euskal Autonomia Erkidegoari erreparatuz, erdi-erdian dagoen herria da Arrasate, hiru lurraldeen lotura puntuan. Gertuen duen euskal hiriburua Gasteiz da, 39 km-tara, eta ondoren Bilbo (48 km.), Donostia (78 km.) eta Iruñea (109 km.) daude. Herria Deba ibaiak bustitzen, baina izen bera duen herritik datorren Aramaio ibaia ere Arrasatetik igarotzen da, herrian bertan aurrekoarekin bat egiten duelarik.

[aldatu] Auzoak

Arrasateko Garagartza auzoa eta Udalaitz mendia
Arrasateko Garagartza auzoa eta Udalaitz mendia

Arrasatek herrigunetik kanpo dauden bost auzo ditu:

Horrez gain, herrigunea bera beste hainbat auzotan banatuta dago:

[aldatu] Udalerri mugakideak

Arrasateko udal barrutiak hurrengo udalerriak ditu mugakide:

[aldatu] Historia laburra

[aldatu] Izenaren inguruan

Arrasate, Udalatxetik ikusita
Arrasate, Udalatxetik ikusita

Udalerriaren izen ofiziala Arrasate edo Mondragon da gaur egun. Urteetan zehar atzera eginez gero, udalerriaren izenak biak direla erakusten du historiak, bai euskaraz eta bai gaztelaniaz. Hala eta guztiz ere, Arrasate hartzen da euskarazko izentzat eta Mondragon gaztelerazkotzat; izan ere, hizkuntza bakoitzean erabilpen horixe egiten da orokorrean. Euskaraz, gainera, Mondragoe ere erabili ohi da.

Arresate edo Arrasate herrixka kokatuta zegoen lekuan 1260an sortu zuen herria Alfontso X Jakitunak. Honenbestez, sorrerako hiri-gutunean irakur daiteke hurrengo esaldia: "Por favor que hemos de hacer bien y merced a todos los pobladores de la puebla que es en Leniz que antes tenia por nombre ARRESATE a que ponemos nombre Montdragon."

Kondaira batek dioenez, Mondragon izena aspaldian herritarrak beldurtzen zituen Santa Barbara mendiko herensuge baten oinarritzen da. Eskualdeko olagizonek garaitu zuten dragoi hau, eta honenbestez jaso zuen izen hau herriak. Historiagileek diotenez, ordea, izena ez dago kondairan oinarrituta; beraien ustez, kondaira ondoren asmatutakoa da, izena arrazoitzeko, eta berau erregearen burutaldia baino ez zen izan.

Arrasate hitzaren etimologia ez dago argi, baina ate eta arras (arratsaldea, iluntzea) terminoak barne ditu; honenbestez, iluntzeko atea bezalako zerbait izan liteke bere esanahia.

Lehen mendeetan hiriaren izen ofizial bakarra Mondragon izan da, euskal hiztunek Mondrague edo Mondrau deitu izan dioten arren. Ezaguna zen hiria sortu aurretik herrixkaren izena Arrasate zena, baina izen hau erabiltzeko ohiturarik ez zegoen.

XX. mendearen bigarren erdian, eta Francisco Francoren heriotza eta demokraziaren itzulerarekin batez ere, euskararen sustapena indartzearekin batera, herrien euskarazko izenen erabilpena handituz joan zen poliki-poliki. Horien artean, Arrasate euskarazko izen ofizial bezala erabiltzea proposatu zuten, Mondragoe ordeztuz. Proposamen honek onarpen maila altua izan zuen, bai herritarren artean eta bai Euskal Herri osoan. Honenbestez, Euskaltzaindiak euskarazko izen ofizialtzat onartu zuen Arrasate. Gaur egun, Arrasate da euskaraz gehien erabiltzen dena, Mondrague edo Mondrau ere erabiltzen den arren.

Euskaltzaindiak bere 140. arauan azaldu bezalaxe, Arrasate da udalerriaren euskarazko izena.

[aldatu] Ekonomia

Arrasate Gipuzkoako gune industrial nagusia da, eta baita Euskal Herriko nagusienetakoa ere. Euskal kooperatibismoaren erdigunea da, XX. mendearen bigarren erdialdean kooperatiba ugariren sorreraren mugimenduari esker. Kooperatiba hauetako gehienak Mondragon Corporacion Cooperativa taldean barne daude, askok eta askok egoitza nagusia Arrasaten dutelarik.

Arrasaten 12.000 lanpostu inguru daude; honi esker, herriko biztanleei lana eskaintzeaz gain, inguruko herri eta eskualdeko pertsona askok bertan lan egiten dute.

[aldatu] Lehen sektorea

Gaur egun oso txikia da Arrasaten lehen sektorea lanean dabilen jendearen portzentaia; herri aktiboaren %0,5a baino ez, 50 pertsona. 200 baserritik gora daude, baina bertako bizilagun gehienek beste lan bat dute nekazaritzaz gain.

[aldatu] Bigarren sektorea

Herriaren sektore nagusia da bigarrena, aberastasunaren %62a eta lanaren %58a eskaintzen baitu. Esparru honetan garrantzi handienekoa metalurgia-industria da, sektore honen %79a hartzen duena. Fagor Elektrotresnak, Fagor Ederlan, Fagor Arrasate, Fagor Automation, Fagor Elektronika eta Alecop dira enpresa nagusiak metalurgiari dagokionean; hauek herriko lanpostuen %50a osatzen baitute.

[aldatu] Hirugarren sektorea

Aberastasunaren %37,5a eta lanaren %41a hartzen du. Euskadiko Kutxa, Lagun Aro eta Mondragon Unibertsitatea dira sektore honetan dauden enpresa nagusiak.

[aldatu] Administrazioa

Alkateen zerrenda
2007 Ino Galparsoro (EAE-ANV)
2003 Ignazio Lakuntza Anton (EAJ-EA)
1999 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (EH)
1997 Jose Maria Loiti Agirre (EAJ)*
1995 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB)
1991 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB)
1987 Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB)
1983 Alvaro Arregi Otadui (EAJ)
1979 Jose Antonio Ardanza Garro (EAJ)

(*) Xabier Zubizarretaren aurkako zentsura-mozioa zela-eta.


[aldatu] Festa eta ospakizunak

Arrasateko portaloia
Arrasateko portaloia
  • Abenduaren 6an San Nikolas eguna ospatzen da. Goizean zehar haurrak kalez kale ibiltzen dira herrian zehar San Nikolas kantua abesten. Etxeetatik Bolo-Boloa botatzen zaie: gaztainak, intxaurrak, gozokiak, litxarreria, txanponak... Eguerdian udaletxeko balkoian boloa egiten dute.

[aldatu] Eraikin nagusiak

Arrasate osatzen duten eraikinen artean, hurrengo hauek nabarmendu genitzake, duten garrantzia eta historiagatik:

[aldatu] Parkeak

[aldatu] Pertsonaia ezagunak

  • Ignacio Kortabarria, Errealeko jokalaria 1970eko eta 1980ko hamarkadetan.
  • Luis Maria Lopez Rekarte, Errealeko jokalaria 1980ko eta 1990eko hamarkadetan.
  • Jorge Fernandez, saskibaloi jokalaria eta modeloa.
  • RIP musika taldeko partaideak.

[aldatu] Biztanleriaren bilakaera

[aldatu] Zerbitzuak

Osasun-zerbitzu publikoei dagokionez, Debagoieneko Ospitaleak eskaintzen du eskualde osorako arreta medikoa eta Arrasaten kokatuta dago.

Gesalibarko (Santa Ageda) auzoan, bestela, Arrasateko Ospitale Psikiatrikoa dugu (Aita Mennikoa), buruko gaixotasun kronikoak dituzten pertsonendako antolatutakoa.

[aldatu] Kirolak

[aldatu] Kanpo loturak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Arrasate