Wikipedia:Urteurrenak/Iraila
Wikipedia(e)tik
Iraila 1
- 1209 – Alfontso VII.ak Mutrikuri eta Getariari hiri-gutuna eman zien.
- 1666 – Sute handia izan zen Londresen eta hiriaren %80a kiskali zuen.
- 1923 – Richter eskalan 7,9 eta 8,4 gradu arteko lurrikara handi batek Japoniako Kanto eskualdea dardarazi zuen, Tokio eta Yokohama suntsituz eta 100.000 hildako inguru utziz.
- 1934 – Gotzon Garate idazlea jaio zen Elgoibarren.
- 1939 – Alemaniako tropak Polonian sartu ziren, eta Bigarren Mundu Gerra (irudian) hasi.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 2
- K. a. 490 - Maratoiko gudua gertatu zen eta greziarrek pertsiarrak garaitu zituzten. Filipidesek lasterka eraman zuen garaipenaren mezua Atenasera, historiako lehen Maratoia eginez.
- 1708 - Sebastian Mendiburu euskal idazlea jaio zen Oiartzunen (h. 1782).
- 1937 - Pierre de Coubertin hil zen, Olinpiar Joko modernoen sortzailea (j. 1863).
- 1945 - Japoniak baldintzarik gabe eman zuen amore Bigarren Mundu Gerran, gerra amaituz.
- 1985 - 1912an izozmendi batek hondoratutako Titanic transatlantiko ospetsua aurkitu zuten (irudian).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 3
- 301 - San Marinoko errepublika (irudian) sortu zen, gaur egun existitzen den errepublika zaharrena.
- 1899 - Errose Bustintza idazlea jaio zen, Mañarian (h. 1953).
- 1902 - Bilboko Euskalduna ontziolan lehen itsasontzia ureratu zuten.
- 1939 - Frantziak eta Britainia Handiak (beste batzuen artean) gerra deklaratu zioten Alemaniari.
- 1949 - Pablo Fermin Irigarai, Larreko, mediku eta idazlea hil zen, Iruñean (j. 1869).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 4
- 476 - Odoakro buruzagi germaniarrak Ravenna bereganatu zuen eta Romulo Augustulo kargutik kendu, Mendebaldeko Erromatar Inperioa desagertuz.
- 1781 - 44 kolono espainiarrek El Pueblo de Nuestra Señora La Reina de Los Ángeles de Porciúncula izeneko herria sortu zuten, gaur egungo Los Angeles (irudian).
- 1907 - Edvard Grieg konpositore eta pianojolea hil zen (j. 1843).
- 1912 - Eusebio Erkiaga euskal idazlea jaio zen, Lekeition (h. 1993).
- 1970 - Salvador Allende hautatu zuten Txileko presidente.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 5
- 1793 - Frantziako Konbentzio nazionalaren aginduak betez Terrorea hasi zen, hamar hilabeteko errepresio eta gillotina bidezko exekuzio garaia.
- 1877 - Zaldi Ero buruzagi siouxa hil zuen baionetaz soldatu estatubatuar batek. (j. 1849).
- 1946 - Freddie Mercury (irudian) Queen taldeko abeslaria jaio zen (h. 1991).
- 1918 - Eusko Ikaskuntzak Oñatin egin zuen batzarra eta Euskaltzaindia sortzea erabaki zuten.
- 1997 - Teresa Kalkutakoa hil zen, bizitza txiroei laguntzen eman ostean (j. 1910).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 6
- 1522 - Juan Sebastian Elkano nabigatzailea Cadizera iritsi zen, munduari bira eman ostean (irudian) itsasontzi bat eta 19 gizonekin.
- 1600 - Frai Frantzisko Tolosakoa gotzain gipuzkoarra hil zen.
- 1870 - Kosme Etxebarrietak Bizkaiko komentu guztiak ixteko eskatu zion Aldundiari.
- 1948 - Karlos Arguiñano sukaldari, aktore eta telebista aurkezle beasaindarra jaio zen.
- 2007 - Luciano Pavarotti tenore italiarra hil zen pankreako minbizi baten ondorioz.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 7
- K. a. 1251 - Greziar mitologiaren arabera, Herakles (irudian) jaio zen Greziako Tebas herrian, eguzki eklipse batean.
- 1899 - Jesus Maria Leizaola abokatua eta EAJko burua jaio zen Donostian, lehendakaria atzerrian izango zena (h. 1989).
- 1909 - Elia Kazan zinemagile estatubatuarra, sortzez greziarra, jaio zen (h. 2003).
- 1909 - Erreala futbol taldea sortu zuten Donostian.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 8
- 1157 - Rikardo Lehoi Bihotza Ingalaterrako erregea (1189-1199) jaio zen.
- 1636 - Harvard Unibertsitatea (irudian) sortu zen Estatu Batuetan, hasieran New College izena hartu arren.
- 1878 - Kepa Enbeita Urretxindorra bertsolaria jaio zen, Muxikan (Bizkaia).
- 1900 - 6.000 pertsona baino gehiago hil ziren Texasen (AEB) urakan baten ondorioz.
- 2004 - Matias Prats Cañete, NO-DOko ahots ezaguna izandako kazetari espainiarra, zendu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 9
- 1828 - Leo Tolstoi (irudian) idazle errusiarra jaio zen (h. 1910).
- 1965 - Tibet Txinako eskualde izango zela erabaki zen.
- 1976 - Mao Zedong Txinako Alderdi Komunistako buruzagia eta Txinako presidentea hil zen (j. 1893).
- 1993 - Palestinaren Askapenerako Erakundea ofizialki onartu zuen Israel estatu legitimoa dela.
- 1996 - Oskorri musika taldeak 25. urteurrena ospatzeko kontzertua egin zuen Getxon.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 10
- 1823 - Simon Bolivar izendatu zuten Peruko presidente.
- 1846 - Elias Howe estatubatuarrak josteko makina (irudian) patentatu zuen.
- 1977 - Hamida Djandoubi hiltzailea gillotinatu zuten Frantzian, horrela exekutatutako azkena, heriotza zigorra 1981an ezeztu baitzen.
- 1981 - Picassoren Gernika margolana New Yorkeko MoMAtik Madrila eraman zuten, beste 23 irudirekin batera.
- 1986 - ETAk Dolores Gonzalez Katarain Yoyes ETAko buruzagi ohia hil zuen Ordizian.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 11
- 1297 - William Wallaceen agindupean, eskoziarrek ingelesak garaitu zituzten Stirling zubiko guduan.
- 1962 - The Beatles taldeak lehen singlea bukatu zuten: Love Me Do.
- 1973 - Txile: Augusto Pinochetek zuzendutako armadak herrialdearen kontrola hartu zuen eta Salvador Allendek bere buruaz beste egin zuen La Moneda jauregian.
- 1969 - Julian Beobide zumaiar eskultorea hil zen.
- 2001 - AEBen aurkako eraso izugarria egin zuen Al Kaedak: bi hegazkinek New Yorkeko Dorre Bikiak jo zituzten (irudian) eta 3.000 hildako eragin.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 12
- 1594 - Ipar Euskal Herrian zenbait herritar sorginak salatzen hasi ziren.
- 1789 - Jean-Paul Maratek (irudian) L'ami du peuple liburuaren lehen alea argitaratu zuen.
- 1992 - Abimael Guzman, Sendero Luminoso gerrilla maoistako burua, atxilotu zuten Liman.
- 1998 - Hainbat alderdi politiko abertzale, sindikatu, eragile eta Ezker Batuak Lizarrako Akordioa sinatu zuten.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 13
- 1256 - Alfontso X.ak herri izena eman zion Tolosari.
- 1874 - Arnold Schönberg, dodekafonismoaren sortzailea, jaio zen.
- 1923 - Primo de Riverak estatu kolpe bat eman zuen Espainian, diktadura ezarriz.
- 1916 - Roald Dahl (irudian) idazle ingelesa jaio zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 14
- 1321 - Dante Alighieri idazlea hil zen, Jainkotiar Komedia liburu ezaguna idatzi zuena (j. 1265).
- 1509 - Lurrikara batean 13.000 lagun hil ziren Istanbulen.
- 1712 - Giovanni Domenico Cassini astronomo italiarra hil zen (j. 1625).
- 1913 - Karl Marxen Kapitala liburuaren lehenengo liburukia kaleratu zen.
- 1927 - Isadora Duncan (irudian) dantzari estatubatuarra hil zen (j. 1878).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 15
- 1254 - Marco Polo esploratzailea jaio zen Venezian (h. 1324).
- 1584 - El Escorial jauregia (irudian) eraikitzen amaitu zuten, Filipe II.a Espainiakoak jasoarazia.
- 1830 - Manchester-Liverpool burdinbidea ireki zuten.
- 1935 - Alemania naziak Nurembergeko legeak onartu zituen, judu alemaniarrei herritartasuna ebazteko eta bandera nazional esbastikaduna onartzeko.
- 1946 - Tommy Lee Jones aktorea jaio zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 16
- 1856 - David Livingston esploratzaileak Niassa edo Malawi aintzira (irudian) aurkitu zuen, Afrika australean.
- 1908 - General Motors auto konpainia sortu zen Flint herrian, Michiganen.
- 1963 - Malaya, Singapur, Ipar Borneo (oraingo Sabah) eta Sarawak batu egin ziren Malaysia eratzeko.
- 1998 - ETAk su-eten mugagabea iragarri zuen, hurrengo urteko abenduaren 3an bukatu zena.
- 2005 - ICANN erakundeak .cat domeinua onartu zuen katalanezko kultura eta hizkuntzarentzat.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 17
- 1748 - Joakin Lizarraga euskal idazlea Elkanon jaio zen (h. 1835)
- 1915 - Domingo Igarabide petrikiloa hil zen, Betelun.
- 1939 - Sobietar Batasunak Poloniaren ekialdeari eraso zion, Alemania naziaren aurrerakada ikusi ondoren.
- 1965 - Yuji Naka bideojoko (irudian) programatzaile japoniarra jaio zen.
- 1983 - Vanessa Williams arraza beltzeko lehen Miss America izan zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 18
- 53 - Traiano erromatar enperadorea jaio zen.
- 1812 - Nahita sortutako suak, Moskun, etxeen %90a eta 1.000 eliza erre zituen Napoleonen aurrean errenditu eta gero.
- 1905 - Greta Garbo aktore suediarra jaio zen.
- 1970 - Jimi Hendrix (irudian) musikari, gehienbat gitarrista, estatubatuarra hil zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 19
- 1893 – Zeelanda Berria izan zen boto unibertsala onartzen lehen estatua, Kate Sheppardek gidatu zuen emakumeen boto eskubide mugimenduari esker.
- 1919 – Biktoriano Iraola idazlea hil zen, Donostian (j. 1841).
- 1982 – Lehen aldiz sentikur edo emotikono bat erabili zen, dirudienez Scott Fahlman-ek asmatua.
- 1985 – Richter eskalan 7,8 mailako lurrikarak Mexiko Hiria suntsitu zuen ia, 9.000 hildako eta 100.000 inguru etxegabe utziz.
- 2004 – Urdaibaik arraun TKE liga irabazi zuen Nojan, Kantabrian.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 20
- 1460 - Gilles Binchois konpositore flandriarra hil zen.
- 1891 - Gasolinarekin zebilen lehen autoa irten zen Springfielden (Masachusets, AEB).
- 1908 - Pablo Sarasate (irudian) biolinista hil zen, Biarritzen (j. 1844).
- 1932 - Xalbador Garmendia idazlea jaio zen, Zaldibian (Gipuzkoa).
- 2005 - Simon Wiesenthali arkitektoa hil zen, Bigarren Mundu Gerrako kontzentrazio-esparrutan egon zenean apuntatu zituen izenekin 1.100 nazi baino gehiago eraman zituena auzitara.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 21
- 1842 - Jean Baptiste Kamusarri olerkaria hil zen, Ziburun (Lapurdi).
- 1860 - Arthur Schopenhauer filosofoa hil zen.
- 1947 - Stephen King idazle estatubatuarra jaio zen.
- 2003 - Euskal pilota. Larrua harriaren kontra filma estreinatu zuen Julio Medemek Zinemaldian.
- 2004 - Jokin Zeberio gazteak bere buruaz beste egin zuen Hondarribian (irudian), ustez bere ikaskideek egin zioten jazarpenagatik (bullying ere deitua).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 22
- 1588 - Okendoren ontzi nagusiak su hartu zuen, eta 300 lagun hil ziren Pasaian (Gipuzkoa).
- 1765 - Paolo Ruffini matematikari italiarra jaio zen.
- 1791 - Michael Faraday, motore elektrikoaren sortzailea, jaio zen.
- 1828 - Shaka Zulu (irudian), hegoafrikako lider militar eta politikaria, bere anaiek hil zuten.
- 1988 - Astilleros del Nervionen lehen harria jarri zuten.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 23
- 1846 - Discovery of Neptuno planeta aurkitu zuten Urbain Jean Joseph Le Verrier frantsezak eta John Couch Adams britainiarrak; aurkikuntza Johann Gottfried Galle alemaniarrak egiaztatu zuen.
- 1889 - Fusajiro Yamauchik Nintendo konpainia sortu zuen Hanafuda karta jokoa produzitzeko.
- 1905 - Felix Markiegi apaiz eta idazlea jaio zen, Deban (Gipuzkoa).
- 1939 - Sigmund Freud, psikologian (irudian) aditua, hil zen, Londresen.
- 2000 - Creditrans bidai txartelarekin lehen bidaiak egin ziren Metro Bilbaon.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 24
- 622 - Muhammadek Mekatik Yathriberako (geroago Medina deitu zena) bidaia bukatu zuen, hegira izenekoa.
- 1948 - Honda konpainia sortu zen.
- 1956 - Pedro Zabala abokatu, historia ikertzaile eta euskaltzaina hil zen, Bergaran (Gipuzkoa).
- 1988 - Ben Johnson atleta kanadarrak (irudian) 100 metroko lasterketa irabazi zuen, 9.79 segundutan, Seuleko joko olinpikoetan.
- 2005 - Joxe Mari Aranalde idazle, irakasle eta euskaltzain urgazlea hil zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 25
- 1066 - Stamford Bridgeko gudak (irudian) bikingoen aroaren amaiera markatu zuen.
- 1928 - Erri-Berri futbol taldea sortu zen.
- 1944 - Michael Douglas aktore estatubatuarra jaio zen.
- 2003 - Japonia: 8,0 graduko lurrikara batek Hokkaidoko kostaldea astindu zuen.
- 2005 - Fernando Alonso asturiarra munduko 1 formulako txapelketa irabazi duen pilotorik gazteena bilakatu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 26
- 1687 - Atenasko Partenoia ia guztiz suntsitu zuten veneziar tropek.
- 1777 - Tropa britainiarrek Filadelfia (Pensilvania) okupatu zuten.
- 1934 - Queen Mary itsasontzia (irudian) inauguratu zen Erresuma Batuan.
- 1961 - Bob Dylanek publikoki debutatu zuen.
- 1962 - Yemeneko errepublika arabiarra sortu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 27
- 1821 - Mexiko Espainiatik independizatu zen.
- 1822 - Jean-François Champollionek Rosettako Harria deszifratu zuen.
- 1928 - EEBBk Txinako Errepublika onartu zuen.
- 1975 - Francok ETAko bi kide (irudian) eta FRAPeko hiru exekutatu zituen. Azken heriotz zigorra izan zen.
- 1998 - Google sortu zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 28
- K. a. 551 - Confucius (irudian) filosofo txinatarra jaio zen (h. K. a. 479)
- 1814 - Joannes Oxalde bertsolaria jaio zen, Bidarrain (Nafarroa Beherea).
- 1934 - Brigitte Bardot aktorea jaio zen, Parisen (Frantzia).
- 1964 - Harpo Marx estatubatuarra hil zen (j. 1888).
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 29
- 1547 - Miguel de Cervantes Saavedra jaio zen Alcalá de Henaresen (Espainia); Kixotearen idazlea (h. 1616).
- 1864 - Miguel de Unamuno bilbotar filosofo eta idazlea jaio zen.
- 1913 - Rudolf Diesel ingeniari alemana hil zen.
- 1964 - Argentina: Quino komikilariaren Mafaldak argia ikusi zuen Primera Plana izeneko aldizkari batean.
- 2004 - 4179 Tutatis asteroidea lurretik ilargira bitarteko distantzia lau aldiz igaro zen.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia
Iraila 30
- 1832 - Franzisko Laphitz jaio zen Arizkunen (Nafarroa).
- 1888 - Jack Destripatzaileak (ingelesez Jack the Ripper) Elizabeth Stride eta Catherine Eddowes hil zituen, bere hirugarren eta laugarren biktimak.
- 1955 - James Dean aktore mitikoa hil zen auto (irudian) istripu batean. Hiru film egin zituen bakarrik (Giant, East of eden eta Rebel Without a Cause).
- 2005 - Muhammaden irudi batzuk argitaratu ziren Jyllands-Posten izeneko egunkari daniar batean.
- 2005 - Kataluniako parlamentuak estatutu berrirako proiektua onartu zuen, aldeko 120 botu eta kontrako 15 boturekin.
ikusi - eztabaida - aldatu - historia