Araba

Wikipedia(e)tik

Araba

Arabako bandera Arabako armarria
Hiriburua Gasteiz
Herritarra arabar
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa
Foru Probintzia

Espainia
Euskal Autonomia Erkidegoa
Araba
Eremua 2.9631 km²
Biztanleria 301.9261
Dentsitatea 101,231 bizt/km²
Agintaria
Eusko Legebiltzarra
Espainiako Gorteak
- Kongresuan
- Senatuan
25 eserleku

4 eserleku
4 eserleku
www.araba.net
1Trebiñu eta Argantzun ez daude barne

Araba Euskal Herriko zazpi lurraldeetako bat da. Administratiboki, Euskadiko foru probintzia edo lurralde historikorik handiena, baina biztanle gutxien dituena da. Iparraldean Gipuzkoa eta Bizkaia ditu mugakide; hegoaldean Errioxa; mendebaldean, Burgos eta ekialdean Nafarroa. Arabako hiriburua Gasteiz da. Gasteiz da, baita ere, 1978tik Euskal Autonomia Erkidegoko hiriburua.

2.963 km²-ko azalera du eta 2005ean, ia 300.000 biztanle zituen lurraldeak. Bere barnean, Trebiñuko Konderriaren enklabea dago kokaturik, Burgosko probintziaren administraziopean dagoena.

Gasteizko Andre Maria Zuriaren plaza
Gasteizko Andre Maria Zuriaren plaza

Eduki-taula

[aldatu] Banaketa administratiboa

[aldatu] Arabako Kuadrilak

Zazpi kuadrila edo eskualdetan zatitzen da:

[aldatu] Udalerriak

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Arabako udalerrien zerrenda

Arabar gehienak hiriburuan bertan bizi dira, Gasteiz izanda hiri nagusia alde handiz. Bestela, hauexek dira probintziaren udalerri nagusiak:

  1. Gasteiz: 221.270 biztanle (2002).
  2. Laudio: 19.026 biztanle.
  3. Amurrio: 9.594 biztanle.
  4. Agurain: 4.045 biztanle.
  5. Oion: 2.488 biztanle.

Herririk txikienak Zalduondo (142 biztanle), Armiñon (167) eta Kripan (186) dira.

[aldatu] Historia

Aurrehistoriako aztarnategien eta monumentu megalitikoen hatza nabaria da Araban. Trikuharri esanguratsuak aurki daitezke, besteak beste, Aizkomendikoa (Egilazen) eta Sorginetxekoa (Arrizalan).

Iraganean, autrigoi, karistio, bardulo eta baskoiak bizi ziren bertako lurraldeetan.

[aldatu] Inguru naturala

[aldatu] Mendiak

 Zerrenda: Arabako mendien zerrenda

Probintziako mendirik altuena Gorbeia (1.481 m) dugu, Bizkaiko mugan dagoena.

Bestela, Toloñoko mendilerroan Palomares (1.446 m) eta Cruz del Castillo (1.432 m) mendiek ere 1.400 metroko maila gainditzen dute. Halaber, Altzaniako mendilerroan Aratz (1.443 m) eta Kodesko mendilerroan Joar (1.418 m) eta Kodes (1.414 m) tontorrak ere maila horren gainetik daude.

Natura parkeen artean, azpimarartzekoa da Valderejoko Natur Parkea, probintziaren hego-mendebaldean dagoena.

[aldatu] Ibaiak

Ibaien artean, zabalena Ebro da, probintziako hegoaldea (Arabako Errioxa) zeharkatzen duena.

Bestela, Zadorra ibaiak Agurain aldetik ibilbide luzea egiten du Ebron amaitzeko. Ur kopuru handia ematen dio bai probintziari baita Bilbo aldeari ere.

Beste ibaien artean, Aramaio izen bereko udalerrian dago, Deba ibaiaren adarra izanda.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Literatura

Sakontzeko

 Sakontzeko, irakurri: Arabako idazleak

Hegoalden topatutako euskarazko liburururik zaharrena "Dianea eta Koplak" da (1567), Joan Perez de Lazarraga arabarrak idatzitakoa. Egile garaikideen artean, aldiz, Josemari Velez de Mendizabal edo Xabier Montoia nabarmentzekoak dira.

Gaztelaniazko idazleen artean aipatzekoak dira Felix Maria Samaniego, Ramiro de Maeztu, Ignacio Aldecoa eta Toti Martinez de Lezea.

[aldatu] Musika

[aldatu] Erakunde eta elkarteak

Arabako Foru Aldundia erakunde publikoa da, probintzian agintzen duena.

[aldatu] Hedabideak

[aldatu] Arabar ezagunak

[aldatu] Kanpo loturak