Burdin
Wikipedia(e)tik
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Isotopo egonkorrenak | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Burdina elementu kimiko bat da, 26 zenbaki atomikoa eta Fe ikurra dituena. Taula periodikoko 8. taldean kokatua dago.
Trantsizio metal hau lurrazalean dagoen elementu ugarienetarikoa da, elementu kimiko guztien artean 4.a ugaritasunari dagokionez, osotasunaren %5a errepresentatuz. Unibertsoan paper berezi eta garratzitsua betezen duen elementua dugu.
Lurreko nukleoa burdin eta nikelez osatua dago, bere errotazioak Lurraren eremu magnetikoa sortzen duelarik.
Bestalde, burdina historikoki ere garrantzitsua izan dugu, (izan ere, oraindik metalurgi-industriaren oinarria da) historiako aro bati erreferentzia egiterartekoa: "Burdin Aroa".
Eduki-taula |
[aldatu] Ezaugarri nabarmenak
Metal gris, harikor, xaflakor eta zailtasun handikoa da, ezaugarri magnetikoak erakusten dituena; Ferromagnetikoa da giro tenperaturan.
Naturan hainbat mineralen parte bezala alzatzen da, horien artean asko oxidoak izanik eta eskuarki ez da aske aurkitzen. Burdin purua lortzeko burdin mineralak karbonoarekin erreduzitzen dira, ondoren ezpurutasunak garbituz.
Metalurgi-industrian erabiltzen da gehienbat altzairua erdiesteko helburuarekin.
Fusio nukleararren bitartez produzitu daitekeen elementurik pisutsuena da eta fisioaren bitartez lor daitekeen arinena. Honen gakoa nukleoiko lotura energian dago (nukleoan protoia, neutroitik banatzeko beharrezko energia), izan ere burdinak, eta nagusiki bere 56Fe nukleoak, nukleoiko lotura energia handiena dauka. Ondorioz 56Fe nukleoa unibertsoko egonkorrena dugu.
Tenperaturaren arabera bere estruktura mikroskopikoa aldatzen du:
- α-burdina: Giro tenperatura aurkitzen dena 788 ºC-tararte. Bere kristal-egitura gorputzean zentraturiko sare kubikoarena da. Ferromagnetikoa da.
- β-burdina: 788 ºC-910 ºC bitarteko tenperaturan aurkitzen da. Kristal egitura α-burdinarena da, hots, gorputzean zentraturiko sare kubikoarena baina bere izaera magnetikoa aldatu eta paramagnetiko bihurtzen da.
- γ-burdina: 910 ºC-1400 ºC; Kristal-egiturari dagokionez aurpegietan zentraturiko kuboarena da.
- δ-burdina: 1400 ºC-1539 ºC; Kristal-egitura gorputzean zentraturiko sare kubikoarena da.
[aldatu] Zertarakoak
[aldatu] Historia
Bizkaian metal honen ustiapena handia izan da, batez ere XIX. mendean. Honekin lotuta, meatzaritza jarduera oso garrantzitsua izan da Meatzaldea izeneko eskualdean eta Bilbon.
[aldatu] Ugaritasuna eta lorbidea
[aldatu] Isotopoak
Burdinak lau isotopo egongor eta natural ditu: 54Fe, 56Fe, 57Fe eta 58Fe. Isotopo hauen ugaritasun erlatiboa honakoa da: 54Fe (%5,8), 56Fe (%91,7), 57Fe (%2,2) eta 58Fe (%0,3).