Erromantizismoa
Wikipedia(e)tik

Erromantizismoa Erresuma Batuan eta Alemanian XVIII. mende amaieran eta XIX. hasieran sortu zen mugimendu artistiko, literario, kultural eta politikoa da, Ilustrazio eta Neoklasizismoko arau aristokrata, sozial eta politikoen aurkako mugimendu iraultzailea.
Pentsamendu eta idazkeraren askatasunagatik irudimen eta subjektibitatea dira mugimenduaren joera bereizgarrienetakoak, sentimenduaren garrantzia gailenduz.
Irrazionaltasunaren eta europar Erdi Aroko kulturaren pizkundeak, Erromantiko terminoaz beraien burua izendatzeko testuinguru egokia eskaini zien idazle gazteenen belaunaldiari. Ordu arte, termino hau neoklasizismoan destaina kutsuaz erabilia zen, erromantze literaturan emaniko ergelkeria eta fikzio ezin sinetsizko moduan.
Eduki-taula |
[aldatu] Erromantizismoaren testuingurua
Garaiko aldaketa politikoekin bat eginik zetorren erromantizismoa. Horietatik aipagarriena askatasun, berdintasun eta senidetasunaren printzipioak aldarrikatu zituen Frantziako Iraultza (1789) izan zen, baina 1770 eta 1830 artean Europako iragan feudalari behin betiko amaiera eman zion beste zenbait gertaera ere izan ziren: burgesia garatuz liberalismoaren oinarria izan zen Ingalaterrako Industria Iraultza (1760-1840); aipagarria da baita ere, giza eskubideak aldarrikatuz eta gobernuan errepublika ezarriz, Ameriketako Iraultzan eman zen Independentzia Deklarazioa (1776) ere; tirania askatasunaz ordezkatu zen, botere absolutua mugatuz eta demokrazia gobernu eredutzat ezarriz.
Frantziako Iraultza garaiko pentsamoldeaz nagusitu zen Europa, antzinako erregimen deritzon aparatu politikoa desegin, eskubide feudalak eta gremioen murrizketak indargabetu, zerga sistema arrazionalizatu, Eliza eta Estatuaren arteko harremanak aldatu eta esandako guztiaz gain, luzean ordezkaritza politiko gabe zeuden taldeak burujabetzea lortuz.
Idazle gazteenen belaunaldiak Frantziako Iraultza arau eta ohitura zaharkituen aurkako moralitatearen errebindikaziotzat hartu zuen: justizia tiraniaz eta natura maltzurkeriaz ordezkatuz.
[aldatu] Erromantizismoaren aurrekari eta eraginak
Erromantikoengan ezin uka daiteke Jean-Jacques Rousseau frantziar filosofoaren eragina. XVIII. mendeko sentikortasun kultua, introspekzio pertsonalaren filosofia, naturaren ikuspuntu espiritualista barneratzen zuen joera konplexua, konbentzionalismo sozialaren errefusa, eta adierazkortasunaren baliostasunean sakondu zuen, Erromantizismoko estetikan funtsezko bilakatzear zeuden terminoak aztertuz alegia.
Literatura erromantikoa metafisikoa zen, eta batez ere, autore bi izan ziren intentsitate metafisiko hori biziki irudikatzea lortu zutenak: Ossian eta Shakespeare.
James Macpherson poeta eskoziarrak ere erromantizismoaren garapenean funtsezko garrantzia izan zuen 1792an kaleratutako Ossianen poema sortaz, Goethe eta Walter Scott inspiratuz. Erabat famatua zen Ossian bardo gaelikoa, honen poemek folklore zeltikoaz beterik zeuden, eta zinezkotasun etnikoarenganako grina zuen belaunaldiaren irudimena erabat sustatu zuen. Ossian bardoa Macphersonen asmakizuna izatea gutxienekoa izan zen, idazle belaunaldi oso batek irakurri baitzuen, heroitasun bilaketaren obsesiopean iparraldeko Homeroren baliokidea aurkitu nahian.
Bestalde, Shakespeare-k ere berebiziko eragina izan zuen erromantikoen irudimenean, bere lanetan ematen zen narratiba, kantu eta beste genero batzuen nahasketa erakusbide izanik, neoklasizismoan ezarritako genero-tiraniaren aurkako gakoa izan baitzen.
[aldatu] Erromantizismoaren nahiak
Idazkera herrikoiago eta mistikoagoa zen idazle erromantikoen gogoeta. Nahi hau nabarmena zen Wordsworth eta Coleridge-n Lyrical Ballads lanean jada, 1709an. Autore bi hauek idatzitako hitzaurre erabat famatuan eguneroko bizitzan ematen ziren gorabeherak giza-hizkeran idaztea zuten gogoan. Baina Wordsworthek aipatutako moduan, eguneroko kontuak buruan ezohizko itxuraz ikusi behar ziren, irudimen poetikoaz itxuraldatuak, toki arruntenen misterioak agerraraziz.
Erromantikoen gehiengoak mundu enpirikoa itxuraldatze prozesu baten hasiera puntutzat besterik ez zuten ikusten, eraldatze prozesuaren gaitasuna irudimen izenez ezagutuz. Garaiko idazleen ustetan idazkera poetikoaren prozesua irrazionala eta adiezina zen, bitartekorik gabeko adierazkortasunaren produktu zuzena izanik. Wordsworthek berak sentimendu bortitzen bat-bateko gainezkatze moduan deskribatu zuen.
[aldatu] Erromantizismoaren ezaugarriak
Europar erromantiko guztiek sentimenduen ahalmen askatzailea azpimarratu zuten, erabat berria zen misio poetikoaren zentzuari eutsiz, idazlea nolabaiteko botere mistikoz dohatuz.
"Ni" moduan ezaguna den kontzeptua dugu erromantizismoaren hasierako literaturan, norbere banakotasuna eusten duen identitate pertsonalaren baieztapena alegia, konbentzio moral eta sozialen aurrean tinko agertu beharrekoa. Banakotasun eta subjektibotasun honek garaiko idazkeran eman ziren heroi mota ezberdinetan izan zuen adierazpena, eta heroi mota bi nabarmendu ziren batik bat: alde batetik, barnekoia, sentsibilitate hutsaz egina dagoena, bere ezaugarrien jabe, bere burua oso ondo ezagutuz, eta arduragabeko gizartearen biktima izango dena (Goetheren Werther adibidez); eta bestalde, kanporakoia, bere buruan konfiantza handiduna, gizarte balioak erabat gaitzesten edo gorrotatzen dituena, gainera atsekabean biziaraziz ezerk asebete ezina (Byron-en Don Juan esaterako).
Naturarekiko ardura ere ezaugarri aipagarritzat hartu beharrekoa dugu. Ukigabe, bere horretan dauden tokiek eskainitako gozamena goraipatzen da, naturaren ikuspen idilikoa, Wordsworth poesia mugimendu honen buru izanik. Era berean, askatasunaren espiritupean, garaiko idazleek espazio eta denboran zehar irudimenezko mugak zabaldu zituzten exotiko eta arrotza zenaren grinaz. Iragan gotikoak eragindako nostalgia malenkoniarako joeraz nahastu zen, eta hondakin, hilerri eta naturaz gaindikoarenganako erakarpen berezia sortu ere. Gau-giro eta inguru penatsuenganako joera eman zen, toki zikin eta aurri-itxurakoenganakoa, fantasiaz zein sineskeriaz beteriko istorioen bila.
Izatez, elementu irrazional eta naturaz gaindiko figurak ezaugarri aipagarrienetakoak dira. Batetik XVII. mendeko arrazionaltasunaren aurkako joerak eraginda, baina baita, literatura zaharra zen corpus handi baten suspertzeak ere (zenbait aipatzearren, herri-kontaerak, baladak).
[aldatu] Bibliografia
- "An Introduction to Modern European Literature: From Romanticism to Postmodernism" - Martin Travers. Palgrave Macmillan, 1997.