Araba
Wikipedia(e)tik
Araba |
|||
---|---|---|---|
|
|||
Hiriburua | Gasteiz | ||
Herritarra | arabar | ||
![]() |
|||
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa Foru Probintzia |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Araba |
||
Eremua | 2.9631 km² | ||
Biztanleria | 301.9261 | ||
Dentsitatea | 101,231 bizt/km² | ||
Agintaria | |||
Eusko Legebiltzarra Espainiako Gorteak - Kongresuan - Senatuan |
25 eserleku 4 eserleku 4 eserleku |
||
www.araba.net | |||
1Trebiñu eta Argantzun ez daude barne |
Araba Euskal Herriko zazpi lurraldeetako bat da. Administratiboki, Euskadiko foru probintzia edo lurralde historikorik handiena, baina biztanle gutxien dituena da. Iparraldean Gipuzkoa eta Bizkaia ditu mugakide; hegoaldean Errioxa; mendebaldean, Burgos eta ekialdean Nafarroa. Arabako hiriburua Gasteiz da. Gasteiz da, baita ere, 1978tik Euskal Autonomia Erkidegoko hiriburua.
2.963 km²-ko azalera du eta 2005ean, ia 300.000 biztanle zituen lurraldeak. Bere barnean, Trebiñuko Konderriaren enklabea dago kokaturik, Burgosko probintziaren administraziopean dagoena.
Eduki-taula |
[aldatu] Banaketa administratiboa
[aldatu] Arabako Kuadrilak
Zazpi kuadrila edo eskualdetan zatitzen da:
- Agurain (Agurain, Asparrena, Dulantzi)
- Aiaraldea (Laudio, Amurrio, Aiara, Artziniega)
- Añana (Añana, Gobiaran)
- Arabako Errioxa (Oion, Bastida, Biasteri, Lapuebla Labarka)
- Gasteiz (Gasteiz)
- Mendialdea (Kanpezu, Bernedo)
- Zuia-Gorbeialdea (Zuia, Zigoitia, Legutio, Aramaio).
[aldatu] Udalerriak
Sakontzeko, irakurri: Arabako udalerrien zerrenda
Arabar gehienak hiriburuan bertan bizi dira, Gasteiz izanda hiri nagusia alde handiz. Bestela, hauexek dira probintziaren udalerri nagusiak:
- Gasteiz: 221.270 biztanle (2002).
- Laudio: 19.026 biztanle.
- Amurrio: 9.594 biztanle.
- Agurain: 4.045 biztanle.
- Oion: 2.488 biztanle.
Herririk txikienak Zalduondo (142 biztanle), Armiñon (167) eta Kripan (186) dira.
[aldatu] Historia
Aurrehistoriako aztarnategien eta monumentu megalitikoen hatza nabaria da Araban. Trikuharri esanguratsuak aurki daitezke, besteak beste, Aizkomendikoa (Egilazen) eta Sorginetxekoa (Arrizalan).
Iraganean, autrigoi, karistio, bardulo eta baskoiak bizi ziren bertako lurraldeetan.
[aldatu] Inguru naturala
[aldatu] Mendiak
Zerrenda: Arabako mendien zerrenda
Probintziako mendirik altuena Gorbeia (1.481 m) dugu, Bizkaiko mugan dagoena.
Bestela, Toloñoko mendilerroan Palomares (1.446 m) eta Cruz del Castillo (1.432 m) mendiek ere 1.400 metroko maila gainditzen dute. Halaber, Altzaniako mendilerroan Aratz (1.443 m) eta Kodesko mendilerroan Joar (1.418 m) eta Kodes (1.414 m) tontorrak ere maila horren gainetik daude.
Natura parkeen artean, azpimarartzekoa da Valderejoko Natur Parkea, probintziaren hego-mendebaldean dagoena.
[aldatu] Ibaiak
Ibaien artean, zabalena Ebro da, probintziako hegoaldea (Arabako Errioxa) zeharkatzen duena.
Bestela, Zadorra ibaiak Agurain aldetik ibilbide luzea egiten du Ebron amaitzeko. Ur kopuru handia ematen dio bai probintziari baita Bilbo aldeari ere.
Beste ibaien artean, Aramaio izen bereko udalerrian dago, Deba ibaiaren adarra izanda.
[aldatu] Kultura
[aldatu] Literatura
Sakontzeko, irakurri: Arabako idazleak
Hegoalden topatutako euskarazko liburururik zaharrena "Dianea eta Koplak" da (1567), Joan Perez de Lazarraga arabarrak idatzitakoa. Egile garaikideen artean, aldiz, Josemari Velez de Mendizabal edo Xabier Montoia nabarmentzekoak dira.
Gaztelaniazko idazleen artean aipatzekoak dira Felix Maria Samaniego, Ramiro de Maeztu, Ignacio Aldecoa eta Toti Martinez de Lezea.
[aldatu] Musika
- Musikariak: Klasikoak (Jesus Guridi) eta garaikideak (Xabier Montoia).
- Musika taldeak: "Hertzainak", "M-ak", "La Polla Records", "Betagarri", "Soziedad Alkoholika", Potato, Cicatriz, Danba
[aldatu] Erakunde eta elkarteak
Arabako Foru Aldundia erakunde publikoa da, probintzian agintzen duena.
[aldatu] Hedabideak
[aldatu] Arabar ezagunak
- Almudena Cid (1980-), gimnasta.
- Unax Ugalde (1978-), aktorea.
- Iker Iturbe (1976-), saskibaloi jokalaria.
- Juanma Bajo Ulloa (1967-), zinema zuzendaria.
- Martin Fiz (1963-), atleta.
- Juanito Oiarzabal (1956-), mendigoizalea.
- Xabier Montoia (1955-), idazle eta musikaria.
- Jose Angel Cuerda (1934-), politikaria.
- Alberto Schommer (1928-), argazkilaria.
- Odon Apraiz (1896-1984), idazle eta hizkuntzalaria.
- Jesus Guridi (1886-1961), musika konpositorea.
- Ramiro de Maeztu (1875-1936), idazlea.
- Bixente Goikoetxea (1854-1916), konpositorea.
- Manuel Iradier (1854-1911), esploratzailea.
- Justo Antonio Olagibel (1752 - 1818), arkitektoa.
- Felix María Samaniego (1745 - 1801), idazlea.
- Joan Perez de Lazarraga (1550 – 1605), idazlea.
[aldatu] Kanpo loturak
![]() |
Arabako udalerriak | ![]() |
---|---|---|
Agurain • Aiara • Amurrio • Añana • Arabako Moreda • Aramaio • Argantzun* • Armiñon • Arraia-Maeztu • Arratzu-Ubarrundia • Artziniega • Asparrena • Barrundia • Bastida • Berantevilla • Bernedo • Biasteri • Bilar • Burgelu • Donemiliaga • Dulantzi • Ekora • Eltziego • Erribera Beitia • Erribera Goitia • Eskuernaga • Gasteiz • Gobiaran • Harana • Iruña Oka • Iruraitz-Gauna • Kanpezu • Kripan • Kuartango • Lagran • Lantaron • Lantziego • Lapuebla Labarka • Laudio • Legutio • Leza • Mañueta • Navaridas • Oion • Okondo • Samaniego • Trebiñu* • Urizaharra • Urkabustaiz • Zalduondo • Zambrana • Zigoitia • Zuia |
![]() |
Euskal Herriko lurraldeak | ![]() |
---|---|---|
Araba • Bizkaia • Gipuzkoa • Lapurdi • Nafarroa Garaia • Nafarroa Beherea • Zuberoa |
![]() |
Espainiako probintziak | ![]() |
---|---|---|
Araba • Albacete • Alacant • Almeria • Asturias • Avila • Badajoz • Balear Uharteak • Bartzelona • Bizkaia • Burgos • Caceres • Cadiz • Castello • Ciudad Real • Coruña • Cuenca • Errioxa • Gipuzkoa • Girona • Granada • Guadalajara • Huelva • Huesca • Jaen • Kantabria • Kordoba • Las Palmas • Leon • Lleida • Lugo • Madril • Malaga • Melilla • Murtzia • Nafarroa • Ourense • Palentzia • Pontevedra • Salamanca • Segovia • Sevilla • Soria • Tarragona • Tenerifeko Santa Cruz • Teruel • Toledo • Valentzia • Valladolid • Zamora • Zaragoza • Zeuta |