Txepetx
Wikipedia(e)tik
Jose Maria Sanchez Carrion "Txepetx" (?, Kartagena, Murtzia-) hizkuntzalaria eta filologoa da.
Euskal jatorririk eduki ez arren, gaztetatik interesatu egin zen euskararen inguruko soziolinguistikaz: elebitasuna, hizkuntzaren biziraupenaren arrazoiak eta abar. Izan ere, hainbat liburu eta artikulu idatzi izan ditu gaur egungo hizkuntza egoerari buruz, ekolinguistikaren ildotik beti ere.
Halaber, beste hizkuntza komunitate batzuk aztertu izan ditu, osotasuna bilatuz hololinguistikaren bidez. Bere ekarpena Euskal Herrian berria, orijinala eta iraultzailea izan da, lan nagusia "Un futuro para nuestro pasado, claves de la recuperación del euskara y teoría social de las lenguas" izanda.
Eduki-taula |
[aldatu] Ibilbidea
Kartagena eta Ceutan bizi ondoren, Unamunoren "La cuestión del vascuence" irakurri zuen, euskararekin interesa piztuz.
Hemezortzi urterekin, Granadako unibertsitatean Filosofia ikasten hasi zen. Orduan, aukera jaso zuen Nafarroara joateko eta bere lehenengo harremana euskal hiztunekin edukitzeko. Urte hartan "El estado actual del vascuence en Navarra" liburua idatzi zuen.
Ondoren, Salamankan Filologia Anglo-germanikoan lizentziatu zen, eta Nafarroara itzuli zen. Urte haietan, Juan Carlos Etxegoien "Xamar", Jose Angel Irigarai, Iñaki Larrañaga eta beste hainbat, bidaide eta lagunak izango zituenak. Harreman hauek ahalbidetu zuten urte batzuk Bilbon "Bizi+hitza" fundazioa sortzea, "Zenbat Gara"ren oinarria izan zena.
Beste alde batetik, Londonen bizi izan zen bolada batean, gaztelaniazko literatura, gaztelania eta euskara irakatsiz. Hiri hartan, "Anglo-Basque Society" elkartearen presidentea izan zen.
Halaber, euskaltzain urgazlea eta "Survival International" elkartearen kidea da.
[aldatu] Hololinguistika
[aldatu] Hizkuntzaren ikaskuntza Txepetxen arabera
Motibazioa, Ezagutza eta Erabilera dira, "Txepetx"en teoriaren arabera, hizkuntza bat menperatzeko hiru zutabe edo "ontzi" nagusiak.
• Motibazioa: Hizkuntza bat ikastera edo hizkuntza batean irautera -hots, hizkuntza jakiten eta mintzatzen jarraitzera- bultzatzen duten arrazoiak, desioak edo interesak.
• Ezaguera: Hizkuntzaren funtzionamenduaz jabetzeko prozesua zein ahalmena.
• Erabilera: Hiztun komunitatearen hizkuntz funtzioetako edozeinetan jardutea.
Hiru ontzi hauek ezberdin betetzen dira kasuen arabera. Hortaz, Txepetxek bi ikasketa prozesu bereizten ditu:
• Ibilbide naturala (A): Haurren ikasketa-prozesua da, inkontzientea. Prozesu honek hizkuntzaren erabilera du abiapuntua, umeek entzun eta berba egiten baitute hizkuntzaren mekanismoez jabetu barik: ondoren, hizkuntza erabiltzearen poderioz, umeek handitzen eta hobetzen dute hizkuntzaren ezaguera; eta azkenik, hizkuntza gero eta hobeto dakitela konturatzean, umeengan hizkuntzarekiko motibazio positiboa sortzen da. A ibilbidea gizarteratze prozesua da, umea gizarte identitate gainjarriak dituzten esparruetan pixkanaka sartzen du eta: familia, eskola, herria...
• Ibilbide kulturala (B): Nerabeen eta helduen hizkuntzen ikasketa-prozesua da. Ikasketa ibilbide kontzientea da eta motibaziotik abiatzen da: heldua motibaturik dagoenean hasten da hizkuntza ikasten edo ezagutzen, eta ondoren, zenbat eta hizkuntza hobeto ezagutu, gehiago eta hobeto erabiltzen du. B ibilbidea indibidualizazio prozesua da, norberak beste hizkuntza batek -edo batek baino gehiagok- hartuta zeuzkan espazioak zabaltzen baitizkio ikasten dabilen hizkuntzari.
Nahikotasun maila
Edozein hizkuntzaren ikasketa-prozesuan fase batetik beste batera igaro ahal izateko (hau da, A ibilbidean motibaziotik ezaguerara eta ezagueratik erabilerara jauzi egiteko eta B ibilbidean erabileratik ezaguerara eta ezagueratik motibaziora) ezinbesteko baldintza da ikaskuntzaren aurrerapenaren adierazlea den nahikotasun maila erdiestea:
• Ume batek hizkuntzaren erabilera-maila egokirik ez badu, inola ere ez du hizkuntza horren maila fonetiko, lexikal edo gramatikal egokia lortuko. Era berean, hizkuntza erabiltzen hasi den umeak bere adineko beste edozein hiztunen hizkuntzaren ezagutza maila lortzen ez badu, oso zaila izango da hizkuntzarekiko haren motibazioa nahikotasun mailaraino heltzea, eta gainera, motibazio maila hori seguruenik beste hizkuntza batean aurkituko du.
• Nerabe eta helduen kasuan ere arrazoizko motibazioa hizkuntza ikastera bultzatzeraino heldu behar da. Gero, pertsona horrek hizkuntzaren egitura eta sistemaren barneratze nahikoa lortu behar du hizkuntza erabili ahal izateko. Eta hizkuntza modu egokian erabiltzen duela konturatu orduko, heldu hori are motibatuago egongo da gehiago ikasteko. Baina, nahasmendu eta konfiantzarik ezaren ondorioz, erabileran hutsunea egonez gero, helduagan ahultzen joango da hizkuntzarekiko hasierako motibazioa.
A eta B zirkuituak
Arestian azaldutako A eta B ikasketa-ibilbideek ez dute zertan amaitu hirugarren fasera heltzean. Bertan amaituko balute, bata zein bestea osatu gabeko ikasketa-prozesuak izango lirateke:
• Normalean, hizkuntza modu naturalean erabiltzen eta ezagutzen duen umea hizkuntzarekiko motibazio positibo nahikoa izatera heltzen denean -hau da, A ibilbidea eginda daukanean-, hezkuntza sisteman sartu eta motibaziotik erabilerara doan B ibilbidea hasten du, hizkuntzaren ikaskuntzako AB zirkuitua burutuz.
• Era berean, motibazioak bultzatuta hizkuntzaz jabetzen eta modu egokian erabiltzen hasi den helduak -B ibilbidea egin duenak- erabileratik motibaziora doan ibilbideari ekin diezaioke, BA zirkuitua osatuz eta, beraz, hiztun oso izatera helduz.
Hortaz, ikasketa-prozesu biak harremanetan daude, eta, bata bestearen osagarria izanik, biak behar-beharrezkoak dira hiztunek hizkuntz garapen osoa lor dezaten.
[aldatu] Talde soziolinguistikoak
Hizkuntzen ikaskuntza prozesuak gogoan hartuta, euskarari dagokionez bost talde soziolinguistiko bereiz ditzakegu:
- AB zirkuitua burutu duten hiztunak: Jatorrizko euskaldun kulturizatuak.
- BA zirkuitua burutu duten hiztunak: Heldu jatortuak.
- A ibilbidea besterik egin ez duten hiztunak: Jatorrizko euskaldun alfabetatugabeak edo jatorrizko primarioak.
- B ibilbidea besterik egin ez duten hiztunak: Heldu jatortugabeak.
- 0 euskaraz ez dakiten pertsonak: Erdaldunak.
[aldatu] Hizkuntzen galera eta normalizazio prozesuak
Lehenengo talde soziolinguistiko biek -ABk eta BAk- hizkuntzaren bihotza edo gune sinbolikoa osatzen dute. Hiztun horiek hizkuntzaren ikasketa-prozesu osoa burutu dutenez, euskaldun osoak dira eta gaituta daude edozein hizkuntz funtzio euskaraz betetzeko. Azken taldea, erdaldunak, euskal komunitatetik at dago.
Hizkuntza baten gune sinbolikoa osatzen duten AB eta BA talde soziolinguistikoak, euren leku eta funtzioak ulertzeaz eta ondo betetzeaz gain kanporantz hazten direnean, bihotzetik azalerantz, hizkuntza komunitatea artikulatuta egongo da eta hizkuntzak ez du desagertzeko arriskurik izango. Aitzitik, talde soziolinguistikoek talde edo gizarte izaera galtzen dutenean, paradigma glotofagikoa jartzen da martxan: lehenengoz, hizkuntzan funtzio galera sortzen da; bigarrenez, norabide bakarreko gizarte-elebitasuna nagusitzen da; hirugarrenez, hiztunek gutxiagotasun konplexua hartzen dute; laugarrenez, komunitatearen erabateko desagituraketa gertatzen da; eta azkenik, lege bereizkeriak hizkuntzaren galtze prozesua azkartzen du.
Paradigma glotofagikoaren kontra, hizkuntza minorizazio egoeratik atera dezakeen prozesua normalizazio paradigma da. Hizkuntza komunitatearen normalizazio prozesuaren abiaburua haustura-tentsioa da, hots, gune sinbolikoa osatzen duten AB eta BA talde soziolinguistikoak hizkuntzaren egoera aldatzeko ados paratu eta normalizazioaren alde lanean hasten diren une historikoa. Haustura-tentsioa gertatuz geroztik, hiztun komunitatearen trinkotzeari eta hizkuntz tipoen optimizazioari ekin behar zaio. Optimizazioa hizkuntz tipoen eskalan aurrera egitean datza, talde soziolinguistikoak barnetik kanporantz ugalduz:
- 0-B: Erdaldunak euskalduntzen hasten direnean.
- B-BA: Ikasle helduak euskara euren barne hizkuntza bihurtzen dutenean
- A-AB:Jatorrizko euskaldun alfabetatugabeak, edo primarioak, euskaraz alfabetatzen direnean.
Optimizazioaz gainera, hizkuntz normalizazioan eman beharreko beste urrats garrantzitsu bat legearen babesa lortzea da, hizkuntzak funtzio guztiak berreskuratzeko erraztasun handiagoa izan dezan. Eta geroago, euskaraz bizitzea ahalbidetzen duten harreman sareak sendotu eta areagotu behar dira, gizarte osoak autokonfiantza hartu eta euskaraz gustura eta konplexu barik bizi izan dadin.
[aldatu] Bibliografia
- "El estado actual del vascuence en Navarra" (1970).
- "Factores de regresión. Relaciones de bilingüismo" (Iruñea, 1972).
- "Bilingüismo, diglosia, contacto de lenguas" (AFJU, 1974).
- "Lengua y Pueblo" (Elkar, 1980).
- "El espacio bilingüe" (Eusko Ikaskuntza, 1981).
- "La Navarra Cantábrica (Malda Erreka): estudio antropolingüístico de una comunidad euskaldún" (FLV, 1981).
- "La nueva sociolingüística y la ecología de las lenguas" (Aingeru Irigarayri egindako omenaldia, 1985).
- "Un futuro para nuestro pasado, claves de la recuperación del euskara y teoría social de las lenguas" (Eusko Ikaskuntza, 1987).
- "Euskararen berreskurapen teoria soziolinguistikoa eta hizkuntzen teoria soziala" (Jakin, 1987).
- "Márgenes de encuentro. Bilbao y el euskara. Aplicación sociolingüística de la territorialidad" (1991).