Astronauta
Wikipedia(e)tik
Astronauta, kosmonauta edo yǔhángyuán bat espaziontzi batean bidaiatzen duen edo berau pilotatzen duen pertsona bat da . Astronauta hitza anglosaxoi munduan erabili ohi da, Errusiar eta Europa ekialdean kosmonauta (космонавт) eta Txinan yǔhángyuán edo (宇航员) taikonauta darabilte.
Neologismoak ditugu hitz guzti hauek, orohar itsas bidaien mundutik datozen hitzak eta astronomi mundukoak bat eginez sortuak dira. Astronauta hitza adibidez grekeratik datozen astros --izar-- eta nautes --itsasgizon-- erroetatik dator, kosmonauta-rekin berdina gertatzen da kosmos --unibertso-- eta nautes erro grekoak elkartzean sortu zen. Txinan yǔhángyuán hitza darabilte aspalditik astronautaren sinonimotzat, hala ere mendebaldeko ekonomiek taikonauta hitza darabilte txineratik datorren 太空 (tàikōng) --espazio-- eta grekeratik datorren nautes erroak erabiliz sortua.
[aldatu] Izarretako lehen bidaiariak
Lur platentatik kanpora irten zen lehen gizakia Yuri Gagarin dugu, zeina 1961-eko apirilaren 12-an Vostok-1 espaziountzian Baikonurgo kosmodromotik espazioratua izan zen. Gagarinek ekin zion beraz gaurdaino nazio ugaritako bidaiariek jarraitu duten ildoari lehenengoz. Valentina Tereshkova izan zen espazioratua izan zen lehen emakumea hau 1963. urteko maiatzaren 6-an. Ondorengo zerrendan Astronautikan egin diren aurrerapenak ageri dira kronologikoki antolaturik:
-1961/IV/12 (SESB) Vostok-1 Yuri Gagarin kosmonauta sobietarra espaziora irteten den lehen gizakia dugu. Hortaz gain lurra orbitatu duen lehen gizaki ere bihurtu zen gure planetari bira oso bat atmosferako barne geruzetatik kanpo emanaz.
-1961/VII/21 (EEBB)Freedom-7 Alan Shepard EEBB-tarrak hegaldi suborbital bat burutu zuen. Propaganda amerikarrak sekulako lorpen bezela zabaldu bazuen ere orbita batera sikira iristen ez den bidaia espazio-bidai kontsidera daitekeenik ez dago oso argi.
-1961/VIII/6 (SESB) Vostok-2 German Titov kosmonauta sobietarra lurrari orbita anitz ematen lehen gizakia dugu 17,5 bira eman baitzizkion ama-lurrari.
-1962/II/20 (EEBB) Friendship-7 John H. Glenn EEBB-tarra lurra orbitatzen zuen lehen astronauta amerikarra bihurtu zen hiru bira bete emanez.
-1963/VI/16 (SESB) Vostok-6 Valentina Tereshkova izan zen espazioratu zen lehen emakumea, baita orbita anitz egin zituen lehena 48 bira bete denera.
-1964/X/12 (SESB) Voshkod-1 Vladimir Komarov, Konstantin Feokstitov eta Boris Yegorov kosmonautek osatu zuten lehen aldiz espazioratu zen lehen gizaki taldea. Lehen aldiz espazio-jantzi-rik gabe jaurtiak izan ziren gizakiak izan ziren ere.
-1965/III/18 (SESB) Voshkod-2 Aleksei Leonov eta Pavel Belyayev-ek lehen aldiz ibilaldi espazial bat burutu zuen misioa burutu zuten. Aleksei Leonov izan zen lehen aldiz espaziountzi batetik lurretik kanpo ibili zen lehen gizakia.
-1967/IV/23 (SESB) Soyuz-1 Vladimir Mikhailovich Komarov izan zen espazioan zehar bidaiatu ostean hil zen lehen gizakia bere kapsulako jausgailuaren matxura batengatik.
-1969/I/16 (SESB) Soyuz-4 eta Soyuz-5 espaziountzien arteko lotura burutu zen lurreko orbitan, lehen aldiz tripulaziodun bi ontziek horrelakorik egin zuten gainera. Soyuz-5ean zihoazen hiru kosmonautetatik bik Yevgeny Khrunov eta Aleksei Yeliseyev-ek Soyuz-4erako bidea egin zuten espazio jantziekin iada han zegoen Vladimir Shatalov-ekin bat eginaz, hirugarrena Boris Volynov bertan geratzen zen artean.
Lehen euskal astronauta Leopold Eyharts izan zen.