સુભાષચંદ્ર બોઝ

From વિકિપીડિયા

સુભાષચન્દ્ર બોઝ (બાંગ્લા: સુભાષ ચન્દ્ર બસુ શુભાષ ચૉન્દ્રો બોશુ) (૨૩ જાન્યુઆરી ૧૮૯૭ - ૧૮ ઓગસ્ટ, ૧૯૪૫ ????) જે નેતાજીના નામથી પણ જાણીતા છે, તે ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ ના અગ્રણી નેતા હતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન, અંગ્રેજોની વિરુદ્ધ લડવા માટે તેમણે જાપાન ની સહાયતાથી આઝાદ હિન્દ ફૌજ ની રચના કરી હતી. તેમના દ્વારા આપવામાં આવેલ "જય હિન્દ" નુ સુત્ર ભારતનું રાષ્ટ્રીય સુત્ર બની ગયું છે.

૧૯૪૪માં અમેરિકી પત્રકાર લુઈ ફિશર સાથે વાત કરતાં મહાત્મા ગાંધીએ નેતાજીને દેશભક્તોં ના પણ દેશભક્ત કહી નવાજ્યા હતા.

નેતાજીનું યોગદાન અને પ્રભાવ એટલો મહાન હતો કે એવું કહેવામાં આવે છે કે જો તે સમયે નેતાજી ભારતમાં હોત તો કદાચ ભારત એક સંઘ રાષ્ટ્ર બન્યુ હોત અને ભારતનું વિભાજન ન થયું હોત. સ્વયં ગાંધીજીએ પણ આ વાતનો સ્વીકાર કર્યો હતો.


Contents

[ફેરફાર કરો] જન્મ ઔર કૌટુંબિક જીવન

નેતાજી સુભાષચન્દ્ર બોસ કા જન્મ 23 જનવરી, 1897 કો ઉડ઼ીસા કે કટક શહર મેં હુઆ થા. ઉનકે પિતા કા નામ જાનકીનાથ બોસ ઔર માઁ કા નામ પ્રભાવતી થા.

જાનકીનાથ બોસ કટક શહર કે મશહૂર વકીલ થે. પહલે વે સરકારી વકીલ થે, મગર બાદ મેં ઉન્હોંને નિજી પ્રૈક્ટિસ શુરૂ કર દી થી. ઉન્હોંને કટક કી મહાપાલિકા મેં લંબે સમય તક કામ કિયા થા ઔર વે બંગાલ વિધાનસભા કે સદસ્ય ભી રહે થે. અંગ્રેજ઼ સરકાર ને ઉન્હેં રાયબહાદુર કા ખિતાબ દિયા થા.

પ્રભાવતી દેવી કે પિતા કા નામ ગંગાનારાયણ દત્ત થા. દત્ત પરિવાર કો કોલકાતા કા એક કુલીન પરિવાર માના જાતા થા.

પ્રભાવતી ઔર જાનકીનાથ બોસ કી કુલ મિલાકર 14 સંતાનેં થી, જિસમેં 6 બેટિયાઁ ઔર 8 બેટે થે. સુભાષચંદ્ર ઉનકી નૌવીં સંતાન ઔર પાઁચવેં બેટે થે.

અપને સભી ભાઇયોં મેં સે સુભાષ કો સબસે અધિક લગાવ શરદચંદ્ર સે થા. શરદબાબૂ પ્રભાવતી ઔર જાનકીનાથ કે દૂસરે બેટે થેં. સુભાષ ઉન્હેં મેજદા કહતે થેં. શરદબાબૂ કી પત્ની કા નામ વિભાવતી થા.

[ફેરફાર કરો] પઢ઼ાઈ ઔર છાત્ર જીવન

બચપન મેં, સુભાષ કટક મેં રૅવેન્શૉ કૉલેજિએટ હાઈ સ્કૂલ નામક પાઠશાલા મેં પઢતે થે. ઇસ પાઠશાલા મેં ઉનકે શિક્ષક કા નામ વેણીમાધવ દાસ થા. વેણીમાધવ દાસ અપને છાત્રોં મેં દેશભક્તિ કી ચિંગારી જગાતે થે. ઉન્હોંને હી સુભાષ કે અંદર કી સુપ્ત દેશભક્તિ કો જાગૃત કિયા.

15 સાલ કી ઉમ્ર મેં, સુભાષ ગુરૂ કી ખોજ મેં ઘર સે ભાગકર હિમાલય ચલે ગયે થે. લેકિન ગુરૂ કી ઉનકી યહ ખોજ અસફલ રહી. લેકિન બાદ મેં, સ્વામી વિવેકાનંદ કા સાહિત્ય પઢ઼કર, સુભાષ ઉનકે શિષ્ય બન ગયે થે.

મહાવિદ્યાલય મેં પઢ઼ાઈ કરતે સમય હી, અન્યાય કે ખિલાફ આવાજ ઉઠાને કી ઉનકી પ્રવૃત્તિ દિખાઈ દેતી થી. કોલકાતા કે પ્રેસિડેંસી કૉલેજ કે અંગ્રેજ઼ પ્રાધ્યાપક ઓટેન કા ભારતીય છાત્રોં કે સાથ વ્યવહાર ઠીક નહીં રહતા થા. ઇસલિએ સુભાષ કે નેતૃત્વ મેં મહાવિદ્યાલય મેં હડ઼તાલ કરાઈ થી.

1921 મેં ઇંગ્લૈંડ જાકર, સુભાષ ભારતીય સિવિલ સેવા કી પરીક્ષા મેં સફલ હુએ. લેકિન ઉન્હોંને અંગ્રેજ઼ સરકાર કી સેવા કરને સે ઇન્કાર કિયા ઔર ઇસ્તીફા દેકર વે વાપસ ભારત આ ગયે.

[ફેરફાર કરો] સ્વતંત્રતા સંગ્રામ મેં પ્રવેશ ઔર કાર્ય

કોલકાતા કે સ્વતંત્રતા સેનાની, દેશબંધુ ચિત્તરંજન દાસ કે કાર્ય સે પ્રેરિત હોકર, સુભાષ દાસબાબૂ કે સાથ કામ કરના ચાહતે થે. ઇંગ્લૈંડ સે ઉન્હોંને દાસબાબૂ કો ખત લિખકર, ઉનકે સાથ કામ કરને કી ઇચ્છા પ્રકટ કી.

રવીંદ્રનાથ ઠાકુર કી સલાહ કે અનુસાર, ભારત વાપસ આને પર વે સર્વપ્રથમ મુમ્બઈ ગયે ઔર મહાત્મા ગાઁધી સે મિલે. મુમ્બઈ મેં ગાઁધીજી મણિભવન મેં નિવાસ કરતે થે. વહાઁ, 20 જુલાઈ, 1921 કો મહાત્મા ગાઁધી ઔર સુભાષચંદ્ર બોસ કે બીચ પહલી બાર મુલાકાત હુઈ.

ગાઁધીજી ને ભી ઉન્હેં કોલકાતા જાકર દાસબાબૂ કે સાથ કામ કરને કી સલાહ દી. ઇસકે બાદ સુભાષબાબૂ કોલકાતા આ ગએ ઔર દાસબાબૂ સે મિલે. દાસબાબૂ ઉન્હેં દેખકર બહુત ખુશ હુએ. ઉન દિનોં ગાઁધીજી ને અંગ્રેજ઼ સરકાર કે ખિલાફ અસહયોગ આંદોલન ચલાયા થા. દાસબાબૂ ઇસ આંદોલન કા બંગાલ મેં નેતૃત્વ કર રહે થે. ઉનકે સાથ સુભાષબાબૂ ઇસ આંદોલન મેં સહભાગી હો ગએ.

1922 મેં દાસબાબૂ ને કાંગ્રેસ કે અંતર્ગત સ્વરાજ પાર્ટી કી સ્થાપના કી. વિધાનસભા કે અંદર સે અંગ્રેજ઼ સરકાર કા વિરોધ કરને કે લિએ, કોલકાતા મહાપાલિકા કા ચુનાવ સ્વરાજ પાર્ટી ને લડ઼કર જીતા. સ્વયં દાસબાબૂ કોલકાતા કે મહાપૌર બન ગએ. ઉન્હોંને સુભાષબાબૂ કો મહાપાલિકા કા પ્રમુખ કાર્યકારી અધિકારી બનાયા. સુભાષબાબૂ ને અપને કાર્યકાલ મેં કોલકાતા મહાપાલિકા કા પૂરા ઢાઁચા ઔર કામ કરને કા તરીકા હી બદલ ડાલા. કોલકાતા કે રાસ્તોં કે અંગ્રેજ઼ી નામ બદલકર, ઉન્હેં ભારતીય નામ દિએ ગએ. સ્વતંત્રતા સંગ્રામ મેં પ્રાણ ન્યૌછાવર કરનેવાલોં કે પરિવાર કે સદસ્યોં કો મહાપાલિકા મેં નૌકરી મિલને લગી.

બહુત જલ્દ હી, સુભાષબાબૂ દેશ કે એક મહત્વપૂર્ણ યુવા નેતા બન ગએ. પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂ કે સાથ સુભાષબાબૂ ને કાંગ્રેસ કે અંતર્ગત યુવકોં કી ઇંડિપેંડન્સ લિગ શુરૂ કી. 1928 મેં જબ સાઇમન કમિશન ભારત આયા, તબ કાંગ્રેસ ને ઉસે કાલે ઝંડે દિખાએ. કોલકાતા મેં સુભાષબાબૂ ને ઇસ આંદોલન કા નેતૃત્વ કિયા. સાઇમન કમિશન કો જવાબ દેને કે લિએ, કાંગ્રેસ ને ભારત કા ભાવી સંવિધાન બનાને કા કામ આઠ સદસ્યીય આયોગ કો સૌંપા. પંડિત મોતીલાલ નેહરૂ ઇસ આયોગ કે અધ્યક્ષ ઔર સુભાષબાબૂ ઉસકે એક સદસ્ય થે. ઇસ આયોગ ને નેહરૂ રિપોર્ટ પેશ કી.

1928 મેં કાંગ્રેસ કા વાર્ષિક અધિવેશન પંડિત મોતીલાલ નેહરૂ કી અધ્યક્ષતા મેં કોલકાતા મેં હુઆ. ઇસ અધિવેશન મેં સુભાષબાબૂ ને ખાકી ગણવેશ ધારણ કરકે પંડિત મોતીલાલ નેહરૂ કો સૈન્ય તરીકે સે સલામી દી. ગાઁધીજી ઉન દિનોં પૂર્ણ સ્વરાજ્ય કી માંગ સે સહમત નહીં થે. ઇસ અધિવેશન મેં ઉન્હોંને અંગ્રેજ઼ સરકાર સે ડોમિનિયન સ્ટેટસ માઁગને કી ઠાન લી થી. લેકિન સુભાષબાબૂ ઔર પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂ કો પૂર્ણ સ્વરાજ કી માંગ સે પીછે હટના મંજૂર નહીં થા. અંત મેં યહ તય કિયા ગયા કિ અંગ્રેજ઼ સરકાર કો [ડોમિનિયન સ્ટેટસ]] દેને કે લિએ, એક સાલ કા વક્ત દિયા જાએ. અગર એક સાલ મેં અંગ્રેજ઼ સરકાર ને યહ મૉંગ પૂરી નહીં કી, તો કાંગ્રેસ પૂર્ણ સ્વરાજ કી માંગ કરેગી. અંગ્રેજ઼ સરકાર ને યહ માંગ પૂરી નહીં કી. ઇસલિએ 1930 મેં જબ કાંગ્રેસ કા વાર્ષિક અધિવેશન પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂ કી અધ્યક્ષતા મેં લાહૌર મેં હુઆ, તબ ઐસા તય કિયા ગયા કિ 26 જનવરી કા દિન સ્વતંત્રતા દિન કે રૂપ મેં મનાયા જાએગા.

26 જનવરી, 1931 કે દિન કોલકાતા મેં રાષ્ટ્રધ્વજ ફૈલાકર સુભાષબાબૂ એક વિશાલ મોર્ચા કા નેતૃત્વ કર રહે થે. તબ પુલિસ ને ઉનપર લાઠી ચલાયી ઔર ઉન્હે ઘાયલ કર દિયા. જબ સુભાષબાબૂ જેલ મેં થે, તબ ગાઁધીજી ને અંગ્રેજ સરકાર સે સમઝોતા કિયા ઔર સબ કૈદીયોં કો રિહા કિયા ગયા. લેકિન અંગ્રેજ સરકાર ને સરદાર ભગત સિંહ જૈસે ક્રાંતિકારકોં કો રિહા કરને સે ઇન્કાર કર દિયા. ભગત સિંહ કી ફૉંસી માફ કરાને કે લિએ, ગાઁધીજી ને સરકાર સે બાત કી. સુભાષબાબૂ ચાહતે થે કિ ઇસ વિષય પર ગાઁધીજી અંગ્રેજ સરકાર કે સાથ કિયા ગયા સમઝોતા તોડ દે. લેકિન ગાઁધીજી અપની ઓર સે દિયા ગયા વચન તોડને કો રાજી નહીં થે. અંગ્રેજ સરકાર અપને સ્થાન પર અડી રહી ઔર ભગત સિંહ ઔર ઉનકે સાથિયોં કો ફૉંસી દી ગયી. ભગત સિંહ કો ન બચા પાને પર, સુભાષબાબૂ ગાઁધીજી ઔર કાંગ્રેસ કે તરિકોં સે બહુત નારાજ હો ગએ.

[ફેરફાર કરો] કારાવાસ

અપને સાર્વજનિક જીવન મેં સુભાષબાબૂ કો કુલ ગ્યારહ બાર કારાવાસ હુઆ. સબસે પહલે ઉન્હેં 1921 મેં છે મહિનોં કા કારાવાસ હુઆ.

1925 મેં ગોપિનાથ સાહા નામક એક ક્રાંતિકારી કોલકાતા કે પુલિસ અધિક્ષક ચાર્લસ ટેગાર્ટ કો મારના ચાહતા થા. ઉસને ગલતી સે અર્નેસ્ટ ડે નામક એક વ્યાપારી કો માર ડાલા. ઇસકે લિએ ઉસે ફૉંસી કી સજા દી ગયી. ગોપિનાથ કો ફૉંસી હોને કે બાદ સુભાષબાબૂ જોર સે રોયે. ઉન્હોને ગોપિનાથ કા શવ મૉંગકર ઉસકા અંત્યસંસ્કાર કિયા. ઇસસે અંગ્રેજ઼ સરકાર ને યહ નિષ્કર્ષ કિયા કિ સુભાષબાબૂ જ્વલંત ક્રાંતિકારકોં સે ન હી સંબંધ રખતે હૈં, બલ્કિ વે હી ઉન ક્રાંતિકારકોં કા સ્ફૂર્તીસ્થાન હૈં. ઇસી બહાને અંગ્રેજ઼ સરકાર ને સુભાષબાબૂ કો ગિરફતાર કિયા ઔર બિના કોઈ મુકદમા ચલાએ, ઉન્હેં અનિશ્ચિત કાલખંડ કે લિએ મ્યાનમાર કે મંડાલે કારાગૃહ મેં બંદી બનાયા.

5 નવમ્બર, 1925 કે દિન, દેશબંધૂ ચિત્તરંજન દાસ કોલકાતા મેં ચલ બસેં. સુભાષબાબૂ ને ઉનકી મૃત્યૂ કી ખબર મંડાલે કારાગૃહ મેં રેડિયો પર સુની.

મંડાલે કારાગૃહ મેં રહતે સમય સુભાષબાબૂ કી તબિયત બહુત ખરાબ હો ગયી. ઉન્હેં ટી.બી. હો ગયા. પરંતૂ અંગ્રેજ઼ સરકાર ને ફિર ભી ઉન્હેં રિહા કરને સે ઇન્કાર કર દિયા. સરકાર ને ઉન્હેં રિહા કરને કે લિએ યહ શર્ત રખી કી વે ઇલાજ કે લિએ યૂરોપ ચલે જાએ. લેકિન સરકાર ને યહ તો સ્પષ્ટ નહીં કિયા થા કિ ઇલાજ કે બાદ વે ભારત કબ લૌટ સકતે હૈં. ઇસલિએ સુભાષબાબૂ ને યહ શર્ત સ્વીકાર નહીં કી. આખિર મેં પરિસ્થિતી ઇતની કઠિન હો ગયી કી શાયદ વે કારાવાસ મેં હી મર જાયેંગે. અંગ્રેજ઼ સરકાર યહ ખતરા ભી નહીં ઉઠાના ચાહતી થી, કિ સુભાષબાબૂ કી કારાગૃહ મેં મૃત્યૂ હો જાએ. ઇસલિએ સરકાર ને ઉન્હે રિહા કર દિયા. ફિર સુભાષબાબૂ ઇલાજ કે લિએ ડલહૌજી ચલે ગએ.

1930 મેં સુભાષબાબૂ કારાવાસ મેં થે. તબ ઉન્હે કોલકાતા કે મહાપૌર ચુના ગયા. ઇસલિએ સરકાર ઉન્હે રિહા કરને પર મજબૂર હો ગયી.

1932 મેં સુભાષબાબૂ કો ફિર સે કારાવાસ હુઆ. ઇસ બાર ઉન્હે અલમોડા જેલ મેં રખા ગયા. અલમોડા જેલ મેં ઉનકી તબિયત ફિર સે નાદુરૂસ્ત હો ગયી. વૈદ્યકીય સલાહ પર સુભાષબાબૂ ઇસ બાર ઇલાજ કે લિએ યૂરોપ જાને કો રાજી હો ગએ.

[ફેરફાર કરો] યૂરોપ પ્રવાસ

1933 સે 1936 તક સુભાષબાબૂ યૂરોપ મેં રહે.

યૂરોપ મેં સુભાષબાબૂ ને અપની સેહત કા ખ્યાલ રખતે સમય, અપના કાર્ય જારી રખા. વહાઁ વે ઇટલી કે નેતા મુસોલિની સે મિલે, જિન્હોંને ઉન્હેં, ભારત કે સ્વતંત્રતા સંગ્રામ મેં સહાયતા કરને કા વચન દિયા. આયરલૈંડ કે નેતા ડી વૅલેરા સુભાષબાબૂ કે અચ્છે દોસ્ત બન ગએ.

જબ સુભાષબાબૂ યૂરોપ મેં થે, તબ પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂ કી પત્ની કમલા નેહરૂ કા ઑસ્ટ્રિયા મેં નિધન હો ગયા. સુભાષબાબૂ ને વહાઁ જાકર પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂ કો સાંત્વના દિયા.

બાદ મેં સુભાષબાબૂ યૂરોપ મેં વિઠ્ઠલ ભાઈ પટેલ સે મિલે. વિઠ્ઠલ ભાઈ પટેલ કે સાથ સુભાષબાબૂ ને પટેલ-બોસ વિશ્લેષણ પ્રસિદ્ધ કિયા, જિસ મેં ઉન દોનોં ને ગાઁધીજી કે નેતૃત્વ કી બહુત ગહરી નિંદા કી. બાદ મેં વિઠ્ઠલ ભાઈ પટેલ બીમાર પડ ગએ, તબ સુભાષબાબૂ ને ઉનકી બહુત સેવા કી. મગર વિઠ્ઠલ ભાઈ પટેલ કા નિધન હો ગયા.

વિઠ્ઠલ ભાઈ પટેલ ને અપની વસીયત મેં અપની કરોડોં કી સંપત્તી સુભાષબાબૂ કે નામ કર દી. મગર ઉનકે નિધન કે પશ્ચાત, ઉનકે ભાઈ સરદાર વલ્લભ ભાઈ પટેલ ને ઇસ વસીયત કો સ્વીકાર નહીં કિયા ઔર ઉસપર અદાલત મેં મુકદમા ચલાયા. યહ મુકદમા જિતકર, સરદાર વલ્લભ ભાઈ પટેલ ને વહ સંપત્તી, ગાઁધીજી કે હરિજન સેવા કાર્ય કો ભેટ દે દી.

1934 મેં સુભાષબાબૂ કો ઉનકે પિતા મૃત્ત્યૂશય્યા પર હોને કી ખબર મિલી. ઇસલિએ વે હવાઈ જહાજ સે કરાચી હોકર કોલકાતા લૌટે. કરાચી મેં ઉન્હે પતા ચલા કી ઉનકે પિતા કી મૃત્ત્યૂ હો ચુકી થી. કોલકાતા પહુઁચતેહી, અંગ્રેજ સરકાર ને ઉન્હે ગિરફ્તાર કર દિયા ઔર કઈ દિન જેલ મેં રખકર, વાપસ યૂરોપ ભેજ દિયા.

[ફેરફાર કરો] હરીપુરા કાંગ્રેસ કા અધ્યક્ષપદ

1938 મેં કાંગ્રેસ કા વાર્ષિક અધિવેશન હરિપુરા મેં હોને કા તય હુઆ થા. ઇસ અધિવેશન સે પહલે ગાઁધીજી ને કાંગ્રેસ અધ્યક્ષપદ કે લિએ સુભાષબાબૂ કો ચુના. યહ કાંગ્રેસ કા ૫૧વા અધિવેશન થા. ઇસલિએ કાંગ્રેસ અધ્યક્ષ સુભાષબાબૂ કા સ્વાગત 51 બૈલોં ને ખીંચે હુએ રથ મેં કિયા ગયા.

ઇસ અધિવેશન મેં સુભાષબાબૂ કા અધ્યક્ષીય ભાષણ બહૂત હી પ્રભાવી હુઆ. કિસી ભી ભારતીય રાજકીય વ્યક્તી ને શાયદ હી ઇતના પ્રભાવી ભાષણ કભી કિયા હો.

અપને અધ્યક્ષપદ કે કાર્યકાલ મેં સુભાષબાબૂ ને યોજના આયોગ કી સ્થાપના કી. પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂ ઇસ કે અધ્યક્ષ થે. સુભાષબાબૂ ને બેંગલોર મેં મશહૂર વૈજ્ઞાનિક સર વિશ્વેશ્વરૈય્યા કી અધ્યક્ષતા મેં એક વિજ્ઞાન પરિષદ ભી લી.

1937 મેં જાપાન ને ચીન પર આક્રમણ કિયા. સુભાષબાબૂ કી અધ્યક્ષતા મેં કાંગ્રેસ ને ચિની જનતા કી સહાયતા કે લિએ, ડૉ દ્વારકાનાથ કોટણીસ કે નેતૃત્વ મેં વૈદ્યકીય પથક ભેજને કા નિર્ણય લિયા. આગે ચલકર જબ સુભાષબાબૂ ને ભારત કે સ્વતંત્રતા સંગ્રામ મેં જાપાન સે સહયોગ કિયા, તબ કઈ લોગ ઉન્હે જાપાન કે હસ્તક ઔર ફૅસિસ્ટ કહને લગે. મગર ઇસ ઘટના સે યહ સિદ્ધ હોતા હૈં કિ સુભાષબાબૂ ન હી તો જાપાન કે હસ્તક થે, ન હી વે ફૅસિસ્ટ વિચારધારા સે સહમત થે.

[ફેરફાર કરો] કાંગ્રેસ કે અધ્યક્ષપદ સે ઇસ્તીફા

1938 મેં ગાઁધીજી ને કાંગ્રેસ અધ્યક્ષપદ કે લિએ સુભાષબાબૂ કો ચુના તો થા, મગર ગાઁધીજી કો સુભાષબાબૂ કી કાર્યપદ્ધતી પસંદ નહીં આયી. ઇસી દૌરાન યુરોપ મેં દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધ કે બાદલ છા ગએ થે. સુભાષબાબૂ ચાહતે થે કિ ઇંગ્લૈંડ કી ઇસ કઠિનાઈ કા લાભ ઉઠાકર, ભારત કા સ્વતંત્રતા સંગ્રામ અધિક તીવ્ર કિયા જાએ. ઉન્હોને અપને અધ્યક્ષપદ કી કારકીર્દ મેં ઇસ તરફ કદમ ઉઠાના ભી શુરૂ કર દિયા થા. ગાઁધીજી ઇસ વિચારધારા સે સહમત નહીં થે.

1939 મેં જબ નયા કાંગ્રેસ અધ્યક્ષ ચુનને કા વક્ત આયા, તબ સુભાષબાબૂ ચાહતે થે કિ કોઈ ઐસી વ્યક્તી અધ્યક્ષ બન જાએ, જો ઇસ મામલે મેં કિસી દબાવ કે સામને ન ઝુકે. ઐસી કોઈ દુસરી વ્યક્તી સામને ન આને પર, સુભાષબાબૂ ને ખુદ કાંગ્રેસ અધ્યક્ષ બને રહના ચાહા. લેકિન ગાઁધીજી અબ ઉન્હે અધ્યક્ષપદ સે હટાના ચાહતે થે. ગાઁધીજી ને અધ્યક્ષપદ કે લિએ પટ્ટાભી સિતારમૈય્યા કો ચુના. કવિવર્ય રવિંદ્રનાથ ઠાકૂર ને ગાઁધીજી કો ખત લિખકર સુભાષબાબૂ કો હી અધ્યક્ષ બનાને કી વિનંતી કી. પ્રફુલ્લચંદ્ર રાય ઔર મેઘનાદ સહા જૈસે વૈજ્ઞાનિક ભી સુભાષબાબૂ કો ફિર સે અધ્યક્ષ કે રૂપ મેં દેખના ચાહતેં થે. લેકિન ગાઁધીજી ને ઇસ મામલે મેં કિસી કી બાત નહીં માની. કોઈ સમઝોતા ન હો પાને પર, બહુત સાલો કે બાદ, કાંગ્રેસ અધ્યક્ષપદ કે લિએ ચુનાવ લડા ગયા.

સબ સમઝતે થે કિ જબ મહાત્મા ગાઁધી ને પટ્ટાભી સિતારમૈય્યા કા સાથ દિયા હૈં, તબ વે ચુનાવ આસાની સે જીત જાએંગે. લેકિન વાસ્તવ મેં, સુભાષબાબૂ કો ચુનાવ મેં 1580 મત મિલ ગએ ઔર પટ્ટાભી સિતારમૈય્યા કો 1377 મત મિલેં. ગાઁધીજી કે વિરોધ કે બાવજૂદ સુભાષબાબૂ 203 મતોં સે યહ ચુનાવ જીત ગએ.

મગર ચુનાવ કે નિકાલ કે સાથ બાત ખત્મ નહીં હુઈ. ગાઁધીજી ને પટ્ટાભી સિતારમૈય્યા કી હાર કો અપની હાર બતાકર, અપને સાથીયોં સે કહ દિયા કિ અગર વેં સુભાષબાબૂ કે તરિકોં સે સહમત નહીં હૈં, તો વેં કાંગ્રેસ સે હટ સકતેં હૈં. ઇસકે બાદ કાંગ્રેસ કાર્યકારિણી કે 14 મેં સે 12 સદસ્યોં ને ઇસ્તીફા દે દિયા. પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂ તટસ્થ રહેં ઔર અકેલે શરદબાબૂ સુભાષબાબૂ કે સાથ બનેં રહેં.

1939 કા વાર્ષિક કાંગ્રેસ અધિવેશન ત્રિપુરી મેં હુઆ. ઇસ અધિવેશન કે સમય સુભાષબાબૂ તેજ બુખાર સે ઇતને બીમાર પડ ગએ થે, કિ ઉન્હે સ્ટ્રેચર પર લેટકર અધિવેશન મેં આના પડા. ગાઁધીજી ઇસ અધિવેશન મેં ઉપસ્થિત નહીં રહે. ગાઁધીજી કે સાથીયોં ને સુભાષબાબૂ સે બિલ્કુલ સહકાર્ય નહીં દિયા.

અધિવેશન કે બાદ સુભાષબાબૂ ને સમઝોતે કે લિએ બહુત કોશિશ કી. લેકિન ગાઁધીજી ઔર ઉનકે સાથીયોં ને ઉનકી એક ન માની. પરિસ્થિતી ઐસી બન ગયી કિ સુભાષબાબૂ કુછ કામ હી ન કર પાએ. આખિર મેં તંગ આકર, 29 અપ્રૈલ, 1939 કો સુભાષબાબૂ ને કાંગ્રેસ અધ્યક્ષપદ સે ઇસ્તીફા દે દિયા.

[ફેરફાર કરો] ફૉરવર્ડ બ્લૉક કી સ્થાપના

3 મૈ, 1939 કે દિન, સુભાષબાબૂ નેં કાંગ્રેસ કે અંતર્ગત ફૉરવર્ડ બ્લૉક કે નામ સે અપની પાર્ટી કી સ્થાપના કી. કુછ દિન બાદ, સુભાષબાબૂ કો કાંગ્રેસ સે નિકાલા ગયા. બાદ મેં ફૉરવર્ડ બ્લૉક અપને આપ એક સ્વતંત્ર પાર્ટી બન ગયી.

દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધ શુરૂ હોને સે પહલે સે હી, ફૉરવર્ડ બ્લૉક ને સ્વતંત્રતા સંગ્રામ અધિક તીવ્ર કરને કે લિએ, જનજાગૃતી શુરૂ કી. ઇસલિએ અંગ્રેજ સરકાર ને સુભાષબાબૂ સહિત ફૉરવર્ડ બ્લૉક કે સભી મુખ્ય નેતાઓ કો કૈદ કર દિયા. દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધ કે દૌરાન સુભાષબાબૂ જેલ મેં નિષ્ક્રિય રહના નહીં ચાહતે થે. સરકાર કો ઉન્હે રિહા કરને પર મજબૂર કરને કે લિએ સુભાષબાબૂ ને જેલ મેં આમરણ ઉપોષણ શુરૂ કર દિયા. તબ સરકાર ને ઉન્હે રિહા કર દિયા. મગર અંગ્રેજ સરકાર યહ નહીં ચાહતી થી, કિ સુભાષબાબૂ યુદ્ધ કે દૌરાન મુક્ત રહેં. ઇસલિએ સરકાર ને ઉન્હે ઉનકે હી ઘર મેં નજરકૈદ કર કે રખા.

[ફેરફાર કરો] નજરકૈદ સે પલાયન

નજરકૈદ સે નિકલને કે લિએ સુભાષબાબૂ ને એક યોજના બનાયી. 16 જનવરી, 1941 કો વે પઠાણ કા વેશ પરિધાન કિયે હુએ, મહમદ ઝિયાઉદ્દીન કે નામ સે, પુલિસ કો ચકમા દેકર, અપને ઘર સે ભાગ નિકલે. શરદબાબૂ કે બડે બેટે શિશિર ને ઉન્હે અપની ગાડી સે કોલકાતા સે દૂર, ગોમોહ તક પહુઁચાયા. ગોમોહ રેલ્વે સ્થાનક સે ફ્રંટિયર મેલ પકડકર વે પેશાવર પહુઁચે. પેશાવર મેં ઉન્હે ફૉરવર્ડ બ્લૉક કે એક સહકારી, મિયા અકબર શહા મિલે. મિયા અકબર શહા ને ઉનકી મુલાકાત, કીર્તી કિસાન પાર્ટી કે ભગતરામ તલવાર સે કર દી. ભગતરામ તલવાર કે સાથ મેં, સુભાષબાબૂ પેશાવર સે અફ઼્ગ઼ાનિસ્તાન કી રાજધાની કાબુલ કી તરફ નિકલ પડે. ઇસ સફર મેં ભગતરામ તલવાર, રહમતખાન નામ કે પઠાણ બને થે ઔર સુભાષબાબૂ ઉનકે ગુઁગે-બહરે ચાચા બને થે. પહાડિયોં મેં પૈદલ ચલતે હુએ ઉન્હોને યહ સફર પુરા કિયા.

કાબુલ મેં સુભાષબાબૂ દો મહિનો તક ઉત્તમચંદ મલ્હોત્રા નામક એક ભારતીય વ્યાપારી કે ઘર મેં રહે. વહાઁ ઉન્હોને પહલે રૂસી વકાલાત મેં પ્રવેશ પાના ચાહા. ઇસ મેં નાકામયાબ રહને પર, ઉન્હોને જર્મન ઔર ઇટાલિયન વકાલાતોં મેં પ્રવેશ પાને કી કોશિશ કી. ઇટાલિયન વકાલાત મેં ઉનકી કોશિશ સફલ રહી. જર્મન ઔર ઇટાલિયન વકાલાતોં ને ઉનકી સહાયતા કી. આખિર મેં ઓર્લાંદો માત્સુતા નામક ઇટાલિયન વ્યક્તી બનકર, સુભાષબાબૂ કાબુલ સે રેલ્વે સે નિકલકર રૂસ કી રાજધાની મૉસ્કો હોકર જર્મની કી રાજધાની બર્લિન પહુઁચે.

[ફેરફાર કરો] નાઝી જર્મની મેં વાસ્તવ્ય ઔર હિટલર સે મુલાકાત

બર્લિન મેં સુભાષબાબૂ સર્વપ્રથમ રિબેનટ્રોપ જૈસે જર્મની કે અન્ય નેતાઓ સે મિલે. ઉન્હોને જર્મની મેં ભારતીય સ્વતંત્રતા સંગઠન ઔર આજાદ હિંદ રેડિઓ કી સ્થાપના કી. ઇસી દૌરાન સુભાષબાબૂ, નેતાજી નામ સે જાને જાને લગે. જર્મન સરકાર કે એક મંત્રી એડૅમ ફૉન ટ્રૉટ સુભાષબાબૂ કે અચ્છે દોસ્ત બન ગએ.

આખિર 29 માર્ચ, 1942 કે દિન, સુભાષબાબૂ જર્મની કે સર્વોચ્ચ નેતા એડૉલ્ફ હિટલર સે મિલે. લેકિન હિટલર કો ભારત કે વિષય મેં વિશેષ રૂચી નહીં થી. ઉન્હોને સુભાષબાબૂ કો સહાયતા કા કોઈ સ્પષ્ટ વચન નહીં દિયા.

કઈ સાલ પહલે હિટલર ને માઈન કામ્ફ નામક અપના આત્મચરિત્ર લિખા થા. ઇસ કિતાબ મેં ઉન્હોને ભારત ઔર ભારતીય લોગોં કી બુરાઈ કી થી. ઇસ વિષય પર સુભાષબાબૂ ને હિટલર સે અપની નારાજી વ્યક્ત કી. હિટલર ને અપને કિયે પર માઁફી માઁગી ઔર માઈન કામ્ફ કી અગલી આવૃત્તી સે વહ પરિચ્છેદ નિકાલને કા વચન દિયા.

અંત મેં, સુભાષબાબૂ કો પતા ચલા કિ હિટલર ઔર જર્મની સે ઉન્હે કુછ ઔર નહીં મિલનેવાલા હૈં. ઇસલિએ 8 માર્ચ, 1943 કે દિન, જર્મની કે કીલ બંદર મેં, વે અપને સાથી અબિદ હસન સફરાની કે સાથ, એક જર્મન પનદુબ્બી મેં બૈઠકર, પૂર્વ આશિયા કી તરફ નિકલ ગએ. યહ જર્મન પનદુબ્બી ઉન્હે હિંદી મહાસાગર મેં માદાગાસ્કર કે કિનારે તક લેકર આઈ. વહાઁ વે દોનો ખૂઁખાર સમુદ્ર મેં સે તૈરકર જાપાની પનદુબ્બી તક પહુઁચ ગએ. દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધ કે કાલ મેં, કિસી ભી દો દેશોં કી નૌસેનાઓ કી પનદુબ્બીયોં કે દૌરાન, નાગરી લોગોં કી યહ એકમાત્ર બદલી હુઈ થી. યહ જાપાની પનદુબ્બી ઉન્હે ઇંડોનેશિયા કે પાદાંગ બંદર તક લેકર આઈ.

પૂર્વ એશિયા પહુઁચકર સુભાષબાબૂ ને સર્વપ્રથમ, વયોવૃદ્ધ ક્રાંતિકારી રાસબિહારી બોસ સે ભારતીય સ્વતંત્રતા પરિષદ કા નેતૃત્વ સઁભાલા. સિંગાપુર કે ફરેર પાર્ક મેં રાસબિહારી બોસ ને ભારતીય સ્વતંત્રતા પરિષદ કા નેતૃત્વ સુભાષબાબૂ કો સૌંપ દિયા.

જાપાન કે પ્રધાનમંત્રી જનરલ હિદેકી તોજો ને, નેતાજી કે વ્યક્તિત્વ સે પ્રભાવિત હોકર, ઉન્હે સહકાર્ય કરને કા આશ્વાસન દિયા. કઈ દિન પશ્ચાત, નેતાજી ને જાપાન કી સંસદ ડાયટ કે સામને ભાષણ કિયા.

21 અક્તૂબર, 1943 કે દિન, નેતાજી ને સિંગાપુર મેં અર્જી-હુકુમત-એ-આજાદ-હિંદ (સ્વાધીન ભારત કી અંતરિમ સરકાર) કી સ્થાપના કી. વે ખુદ ઇસ સરકાર કે રાષ્ટ્રપતિ, પ્રધાનમંત્રી ઔર યુદ્ધમંત્રી બને. ઇસ સરકાર કો કુલ નૌ દેશોં ને માન્યતા દી. નેતાજી આજ઼ાદ હિન્દ ફૌજ કે પ્રધાન સેનાપતિ ભી બન ગએ.

આજ઼ાદ હિન્દ ફૌજ મેં જાપાની સેના ને અંગ્રેજોં કી ફૌજ સે પકડે હુએ ભારતીય યુદ્ધબંદિયોંકો ભર્તી કિયા ગયા. આજ઼ાદ હિન્દ ફ઼ૌજ મેં ઔરતો કે લિએ ઝાઁસી કી રાની રેજિમેંટ ભી બનાયી ગયી.

પૂર્વ એશિયા મેં નેતાજી ને અનેક ભાષણ કરકે વહાઁ સ્થાયિક ભારતીય લોગોં સે આજ઼ાદ હિન્દ ફૌજ મેં ભરતી હોને કા ઔર ઉસે આર્થિક મદદ કરને કા આવાહન કિયા. ઉન્હોને અપને આવાહન મેં સંદેશ દિયા તુમ મુઝે ખૂન દો, મૈં તુમ્હે આજાદી દૂઁગા.

દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધ કે દૌરાન આજ઼ાદ હિન્દ ફૌજ ને જાપાની સેના કે સહયોગ સે ભારત પર આક્રમણ કિયા. અપની ફૌજ કો પ્રેરિત કરને કે લિએ નેતાજી ને ચલો દિલ્લી કા નારા દિયા. દોનો ફૌજો ને અંગ્રેજોં સે અંદમાન ઔર નિકોબાર દ્વીપ જીત લિએ. યહ દ્વીપ અર્જી-હુકુમત-એ-આજાદ-હિંદ કે અનુશાસન મેં રહેં. નેતાજી ને ઇન દ્વીપોં કા શહીદ ઔર સ્વરાજ દ્વીપ ઐસા નામકરણ કિયા. દોનો ફૌજો ને મિલકર ઇંફાલ ઔર કોહિમા પર આક્રમણ કિયા. લેકિન બાદ મેં અંગ્રેજોં કા પગડા ભારી પડા ઔર દોનો ફૌજો કો પિછે હટના પડા.

જબ આજ઼ાદ હિન્દ ફૌજ પિછે હટ રહી થી, તબ જાપાની સેના ને નેતાજી કે ભાગ જાને કી વ્યવસ્થા કી. પરંતુ નેતાજી ને ઝાઁસી કી રાની રેજિમેંટ કી લડકિયોં કે સાથ સૈકડો મિલ ચલતે જાના પસંદ કિયા. ઇસ પ્રકાર નેતાજી ને સચ્ચે નેતૃત્વ કા એક આદર્શ હી બનાકર રખા.

6 જુલાઈ, 1944 કો આજાદ હિંદ રેડિઓ પર અપને ભાષણ કે માધ્યમ સે ગાઁધીજી સે બાત કરતે હુએ, નેતાજી ને જાપાન સે સહાયતા લેને કા અપના કારણ ઔર અર્જી-હુકુમત-એ-આજાદ-હિંદ તથા આજ઼ાદ હિન્દ ફૌજ કી સ્થાપના કે ઉદ્યેશ્ય કે બારે મેં બતાયા. ઇસ ભાષણ કે દૌરાન, નેતાજી ને ગાઁધીજી કો રાષ્ટ્રપિતા બુલાકર અપની જંગ કે લિએ ઉનકા આશિર્વાદ માઁગા . ઇસ પ્રકાર, નેતાજી ને ગાઁધીજી કો સર્વપ્રથમ રાષ્ટ્રપિતા બુલાયા.

[ફેરફાર કરો] લાપતા હોના ઔર મૃત્યુ કી ખબર

દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધ મેં જાપાન કી હાર કે બાદ, નેતાજી કો નયા રાસ્તા ઢૂઁઢના જરૂરી થા. ઉન્હોને રૂસ સે સહાયતા માઁગને કા નિશ્ચય કિયા થા.

18 અગસ્ત, 1945 કો નેતાજી હવાઈ જહાજ સે માંચુરિયા કી તરફ જા રહે થે. ઇસ સફર કે દૌરાન વે લાપતા હો ગએ. ઇસ દિન કે બાદ વે કભી કિસી કો દિખાઈ નહીં દિયે.

23 અગસ્ત, 1945 કો જાપાન કી દોમેઈ ખબર સંસ્થા ને દુનિયા કો ખબર દી, કિ 18 અગસ્ત કે દિન, નેતાજી કા હવાઈ જહાજ તાઇવાન કી ભૂમિ પર દુર્ઘટનાગ્રસ્ત હો ગયા થા ઔર ઉસ દુર્ઘટના મેં બુરી તરહ સે ઘાયલ હોકર નેતાજી ને અસ્પતાલ મેં અંતિમ સાઁસ લે લી થી.

દુર્ઘટનાગ્રસ્ત હવાઈ જહાજ મેં નેતાજી કે સાથ ઉનકે સહકારી કર્નલ હબિબૂર રહમાન થે. ઉન્હોને નેતાજી કો બચાને કી શર્થ કી, લેકિન કે કામયાબ નહીં રહે. ફિર નેતાજી કી અસ્થિયાઁ જાપાન કી રાજધાની તોકિયો મેં રેનકોજી નામક બૌદ્ધ મંદિર મેં રખી ગયી.

સ્વતંત્રતા કે પશ્ચાત, ભારત સરકાર ને ઇસ ઘટના કી જાઁચ કરને કે લિએ, 1956 ઔર 1977 મેં દો બાર એક આયોગ કો નિયુક્ત કિયા. દોનો બાર યહ નતિજા નિકલા કી નેતાજી ઉસ વિમાન દુર્ઘટના મેં હી મારે ગયે થે. લેકિન જિસ તાઇવાન કી ભૂમિ પર યહ દુર્ઘટના હોને કી ખબર થી, ઉસ તાઇવાન દેશ કી સરકાર સે તો, ઇન દોનો આયોગો ને બાત હી નહીં કી.

1999 મેં મનોજ કુમાર મુખર્જી કે નેતૃત્વ મેં તીસરા આયોગ બનાયા ગયા. 2005 મેં તાઇવાન સરકાર ને મુખર્જી આયોગ કો બતા દિયા કિ 1945 મેં તાઇવાન કી ભૂમિ પર કોઈ હવાઈ જહાજ દુર્ઘટનાગ્રસ્ત હુઆ હી નહીં થા. 2005 મેં મુખર્જી આયોગ ને ભારત સરકાર કો અપની રિપોર્ટ પેશ કી, જિસ મેં ઉન્હોને કહા, કિ નેતાજી કી મૃત્યુ ઉસ વિમાન દુર્ઘટના મેં હોને કા કોઈ સબૂત નહીં હૈં. લેકિન ભારત સરકાર ને મુખર્જી આયોગ કી રિપોર્ટ કો અસ્વીકાર કર દિયા.

18 અગસ્ત, 1945 કે દિન નેતાજી કહાઁ લાપતા હો ગએ ઔર ઉનકા આગે ક્યા હુઆ, યહ ભારત કે ઇતિહાસ કા સબસે બડા અનુત્તરીત રહસ્ય બન ગયા હ