રાવણ

From વિકિપીડિયા

રાવણ રામાયણ કા એક વિશેષ પાત્ર હૈ૤ રાવણ લંકા કા રાજા થા૤ વહ અપને દસ સિરોં કે કારણ ભી જાના જાતા થા, જિસકે કારણ ઉસકા નામ દશાનન (દશ = દસ + આનન = મુખ) ભી થા૤ કિસી ભી કૃતિ કે લિયે અચ્છે પાત્રોં કે સાથ હી સાથ બુરે પાત્રોં કા હોના અતિ આવશ્યક હૈ૤ કિન્તુ રાવણ મેં અવગુણ કી અપેક્ષા ગુણ અધિક થે૤ યદિ રાવણ ન હોતા તો રામાયણ કી રચના ભી ન હો પાતી૤

દેખા જાયે તો રામકથા મેં રાવણ હી ઐસા પાત્ર હૈ, જો રામ કે ઉજ્જ્વલ ચરિત્ર કો ઉભારને કામ કરતા હૈ૤ રાવણ સતયુગ ના પ્રમાણ મા ખરાબ મણસ હતો

Contents

[ફેરફાર કરો] રાવણ કા ઉદય

પદ્મપુરાણ, શ્રીમદ્ભાગવત પુરાણ, કૂર્મપુરાણ, રામાયણ, મહાભારત, આનન્દ રામાયણ, દશાવતારચરિત આદિ ગ્રંથોં મેં રાવણ કા ઉલ્લેખ હુઆ હૈ૤ રાવણ કે ઉદય કે વિષય મેં ભિન્ન-ભિન્ન ગ્રંથોં મેં ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકાર કે ઉલ્લેખ મિલતે હૈં૤

  • પદ્મપુરાણ તથા શ્રીમદ્ભાગવત પુરાણ કે અનુસાર હિરણ્યાક્ષ એવં હિરણ્યકશિપુ દૂસરે જન્મ મેં રાવણ ઔર કુમ્ભકર્ણ કે રૂપ મેં પૈદા હુએ૤
  • વાલ્મીકિ રામાયણ કે અનુસાર રાવણ પુલસ્ત્ય મુનિ કા પોતા થા અર્થાત્ ઉનકે પુત્ર વિશ્વશ્રવા કા પુત્ર થા૤ વિશ્વશ્રવા કી વરવર્ણિની ઔર કૈકસી નામક દો પત્નિયાં થી૤ વરવર્ણિની કે કુબેર કો જન્મ દેને પર સૌતિયા ડાહ વશ કૈકસી ને કુબેલા મેં ગર્ભ ધારણ કિયા૤ ઇસી કારણ સે ઉસકે ગર્ભ સે રાવણ તથા કુમ્ભકર્ણ જૈસે ક્રૂર સ્વભાવ વાલે ભયંકર રાક્ષસ ઉત્પન્ન હુયે૤
  • તુલસીદાસ જી કે રામચરિતમાનસ મેં રાવણ કા જન્મ શાપ કે કારણ હુઆ થા૤ વે નારદ એવં પ્રતાપભાનુ કી કથાઓં કો રાવણ કે જન્મ કારણ બતાતે હૈં૤
  • રાવન મહાન જ્ઞાની મણસ હતો તેની પસે ત્રોણ પ્રકાર ની શક્તિ હતી લક્ષ્મી બુધ્ધી તાકાત ભગવાન

એક સાથે કોઇ પન માણસ ને આપતા નથી

[ફેરફાર કરો] રાવણ કે જન્મ કી કથા

પૂર્વકાલ મેં બ્રહ્મા જી ને અનેક જલ જન્તુ બનાયે ઔર ઉનસે સમુદ્ર કે જલ કી રક્ષા કરને કે લિયે કહા૤ તબ ઉન જન્તુઓં મેં સે કુછ બોલે કિ હમ ઇસકા રક્ષણ (રક્ષા) કરેંગે ઔર કુછ ને કહા કિ હમ ઇસકા યક્ષણ (પૂજા) કરેંગે૤ ઇસ પર બ્રહ્માજી ને કહા કિ જો રક્ષણ કરેગા વહ રાક્ષસ કહલાયેગા ઔર જો યક્ષણ કરેગા વહ યક્ષ કહલાયેગા૤ ઇસ પ્રકાર વે દો જાતિયોં મેં બઁટ ગયે૤ રાક્ષસોં મેં હેતિ ઔર પ્રહેતિ દો ભાઈ થે૤ પ્રહેતિ તપસ્યા કરને ચલા ગયા, પરન્તુ હેતિ ને ભયા સે વિવાહ કિયા જિસસે ઉસકે વિદ્યુત્કેશ નામક પુત્ર ઉત્પન્ન હુઆ૤ વિદ્યુત્કેશ કે સુકેશ નામક પરાક્રમી પુત્ર હુઆ૤ સુકેશ કે માલ્યવાન, સુમાલી ઔર માલી નામક તીન પુત્ર હુયે૤ તીનોં ને બ્રહ્મા જી કી તપસ્યા કરકે યહ વરદાન પ્રાપ્ત કર લિયે કિ હમ લોગોં કા પ્રેમ અટૂટ હો ઔર હમેં કોઈ પરાજિત ન કર સકે૤ વર પાકર વે નિર્ભય હો ગયે ઔર સુરોં, અસુરોં કો સતાને લગે૤ ઉન્હોંને વિશ્‍વકર્મા સે એક અત્યન્ત સુન્દર નગર બનાને કે લિયે કહા૤ ઇસ પર વિશ્‍વકર્મા ને ઉન્હેં લંકા પુરી કા પતા બતાકર ભેજ દિયા૤ વહાઁ વે બડ઼ે આનન્દ કે સાથ રહને લગે૤ માલ્યવાન કે વજ્રમુષ્ટિ, વિરૂપાક્ષ, દુર્મુખ, સુપ્તઘ્ન, યજ્ઞકોપ, મત્ત ઔર ઉન્મત્ત નામક સાત પુત્ર હુયે૤ સુમાલી કે પ્રહસ્ત્ર, અકમ્પન, વિકટ, કાલિકામુખ, ધૂમ્રાક્ષ, દણ્ડ, સુપાર્શ્‍વ, સંહ્નાદિ, પ્રધસ એવં ભારકર્ણ નામ કે દસ પુત્ર હુયે૤ માલી કે અનલ, અનિલ, હર ઔર સમ્પાતી નામક ચાર પુત્ર હુયે૤ યે સબ બલવાન ઔર દુષ્ટ પ્રકૃતિ હોને કે કારણ ઋષિ-મુનિયોં કો કષ્ટ દિયા કરતે થે૤ ઉનકે કષ્ટોં સે દુઃખી હોકર ઋષિ-મુનિગણ જબ ભગવાન વિષ્ણુ કી શરણ મેં ગયે તો ઉન્હોંને આશ્‍વાસન દિયા કિ હે ઋષિયોં! મૈં ઇન દુષ્ટોં કા અવશ્ય હી નાશ કરૂઁગા૤

જબ રાક્ષસોં કો વિષ્ણુ કે ઇસ આશ્‍વાસન કી સૂચના મિલી તો વે સબ મન્ત્રણા કરકે સંગઠિત હો માલી કે સેનાપતિત્વ મેં ઇન્દ્રલોક પર આક્રમણ કરને કે લિયે ચલ પડ઼ે૤ સમાચાર પાકર ભગવાન વિષ્ણુ ને અપને અસ્ત્ર-શસ્ત્ર સંભાલે ઔર રાક્ષસોં કા સંહાર કરને લગે૤ સેનાપતિ માલી સહિત બહુત સે રાક્ષસ મારે ગયે ઔર શેષ લંકા કી ઓર ભાગ ગયે૤ જબ ભાગતે હુયે રાક્ષસોં કા ભી નારાયણ સંહાર કરને લગે તો માલ્યવાન ક્રુદ્ધ હોકર યુદ્ધભૂમિ મેં લૌટ પડ઼ા૤ ભગવાન વિષ્ણુ કે હાથોં અન્ત મેં વહ ભી કાલ કા ગ્રાસ બના૤ શેષ બચે હુયે રાક્ષસ સુમાલી કે નેતૃત્વ મેં લંકા કો ત્યાગકર પાતાલ મેં જા બસે ઔર લંકા પર કુબેર કા રાજ્ય સ્થાપિત હુઆ૤ રાક્ષસોં કે વિનાશ સે દુઃખી હોકર સુમાલી ને અપની પુત્રી કૈકસી સે કહા કિ પુત્રી! રાક્ષસ વંશ કે કલ્યાણ કે લિયે મૈં ચાહતા હૂઁ કિ તુમ પરમ પરાક્રમી મહર્ષિ વિશ્રવા કે પાસ જાકર ઉનસે પુત્ર પ્રાપ્ત કરો૤ વહી પુત્ર હમ રાક્ષસોં કી દેવતાઓં સે રક્ષા કર સકતા હૈ૤

પિતા કી આજ્ઞા પાકર કૈકસી વિશ્રવા કે પાસ ગઈ૤ ઉસ સમય ભયંકર આઁધી ચલ રહી થી૤ આકાશ મેં મેઘ ગરજ રહે થે૤ કૈકસી કા અભિપ્રાય જાનકર વિશ્રવા ને કહા કિ ભદ્રે! તુમ ઇસ કુબેલા મેં આઈ હો૤ મૈં તુમ્હારી ઇચ્છા તો પૂરી કર દૂઁગા પરન્તુ ઇસસે તુમ્હારી સન્તાન દુષ્ટ સ્વભાવ વાલી ઔર ક્રૂરકર્મા હોગી૤ મુનિ કી બાત સુનકર કૈકસી ઉનકે ચરણોં મેં ગિર પડ઼ી ઔર બોલી કિ ભગવન્! આપ બ્રહ્મવાદી મહાત્મા હૈં૤ આપસે મૈં ઐસી દુરાચારી સન્તાન પાને કી આશા નહીં કરતી૤ અતઃ આપ મુઝ પર કૃપા કરેં૤ કૈકસી કે વચન સુનકર મુનિ વિશ્રવા ને કહા કિ અચ્છા તો તુમ્હારા સબસે છોટા પુત્ર સદાચારી ઔર ધર્માત્મા હોગા૤

ઇસ પ્રકાર કૈકસી કે દસ મુખ વાલે પુત્ર કા જન્મ હુઆ જિસકા નામ દશગ્રીવ (રાવણ) રખા ગયા૤ ઉસકે પશ્‍ચાત્ કુમ્ભકર્ણ, શૂર્પણખા ઔર વિભીષણ કે જન્મ હુયે૤ દશગ્રીવ ઔર કુમ્ભકર્ણ અત્યન્ત દુષ્ટ થે, કિન્તુ વિભીષણ ધર્માત્મા પ્રકૃતિ કા થા૤ અપને ભાઈ વૈશ્રવણ સે ભી અધિક પરાક્રમી ઔર શક્‍તિશાલી બનને કે લિયે દશગ્રીવ ને અપને ભાઇયોં સહિત બ્રહ્માજી કી તપસ્યા કી૤ બ્રહ્મા કે પ્રસન્ન હોને પર દશગ્રીવ ને માઁગા કિ મૈં ગરુડ઼, નાગ, યક્ષ, દૈત્ય, દાનવ, રાક્ષસ તથા દેવતાઓં કે લિયે અવધ્ય હો જાઊઁ૤ બ્રહ્મા જી ને 'તથાસ્તુ' કહકર ઉસકી ઇચ્છા પૂરી કર દી૤ વિભીષણ ને ધર્મ મેં અવિચલ મતિ કા ઔર કુમ્ભકર્ણ ને વર્ષોં તક સોતે રહને કા વરદાન પાયા૤

[ફેરફાર કરો] રાવણ કા વિવાહ

ફિર દશગ્રીવ ને લંકા કે રાજા કુબેર કો વિવશ કિયા કિ વહ લંકા છોડ઼કર અપના રાજ્ય ઉસે સૌંપ દે૤ અપને પિતા વિશ્રવા કે સમઝાને પર કુબેર ને લંકા કા પરિત્યાગ કર દિયા ઔર રાવણ અપની સેના, ભાઇયોં તથા સેવકોં કે સાથ લંકા મેં રહને લગા૤ લંકા મેં જમ જાને કે બાદ અપને બહન શૂર્પણખા કા વિવાહ કાલકા કે પુત્ર દાનવરાજ વિદ્યુવિહ્વા કે સાથ કર દિયા૤ ઉસને સ્વયં દિતિ કે પુત્ર મય કી કન્યા મન્દોદરી સે વિવાહ કિયા જો હેમા નામક અપ્સરા કે ગર્ભ સે ઉત્પન્ન હુઈ થી૤ વિરોચનકુમાર બલિ કી પુત્રી વજ્રજ્વલા સે કુમ્ભકર્ણ કા ઔર ગન્ધર્વરાજ મહાત્મા શૈલૂષ કી કન્યા સરમા સે વિભીષણ કા વિવાહ હુઆ૤ કુછ સમય પશ્‍ચાત્ મન્દોદરી ને મેઘનાદ કો જન્મ દિયા જો ઇન્દ્ર કો પરાસ્ત કર સંસાર મેં ઇન્દ્રજિત કે નામ સે પ્રસિદ્ધ હુઆ૤

[ફેરફાર કરો] રાવણ દ્વારા ભગવાન શંકર કી પ્રાર્થના

સત્તા કે મદ મેં રાવણ ઉચ્છૃંખલ હો દેવતાઓં, ઋષિયોં, યક્ષોં ઔર ગન્ધર્વોં કો નાના પ્રકાર સે કષ્ટ દેને લગા૤ એક બાર ઉસને કુબેર પર ચઢ઼ાઈ કરકે ઉસે યુદ્ધ મેં પરાજિત કર દિયા ઔર અપની વિજય કી સ્મૃતિ કે રૂપ મેં કુબેર કે પુષ્પક વિમાન પર અધિકાર કર લિયા૤ ઉસ વિમાન કા વેગ મન કે સમાન તીવ્ર થા૤ વહ અપને ઊપર બૈઠે હુયે લોગોં કી ઇચ્છાનુસાર છોટા યા બડ઼ા રૂપ ધારણ કર સકતા થા૤ વિમાન મેં મણિ ઔર સોને કી સીઢ઼િયાઁ બની હુઈ થીં ઔર તપાયે હુયે સોને કે આસન બને હુયે થે૤ ઉસ વિમાન પર બૈઠકર જબ વહ 'શરવણ' નામ સે પ્રસિદ્ધ સરકણ્ડોં કે વિશાલ વન સે હોકર જા રહા થા તો ભગવાન શંકર કે પાર્ષદ નન્દીશ્‍વર ને ઉસે રોકતે હુયે કહા કિ દશગ્રીવ! ઇસ વન મેં સ્થિત પર્વત પર ભગવાન શંકર ક્રીડ઼ા કરતે હૈં, ઇસલિયે યહાઁ સભી સુર, અસુર, યક્ષ આદિ કા આના નિષિદ્ધ કર દિયા ગયા હૈ૤ નન્દીશ્‍વર કે વચનોં સે ક્રુદ્ધ હોકર રાવણ વિમાન સે ઉતરકર ભગવાન શંકર કી ઓર ચલા૤ ઉસે રોકને કે લિયે ઉસસે થોડ઼ી દૂર પર હાથ મેં શૂલ લિયે નન્દી દૂસરે શિવ કી ભાઁતિ ખડ઼ે હો ગયે૤ ઉનકા મુખ વાનર જૈસા થા૤ ઉસે દેખકર રાવણ ઠહાકા મારકર હઁસ પડ઼ા૤ ઇસસે કુપિત હો નન્દી બોલે કિ દશાનન! તુમને મેરે વાનર રૂપ કી અવહેલના કી હૈ, ઇસલિયે તુમ્હારે કુલ કા નાશ કરને કે લિયે મેરે હી સમાન પરાક્રમી રૂપ ઔર તેજ સે સમ્પન્ન વાનર ઉત્પન્ન હોંગે૤ રાવણ ને ઇસ ઓર તનિક ભી ધ્યાન નહીં દિયા ઔર બોલા કિ જિસ પર્વત ને મેરે વિમાન કી યાત્રા મેં બાધા ડાલી હૈ, આજ મૈં ઉસી કો ઉખાડ઼ ફેંકૂઁગા૤ યહ કહકર ઉસને પર્વત કે નિચલે ભાગ મેં હાથ ડાલકર ઉસે ઉઠાને કા પ્રયત્ન કિયા૤ જબ પર્વત હિલને લગા તો ભગવાન શંકર ને ઉસ પર્વત કો અપને પૈર કે અઁગૂઠે સે દબા દિયા૤ ઇસસે રાવણ કા હાથ બુરી તરહ સે દબ ગયા ઔર વહ પીડ઼ા સે ચિલ્લાને લગા૤ જબ વહ કિસી પ્રકાર સે હાથ ન નિકાલ સકા તો રોત-રોતે ભગવાન શંકર કી સ્તુતિ ઔર ક્ષમા પ્રાર્થના કરને લગા૤ ઇસ પર ભગવાન શંકર ને ઉસે ક્ષમા કર દિયા ઔર ઉસકે પ્રાર્થાન કરને પર ઉસે એક ચન્દ્રહાસ નામક ખડ્ગ ભી દિયા૤

[ફેરફાર કરો] રાવણ કા અત્યાચાર

એક દિન હિમાલય પ્રદેશ મેં ભ્રમણ કરતે હુયે રાવણ ને અમિત તેજસ્વી બ્રહ્મર્ષિ કુશધ્વજ કી કન્યા વેદવતી કો તપસ્યા કરતે દેખા૤ ઉસ દેખકર વહ મુગ્ધ હો ગયા ઔર ઉસકે પાસ આકર ઉસકા પરિચય તથા અવિવાહિત રહને કા કારણ પૂછા૤ વેદવતી ને અપને પરિચય દેને કે પશ્‍ચાત્ બતાયા કિ મેરે પિતા વિષ્ણુ સે મેરે વિવાહ કરના ચાહતે થે૤ ઇસસે ક્રુદ્ધ હોકર મેરી કામના કરને વાલે દૈત્યરાજ શમ્ભુ ને સોતે મેં ઉનકા વધ કર દિયા૤ ઉનકે મરને પર મેરી માતા ભી દુઃખી હોકર ચિતા મેં પ્રવિષ્ટ હો ગઈ૤ તબ સે મૈં અપને પિતા કે ઇચ્છા પૂરી કરને કે લિયે ભગવાન વિષ્ણુ કી તપસ્યા કર રહી હૂઁ૤ ઉન્હીં કો મૈંને અપના પતિ માન લિયા હૈ૤

પહલે રાવણ ને વેદવતી કો બાતોં મેં ફુસલાના ચાહા, ફિર ઉસને જબરદસ્તી કરને કે લિયે ઉસકે કેશ પકડ઼ લિયે૤ વેદવતી ને એક હી ઝટકે મેં પકડ઼ે હુયે કેશ કાટ ડાલે૤ ફિર યહ કહતી હુઈ અગ્નિ મેં પ્રવિષ્ટ હો ગઈ કિ દુષ્ટ! તૂને મેરા અપમાન કિયા હૈ૤ ઇસ સમય તો મૈં યહ શરીર ત્યાગ રહી હૂઁ, પરન્તુ તેરા વિનાશ કરને કે લિયે ફિર જન્મ લૂઁગી૤ અગલે જન્મ મેં મૈં અયોનિજા કન્યા કે રૂપ મેં જન્મ લેકર કિસી ધર્માત્મા કી પુત્રી બનૂઁગી૤ અગલે જન્મ મેં વહ કન્યા કમલ કે રૂપ મેં ઉત્પન્ન હુઈ૤ ઉસ સુન્દર કાન્તિ વાલી કમલ કન્યા કો એક દિન રાવણ અપને મહલોં મેં લે ગયા૤ ઉસે દેખકર જ્યોતિષિયોં ને કહા કિ રાજન્! યદિ યહ કમલ કન્યા આપકે ઘર મેં રહી તો આપકે ઔર આપકે કુલ કે વિનાશ કા કારણ બનેગી૤ યહ સુનકર રાવણ ને ઉસે સમુદ્ર મેં ફેંક દિયા૤ વહાઁ સે વહ ભૂમિ કો પ્રાપ્ત હોકર રાજા જનક કે યજ્ઞમણ્ડપ કે મધ્યવર્તી ભૂભાગ મેં જા પહુઁચી૤ વહાઁ રાજા દ્વારા હલ સે જોતી જાને વાલી ભૂમિ સે વહ કન્યા ફિર પ્રાપ્ત હુઈ૤ વહી વેદવતી સીતા કે રૂપ મેં રામ કી પત્‍ની બની૤

[ફેરફાર કરો] રાજા અનરણ્ય કા રાવણ કો શાપ

અનેક રાજા મહારાજાઓં કો પરાજિત કરતા હુઆ દશગ્રીવ ઇક્ષ્વાકુ વંશ કે રાજા અનરણ્ય કે પાસ પહુઁચા જો અયોધ્યા પર રાજ્ય કરતે થે૤ ઉસને ઉન્હેં ભી દ્વન્દ યુદ્ધ કરને અથવા પરાજય સ્વીકાર કરને કે લિયે લલકારા૤ દોનોં મેં ભીષણ યુદ્ધ હુઆ કિન્તુ બ્રહ્માજી કે વરદાન કે કારણ રાવણ ઉનસે પરાજિત ન હો સકા૤ જબ અનરણ્ય કા શરીર બુરી તરહ સે ક્ષત-વિક્ષત હો ગયા તો રાવણ ઇક્ષ્વાકુ વંશ કા અપમાન ઔર ઉપહાસ કરને લગા૤ ઇસસે કુપિત હોકર અનરણ્ય ને ઉસે શાપ દિયા કિ તૂને અપને વ્યંગપૂર્ણ શબ્દોં સે ઇક્ષ્વાકુ વંશ કા અપમાન કિયા હૈ, ઇસલિયે મૈં તુઝે શાપ દેતા હૂઁ કિ મહાત્મા ઇક્ષ્વાકુ કે ઇસી વંશ મેં દશરથનન્દન રામ કા જન્મ હોગા જો તેરા વધ કરેંગે૤ યહ કહકર રાજા સ્વર્ગ સિધાર ગયે૤

[ફેરફાર કરો] બાલિ સે મૈત્રી

રાવણ કી ઉદ્દણ્ડતા મેં કમી નહીં આઈ૤ રાક્ષસ યા મનુષ્ય જિસકો ભી વહ શક્‍તિશાલી પાતા, ઉસી કે સાથ જાકર યુદ્ધ કરને કરને લગતા૤ એક બાર ઉસને સુના કિ કિષ્કિન્ધા પુરી કા રાજા બાલિ બડ઼ા બલવાન ઔર પરાક્રમી હૈ તો વહ ઉસકે પાસ યુદ્ધ કરને કે લિયે જા પહુઁચા૤ બાલિ કી પત્‍ની તારા, તારા કે પિતા સુષેણ, યુવરાજ અંગદ ઔર ઉસકે ભાઈ સુગ્રીવ ને ઉસે સમઝાયા કિ ઇસ સમય બાલિ નગર સે બાહર સન્ધ્યોપાસના કે લિયે ગયે હુયે હૈં૤ વે હી આપસે યુદ્ધ કર સકતે હૈં૤ ઔર કોઈ વાનર ઇતના પરાક્રમી નહીં હૈ જો આપકે સાથ યુદ્ધ કર સકે૤ ઇસલિયે આપ થોડ઼ી દેર ઉનકી પ્રતીક્ષા કરેં૤ ફિર સુગ્રીવ ને કહા કિ રાક્ષસરાજ! સામને જો શંખ જૈસે હડ્ડિયોં કે ઢેર લગે હૈં વે બાલિ કે સાથ યુદ્ધ કી ઇચ્છા સે આયે આપ જૈસે વીરોં કે હી હૈં૤ બાલિ ને ઇન સબકા અન્ત કિયા હૈ૤ યદિ આપ અમૃત પીકર આયે હોંગે તો ભી જિસ ક્ષણ બાલિ સે ટક્કર લેંગે, વહ ક્ષણ આપકે જીવન કા અન્તિમ ક્ષણ હોગા૤ યદિ આપકો મરને કી બહુત જલ્દી હો તો આપ દક્ષિણ સાગર કે તટ પર ચલે જાઇયે૤ વહીં આપકો બાલિ કે દર્શન હો જાયેંગે૤

સુગ્રીવ કે વચન સુનકર રાવણ વિમાન પર સવાર હો તત્કાલ દક્ષિણ સાગર મેં ઉસ સ્થાન પર જા પહુઁચા જહાં બાલિ સન્ધ્યા કર રહા થા૤ ઉસને સોચા કિ મૈં ચુપચાપ બાલિ પર આક્રમણ કર દૂઁગા૤ બાલિ ને રાવણ કો આતે દેખ લિયા પરન્તુ વહ તનિક ભી વિચલિત નહીં હુઆ ઔર વૈદિક મન્ત્રોં કા ઉચ્ચારણ કરતા રહા૤ જ્યોંહી ઉસે પકડ઼ને કે લિયે રાવણ ને પીછે સે હાથ બઢ઼ાયા, સતર્ક બાલિ ને ઉસે પકડ઼કર અપની કાઁખ મેં દબા લિયા ઔર આકાશ મેં ઉડ઼ ચલા૤ રાવણ બાર-બાર બાલિ કો અપને નખોં સે કચોટતા રહા કિન્તુ બાલિ ને ઉસકી કોઈ ચિન્તા નહીં કી૤ તબ ઉસે છુડ઼ાને કે લિયે રાવણ કે મન્ત્રી ઔર અનુચર ઉસકે પીછે શોર મચાતે હુયે દૌડ઼ે પરન્તુ વે બાલિ કે પાસ તક ન પહુઁચ સકે૤ ઇસ પ્રકાર બાલિ રાવણ કો લેકર પશ્‍ચિમી સાગર કે તટ પર પહુઁચા૤ વહાઁ ઉસને સન્ધ્યોપાસના પૂરી કી૤ ફિર વહ દશાનન કો લિયે હુયે કિષ્કિન્ધાપુરી લૌટા૤ અપને ઉપવન મેં એક આસન પર બૈઠકર ઉસને રાવણ કો અપની કાઁખ સે નિકાલકર પૂછા કિ અબ કહિયે આપ કૌન હૈં ઔર કિસલિયે આયે હૈં?

રાવણ ને ઉત્તર દિયા કિ મૈં લંકા કા રાજા રાવણ હૂઁ૤ આપકે સાથ યુદ્ધ કરને કે લિયે આયા થા૤ વહ યુદ્ધ મુઝે મિલ ગયા૤ મૈંને આપકા અદ્‍ભુત બલ દેખ લિયા૤ અબ મૈં અગ્નિ કી સાક્ષી દેકર આપસે મિત્રતા કરના ચાહતા હૂઁ૤ ફિર દોનોં ને અગ્નિ કી સાક્ષી દેકર એક દૂસરે સે મિત્રતા સ્થાપિત કી૤

[ફેરફાર કરો] રાવણ કે ગુણ

રાવણ મે કિતના હી રાક્ષસત્વ ક્યોં ન હો, ઉસકે ગુણોં વિસ્મૃત નહીં કિયા જા સકતા૤ રાવણ એક અતિ બુદ્ધિમાન બ્રાહ્મણ તથા શંકર ભગવાન કા બહુત બડ઼ા ભક્ત થા૤ વહ મહા તેજસ્વી, પ્રતાપી, પરાક્રમી, રૂપવાન તથા વિદ્વાન થા૤

વાલ્મીકિ ઉસકે ગુણોં કો નિષ્પક્ષતા કે સાથ સ્વીકાર કરતે હુયે ઉસે ચારોં વેદોં કા વિશ્વવિખ્યાત જ્ઞાતા ઔર મહાન વિદ્વાન બતાતે હૈં૤ વે અપને રામાયણ મેં હનુમાન કા રાવણ કે દરબાર મેં પ્રવેશ કે સમય લિખતે હૈં

અહો રૂપમહો ધૈર્યમહોત્સવમહો દ્યુતિ:૤
અહો રાક્ષસરાજસ્ય સર્વલક્ષણયુક્તતા૥

આગે વે લિખતે હૈં "રાવણ કો દેખતે હી રામ મુગ્ધ હો જાતે હૈં ઔર કહતે હૈં કિ રૂપ, સૌન્દર્ય, ધૈર્ય, કાન્તિ તથા સર્વલક્ષણયુક્ત હોને પર ભી યદિ ઇસ રાવણ મેં અધર્મ બલવાન ન હોતા તો યહ દેવલોક કા ભી સ્વામી બન જાતા૤"

રાવણ જહાઁ દુષ્ટ થા ઔર પાપી થા વહીં ઉસમેં શિષ્ટાચાર ઔર ઊઁચે આદર્શ વાલી મર્યાદાયેં ભી થીં૤ રામ કે વિયોગ મેં દુઃખી સીતા સે રાવણ ને કહા હૈ, "હે સીતે! યદિ તુમ મેરે પ્રતિ કામભાવ નહીં રખતી તો મૈં તુઝે સ્પર્શ નહીં કર સકતા૤" શાસ્ત્રોં કે અનુસાર વન્ધ્યા, રજસ્વલા, અકામા આદિ સ્ત્રી કો સ્પર્શ કરને કા નિષેષ હૈ અતઃ અપને પ્રતિ અકામા સીતા કો સ્પર્શ ન કરકે રાવણ મર્યાદા કા હી આચરણ કરતા હૈ૤

વાલ્મીકિ રામાયણ ઔર રામચરિતમાનસ દોનોં હી ગ્રંથોં મેં રાવણ કો બહુત મહત્ત્વ દિયા ગયા હૈ૤ રાક્ષસી માતા ઔર ઋષિ પિતા કી સન્તાન હોને કે કારણ સદૈવ દો પરસ્પર વિરોધી તત્ત્વ રાવણ કે અન્તઃકરણ કો મથતે રહતે હૈં૤

[ફેરફાર કરો] રાવણ કે અવગુણ

વાલ્મીકિ રાવણ કે અધર્મી હોને કો ઉસકા મુખ્ય અવગુણ માનતે હૈં૤ ઉનકે રામાયણ મેં રાવણ કે વધ હોને પર મન્દોદરી વિલાપ કરતે હુયે કહતી હૈ, "અનેક યજ્ઞોં કા વિલોપ કરને વાલે, ધર્મ વ્યવસ્થાઓં કો તોડ઼ને વાલે, દેવ-અસુર ઔર મનુષ્યોં કી કન્યાઓં કા જહાઁ તહાઁ સે હરણ કરને વાલે! આજ તૂ અપને ઇન પાપ કર્મોં કે કારણ હી વધ કો પ્રાપ્ત હુઆ હૈ૤"

તુલસીદાસ જી કેવલ ઉસકે અહંકાર કો હી ઉસકા મુખ્ય અવગુણ બતાતે હૈં૤ ઉન્હોંને રાવણ કો બાહરી તૌર સે રામ સે શત્રુ ભાવ રખતે હુયે હૃદય સે ઉનકા ભક્ત બતાયા હૈ૤ તુલસીદાસ કે અનુસાર રાવણ સોચતા હૈ કિ યદિ સ્વયં ભગવાન ને અવતાર લિયા હૈ તો મૈં જાકર ઉનસે હઠપૂર્વક વૈર કરૂંગા ઔર પ્રભુ કે બાણ કે આઘાત સે પ્રાણ છોડ઼કર ભવ-બન્ધન સે મુક્ત હો જાઊંગા૤

[ફેરફાર કરો] રાવણ કે દસ સિર

રાવણ કે દસ સિર હોને કી ચર્ચા રામાયણ મેં આતી હૈ૤ વહ કૃષ્ણપક્ષ કી અમાવસ્યા કો યુદ્ધ કે લિયે ચલા થા તથા એક-એક દિન ક્રમશઃ એક-એક સિર કટતે હૈં૤ ઇસ તરહ દસવેં દિન અર્થાત્ શુક્લપક્ષ કી દશમી કો રાવણ કા વધ હોતા હૈ૤ રામચરિતમાનસ મેં યહ ભી વર્ણન આતા હૈ કિ જિસ સિર કો રામ અપને બાણ સે કાટ દેતે હૈં પુનઃ ઉસકે સ્થાન પર દૂસરા સિર ઉભર આતા થા૤ વિચાર કરને કી બાત હૈ કિ ક્યા એક અંગ કે કટ જાને પર વહાઁ પુનઃ નયા અંગ ઉત્પન્ન હો સકતા હૈ? વસ્તુતઃ રાવણ કે યે સિર કૃત્રિમ થે - આસુરી માયા સે બને હુયે૤ મારીચ કા ચાઁદી કે બિન્દુઓં સે યુક્ત સ્વર્ણ મૃગ બન જાના, રાવણ કા સીતા કે સમક્ષ રામ કા કટા હુઆ સિર રખના આદિ સે સિદ્ધ હોતા હૈ કિ રાક્ષસ માયાવી થે૤ વે અનેક પ્રકાર કે ઇન્દ્રજાલ (જાદૂ) જાનતે થે૤ તો રાવણ કે દસ સિર ઔર બીસ હાથોં કો ભી કૃત્રિમ માના જા સકતા હૈ૤

[ફેરફાર કરો] સંદર્ભ ઔર ટીકા

  • શ્રીમદ્વાલ્મીકીય રામાયણ (પ્રથમ એવં દ્વિતીય ખંડ), સચિત્ર, હિંદી અનુવાદ સહિત, પ્રકાશક એવં મુદ્રક: ગીતાપ્રેસ, ગોરખપુર
  • વાલ્મીકીય રામાયણ, પ્રકાશક: દેહાતી પુસ્તક ભંડાર, દિલ્લી

[ફેરફાર કરો] બાહરી કડ઼િયાઁ