თავდგირიძეები
ვიკიპედიიდან
თავდგირიძეები, ფეოდალური საგვარეულო სამხრეთ საქართველოში. წერილობით წყაროებში იხსენიება XIX საუკუნიდან (ზოგჯერ თავდირიძე, თაქთირიძე). ოსმალთა მიერ სამცხე-საათაბაგოს დაპყრობის შემდეგ თავდგირიძეების საგვარეულო საქართველოს სხვა მხარეებში (ქართლი, იმერეთი, გურია) გაიფანტა. გიორგი III გურიელმა თავდგირიძეებს ქვემო გურიაში უბოძა ყმა-მამული. XVII საუკუნეში თავდგირიძეებს გურიის სამთავროს ბოქაულთუხუცესის სახელო ეკავათ. XVII-XVIII საუკუნეების მიჯნაზე თავდგირიძეების ერთი შტო გონიის სანჯაყს განაგებდა. რუსეთ-ოსმალეთის 1768-1772 ომის დროს ქობულეთის სარდალ-მოურავი მამუკა თავდგირიძე (სოლომონ I-ის სიძე) აქტიურად იბრძოდა ოსმალეთის წინააღმდეგ. ქუჩუქ-კაინარჯის ზავის შემდეგ, როდესაც ქვემო გურია ოსმალებმა დაიკავეს, მამუკა ცოლ-შვილით და ამალით საჯავახოში გადავიდა. მამუკას ვაჟი მაქსიმე, რომელსაც თურქებთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდა, გამაჰმადიანდა, სულეიმანად იწოდა და თურქებმა ქობულეთის სანჯაყის გამგებლად დანიშნეს. მამუკა თავდგირიძე შუა გურიაში დამკვიდრდა. 1850 წელს მის მემკვიდრეებს რუსეთის მტავრობამ თავადთა წოდება დაუმტკიცა. სულეიმან-ბეგის მემკვიდრეთაგან ცნობილი იყვნენ ძმები თავდგირიძეები: ჰასან-ბეგი, აღმოსავლეთის 1853-1856 ომის მონაწილე, მოკლეს 1854 (მასზე შექმნილია სიმღერა "ხასანბეგურა"); ალი-ფაშა, რომელიც 1878 თურქეთში გადასახლდა (მასზეა შექმნილი სიმღერა "ალი-ფაშა"). XIX საუკუნის შუა წლებში თავდგირიძეების ერთი შტო ქვემო აჭარას განაგებდა 1877-1878 წლებში ბათუმის მუთესარიფი იყო ოსმან-ფაშა, "აჭარელ ოსმალ-ფაშად" წოდებული, რომელიც 1878 წელს თურქეთში გადასახლდა.