Tîsfûn
Ji Wîkîpediya
Tîsfûn (farsî: تيسفون:Tisfun, erebî: المدائن) bajerekî dîrokî li Mezopotamya bû û demeke nêzî 800 sal paytexta Eşkaniyan û paşwerê wê Sasanîyan bû. Tîsfûn li berava Dîcle û hembera Seleukiya ber Dîcle(Seleucia on the Tigris) bû. Ew tê bawer kirin ku Tîsfûn navbera 570an û 637an de bajarê herî mezinî dinê bû.[1]
[biguherîne] Şuna Erdnîgarî
Tîsfûn 20 km li başûr rojhelat Bexda beravên Dîcle ye. Ew li ser 30 kilometirê çargoşe bû.
[biguherîne] Dîrok
Cara pêşin Tîsfûn di dema Eşkaniyan de bû paytexta wan û keyên xwe bi gelemperî li wir rûdiniştin. Ji bo bajarî li rojhelat bi Împaratoriya Roma û ji pê re jî Bîzans giriîng bû gelek caran hat dagir kirin. Ew di dîroka xwe de 5 caran ji alîya Roma û apşwera xwe Bîzans hat dagir kirin û li wan 3 di sedsala 2'an de bû. Împarator Trajan ew di 116an de dagir kir. Lê saleke ji pê re di 117an de paşwerî wî Hadrian bajar ji Eşkaniyan re ber da. Di 164an de Romayan bajar dema cengekê navbera Eşkaniyan û Roma de şunda dagir kirin, lê bi dawîya cengê re bajar şunda terk kirin. Di 197an de, împarator Septimius Severus bajar carekî din dagir kir û dimatîyên bajar ji bajêr der xistin û ji wan nêzi 100,000 kes wek xulam firotin.
Di sedsala 3'an de ji pê Eşkaniyan hilwaşiyan ew bû paytexta Sasanîyan, lê cengên ji bo bajêrê navbera Îranîan û Romayan dawî nebûn. Di 295an de li dera bajêr Sasanîyan, Galerius bin xistin. Lê Galerius salekî din şunda vegerîya û bajar ji bo cara paşin dagir kir. Lê wî bajar berambera Ermenistanê ji Sasanîyan re ber da.
Împaratorê Roma Julian Apostate cengeke li Tîsfûnê di 363an de li der bajêr hat kuştin. Di 627an de Heraclius bajar dorpêç kir jî ji pê Sasanîyan peymana bihoyên wî pejirend wî dorpêç kirin ra kir.
Tîsfûn ji alîya Ereban di 637an de bi pêşengîya Se'ad îbn Ebî Weqqas hat dagir kirin. Lê ji pê dema Ebbasîyan de di sedsala 8'an de Bexda hat ava kirin, Tîsfûn giringîya xwe bi tunî wunda kir. Tê bawer kirin ku Îsbanir, bajarê ku di Hezar û yek şev de derbaz dibe Tîsfûn bû.
Bajar îroj bi tenê ji bo lêkolînên arkeolojîk tê bikaranîn.
[biguherîne] External links
Influences in Early Islamic Architecture]