Şîzofrenî
Ji Wîkîpediya
Şîzofrenî, ji Grekî tê. Wateya wê parçebûna kesayetiyê ye. Yek ji nexweşiyên psîkologîk ji grûba psîkozan e û karê psîkîatriyê ye. Di ramane, tevgerê û fonksiyonên mejî de xirabûn, parçebûn e. Di beşa psîkîatriyê de cihekê xwe yê girîng heye û tedawiya wê pirr dijwar e.
Cara yekemîn di sala 1907 ´î de ji aliyê psîkîyatrê navdar ê Swîsre yî Eugen Bleuler hatiye binavkirin. Afirandina ramanan, têkiliyên di navbera fonksiyonên kesayetî û hişarê, rewşa hestan hwd parçe parçe bûye. Nexweş êdî bi zimanekê taybet diaxive. 80 % şîzofrenîk hallûsînasyonan dibihîsin û dibînin. Raman û baweriyên paranoîk pirr in.
Zanîst di wê baweriyê de ne ku bingeha vê nexweşiyê di ciwaniyê de tê avêtin. Sedemên wê yê genetîk hene lê epîlepsî, alkolîzm û raxwarina madeyên wekî eroîn, haşhaş, nexweşî tûmor û darbeyên di mejiyê de girîng in. Nexweşî di mêran de zû (12-13 salî), di jinan de dereng (40 salî) xwe dide der. Lê nexweşî di demeke dirêj de digihîje û heya mirov biçe bijîşk hinekê dereng dikeve. Zanîst di wê baweriyê de ne ku hormonên jinan di vê cûdatiyê de rolekê dileyîze. Dîsa jî binexweşketina mêr û jinan wekî hev in. Ji 10-15 % û pirraniya wan jî mêr di vê nexweşiyê de xwe dikujin. Pirr kêm be jî bi zarokên wekî 8 salî de jî hatiye dîtin. Tesbîtkirina vê nexweşiyê hinek tevlîhev e. Bo mînak otîstîzm a zarokan hin caran bi şaşî dibe tirsa şîzofreniyê lê nerast e.
Ji 5-10 % zarokên şîzofrenîkan bi heman nexweşiyê dikevin. Ev selefa han di cêwiyan de 45 % e. Kesên ku di dema ji dayîk bûnê de tûşî zehmetiyan bûne û di zaroktiya xwe de darbe li serê wan ketine yan qeza derbaskirine divê biçîn cem bijîşk û xwe kontrol bikin. Hinek vîrûs jî roleke mezin dileyîzin (Herpes simplex Typ II, Influenza û vîrûsa Borna). Kesê li bajaran ji dayîk bûne ji yên li gundan bûne bêhtir bi vê nexweşiyê dikevin. Herwekî jiyana sosyal bandoreke mezin li destpêka nexweşiyê dike.
[biguherîne] Sîmptomên şîzofreniyê
Helbet şîzofrenî navê grûbeke nexweşiyan e gelek sîmptomên wan hene lê yên balkêş ev in:
- Ji jiyana sosyal dûrketin
- Qelsketin an parçebûna hestan
- Guhertin di baldariyê de
- Guhnedayîna paqijiyê
- Di axavtinê de guhertin û xirabûnên berbiçav
- Pirsgirêkên raketine, xewê
- Jarketina laş
[biguherîne] Cureyên şîzofreniyê
- Hebefrenîk şîzofrenî
- Katatonîk şîzofrenî
- Paranoîd şîzofrenî
- Şîzofreniya hêsan û sade
Mixabin tedawiya vê nexweşiyê dijwar e. Li kîlînîkan bi salan tedawî dibin û gorî statîstîkan tenê 33 % şîzofrenîk bi temamî sax bûne heya niha. Di tedawiyê de bi pirranî metodên psîkîatrî, derman û întegrasyona sosyal tê bikaranîn.