Mehabad

Ji Wîkîpediya

Mehabad
Mehabad

Sablax an jî bi farsî Mehabad (Mahabad) bajareka binavûdeng a Kurd li Iran, li başûrê Gola Urmiyê yê, 1300 m bilindahiya wê ji ruyê avê ye. Ew li bakûrê rojavayê Komara Îslamiya Îranêê li parêzgeha Azerbaycana Rojava û 162.434 kes lê dijîn (2005). Di sala 1946'an de li vir Komara Kurdistan a Mahabadê hatiye afirandin.

Tabloya Naverokê

[biguherîne] Agahiyên bingehîn

Mehabad navendeka mezin a bêşesaziya çandinê ye. Ew li ser rêdûran bi du bajarên din ên mezin ên bakurê xwe, Tebrîz 300 km, Urmiye 150 km, girêdayî ye. Mehabad navenda deverê bi navê xwe ye. Wê di sala 2008 bi navê Mahabad Petrochemical Company bêşegehek ji bo hilberandina berên kîmyewî ji nefte were avakirin. Li Mehabadê zankoyek heye:Islamic Azad University von Mahabad.

[biguherîne] Paytexta di dilan de

Mehabad navenda ramana dewleteka Kurd a serbixwe ye. Di sala 1946an de Mahabad paîtexta Komara Kurdistan a Mahabadê, dewleteka serbixwe yê Kurd bû. Piştî şerê dinê ê duwemîn artêşa Rus li Îranê mabû û nidihîşt Îran bikeve Kurdistan û Azerbaycanê. Di bin stara leşkerên Rus de Kurd serxwebûna xwe dan zanîn. Melle Mistefa Berzanî ji Başûrê Kurdistan hat Mehabadê û bû berpirsiyarê berevaniya Mehabadê. Lê piştê 11 mehan, bi lîstikê Brîtanya Gir artêşa Rus ji Îranê derket û rê ji leşkerê Îranê re vebû. Kurdên Mehabadê gotin „Faris xwîşk û birayên me ne, em bi wan re şer nakin.“ Fermandarên Îranê jî soz dabûn ku şer çênebe. Leşkerên Kurdan rê dan Farisan. Lê dema ku ew hatin, serê serokên Kurdan li Meydana Çarçira lêxistin û Komara Kurdistan a Mahabadê ji holê rakirin.

Mehabad sembola welatparêziya Kurdan e. Tê gotin, ku gelek Kurd Mehabad di dilê xwe de veşartî digirin; wê di dema pêşeroje de bibe paîtexta Kurdistan a Azad. Mehabad wek Amedê girîng e, hem ji bo Kurdan û hem jî ji bo desthilatdaran. Serokê Partiya Demokrat a Kurdistan Mesud Barzanî li vir bûye, merzelê bavê wî, Mele Mistefa Barzanî jî berê li wir bû.

[biguherîne] Dîrok

Meydana Çarçira
Meydana Çarçira

Di salherzara yekan (b.z.) herêmê Mehabad navenda kayaniya Mana bû. Ev di dema Hesin de hêzek mezin li vî herêmî bûn. Têkiliyên wan bi Asuriyan û bi gelên din li herêm hebûn.

Berî serokê Kurdên Mukrî Sultan Budaq Mehabad an jî bi navê din „Seblax“ (farsî: سابلاخ) kir paytexta herêmên xwe, ew gundekî piçûk li Deşta Deryazê bû. Bi guman navê Sablakh ri rehên Mongolî ye. Di dema Sefawiyan de herêmê Mukriyan navenda berxwedana dijî Şah Ebbas ê 1. bû. Di salên 1609 û 1610 an de, di dema Şerê Dimdim pişta Emîr Xan Lepzêrîn girtin. Ew xanê Destê Zêrîn Fermandarê Biradostan bû. Dema ew dijî Ebbas binketin ewî komkujiyeka mezin li ser gelê bajarê anî. Pir Kurd hatin nefîkirine Xurusîn. Heta dawiya sedsala 19an Kurd li baja hukmkirin. Di şerê cîhanê ê yekan de Mehabad cîhê cengê Osmanî û Rûs bû. Di sala 1935 de leyiyek bajar rûxandin. Bajarê modern û nû li ser pelişên bajara kevn hat avakirin.

Di dema Şoreşa Îslamî ya Îranê de Mehabad û hin bajarên din, ji aliyê Artêşa Îranê hatin êrişkirin û bombe li ser wan hat barandin û hatin dagirkirin (Êlûn,1979). Kurd bi Humeynî di şer de bûn, ji ber ku wî xwemuxtarî nedixwast bide Kurdan. Humeynî dijî Kurdan Cîhad dayanîn û Êrişek giran bir ser wan.

[biguherîne] Îro

Di sala 2005an de Hêzên Ewlwkariyê Îranê xortekî Kurd, Şwaneh Qaderî (26 s.) kuştin. Ev bû sedema serhildaneke mezin li Mehabad û paşê gihîşte bajarên din ên Kurdan li rojhilat. Gelek Kurd hatin kuştin. Hukumeta Îranê 100.000 leşker şand Kurdistanê, 3000î zaftir hatin Mehabadê. Wek li bajarên din ên Rojhilata Kurdistan li Mehabad jî Hukumeta Îranê zordariyê li ser Kurdan dike.

[biguherîne] Arkeolojî

Derdora Mehabadê bi dewsên dîrokî, yên di dîrokê de dûr digihîjin, tije ye. Hin ji wan ta dama berî Îslamê û Xirîstiyaniyê diçin. Li nêzîkê gundê Enderghaş di nav zinaran de gorşaneka ji dema Sasaniyan heye. Ev bi navê Faghrigha tê naskirin. Li pir cîhên wê nepix û cîhên şinê hene.

[biguherîne] Erdnigarî

Derdorê Mehabadê tije kaniyan e. Ew û robara di nav bajarê re diherike sedemê hêşînahê û klîmake nerm in. Dibêjin kaniyên Mehabadê dermanên pir nexweşiyan in. Berê her tiştî ew dermanê nexweşiyên çerm in û ji bo sivikbûnê jî baş in.

[biguherîne] Çand

Mehabad jî navendeka Kurdan a Çand û Wêje ye. Gelek helbestvan û nivîskar ji wir derketine; Hejar (Ebdur-Rihman Şarfkandî) (1920-1990), Hêmin (Syyîd Mihemmed Amînî Şêxo-al-Îslam Mukrî) (1920-1986), Ebdur-Rihman Zabihî (1920-1980) û Gîw Mukriyanî hinekên girîng in.Ferhenga yekemîn a Kurdî-Farisî Hejar nivîsî. Di Komara Kurdistan a Mahabadê de navê „Helbestvanê Netewiyê Kurd“ li Hemîn hat dayîn. Berhemên wî yên bi Zarava Mehabadî, ya ku zimanê wêje li rojhilata Kurdistan e, jê re bûn sedem.

Mirov dikare bi xwendina romana nivîskarê Kurd Jan Dost re Mijabad, bêtir nêzîkî vî bajarî û bûyerên ku lê qewimîne bibe.


 
Bajarên Kurdistanê
Ala Kurdistanê

Agirî | Akrê | Amed | Amêdî | Amûdê | Bane | Bazîd | Bedlîs | Bokan | Cizîr | Colemêrg | Çewlik | Dêrsîm | Dihok | Dîlok | Efrîn | Elezîz | Erzingan | Erzirom | Êlih | Hesek | Hewlêr | Kamyaran | Kerkûk | Kirmaşan | Kobanî | Mahabad | Meletî | Mereş | Mêrdîn | Merîwan | Midyad | Musîl | Mûş | Pawe | Pîranşar | Qamişlo | Qers | Riha | Selehedîn | Semsûr | Serdeşt | Serê Kanî | Sêrt | Seqez | Sêwas | Silêmanî | Sine | Şino | Şirnex | Tirbespî | Urmiye | Wan | Xaneqîn | Zaxo