ئیزیرتوو

Ji Wîkîpediya

[biguherîne] ئیزیرتوو پێته‌ختی ئه‌فسانه‌یی ماده‌کان

گرینگترین شوێنه‌وارێکی مێژوویی که‌ شوێنه‌وارناسانی ئێرانی و بیانی ئاماژه‌ی پێده‌که‌ن و وه‌ک پێته‌ختی ماناکان ناساندویانه‌ قه‌ڵایچی یان ئیزیرتوویه‌ هه‌ڵکه‌وتوو له‌ 8 کیلۆمه‌تری باکوری رۆژهه‌ڵاتی بۆکان ه‌وه‌. قه‌ڵایچی یان ئیزیرتوو له‌ په‌نای گوندێکه‌ هه‌ر به‌و ناوه.‌ له‌م گرده‌دا سه‌رده‌ما کۆنه‌کانی چاخی 2 ی ئاسن (1200 تا 850ی پێش زایین) و چاخی سێ ی ئاسن (850 تا 550 ی به‌ر له‌ زایین)ی لێ بیندراوه‌. قۆناغێکی مێژوویی و سێ ده‌وره‌ بینا سازی و هه‌روه‌ها ده‌یان خشتی نه‌خشێندراو به‌ ئاژه‌ڵه‌ ئه‌فسانه‌ییه‌کان دۆزراونه‌ته‌وه‌ که‌ له‌ لایه‌ن تاڵنچی و قاچاخچییه‌کانه‌وه‌ ساتوسه‌ودایان پێکراوه‌ که‌ ده‌توانین ئاماژه‌ بکه‌ین به‌ 300 دانه‌ له‌و خشته‌ نه‌خشێندراوانه‌ که‌ ئێستاکه‌ له‌ مۆزه‌خانه‌ی تۆکیۆی ژاپۆن پارێزراون. له‌ گرینگترین شوێنه‌واره‌ دۆزراوه‌کانی ئه‌م گرده‌ن. وه‌فدی شوێنه‌وار ناسی گردی قه‌ڵایچی ئاماژه‌یان به‌وه‌ کردوه‌ که‌ به‌ هۆی جۆری میعماریی ئه‌و سه‌رده‌م و که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ له‌ته‌ خشت و چاره‌گه‌ خشت ئه‌وه‌ ده‌رده‌که‌وێ که‌ شارستانییه‌تێکی کۆن و گرینگ له‌ نێو ماناکاندا هه‌بووه‌، هه‌روه‌ها دۆزرانه‌وه‌ی به‌ردنووسێک به‌ خه‌تی ئارامی که‌ 13 رسته‌ی لێنوسراوه‌ ژماره‌یه‌کی به‌رچاو له‌ خشتی نه‌خشێندراو به‌ ئاژه‌ڵه‌ ئه‌فسانه‌ییه‌کان هه‌موویان ئاماژه‌یان به‌ شاری ئیزیرتوو واته‌ پێته‌ختی ئه‌فسانه‌یی ماناکان کردووه‌. تا به‌ ئێستا که‌ 9 ده‌وره‌ی گه‌ڕان و پشکنین له‌ لایان شوێنه‌وارناسانه‌وه‌ ئه‌نجام دراوه‌ قوربانگه‌ی سه‌رکی و هه‌روه‌ها کارخانه‌ی خشته‌کانی شاری ئیزیرتوو له‌ قه‌راخ شاری بۆکان دۆزراوه‌ته‌وه‌.

له‌ ده‌وروبه‌ری قه‌ڵایچی چه‌ند قه‌ڵایه‌کی سه‌ربازی له‌ گونده‌کانی وه‌ک ئه‌ربه‌نوس و ساروقامیش و ئاغجێوان که‌ بۆ پارێزگاری کردن له‌ پێته‌ختی ده‌وڵه‌ت شاره‌که‌یان ده‌یانمه‌زراندووه‌. هه‌روه‌ها به‌ دۆزرانه‌وه‌ی پێته‌ختی ماناکان له‌ قه‌ڵایچی بۆکان شوێنه‌وارناسان له‌ ساڵی 1988 دا رایانگه‌یاند که‌ هیگمه‌تانه‌ واته‌ پێته‌ختی ماده‌کان له‌ هه‌مه‌دان نییه‌ و به‌ پێی دوایین لێکۆڵینه‌وه‌ی ئیحسان یه‌غمایی، شوێنه‌وارناسی ناسراوی فارس که‌ بۆ جارێکی دیکه‌ له‌ ساڵی 2006 له‌ وتوێژێکی ره‌سمیدا داکۆکی له‌سه‌ر ده‌کرد، ئه‌وه‌ راگه‌یه‌ندرا که‌ هێگمه‌تانه‌ قه‌ڵایچی بۆکانه‌ و ئه‌گر ئه‌م وته‌یه‌ بسه‌لمێندرێ ده‌بێ مێژووی ئێران که‌ بنچینه‌که‌ی له‌ سه‌ر هیگمه‌تانه‌ دامه‌زراوه‌ سه‌رله‌ نوێ بنوسرێته‌وه ‌.