Fínich

From Wikipedia

Fínich (suomi)
Parnunzia nativa: suomi
Oltri denuminazziun:
Parlaa a: Finlàndia, Swézzia (val da Torne), Rússia (Carélia), Norwegja (Finnmark)
Resgjun: Europa
Parlaant: 6 miliun
Ranking:
Classificazziun genética: Uraliana

  Fino-úgrica
    Finopermiana
      Baltofinesa
        Fínich

status ufizziaal
Lengua ufizziala da: Finlàndia, Carélia, Swézzia(recugnussimeent cuma lengua minoritària), üniun europea
Regulaa par: Centru da Recerca di Leench nazziunaal [da Finlàndia] (Kotimaisten kielten tutkimuskeskus)
còdas da la lengua
ISO 639-1 fi
ISO 639-2 fin
SIL FIN
videe anca: lengua


Ul Fínich (suomi) al è vün di idiomm ufizziaal (gjuntameent al swedees) da la Finlàndia. Al è la lengua materna da 5 miliun da personn, al partegn a i leench uraliann e la sa scriif cun l'alfabett latin. Al è un idiòma vesin al estonian e al ungarees.

Cuntegnüü

[redatá] Sistema di sun e scritüra

Lumbaart ucidentaal Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada.

Ul Fínich atüaal al gh'a 13 (u 14) cunsunaant (pvmtdnskhjlr e ng) e 8 vucaal (eiaouäöy).

I cunsunaant a inn:

  • p uclüsiva bilabiala surda, cuma in lumbaart
  • v fricativa labiodentala sunaant
  • m nasala bilabiala
  • t uclüsiva dentala surda
  • d fricativa dentala sunaant
  • n nasal alveolaar
  • s fricativa alveolaar surda, com ss in lumbaart
  • k uclüsiva velaar sorda
  • ng nasala velaar, que la pariss dumà in pusizziun mediana, cuma in Piemuntees: lüna
  • h fricativa velaar surda, cuma la j castejana o ch tudesca
  • j semicunsunaant palatala
  • l lateral alveolaar
  • r ròtica alveolaar

Asca cheest-chí, la gh'a valuur funulògica l'uclüsiva glutala, mía representada par la scritüra.

I sun cunsunaàntich i pöö vees cüürt u luunch. I cunsunaant luunch i sa representa dopi par la scritüra.

  • La vucala ä la representa la vucala bassa anteriuur mía rundida (cuma la e averta lumbarda).
  • La vucala ö la representa la vucala bassa anteriuur rundida, cuma in lumbaart
  • La vucala y la representa la vucala alta anterior anteriuur rundida, cuma la ü lumbarda

Anca i vucaal i pöö vess cüürt u luunch. I vucaal luunch i sa representa dopi par la scritüra. L'aceent al burla sü la prima sílaba da la parola.

[redatá] Armonia vucàlica

La funulugía Fínica la seguiss la régula da l'Armonia vucàlica, che la fa cambiá i vucaal di süfiss in acòort a i vucaal da la parola radiis. In finees, i vucaal i pöö vess anteriuur (aou), pusteriuur (äöy), u 'neutraal' (ei). Ogni vucala anteriuur la gh'a una curespundeent pusteriuur: a/ä,o/ö,u/y. Int un'istessa parola duma sa pöö vé-gh vucaal anteriuur u pusteriuur. I süfiss gramaticaal i cambia vucala in acòort a la vucala da la radiis. La vucala da la sílaba inizziala da la parola i deciit se ul reest di vucaal i sarà anteriuur u pusteriuur:

  • Una vucala pusteriuur inizziala la fa che ul reest di vucaal i sía pusteriuur (u neutraal), par esempi: pos+ahta+(t)aposahtaa
  • Una vucala anteriuur inizziala la fa che ul reest di vucaal i sía anteriuur (u neutraal), par esempi: räj+ahta+(t)aräjähtää.
  • Una vucala neutrala inizziala la fa che la prima vucala pusteriuur u anteriuur intal séguit la decida ul caràtar da la parola, per esempi: sih+ahta+(ta)sihahtaa cf. sih+ise+(t)asihistä


[redatá] Morfo-sintassi

Ul Fínich al è una lengua cuntun cumpless sistema da flessiun ch'al afeta mía dumà i nomm. Sa cünta 15 caas difereent; in scambi, a gh'è mía una distinziun da géner gramaticaal. Ul plüraal sa furma cunt una T. Par chel ch'al fa al sistema di veerp, i esiist 4 cunjügazziun difereent, e, degna d'atenziun, l'assenza d'un teemp fütüür. Dal puunt da vista Morfo-lògich, sa trata d'una lengua aglütinaant.

[redatá] Stòria

Ul cumenzameent da la lengua al è scundüü da dree la mitologia nòrdica, parlaant di Fínich cuma pareent di trolls i nan dal buusch cuntun idioma e una religjun propi. Ul primm teest scrivüü in Finees al è una fòrmula màgica da l'Etaa Mediana. Ul Fínich standard al è sussenn ligaa al Kalevala, grand'övra da la leteratüra finesa. Dopu ul sécul XIX al esiist una lengua Fínica nurmalizada; al sécul XX la sa spaant föra dal terirori natüraal a causa da l'emigrazziun.