Orikteropu

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija ħielsa.

wikipedia:How to read a taxobox
How to read a taxobox
Orikteropi jew Ħnieżer ta' l-art
Orikteropu Orycteropus afer
Orikteropu Orycteropus afer
Klassifikazzjoni Xjentifika
Renju: Animalia
Fajlum: Chordata
Klassi: Mammalia
Ordni: Tubulidentata
Huxley, 1872
Familja: Orycteropodidae
Gray, 1821
Ġeneru: Orycteropus
G. Cuvier, 1798
Speċi: O. afer
Isem binominali
Orycteropus afer
(Pallas, 1766)
Sottospeċi
  • Orycteropus afer adametzi
  • Orycteropus afer aethiopicus
  • Orycteropus afer afer (Pallas, 1766)
  • Orycteropus afer albicaudus
  • Orycteropus afer angolensis
  • Orycteropus afer capensis
  • Orycteropus afer erikssoni
  • Orycteropus afer faradjius
  • Orycteropus afer haussanus
  • Orycteropus afer kordofanicus
  • Orycteropus afer lademanni
  • Orycteropus afer leptodon
  • Orycteropus afer matschiei
  • Orycteropus afer observandus
  • Orycteropus afer ruvanensis
  • Orycteropus afer senegalensis
  • Orycteropus afer somalicus
  • Orycteropus afer wardi
  • Orycteropus afer wertheri
Orikteropu Oryteropus afer omm biż-żgħir
Orikteropu Oryteropus afer omm biż-żgħir

L-orikteropu jew kif inhu magħruf ukoll ħanżir ta' l-art huwa mammiferu insettivoru ta' daqs medju, mifrux fil-kontinent Afrikan. Minkejja l-isem ħanżir ta' l-art, (terminu li ġej minn kelma olandiża Aardvarken aarde art u varken ħanżir), l-orikteropu mhux relatat mal-familja tal-ħnieżer u dan id-disgwid ta' termini u kliem ġara għax l-ewwel Ewropej li skoprewh xebbħu lill-orikteropu ma' ħanżir.

Werrej

[editja] Deskrizzjoni

L-aktar fattizz distintiv li jagħmel il-membri tat-Tubulidentata uniċi (kif jindika ukoll l-isem ta' l-ordni) huma s-snien. Dawn minflok ma huma magħmulin minn kavità mimlija bil-polpa tas-snien, magħmulin minn tubi rqaq ta' dentina mimlijjin bil-polpa tas-snien u mwaħħlin flimkien biċ-ċement. Is-snien ma għandhomx kisi ta' enamel u b'hekk jittieklu u jikbru il-ħin kollu. L-orikteropu jitwieled bis-snien ta' quddiem (jew inċisivi) u bin-nejbiet (jew kanini) konvenzjonali, biss dawn, la darba jaqgħu ma jerġgħux jitilgħu. Fl-orikteropu adult l-uniċi snien preżenti huma id-dras (jew molari) fuq in-naħa ta' wara tal-ħalq.

L-orikteropu ftit li xejn jixbaħ lil ħanżir. Korporatura robusta, b'dahar mgħawweġ b'forma ta' arkata mill-għonq sa n-naħa ta' taħt tad-dahar, b'denb oħxon ħafna fil-bażi li jidjieq gradwalment sakemm jispiċċa għall-ponta fit-tarf. Għonq qasir u oħxon, b'par widnejn sproporzjonalment twal, b'ras imġebbda fit-tul u b'wiċċ ċilindriku li jispiċċa ċatt fuq quddiem, b'2 toqbiet ta' l-imnifsejn kbar (li jagħtuh sens ta' xamm żviluppat ħafna) u ħalq żgħir, b'forma tubulari, mgħammar b'ilsien twil tipikament ta' annimal li jiekol in-nemel u 4 saqajn b'saħħithom, moderatament twal, b'4 swaba fuq ta' quddiem u 5 fuq ta' wara, b'difrejn b'forma ta' skalpel, uniċi qalb il-mammiferi.

Il-piż ivarja bejn 40 kg u 65 kg u t-tul normalment ikun bejn 1m u 1.3m. Il-kulur ta' l-orikteropu huwa isfar fil-griż imma ħafna drabi jkun jagħti fil-kannella ħamrani minħabba l-ħamrija. Il-pil ta' l-orikteropu ma tantx huwa folt u l-protezzjoni ewlenija ta' dan il-mammiferu hija l-ġilda ħarxa, tant li kapaċi jorqod ġewwa bejta tan-nemel li jkun għadu kemm ikisser mingħajr l-ebda problema ta' xejn.

Orikteropu ta' ftit ġranet biss ħajja
Orikteropu ta' ftit ġranet biss ħajja

[editja] Riproduzzjoni

Wara tqala jew gestazjoni ta' 7 xhur, jitwieled ferħ ta' bejn wieħed u ieħor 2 kilogrammi. Ġimgħatejn biss wara t-twelied dan jitlaq jimxi wara l-omm u 6 xhur wara jibda jħaffer il-bejta tiegħu taħt l-art, biss xorta jibqa' ma' l-omm sakemm jerġa' jasal l-istaġun tan-namra li jmiss. L-orikteropu magħruf li jgħix għal aktar minn 20 sena.

[editja] Distribuzzjoni

Firxa ta' l-Orikteropu
Firxa ta' l-Orikteropu

L-orikteropu huwa mifrux ma' kważi l-Afrika kollha ta' taħt id-deżert tas-sahara u għalkemm ikkaċċat mill-bniedem għal-laħam u s-snien (li jintużaw bħala dekorazjoni) ma jidhirx mhedded.

[editja] Klassifikazzjoni

L-orikteropu huwa l-unika speċi ħajja tal-familja Orycteropodidae u ta' l-ordni Tubulidentata. Oriġinarjament l-orikteropu kien klassifikat fil-ġeneru tal-Wikkiela n-nemel ta' l-Amerika t'isfel minħabba xebħ superfiċjali, li llum il-ġurnata huwa magħruf li dan huwa r-risultat ta' evoluzjoni konverġenti u mhux ta' antenat komuni.

L-eqdem fossilu tat-Tubulidentata huwa miż-żminijiet ta' kmieni fil-Miocene li ġew misjuba fil-Kenja. Uħud mill-ispeċi ta' dan l-ordni kienu mifruxa ma' l-Ewropa u ma' l-Asja ta' taħt matul iż-żminijiet ta' tard fil-Miocene sa kmieni fil-Pliocene. Minbarra il-ġeneru Orycteropus, hemm 4 ġeneri oħra magħrufa fil-familja Orycteropodidae u dawn huma Archaeorycteropus, Leptorycteropus, Myorycteropus, u Palaeorycteropus.

Fil-passat ġew iklassifikati ħafna speċi ta' orikteropi, madankollu t-tagħrif li għandna llum jindika li hemm speċi waħda biss Orycteropus afer b'il fuq minn 18-il sottospeċi, biss il-biċċa l-kbira ta' dawn meqjusa invalidi u mhumiex aċċettati.

  • Ordni Tubulidentata
    • Familja Orycteropodidae
      • Ġeneru Archaeorycteropus l-Oligocene fl-Ewropa (estint)
      • Ġeneru Leptorycteropus, tard fil-Miocene fil-Lvant fl-Afrika (estint)
        • Leptorycteropus guilielmi
      • Ġeneru Myorycteropus, kmieni fil-Miocene fl-Afrika (estint)
        • Myorycteropus africanus
      • Ġeneru Orycteropus, min nofs il-Miocene sa tard fil-Pliocene fl-Asja, tard fil-Miocene u Pliocene fl-Ewropa, min nofs il-Miocene sa llum fl-Afrika.
        • Orikteropu jew Ħanżir ta' l-art, Orycteropus afer
          • Sottospeċi
          • Orycteropus afer adametzi
          • Orycteropus afer aethiopicus
          • Orycteropus afer afer (Pallas, 1766)
          • Orycteropus afer albicaudus
          • Orycteropus afer angolensis
          • Orycteropus afer capensis
          • Orycteropus afer erikssoni
          • Orycteropus afer faradjius
          • Orycteropus afer haussanus
          • Orycteropus afer kordofanicus
          • Orycteropus afer lademanni
          • Orycteropus afer leptodon
          • Orycteropus afer matschiei
          • Orycteropus afer observandus
          • Orycteropus afer ruvanensis
          • Orycteropus afer senegalensis
          • Orycteropus afer somalicus
          • Orycteropus afer wardi
          • Orycteropus afer wertheri
        • Orycteropus abundulafus, (estint)
        • Orycteropus browni, (estint)
        • Orycteropus chemeldoi, (estint)
        • Orycteropus crassidens, (estint)
        • Orycteropus depereti, (estint)
        • Orycteropus gaudryi, (estint)
        • Orycteropus mauritanicus, (estint)
        • Orycteropus minutus, (estint)
        • Orycteropus pilgrimi, (estint)
        • Orycteropus pottieri, (estint)
      • Palaeorycteropus, fl-Oligocene ta' l-Ewropa (estint)

[editja] Links Esterni

[editja] Referenzi