Papé dle Franchise dla Val d'Osta

Da Wikipedia.



Contnù

Dël 1191 a-i riva na prima organisassion dël podej feudal dla Val d'Osta. Ël Cont Tomà I ëd Savòja a firma un Papé dle Franchise dla Val d'Osta, che për vàire sécoj a resterà coma fondamenta dla legislassion fiscal dla val. As trata d'un papé che a anquadra l'evolussion dël mond comunal valdostan ant la midema condission ëd col turinèis e canavsan, che a resto fòra da la tendensa padan-a e monfrin-a anvers a la pijn-a andipendensa, ma pitòst as oriento anvers al regim mës-cc antra podej feodaj e mërcantij ch'a l'é tìpich dël rest d'Euròpa.

Ambelessì as ës-ciàiro bin le rèis ëd cola diferensa cultural antra comun italian (coma Ast e Lissandria) e sità feudal europenga (Turin, Osta, Susa e via fòrt) che a vnirà viaman pì arlevanta ant ij teritòri dlë Stat Savojard, antramentr che ël podej savojard as ëslarga anvers al meridion dël Piemont.

[modìfica] Intrada dij Savòja ant j'afé dla val

As trata ëd n'intrada dij Savòja ant j'afé dla val, e ëd n'intrada ch'a riva nen sensa oposission. La famija che pì a-j da contra a ij Savòja a son j'Avis, ma pr'esempi ëdcò ij Valèis (bele che sensa mai bogesse contra a ij Savòja) a pretenderan për squasi 200 agn d'esse anfeudà ëdcò da j'amperador alman, për nen arconòss-je aj Savòja na posission dominanta esclusiva ant la val. Ëdcò ij Quart a vniran vassaj dij Savòja mach dël 1252.

[modìfica] Ël test dël Papé

[modìfica] Fedeltà polìtica contra a l'autodetermission fiscal

Ël test dël Papé a dis: "Mi, Tomà, Cont dla Morien-a e Marchèis d'Italia, ën avend ës-ciairà ij malafé e ij tòrt patì, i-j don la libertà a la sità d'Osta e a sò anviron, conforma al consej dël vësco Valbert e dij mè baron ch'as firmo ambelessì sota. Donca da ancheuj nì mi, nì mè sucessor i ciamëroma mai pì, nì 'd përson-a, nì con dj'agent, dj'ampòste ò dij contribut ch'a sio nen stait acetà an manera lìbera. An cambi dë ste libertà-sì, j'abitant dël dì d'ancheuj e coj ch'a-i ëvniran a-j promëtto fedeltà al Cont."

[modìfica] Contropart dël cont: la protession militar

La part ch'a determina j'ampegn dël Cont a dis: "Mi, Cont Tomà, i pijo sot a mia tùa la gent dla la gesia, ij sitadin, ij borghèis, le vigne e tuti sò ben, mòbij e nen, për giurament sacrà".

[modìfica] Sust dël Papé

La forma dël papé a buta tut coma na concession dël Cont, che a smija capitolé dadnans a la val. A dé l'amportansa polìtica dël papé a-i resta mach un cit agetiv: col mè baron ch'a determina ël passagi dla fedeltà nobiliar (e donca la sorgiss dj'anvestidure për la val) da l'amperador alman a ij cont ëd Savòja. D'àotra part, la Val as treuva nen sot a n'aministrassion foresta, ma a scambia mach dij cadò fiscaj contra a la protession militar.

Ël Papé a buta le fondamenta për na mesa andipendensa dla Val d'Osta, ch'as treuva unìa a lë Stat Savojard mach da n'union personal basà an sla famija dij Savòja.

[modìfica] Conseguense ant ij temp longh dël Papé

Për sécoj ij prinsi ëd Savòja a ven-o an Val sùbit dapress a soa elession, për giureje rispet al Papé (conbin che ël test original a pija vàire modìfiche ant ël cors dij sécoj). Ël teritòri valdostan a resta aministrà dal Consej dij Tre Stat. Ël consej a decid dle question d'Osta sità, ma soe decision a resto bon-e për tuta la val.

La situassion d'andipendensa aministrativa as ëslarga anco' a ij 7 ëd Mars dël 1536, quand dapress a j'event dl'andipendensa ëd Gënevra e dël Moviment Calvinista as forma ël Consèj ëd Tùa (an fransèis Conseil Commis), che as treuva a gestì ëdcò na polìtica foresta dëstacà da cola dla Stat Savojard, ën rivand a firmé vàire pat ëd neutralità con la Fransa, antramentr che ël rest ëd lë stat a l'é an guèra con ij fransèis.

Ùltim efet dël Papé a l'é col ëd feje da fondamenta a j'arceste d'autonomìa dla Val giumaj sot a la Repùblica Italian-a. La Statù dla Region Autònoma Val d'Osta a nass basà ansima al precedent ëstòrich d'ës papé-sì, mai decadù ëdcò sot al Règn d'Italia.

[modìfica] Bibliografìa

  • Pedrini, Ennio (1965). Passeggiata tra i castelli (Val d'Aosta). Turin: Editoriale Pedrini.
OMMI! Ma io non SO LEGGERE!!

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

questa pagina e vedrà, in un attimo anche Lei avrà il suo badge da bogianen :)
St'utent-sì a l'é un bogianen



OMMI! pero si YO no
SE LEER!

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)


Figura:Giandoja-mobilitassion-cit.jpg
'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.


BANCHÈT dj'UTISS
Lìber për chi a veul amprende

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

Për ёscrive dësgagià, che as dëscarìa la Tastera piemontèisa!

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.