Varèis

Da Wikipedia.



Varèis (Varese an italian) a l'é na sità dla Lombardìa d'82.621 abitant, capleugh ëd l'omònima provincia.
Soa surfassa a l'é ëd 54,93 km2; as treuva a n'autëssa ëd 382 méter.

Contnù

[modìfica] Geografìa e dësvlup

Palass Estense
Palass Estense

Sità d'aspet modern, a së slarga antra le colin-e vzin-e a l'arch prealpin, ant ël setor nòrd-ossidental dla Lombardìa, davzin a la frontera con la Svìssera.
A l'é sede d'atività amportante ant ël tersiari e l'aministrassion, ch'a l'han anfluensa su tuta la provinsa, nen tant granda ma bin andustrialisà, dont ël dësvlup a l'é gropà a col dl'àrea milanèisa.
L'abità a së slonga, partend da na nos sentral ch'as treuva an sna pian-a limità, an sle còste dël Mont Sacrà, dël mont Tre Cros e dël Camp dle Fior, e a cala giù a òvest vers ël lagh ëd Varèis. Ël sentr ëstòrich, ch'a l'avìa n'aspet sinchsentensch, a l'é giumaj pì nen arconossìbil, për via che dij setor antegr, dzortut col meridional, a son ëstàit dësblà e arnovà an época fassista cand Varèis a l'é vnùit capleugh ëd provinsa.
Pen-a surtì dal sènter as vëd ël caràter dj'ampliament ch'a-i son ëstaie a ancaminé dal sécol ch'a fa XIX, dzortut con la costrussion ëd vile, dont cheidun-e ëd bon livel architetònich e con gran parch. Ansema a na caterva ëd vilëtte pì modeste, a l'ero destinà a seurbe ël moviment torìstich, ëd proveniensa dzortut milanèisa. Parèj a l'é formasse na sità giardin che, da soa nos originaria, a së spantiava fin-a a le contrà dantorn.
Da part soa, jë stabiliment andustriaj a son chërsù ant un setor diferent, col sud-oriental, mersì a la costrussion ëd frastruture feroviarie (1865 e 1885, an sla linia dle Ferovìe Nòrd).

La popolassion dla comun-a a l'era ëd gnanca 12.000 abitant ant ël 1861, për rivé a 23.000 ant ël 1921, pì che 41.000 ant ël 1931, 53.115 dël 1951, 66.963 ant ël 1961.

A Varèis la conomìa a tira bin e la richëssa a l'é spantià. A la sorgiss a-i é lë sfrutament dj'arsorse d'eva ch'a l'han përmetù ël formesse ëd na sòlida strutura andustrial.
Colegà a le diverse branche dla produssion (andustrie dij tëssù, mecàniche, eletrotécniche, dle scarpe e dij vestiari, dël coram, dla carta, dël bòsch, dël véder, dl'alimentassion, dle costrussion) a-i son ëd fòrte atività ant ël tersiari, an particolar ant ël setor dël comersi: a ven-o ëdcò a taj la bon-a rej ëd comunicassion ëstradal e autostradal, an dzorpì ëd cole feroviarie.
Malgré j'element ëd degradassion ambiental (antossament dj'eve dël lagh, speculassion edilissia), Varèis a l'ha goernà un pòch ëd soa tradission torìstica, al di d'ancheuj dzortut residensial, ant le sconde ca, mersì ëdcò a manifestassion ch'a arciamo.

[modìfica] Art e stòria

Bele che Varèis a l'é vnùit na sità mach ant l'Eut-sent, la stòria dla zòna a l'ha sò anteresse.
D'ansediament preistòrich a son ëstàit artrovà a ancaminé da la mità dël sécol ch'a fa XIX, dzortut ant la zòna dël lagh (palafite). Da banda dle testimonianse ëd se sivilità pì leugne (oget e utiss an pera, òss e metal), ël Musé Archeològich ëd Vila Mirabello a goerna ij rich ornament dla tomba dël guerié itàlich ëd Sest Calende (dël V sécol aGC) e ëd rest d'età roman-a ch'a ven-o da vàire pòst dla sità dël di d'ancheuj e dla provinsa.
Ël borgh fortifià, féod prima dij vësco ëd Milan peuj djë sgnor ëd la sità (ancor dël di d'ancheuj Varèis a fa part ëd la diòcesi ëd Milan) a l'ha lassane ëd testimonianse architetòniche mach an chèich piè ëd campagna e ant ël batisteri ëd San Gioann, un bel edifissi romànich dij sécoj XII-XIII con trasse dë struture pì veje (sécoj VII-IX) decorà a fresch ant ël Tërzent. Al tard arnassiment, ant l'òrbita coltural dj'arsivësco ëd Milan ëd ca Boromé, a armonta l'arcostrussion an soe forme dël di d'ancheuj dla basìlica 'd San Vitor (1580-1615), realisà scasi d'autut an sij dissegn ëd P. Tibaldi. D'la pietà dël Ses-sent an ven ëdcò ël compless dël Mont Sacrà, na serie ëd quatòrdes capele che arlongh la còsta dël mont a men-o al santuari dla Madòna, mincadun-a antitlà a na stassion dël rosari e decorà con fresch e figure, cheidun-e vajante, ëd tèra cheuita vairegà; le capele, dl'architet G. Bernascone a son ëstàite fabricà a ancaminé dal 1604, scasi a l'istess temp dl'arcostrussion dël stantuari, pì vej.
Intrà con Milan ant l'anfluensa austrìaca, Varèis a l'é stàit assignà antra ël 1765 e ël 1780 a Fransesch III d'Este, duca ëd Mòdena, ch'a l'ha passaie ij sò darié agn ant la fiamenga residensa (Palass Estens) fabricà për chiel da G.A. Bianchi, anté che al di d'ancheuj a-i é la ca dla comun-a, con tacà un giardin pùblich, anciarmant esempi ëd giardin a l'italian-a.
Con la Repùblica Cisalpin-a (1797) e ant ël perìod apress, Varèis a l'é stàit capleugh ëd distret, an alternand-se con Còm; dël 1859 a-i é staie na vitòria dij garibaldin e apress l'arvangia austrìaca. Ansema a la Lombardìa a l'é intrà ant ël regn d'Italia (1861). An época fassista a l'é dventà capleugh ëd provinsa (1927); a l'han antlora daje un neuv aspet al sènter dla sità, ampivà dantorn a piassa Mont Grapa, e a son ëstàit costruì, dël midem stil, palass pùblich ëdcò decentralisà, coma për esempi col dla prefetura.

[modìfica] Aministrassion

Ël sìndich a l'é Attilio Fontana (dal 06/06/06).

[modìfica] Anliure esterne

OMMI! Ma io non SO LEGGERE!!

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

questa pagina e vedrà, in un attimo anche Lei avrà il suo badge da bogianen :)
St'utent-sì a l'é un bogianen



OMMI! pero si YO no
SE LEER!

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)


Figura:Giandoja-mobilitassion-cit.jpg
'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.


BANCHÈT dj'UTISS
Lìber për chi a veul amprende

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

Për ёscrive dësgagià, che as dëscarìa la Tastera piemontèisa!

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.