منهاج الدين ګهيځ

From Wikipedia

منهاج الدين ګهيځ د هېواد له تكړه ژورناليستانو او ليكوالو څخه و چې د پياوړي ملي او اسلامي اند واند خاوند و او د همدې كرښې له مداره يې د خپلې مبارزې وړانګې غوړولې، د ګهيځ په نامه يې يوه اوونيزه خپرونه راوويسته چې د اسلامي فكر و خيال د خورېدا او د ملي ګټو د خونديتوب لپاره يې مبارزه كوله او “ادعوا الى سبيل ربك بالموعظه حسنه” تګلار يې خپله كړې وه.

نيوليک

[سمادول] مخينه

منهاج الدين د كندوز ولايت د خان اّباد ولسوالۍ له يوې روڼ فكرې او پوهه پالونكې كورنۍ سره تړاو لري، په 1922 كال د بدخشان په فيض اّباد كې يې سترګې وغړولې، پلار يې قاضي برهان الدين لوى عالم و چې همدا وخت (1922) يې په بدخشان كې په رسمي دنده ترسره كوله. قاضي برهان الدين يو وخت د “خان اّباد” جريدې مسووليت هم پر غږړه لاره. د منهاج الدين كورنۍ له خوګياڼيو څخه د كندوز ولايت د خان اّباد ولسوالۍ ته كوچېدلې او هلته مېشته وه.

[سمادول] زده کړې

منهاج الدين ګهيځ خپلې لومړنۍ زده كړې له پلاره په خپل كاله كې تر سره كړي او بيا وروسته د خان اّباد په ښوونځي كې شامل شو، چې هملته په خان اّباد كې و. وروسته كابل ته لاړ او په كابل دارالمعلمين كې شامل شو چې هغه وخت په پغمان كې و، له همدې دارالمعلمين څخه فارغ شو او په غږزي ليسه كې د ښوونكي په توګه په دنده بوخت شو.

[سمادول] دندې

په غږزي ليسه كې يې تر ډېره وخته د ښوونكي په توګه كار وكړ، بيا وروسته د اريانا په بارچالانۍ شركت كې په كابل كې په كار پيل وكړ، د حج پر وخت د همدغه شركت له خوا د حاجيانو د مېلمه پالنې لپاره د سعودي عربستان په جده كې د همدې شركت د استازي په توګه وټاكل شو. شهيد ګهيځ څلورو وروڼه لرل چې مشر يې همدى و، كشر ورور يې ښاغلي استاد سعدالدين شپون د ګوربت پرله پسې اتمې ګڼې په خپله يوه مركه كې د ګهيځ په اړه وايي: “ګهيځ د ژورې مطالعې خاوند و، ډېره ښه روانه انګرېزي يې لوسته او ويله، يو دنياوي سړى و”. ګهيځ د همدې ژورې او پراخې مطالعې له مخې راوړاندې شو او د “ګهيځ” رڼا يې خوره كړه. ګهيځ يوه خپلواكه اوونيزه جريده وه چې د منهاج الدين ګهيځ په امتياز او مسووليت يې د 1347ل كال د دلوې پر 2مه نېټه په خپرونو پيل وكړ او پر همدغه ورځ يې لومړۍ ګڼه چاپ كړه، چې د ګهيځ جديت او مسووليت ترې له ورايه څرګندېږي.

ګهيځ د هېواد، سيمې او نړۍ پر حالاتو په زړه پورې ليكنې خپرولې، د واكمنو او عام ولس پاملرنه يې خپلو مسووليتونه ته را اړوله، ارواښاد صباح الدين كشككي د دههْ قانون اساسى افغانستان په 54 مخ كې دغه اړخ ته يوى ځاى داسې اشاره كوي: “د 1973 ل كال د جنوري پر 2مه نېټه شفيق په خپل يوه مطبوعاتي كنفرانس كې وويل: دا د حكومت دنده ده چې په هېواد كې د اسلام ضد تمايلاتو مخنيوى وكړي. ګهيځ جريدې د شفيق د دغو څرګندونو په اړه په يوه تبصره كې وليكل چې د صدر اعظم دغه څرګندونې په دې ارزي چې پر هغو تبصره وشي، ځكه مخكينيو حكومتونو اسلامي مسايلو ته رښتينې پاملرنه نه ده كړې او زموږ په ټولنه كې يې د ديني اصولو انحرافات يوازې د سياسي ألو تر منځ د نظر اختلاف بللى. ګهيځ وليكل ديني مسايلو ته د پخوانيو حكومتونو د ناپامۍ له امله چې زموږ پر ټولنه يې څومره ناوړه اغېز كړى د دغو د مخنيوي لپاره د صدراعظم شفيق په څېر زړورتيا او صريحه لهجه د زيات ارزښت وړ ده”. رښتيا هم كه زموږ سياستوالو د خپلې ټولنې كلتور او دستور په پام كې نيولى واى او همغسې مبارزه او چلند يې كړاى وى، نو ټولنه به مو له دومره سترو بدبختيو سره نه مخامخېده. خو ګهيځ د خپلې ټولنې پر نبض پوهېدلى و، هغسې چلند او مبارزه يې كوله چې ولس يې بيداروه او په خپله همدې مبارزه كې مخ په وړاندې لاړ، دومره چې سور ښكېلاكګر يې وارخطا كړ او د ده د وژلو پلان يې جوړ كړ، ښاغلى كشككي په دې اړه بيا ليكي: “نخستين مدير اين جريده در زمستان 1972 بطور اسرار اّميز كشته شد، تفنګداران (به) منزل او در يك جيب روسى بدون نمبر پليت اّمده بودند، جريدهْ كاروان واقعاً شهادت او را به تفصيل نشر كرد ولى هر ګز اعلان نشد كه چه كس دسيسه قتل او را چيده بود”. او “حقيقت التواريخ” (افغانستان از امير كبير تا رهبر كبير) د ګهيځ د شهادت په اړله ليكي: يكى ديگر از واقعات مهم و مبهم دوران محمد ظاهرشاه شهادت منهاج الدين ګهيځ، صاحب امتياز و مسوول جريدهْ ازاد و ملى به نام ګهيځ كه به صورت بسيار سرى و مرموز صورت ګرفت، قاتل در ظاهر شناخته نه شد، اما از اينكه نشرات و جرايد اكثر به ضد احزاب كمونستى و ضد اهداف استعمار روسيه شوروى نشرات ميكرد، همه به اين باور بود كه قتل او از طرف سازمان جاسوسى كى جى بى شوروى صورت ګرفته باشد، بعدها ګفته مى شد كه اين قتل توسط افسر كوماندوى بالاحصار لومړى بريد فيض محمد مسعودى و همكار اشتراك “ابلوف” عضو سفارت شوروى كه مامور كى جى بى بود صورت ګرفت. مخكې له دې چې شهيد منهاج الدين د “ګهيځ” په خپرولو پيل وكړي، د ويښ ځلميانو يو فـعال غړى و، همدا وخت چې دى د ويښ ځمليانو غړى و د پلخمري په نساجي فابريكه كې يې كار كاوه، دا هغه و چې په ويښ زليمانو كې د ده د كارنده فعاليت له امله دى له دندې ګوښه كړاى شو. بيا څه وخت وزګار و، او په خپل كلي (خان اّباد) كې يې دوكان درلود. كله چې منهاج الدين د ګهيځ په خپرونو لاس پورې كړي، نو همدا وخت يې د ارزاقو په رياست كې كار كاوه او هم يې ګهيځ چلاوه، يانې ګهيځ يوه بيدارونكې رڼا او ويښوونكى غږ و، نه د مادي منابعو د لاسته راوړنې وسيله. ګهيځ يو داسې بيداروونكى غږ و چې دنيا يې د عقبا توششه ګڼله، دين او دنيا يې د پوهې پر ورښمين مزي نښلول. په همدې اړه پو لومړۍ ګڼه كې ليكي: “موږ د اسلام مقدس دين د ساينس، تخنيك او د ځمكې پر مخ د ترقۍ او پرمختګ لپاره د هر ډول امكاناتو څخه د كار اخيستلو او د فضا د يوې برخې د تسخيرولو مخالف نه ګڼو او دغه راز عقيده لرو چې په هرې ټولنې كې صالح او سالم تمدن او د پوهې او ساينس له ليارې د انسان پرمختګ هېڅكله د اسلام د سپېڅلي دين په مخ كې خنأ نه شي كېدى، بلكې زموږ پوره باور دى چې د بشريت د رفاهيت او هوساينې لپاره د خداى(ج) اوامرو ته غږړه ايښودل او په ژوندانه كې فعاليت كول دواړه لازم دي.” د دين او اسلام په اړه د افغانانو بلهارۍ ته داسې اشاره كوي لكه دغه لاندې پاراګراف چې له نن څخه كابو 33 كاله پخوا يې ليكلى چې له اوسني حال سره وړ دى: “دا ليدل شوي چې په شرق كې د افغانانو په څېر هېڅ قوم د اسلام دين، د خپرېدو لپاره خپل سرونه نه دي قربان كړي او نه هېڅ قوم د غرب سياسي او مذهبي استعمار ته دومره كلكه څپېړه وركړې ده. تاريخ شاهد دى چې زموږ خلكو د خپلو معتقداتو او عنعناتو د ساتنې په لار كې سختې قربانۍ وركړي دي، د هېواد اوسنى نسل دا مكلفيت لري چې خپل ټول ديني او ملي نواميس د خپل ژوند په بيه وساتي.” د ګهيځ له شهادت وروسته د جريدې خپرونې د دوه نيمو مياشتو لپاره وځنأېدې، بيا وروسته د 1351ل كال د ليندۍ پر 26مه نېټه ګهيځ جريده د مولوي عبدالرب احدي وردګ په مسووليت خپرونې پيل كړې. ښاغلى شهرت ننګيال چې د ګهيځ ياد په نامه يې پر ګهيځ كتاب كښلى د ګهيځ جريدې د ليندۍ د 6مه نېټه د 2مخ د ګهيځ په اړه د يوې ليكنې اقتباس كړى: شخصى بود متواضع، باحوصله، صريح اللهجه، داراى منطق، و استدلال قوى، با جرئت و شهات، مهمان نواز و با دوستان خيلى صميمى، در زنده ګى ساده و بى تكلفى را خوش داشت، بخدا توكل داشت و در راه مبارزه اسلامى چون كوه پا بر جا بود، به علماء احترام و ارادت زيات داشت، مګر وختيكه ميديد بعضى از اّنها از صف مبارزه اسلامى عقب رفته اند خيلى متاثر ميګرديد. خو له بده مرغه هېواد دښمنو د دغه غږ ازانګې او انعكاس و نه شو زغملى، او د 1351 كال د وإي پر 16ماښام يې ګهيځ په خپل كاله كې پر شهادت ورساوه.


[سمادول] اخځليكونه