د هرات ولايت

From Wikipedia

هرات
Herat
Map of Afghanistan with هرات  Herat highlighted.
پلازمېنه
 • کوارډيناټ
هرات
 • 34.35° N 62.18° E
د وګړو شمېر (2002)
 • ګڼه ګونه
1,182,000 [1]
 • /km²
مساحت
54,778 km²
وخت UTC+4:30
اهمه ژبه/ژبې پښتو او پارسي

د هرات ولايت د افغانستان په لوېديځ كې پروت دى، چې د بحر له كچې څخه ۹۳۳متره لوړ پروت دى. د ۲۰۰۶ز كال د سرشمېرنې لمخې د ۳۴۹،۰۰۰ وګړو په درلودو سره د كابل، جلالكوټ، كندهار او مزار شريف ښارونو په څېر له لويو ښارونو څخه وشمېرل شو. د هرات ولايت اصلي اوسېدونكي پښتانه دي، چې زياترو يې خپله ژبه له لاسه وركړې او په پاړسي او هراتۍ ګړدود غږېږي. دارنګه تاجكان، پارسيوانان هم پكې اوسېږي.

هریرود (په لاتینی: Arius) د همدې ولايت له ښار له څنډې څخه تېرېږي.

ددې ولايت د ګرځنده ټېليفون مخكې شمېر (۰۴۰)(۰۰۹۳) دى. تاريخي نومونه بهَرَه‌ایوه Haraiva په اوستا كې: هَرَیووه Haraiova په یونانی ژبه: آرئیا Areia به لاتینی ژبه: آریا Aria د سکندر مقدونی په پير كې : «سکندر د آریا ښار» Alexandria Aria به ساسانی پير كې: هَری

نيوليک

[سمادول] تاریخ

د هرات ښار د يوې سترې تاريخي كلا په توګه د مقدوني سكندر لخوا جوړ شو. هرات مخكې لدې چې بحري لارې وميندل شي، د هند او منځنۍ اسيا د لارې پر سر پروت ؤ، نو لدې امله يې ستراتيژيك اهميت درلود. د هخامنشيانو په پير كې د هريرود غاړې د هريوا په نامه يادې شوې دي. د ساسانيانو په پير كې د دا سيمه د هري په نامه ياده شوې، او د ساسانيانو له مهمو پوځي او سيمه اييزه سرحدي سيمه وه، چې له هيطله سره به يې د سنګر په توګه كاروله. دا سيمه د درېيم خليفه عثمان رضي الله عنه په پير كې فتحه شوې چې د فتحې كال يې ۳۱هجري قمري او ۶۵۰ز اټكل كېږي. پدې سيمه كې د نستوريانو يوه ډله عيسويان اوسېدل چې ددې سيمې په فتحې سره هغوي هم ايمان راوړ او مسلمانان شول. د عربو په پير (منځنيو پېړيو) كې هرات د هغه وخت د افغانستان (خراسان) يو له مهمو ولاياتو څخه شمېرل كېده. او د اسلامي تصوف او زهد له مهمو مركزونو څخه ؤ. د نقشبندي او چشتي كړۍ صوفيان د وزارت او صدراعظمۍ تر څوكيو پورې رسېدلي ول. د وخت نامتو صوفي خواجه عبدالله انصاري زيارت هم په همدې ښار كې دى چې د تېموري شاهرخ واكمن په امر جوړ شوې دى. جامي، امام فخر الدين رازي او خواجه محمد ابوالوليد زيارتونه هم په همدې ښار كې موقعيت لري.


[سمادول] وګړي

او د خلكو شمېر يې په ۱۳۵۹هجري ل كال كې ۷۸۸۴۱۴تنه و، چې د ۲،۳ سلنې په ډېرښت سره په ۱۳۷۹هجري كال كې دا شمېره ۱۱۵۱۸۸۴تنو ته لوړه شوې ده. د ۲۰۰۶ز كال د سرشمېرنې لمخې د ۳۴۹،۰۰۰ وګړو په درلودو سره د كابل، جلالكوټ، كندهار او مزار شريف ښارونو په څېر له لويو ښارونو څخه وشمېرل شو. د هرات ولايت اصلي اوسېدونكي پښتانه دي، چې زياترو يې خپله ژبه له لاسه وركړې او په پاړسي او هراتۍ ګړدود غږېږي. دارنګه تاجكان، پارسيوانان هم پكې اوسېږي.

[سمادول] اداري وېش

د هرات ولايت د اداري وېش لمخې په لاندې ولسواليو وېشل شوې.

    • د هرات ولايت ښار
    • انجيل ولسوالي
    • تون زرغون ولسوالي
    • ګذري ولسوالي
    • كرخ ولسوالي
    • كشك ولسوالي
    • ګلران ولسوالي
    • كهسان ولسوالي
    • غوريان ولسوالي
    • زنده جان ولسوالي
    • ادريسكن ولسوالي
    • شينډنډ ولسوالي
    • اوبه ولسوالي
    • فرسي ولسوالي
    • چشت شريف ولسوالي


[سمادول] د نامتو برزګانو زيارتونه

هرات ولايت په ځينو ليكنو كې د اولياؤ په خاوره يادېږي. دا لرغوونې ولايت يو وخت د پوهې او فرهنګ مركز ؤ، د وخت نامتو پوهان په همدې ولايت كې زوكړي دي او همدلته روزل شوي. په لاندې ډول د ځينو نامتو اولياؤ نومونه يادوو:

  • د هرات پير (خواجه عبدالله انصاري
  • مولانا جامي
  • امام فخر رازی
  • خواجه محمد ابوالولید
  • خواجه علی موفق بغدادی
  • شهزاده عبدالله
  • سلطان آغا
  • خواجه غلطان ولی
  • مولانا حسین واعظ کاشفی
  • مولانا سفنج
  • سید عبدالله مختار

[سمادول] زمكنې جوړښت

[سمادول] فرهنګي، علمي او اجتماعي حالت

[سمادول] د اوبو سرچينې

[سمادول] اړيكتيايي سېسټم

[سمادول] مهم لاسته راوړنې

[سمادول] مېوې

د هرات ولايت كې خو هسې هره مېوه ترلاسه كېږي، خو له تاريخي رواياتو څخه داسې برېښي چې انګور د لومړي ځل لپاره په همدې ولايت كې موندل شوي، وروسته بيا د نړۍ نورور هېوادنو ته لېږدول شوي. ددې ولايت د يادولو وړ مېوې په لاندې ډول دي.

  • انګور: دې ولايت كې د انګورو څه باندې ۶۰ ډوله انګور پېژندل شوي، چې د نامتو انګورو ډولونه يې پدې ډول دي:

فخری، لعل، کشمشی، عسکری، پوشنگی، حسینی، روچه، لوغی، صاحبی، کس نداره، آبی، مسکه، شنگول خانی، میراحمدی _

  • خټكي
  • زردالو
  • بهی
  • اينځر
  • بادام
  • توت
  • شفتالو
  • الوچه
  • هندواڼه
  • مڼه
  • ناک
  • امرود


[سمادول] ځنګلونه

د فېروز غر په غرونو كې ځنګلونه، په سياه كوه او د هريرود د درې په ټيټو برخو كې نږدې ۲۰۸۲۰۰ جريبه زمكه رانيسي، چې د پېستې او پاڼه رژېدونكو ونو ځنګلونه هم پكې شامل دي، چې لدې ځنګلونو څخه د ودانيو په جوړښت كې كار اخيستل كېږي.

[سمادول] جګړې وراړولي زيانونه

د هرات ولايت د افغانستان د نورو ولاياتو په څېر د چنګېزي تاړاك چې په ۱۲۲۲ز كال پدې هېواد رامات شو، وران او وېجاړ شو. او له نيمايي څخه زيات ځايي اوسېدونكي يې ووژل شول. هرات په شلمه پېړۍ كې د يوه خونړۍ پېښې شاهد ؤ، چې د ۲۴۰۰۰ باغېرته ولس د شهاد جامونه وڅښل. دې اتلانو د روسي لاسپوڅو پر وړاندې پاڅون وكړ او د مارچ له ۱۵مې څخه تر ۲۰مې نيټې ۱۹۷۹ز چې د كب له ۲۴ څخه تر ۲۹مې ۱۳۵۷ سره سمون خوري د د ملي اردو ملي او اسلامي سرتېرو پاڅون وكړ، چې په ډېرې بې رحمۍ سره وځپل شو. دا ورځ د افغانستان څه چې د نړۍ په تاريخ كې په زرينو كرښو ليكل شوې ده، او د كب ۲۴مې پاڅون په نامه يادېږي

[سمادول] اخځليك

    • پارسي ويكيپېډيا
    • د افغانستان د ولايتونو جغرافيه، ژباړه: اورنګزېب ارشاد، كال۱۳۷۹ه ل، خپرندويه ټولنه: د اريك د ګرځنده كتابتونونو اداره
    • د افغانستان تاريخي زمكپېژندنه، ليكوال: مير غلام محمد غبار، كال ۱۳۷۷هجري لمريز، د مېوند نشراتي مركز، صبا كتابتون-پېښور ښار


Flag of Afghanistan
د افغانستان ولايتونه
اروزګان | بادغیس | بامیان | بدخشان | بغلان | بلخ | پروان | پکتیا | پکتیکا | تخار | جوزجان | خوست | دايکندي | زابل | سرپل | سمنگان | غزني | غور | فاریاب | فَراه | کندهار | کابل | کاپیسا | کندوز | کڼر | لغمان | لوګر | ننګرهار | نورستان | نیمروز | وردګ | هرات | هلمند