داسلامي اقتصادي سيستم اصول
From Wikipedia
په لنډ ډول د اسلامي اقتصاد اصول يا خواص په لاندي ډول دي. يعني اسلاي اقتصاد په لاندي ستنو ولاړ دي.
نيوليک |
[سمادول] دسود حراموالي:
سود چه په عربي كي ورته ربا وايي، داسي نده چه يواځې د اسلام په دين كې حرامه ده، بلكې په ټولو اسماني اديانو كې حرامه ده، (عسويت،يهوديت)خو متاسفانه چه اوس دوي خپل دين پريښودي دي او سود خوري. سود اخستل يو د كبيره وو ګناهونو څخه ده او څوك چه سود اخلي الله(ج) هغوي ته ويلي چه دالله(ج) سره دجنګ لپاره تيار شي. الله(ج) فرمايي "يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا الله وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنْ الرِّبَا إِنْ كُنتُمْ مُؤْمِنِينَ (البقرة277) فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنْ الله وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَم". (البقرة278) ترجمه:اي هغو كسانو چه ايمان ئي راوړي دي وويريږيئ له الله(ج) نه او پريږديئ هغه چه پاتي شوي دي له سوده كه يئ تاسي مومنان . پس كه ونه كړ تاسي (داكار) نو آګاه شيئ (ځان تياركړيئ) تاسي په جنګ له (طرفه د ) الله(ج) اورسول دده،او كه توبه ګاره شويئ تاسي (له اخستلو دسوده) نوشته تاسو لره اصل دمالونو ستاسي مه كويئ تاسي ظلم (چه سود به هم غواړيئ) او نه دي ظلم كاوه شي پر تاسو (چه له راس الما څخه مو څه كم كړي شي).
اوسني بانكونه چه كومه ربحه (سود) وركوي دا عبارت له سودڅخه ده.په اسلام كي د پانګوني ډيري داسي لاري شته چه دسود څخه پاكي دي دهغي تفصيل به وروسته ،،د تمويلولو اسلامي لاري،، تر عنوان لاندي راځي.
[سمادول] د زكات لګول:
زكات په لغت كې پاكوالي او په اصطلاح كې نمو او زيادت ته وايي. زكات د اسلام دريمه بنا ده،زكات په هر شي كي شته بغير د لاندي دريو شيانو
- دتوليداتو وسايل يا فكتورونه هغه وسايل چه يو شخص په خپل كاروبار كي د هغه څخه كار اخلي مثلا يو سړي يوه كمپني لري نو په هغه كمپني باندي زكات نشته بلكي دهغي په توليد باند ي زكات شته دي .
- لومړني اړتياوي .لومړني اړتياوي هغه دي چه ديوه شخص د ژوند لپاره ضروري وي او په هغه باندي زكات نشته مثلا يو شخص يو كور لري او په خپله په كي اوسيږي په هغه زكات نشته ،مګر كه ډير كورونه ولري او په كرايه يي وركړي وي په هغه باندي زكات شته.
- د نصاب د حد نه كمه دارايي
زكات په هر بډايه مسلمان فرض دي او نصا ب يي په لاندي ډول سره دي ( ) : په بيكاره سپما او دولت(روپي،پيسي) باندي 2.5% طبيعي زيرمي (معدنيات....) ۲۰%زكات هغه شيان چه دهغه په توليد كي د كپيټل ( ) (capital)او محنت (labor)دواړوڅخه كار په كي اخستل شوي وي په هغه ۵% زكات دي.مثلا يو سړي يوه كارخانه لري او په هغه كي په خپله هم كار كوي په دي صورت كيو نوموړي بايد ۵%زكات وركړي . هغه توليدات چه په هغه كي يواځي د كپيټل يا محنت (labor) څخه استفاده شوي وي په هغه ۱۰%زكات شته دي . مثلا يو سړي د شاتو د مچيو كاروبار كوي په دي كي د نوموړي سړي يواځي كپيټل په كار اچول شوي دي او دده څه خاص محنت په كي نه شته ، نو په دي صورت كي نوموړي بايد ۱۰% زكات وركړي . هغه ځمكه چه دباران په وسيله اوبه كيږي دهغه په پيداورا ۱۰%زكات دي او هغه ځمكه چه په بله وسيله او به كيږي مثلا د واټر پمپم په وسيله د هغه په پيداورا باندي ۵% زكات دي په هيواناتو باند هم زكات شته او دهغوي حد مختلف دي په دي ځاي كي دهغو دذكر كزلو څخه تريږو. نوټ: دغه پورته زكر شوي حدونه د زكات د ځني معاصرو اسلامي علماوه او اقتصاد پوهانو نظريه ده او دوي خپل نظر د باراني او غير باراني مځكي د پيداورا په زكات باندي قياص كړي دي ، مګر مشكل په دي كي دادي چه څرنګه معلومه كړي شي چه په يوه كاروبار كي يواځي كپيټل او يا يواځي محنت كارول شوي دي ، دغه كار لږ شانته مشكل دي .
[سمادول] دزكات لګښت ځايونه:
دكات د لګښت ځايونو په اړوند الله(ج) په قران شريف كې فرمايلي دي، إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكېنِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ الله وَاِبْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنْ الله وَالله عَلِيمٌ حَكېمٌ (التوبة59) ترجمه:بي شكه همداخبره ده چه صدقي (زكات صرفيږي ) لپاره دفقيرانو او مسكېنانو او عاملانو د هغه او هغوته چه الفت اچولي شي په زړونو ددوي كښي (له اسلام سره) او (صرفيږي ) په( خلاصولو ) دغاړوكښي او پور وړو او په لاره دالله(ج) كې او مسافرانو (چه مال ورسه نه وي)،(مقرره او لازم كړي شوي ده دغه) فريضه (زكات) له ( جانبه) دالله(ج) ، او الله(ج) په هرڅه ښه پوه او دحكمت خاوند دي.
په دغه آيت شريف كې الله(ج) آته مستحقين د زكات ذكر كړي دي ،
-
- فقرا
- مساكېن
- العاملين( دزكات راټولونكي عمله)
- مولفت القلوب(هغه كسان چه زړونه يي اسلامي ته مايله شوي وي )
- وبن اسبيل( مسافر)
- في رقاب(غلامان)
- في سبيل لله( جهاد)
اكثريت د اسلامي علماوه پدي نظر دي چه د زكات پيسي يواځې په دغه پورته ذكر شوي آتو لارو كې مصرف كېدي شي او حكومت نشي كولي چه دا په نورو حكومتي كارونو لكه سړك جوړول او داسي نورو كې مصرف كړي .مګر بعضي معاصر علماء وايي چه دغه پورته ذكر شوي لست ته وسعت وركولي شو او وايي چه په العاملين كې نه يواځي زكات راټولونكې شامل دي بلكې پدې كې د حكومت ټول مامورين شامل دي او په في سبيل ا لله كې نه يواځې مجاهدين بلكې هر نيك كار شامل دي لكه دسړكونو جوړول او داسي نور.د زكات نور تفصيل په لسم فصل كي داسلامي دولت مالي او پولي پاليسي تر عنوان لاندي راځي.
[سمادول] 3) عدل، او د عايد با انصافه و يش:
اسلام كښې عدل د ملا دتير حثيت لري، عدل په اقتصادي چارو كې د عايد په ويشلو كې ،اسلام ددې خلاف دي چه دولت دڅو كسانو په لاس كې راجمع شي او دټولني نور وګړي په غربت كې ژوند وكړي دعايد د با انصافه ويش او د غريبانو سره دمرستي په خاطر زكات فرض كړي شوي دي، ددې څخه علاوه بډايه مسلمانانو ته د صدقه او خيرا ت وركولو توصيه هم شوي ده ،چه دغه پورته ذكر شوي شيان د عايد د با انصافه ويش او عدل د مينځ ته راتګ لاري برابروي.په يوه حديث كې راځي : عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله قَالَ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنْ أَحْيَا أَرْضًا مَيْتَةً فَهِيَ لَهُ وَمَا أَكَلَتْ الْعَافِيَةُ مِنْهُ لَهُ بِهِ صَدَقَة ( ) ترجمه:دجابر بن عبدلله څخه روايت دي چه رسول الله(ج) (ص)وفرمايل چا چه شاړه ځمكه آباده كړه له نو دا دهغه شوه. ددي څخه دا څرګنديږي چه وسايل بايد په موثر او عادلانه ډول سره وويشل شي او داسي كوښښ وشي چه ټول وسايل وكارول شي او خلك تري ګټه اوچته كړي ددې تر څنګ داسي نه چه يو كس ډېره مځكه ونيسي او بيا دهغه دآبادولو توان ونه لري او شاړه پاتي شي ،د عدل په اړوند الله تعلالي فرمايي: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا الله إِنَّ الله خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ(المائدة7) ترجمه:اي هغو كسانو چه ايمان مو راوړي دي (يعني اي مومنانو!)اوسئ تاسي محكم ولاړ( په حق باندي) لپاره دالله(ج)(اوسئ تاسي!)شاهدان په قسط(عدل او انصاف)سره اسلام دعايد دعادلانه ويش امر كوي او له اميرانو څخه غواړي چه د ټولني دغريبانو سره مرسته وكړي او څوك چه د غريبانو سره مرسته نه كوي ،زكات نه وركو ي او هميش دمال او دولت د جمع كولو په هڅه كي وي دهغوي په اړوند الله فرمايي: ..............وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ الله(ج) فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ (التوبة34) يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ (التوبة33) ترجمه:او هغه كسان چه خزانه كوي سره زر اوسپين زر اونه لګوي هغه په لاره دالله(ج) كښي نو زيري وركړه دوي ته په عذاب دردناك سره، په هغه ورځي چه سختي سري به كړي شي دغه خزاني په اور دجهنم (دوزخ)كښي نو داغلي به شي په هغه سره وچولي(تندي) ددوي او اړخونه د دوي او شا ګاني د دوي((او ويلي به شي ورته)) داهغه شي دي چه خزانه كړي وه تاسي دپاره دنفسونو(ځانونو)خپلو نو وڅكئ تاسي((خوند دسزاد))هغه ((مال))چه وئ تاسي چه حزانه كاوه به مو ((په دنيا كښي اوس درته بلا شوه په عقبا كـښي))
[سمادول] 4) اقتصادي آزادي:
اسلام كې ټول وګري او اداري په خپلو اقتصادي فعاليتونو كې پوره خپلواكې لري. او حكومت بي ځايه مداخله نشي كولي، مګر دغه آزادي دشريعت تر چو كاټ لاندي ده، هغه پدې معنى څه شي چه شريعت منع كړي هغه منع دي د بيلګي په توګه يو صنعت كار نشي كولي چه په يوه اسلامي هيوا د كې د شرابو توليد وكړي.
5) دشخصي ملكېت حق: دشخصي ملكېت حق څخه مراد دا دي چه يو وګړي كولي شي چه شخصي دارايي، شتمني ولر او حكومت بيځايه په هغه كې دمداخلي حق نه لري، نا ويلي دپاتي نه شي چه په كمونيستي سستم كې د شخصي ملكېت حق نشته.
[سمادول] 6) حلال او حرام:
اسلامي اقتصادي سيستم دنور اقتصادي سيستمونو بر خلاف دحلا ل او حرام ، سرحدونه لري دا په دي معنى چه هر هغه شي چه شرعآ ناروا دي په اسلامي هيواد كې څوك ددې حق نه لري چه هغه توليد كړي، او يا هغه وپلوري. دبيلګي په توكه څوك ددې حق نه لري چه شراب توليد كړي ، او يا دخنزير غوښه وپلوري اګر كه خلك يې غو ښتنه هم وكړي. په دې اړوند الله(ج) تعالي فرمايي: يَاأَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ (البقرة167) ترجمه:اي خلقو! خورئ تاسي له(ځينو هغو)شيانو څخه چه په ځمكه كـښي دي حلال پاك (بي شبهي)او پيروي مه كوئ تاسي د(اثر د) قدمونو د شيطان! (شيطان پسي مه ځئ!او دده په وسوسه دهوا او هوس متابعت مه كوئ!) بيشكه چه شيطان تاسي لره دښمن دي ښكاره .
7) د عايدپه لګښت كي اعتدال(د اصراف،تبذيرمنع): الله تعالي په قران كريم كې فرمايي:
يَابَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ (الأعراف30)
ترجمه:اي ځامنو د آدمه! واخلئ تاسي زينت (ښايست) خپل په نزد د(دوخت)دهر لمانځه (په آغوستلو د پاكو كاليو دعورت ستر)او خورئ او چښيئ او اسراف ((بي ځايه خرڅ)) مه كوئ تاسي،بي شكه چه الله(ج) نه خوښوي مسرفان (بي ځايه خرڅ كونكې) ددي څخه څرګنديږي چه مسلمانان د بيځايه مصرف (په ناموثر ډول سره دوسايلو د كاروني ) څخه منع كړي شوي دي .موږ كولي شو چه دغه پورته ذكر شوي صفات داسلامي اقتصادي سيستم په لاندي شكل كښي په لنډ ډول سيره وښيو.
[سمادول] 8)دميراث اسلامي قانون:
د ميراث داسلامي قانوپه په مراعاتولو سره به فيوډليزم له مينځه لاړ شي او په معاشره كي به د امير او غريب تر مينځ د فرق په كموالي كي لويه مرسته وكړي ، مونږ په دي ځاي كي د ميراث د احكامو او دهغي دويش د لاري چارو څخه تيريږو ځكه دا ددي كيتاب موضوع نه ده.
[سمادول] 9) دحكومت مثبت رول:
حكومت په اسلامي اقتصاد كې ديوه مركزي فلا نونكې اداري په شكل كار نه كوي، لكه څرنګه چه په كمونستي اقتصادي سيستم كې دي بلكې د اقتصادي سيستم د خرابيانو يا كمزورتياوو دلري كووني په منظور كاركوي لكه دانحصار داري له مينځه وړه نه، او په ماركېټ كې دشرعي قوانينو د پلي كولو دنده په غاړه لري دموضوع نور تفصيل په نهم فصل كې د حكومت رول په اقتصاد كې تر عنوان لاندي راځي
[سمادول] 10) دغرر، قمار، نجش او ددوكې منع:
غرر دقرارداد يا پيراوپلور دمعاملي دله مينځه وړني (فسخه)يو داهمو عاملينو څخه دي. غرر په لغوي ډول سره د، خطر(Risk)،نامعين توب، او يا دوكې معنى وركوي.دغرر تعريف ( ) ښاغلي سرخسي(Sarakhsi)په دې ډول كړي دي: غرر هغه وخت مينځ ته راځي كله چه عواقب يا انجام (ديوه قرار داد يا سودا) مبهم پاتي شي. دابن خلدون په نظر غرر په خرڅلاو كې هغه وخت مينځ ته راځي كله چه پلورونكې ته دانه وي معلوم چه هغه څه خرڅ كړي دي او پيرودونكې(اخستونكې)ته دانه وي معلوم چه څه يي پيرودلي دي. مثال:دوه خرڅلاوه په يوه كې : دا معنى وركوي چه يوه قرارداد يا سودا په دوه خرڅلاوه پوري تړاو ولري، داپه دې ډول چه پلورونكي ووايي پيرودونكي ته چه دا څيز (شي) زه خرڅوم په تا په ۱۰۰افغانيو نقدو او ۱۵۰ قرض باندي او پيرودونكې يي قبول كړي، بي له دې څخه چه نرخ مشخص كړي چه په كوم قيمت به يې اخلي.غرر په دې كې نا معينتوب د نرخ يا قيمت دي. په دې ډول سره چه پلورونكې په دې نه پوهيږي چه په كوم قيمت به يې اخلي.
قمار كې شامل دي ټول قسمه دګټي او يا پيسو تر لاسه كول كوم چه په خالص ډول سره په قسمت پوري تړلي(متكې) وي. او دوكه وركول هم داسلام په مبين دين كې سخت منع شوي دي په قرآنكريم كې الله(ج) تعالي فرمايي: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ. (المائدة89) ترجمه: اي هغو كسانو چه ايمان ئي راوړي دي(يعني اي مومنانو!)بيشكه هم دا خبره ده چه شراب او قيمار اوبتان اوغشي(دفال، داڅلوړواړه ټول)پليت دي له كار دشيطان څخه دي نو ځان وساتئ تاسي له دي څخه له پاره ددي چه نجات ومومئ تاسي(په ځان ساتلو سره) په يوه حديث شريف كې ددوكې په اړوند پيغمبر (ص)فرمايي: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَّ عَلَى صُبْرَةِ طَعَامٍ فَأَدْخَلَ يَدَهُ فِيهَا فَنَالَتْ أَصَابِعُهُ بَلَلًا فَقَالَ مَا هَذَا يَا صَاحِبَ الطَّعَامِ قَالَ أَصَابَتْهُ السَّمَاءُ يَا رَسُولَ الله قَالَ أَفَلَا جَعَلْتَهُ فَوْقَ الطَّعَامِ كې يَرَاهُ النَّاسُ مَنْ غَشَّ فَلَيْسَ مِنِّي ( ) ترجمه:له ابو هريره (ض)څخه روايت دي چي نبي كريم (ص) دغلي (خوراك) په يوه درمن تيرشو، نوئي خپل لاس پكې وردننه كړ اوګوتي يي لمدي شوي نو وئي فرمايل داڅه دي اي دغلي څښتنه. هغه وويل باران پري شوي دي اي دالله(ج) رسوله ،رسول (ص)وفرمايل، نو دا لانده غنم دي سرته نه راوړل چه خلك ئي ويني ، څوك چه چل ول كوي له مانه نه دي.
نجش هم منع دي، او هغه دا چه يو څوك ديوه شي دپيرودلو لپاره قيمت جګ ووايي بيغير له دي څخه چه د اخستلو اراده يي وي ددي لپاره چه بل سړي دغه شي په لوړه بيع واخلي. نبي كريم صلى الله عليه وسلم او دهغه ځني اصحا بو به د ماركېټ پيرودل او پلورل مشا حده كول او نظارت بي كولو د هغه هدف په ماركېټ كې مداخله نوه دهغوي هدف د ظلم( دوكه او فريب) مخنيوي وه. الله پاك په سوره امطففين كې فرمايي. وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ (1) الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ (2) وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ ترجمه:افسوس هلاك خرابي ياكنده دوزخ ده كم كونكېو لره (په پيمانه او تول كښي) هغه (كسان) هر كله چه ځان ته اخلي پيمانه نو پوره اخلي او كله چه پيمانه وركوي يائي تلي هغوي ته نو كمي كوي (پوره ئي نه وركوي)
11) ا حتكار: احتكار كونكې هغه شخص دي كوم چه په قصدي ډول غذايي مواد زخيره كوي او ياپټوي ددې لپاره چه نرخ اوچت كړي . په اسلامي كې احتكار ( يا انحصار ) منع دي، نبي كريم صلى الله عليه وسلم داسي فرمايلي دي عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ مَنْ احْتَكَرَ عَلَى الْمُسْلِمِينَ طَعَامًا ضَرَبَهُ الله بِالْجُذَامِ وَالْإِفْلَاسِ ( ) ترجمه:له عمربن الخطاب(ض)څخه روايت دي چه ما له رسول الله څخه واوريدل چي ويل ئي،څوك چه له مسلمانانو نه غله منع كړي(احتكار كړي)،الله پاك به ئي دجزام په ناروغئ او په تنګدستئ مبتلا كړي.
[سمادول] دا هم وګورۍ
- اسلامى اقتصاد
- داسلامي اقتصاد ظهور
- اسلامي بانك
- داسلامي اقتصادي سيستم اصول
- اسلامي اقتصادي سيستم
- داسلامي اقتصاد پرتله له نورو اقتصادي سيستمونو
- Ecological Economics
- Economics
- Economic system
- Economist
- Economic history (includes list by country)
- Primary sector of industry
- Secondary sector of industry
- Tertiary sector of industry
- Quaternary sector of industry
اخځليكونه
-
- د معاصر اسلامي اقتصاد معرفت, ليكوال: بشيرالله “نجيمي وردګ”