داسلامي اقتصاد پرتله له نورو اقتصادي سيستمونو

From Wikipedia

د اسلامي اقتصادي سيستم او نورو سيستمو نو تر مينځ ډېر توپيرونه وجود لري چه موهم يي په لاندي دول دي اسلامي اقتصاد د اسلام ددين او داسلامي ژوند دلاري يوه بر خه ده او دا سيستم په قران او حديث باندي ولاړ دي ،نور اقتصادي سيستمونه د انسانا نو په نظريو او قوانينو ولاړي دي.په اسلامي اقتصادي سيستم كې ذكا ت شته په نوروسيستمونو كې زكات نشته، په اسلام كې سود حرام دي مګر په نورواقتصادي سيستمونو كې سود كارول كېږي.اوس به په هر يوه باندي په لنډ ډول سره رڼاواچوه.

نيوليک

[سمادول] اسلام او سوشليزم

سوشليزم د انفراديت زد يوه نظريه ده،چه په هغه كې حكومت ته پراخه واك وركول كېږي. سوشليزم د كارل ماركس په وسيله مينځ ته راغي لومړي په روسيه او وروسته دپه شمالي كوريا، كېوبا، چين او د شرقي اورپا په ځني هيوادونو كې عملي شو پدي وسيله يي ډېر شهرت پيداكړ.ماركس دا نظريه درلوده چه مادي او اقتصادي حالات د تا ريخ د موهمو پيښو د راوړل كېدو اساسي وجه يا عمامل دي .او دغه فكتور(ماده،اقتصادي حالت) د ټولني دود ، عنعنات او طبيعت جوړوي او نور ټول فكتورونه لكه كلچر،مذهب ،دين،ټولنيز تعلقات او سياسي كارونه ټول په اقتصادي موضوع پوري تړاو لري. ماركس د تاريخ په شرحه كې د دايليكټك مټيريليزم (Dialectic materialism )نظريه څخه كار اخستلو.سوشليزم په حكومتي ملكېت (Public ownership)باندي ولاړ دي او په اكثرو مسا ئلو كې حكومتي فلان ضروري گڼي او ددي تر څنګ عايد په مساوي ډول ويشي .د سوشليزم له مخي د ټولو بد بختيو او حواديثو اصلي عامل د شخصي ملكيت حق دي او دوي وايي چه دشخصي ملكيت حق بايد له چا سره نه وي .

[سمادول] دسوشليزم موهم خواص:

  • د توليد دوسايلو عمومي ملكيت: يعني ټول وسايل د توليد بايد د عوامو څخه واخستل شي او هغه يا دحكومت په كنټرول كي شي او يا اشتراكي فارم ورته جوړ شي چه ټول وګړي دهغه ځاي په كي په ګډه كاروكړي
  • مركزي اقتصادي فلان:د اقتصادي امورو له پاره لكه تجارت ، صنعت او داسي نور مركزي فلان كيږي دحكومت له خوا او دهغه اهدافو د لاسته راوړني له پاره هر سخص يا هر پابريكي ته وظيفه وركول كيږي چه لازم عمل وكړي .
  • د شخصي آزادي له مينځه وړنه: په دي سيستم كي ټول وګړي مكلف دي چه د مركزي فلان مطابق كار وكړي او دوي د ټولني خدمتكار ګڼل كيږي او اقتصادي آزادي نه لري.
  • د آيد مساويانه ويش: په سوشليستي يا كمونستي اقتصادي سيستم كي آيد په مساويانه ډول سره ويشل كيږي بيغير له دي چه طبيعي فرق په نظر كي ونيول شي چه دا ددي باعث ګرځي چه خلك د كار كولو څخه ډده وكړي .په اسلامي كي د آيد ويش په عادلانه ډول سره دي مګرهغه طبيعي فرق په نظر كي نيسي د بيلګي په توګه كه څوك ډير كاركوي ډير آيد به لاسته لاوړي او كه كم كار كوي كم آيد به لاسته راوړي .

دسوشليزم اثرات يا بدي:

  • د كار كولو څخه ډه ډه كول : لكه څرنګه مو چه مخكي ذكر وكړ چه په سوشليزم كي د شخصي ملكيت حق نشته او آيد په مساويانه ډول سره ويشل كيږي نو ځكه څوك دي ته زړه نه ښه كوي چه ډير كاروكړي ځكه دوي ته خاصه كټه پكي نشته .
  • زياتره وخت غرضه د تقاضا څخه كمه وي ځكه حكومت د بعضي شيانو نرخ كښته ټاكي د خپل اصلي قيمت څخه او دا ددي باعث ګر څي چه تقاضا زياته كړي او په مقا بل كي يي عرضه دومره نه وي چه بيا د راشن كولو باعث ګرځي او په ځني حالاتو كي د تورماركيټ د مينځ ته راتګ باعث ګرځي چه په هغه كي د حكومتي معيه قيمت څخه په لوړ قيمت شيان خرڅيږي .
  • څرنګه چه د توليد وسايل لكه پابريكي او داسي نور د حكومت په لاس كي وي نو دا د كمپنيو تر مينځ د رقابت د كموني او يا له مينځه وړني باعث ګرڅي او په دي سره د وسايلو د موثر استعمال مخنيوي كيږي.

[سمادول] اسلام د ماركس نظريه په مكمل ډول غنديځكه

چه كارل ماركس د مذهب څخه انكار كوي او مذهب تا بع د اقتصادي حالت ګڼي چه دا حقيقت نلري.دماركس د دايليكټك مټيريليزم (Dialectic materialism )نظريه هم دمنلو وړ نده د نړي ډېر جنګونه او تاريخي پيښي صرف په مادي شيانو او اقتصادي حالت پوري تړلي ندي ، ددي نه علاوه اسلام شخصي ملكېت ته اجازه وركوي كوم چه د ماركس په فلسفه كې و جود نلري. د ۱۹۹۰كلونو په شروعاتو كې دكارل ماركس په فلسفه ولاړ سوشليستي سيستم د روسيي د ماتي سره يو ځاي د زوال سره مخ شو ، او سوشليستي هيوادونو د سوشليزم يا كمونيزم د ۷۵ كلني تجربي څخه وروسته سوشليستي سيستم پريښود او كپيټليستي سيستم ته بيا را وګر ځيدل ددي تر څنګ كمونيزم دكپيټليزم په شان دا عقيده لري چه خوشهالي او ذهني سكون د مادي اړتياوه په پوره كولو پوري تړي دي چه دا هم حقيقت نلري او دا موضوع مونږ مخكې ياد كړي وه ، خو په خلص ډول ويلي شوي چه روهي خوشهالي دالله(ج) له طرفه ده او په دولت او دارايي پوري مكمل تړاو نلري الله تعالي فر مايلي (الرعد27) ...... أَلَا بِذِكْرِ الله تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ . يعني بيشكه چه د ا لله په ذكر سره زړونه سكون مومي. د پخوا ني شوروي اتحاد تر ړنګيدو وروسته د كپيتليزم آزاد ماركېت نورهم قوت وموند سر بيره پر دي د ګلوبلايزشن ناره نور هم د كپيتليستي سيستم د تقويه كولو كو ښښ كوي.مګر په پورۀ آذاد ماركېټي سيستم كې هم ډېر مشكلات شته،لكه انحصار (Monopoly)، د ماركېټ نا موثريت، او د امير او غريب تر مينځ د فرق زياتوالي. د اسلام له نظره د حكومت رول محدور مګر اړين (ضروريا اهم )دي او دا موضوع،، دحكومت رول په اقتصاد كې ،، تر عنوان لاندي په تفصيل ذكر شوي. دلته يواځي پدي وينه بسنه كوه چه دځنو عام المنفعه شيانو برابرول د حكومت و ظيفه ده او شخصي سكټر ته دهغوي وركول موثر ندي او يا د عوامو په ضرر تماميږي.

[سمادول] اسلام او كېټليزم:

كپيټليزم يو اقتصادي سيستم دي په كوم كه چه ټول او يا زيات وسايل دتوليد لكه مځكه، پابريكي، سړكونه ... او د ويش سيستم د شخصي اداري(Management) لاندي دي او دغه كارول كيږي چه ترلاسه كړي ګټه. په لومړنيو مراحلوددغه سيستم كي دغه ټوله سلسله د زيات رقابت په وسيله مخكي بيول كيده چه په دي سره د څو كسانو سره ددولت دجمع كيدو ميل نورهم پياوړي شو ، مګر وروسته لوي شركتونو دمينځ ته راغلل او د حكومت مداخله او كنټرول په ماركيټ كي زيات شو( ). كپيتليزم د صنعتي انقلاب په دوران كې مينځ ته راغي او په انفراديت (Individualism) اوخدغرضي يا شخصي مفاد (Self interest)باندي تكېه لري.

[سمادول] د كپيټلزم موهم خواص:

  • اقتصادي آزادي :په كپيټليزم كي پوره اقتصادي آزادي شته څوك چه هرڅه وغواړي توليد كړي توليد كولي يي شي، دوي كولي شي چه خپلي پيسي بل چاته په سود وركړي او يا په سود سره قرض واخلي او داسي نور،په اسلامي كي سود ناروا دي او د حلال او حرام مفكوره شته ده.
  • د شخصي ملكيت حق: د شخصي مكليت حق په كپيټليزم كي شته هر فرد كولي شي چه خپل آيد څرنګه وغواړي ويي كاروي او خپل دولت او شخصي مال زيات كړي حكومت په كي د مداخلي حق نه لري.په اسلامي كي هم د شخصي ملكيت حق شته مګر تر شرعي اوصولو لاندي
  • دحكومت محدود رول:د كيپټلستي اقتصادي سيستم بل صفت دادي چه حكومت بايد په ماركيټ كي مداخله ونه كړي ، له دي وستيو كي په كپيټلستي سيستم كي هم د حكومت مداخله په اقتصادي فعاليتونو كي تر يوه حده منل شوي ده ، مګر د حكومت رول په كي محدود دي ، په اسلامي اقصادي سيستم كي د حكومت رول محدود مګر موهم دي او هغه په تقصيل سره راځي.

[سمادول] د كپيټليزم بدي:

  • د ايد غير عادلانه ويش: كپيټليستي سيستم داسي اصول لري چه دهغي په وجه سره امير نور هم امير كيږي او غريب نورهم غريبّ كيږي ، په دغه سيستم كي سرمايه داراه د غريبو خلكو له غريبي څخه ناوړه ګټه اخلي، سود په دغه سيستم كي وجود لري چه په دي سره د دولت جمع كيدل د سرمايه دارانو سره شروع كيږي او په ټولنه كي دوه طبقي مينځ ته راوړي يوه لويه غريبه طبقه او بله كوچني اميره طبقه
  • غير مفيد اقتصادي فعاليتونه:بعضي وخت كله چه ښه فصل يا ښه توليد شوي وي او عرضه له تقاضا څخه زياته شي نو په كپيټليستي سيستم كيو دوي له دي ويري چه نرخونه به ښكته شي خپل توليد كړي توكي له مينځه ورړي تر څو نرخونه كښته نشي. په داسي حال كي چه ډير خلك هغه شي اړتيا لري . ددي ډيرعملي ميثالونه شته دي چه يو يي د امركار د متحده ايالاتو په وسيله د غنمو په بهر كي اچول دي ددي لپاره چه نرخونه كشته نشي او دوي كمه ګټه ونه كړي.
  • مضر رقابت:په كپيتلستي سيستم كي د پابريكو او اصنعت كارو تر مينځ سخت رقابت موجود وي ، رقابت د اقتصادي پرمختګ او دنويو شيانو او تكنالوژي د ايجاد لپاره ښه دي مګر كه هغه تعميري رقابت وي خو له بده مرغه ځني وخت داسي رقابت صورت نيسي چه په هغه سره يو قوي صنعت كار يا پابريكي يوه ضعيفه پابريكه يا صنعت كار له پښو غورځوي او دغه قسم رقابت غير مفيد دي . د ميثال په توګه كله چه يوه نويي كمپني په ماركيټ كي داخليږي ددي له ويري چه په مستقبل كي به قيمتونه كښته شي د ماركيټ پخواني كمپني په قصدي ډول سره د محدود وخت لپاره د خپلو توليداتو قيمتونه كښته كوي او كله چه هغه نويي داخله شوي كمپني مجبورا له ماركيټ څخه ووځي دغه كمپني بيا خپل نرخونه ډير او جت كړي او په دي وسيله عوام سره زياتي كوي.

د نولسمي پيړي په آخر كې سوشلستانو او كارګرو پدي سيستم باندي ډېري نيوكې وكړي، او د ادم سمت كپيټليزم (آذاد ماركېټ سيستم )يي د مشكلاتو سره مخ كړ، او د حكومت د مداخله غوښتنه يي وكړه،په شلمه پيړي كې د اقتصادي لوي زوال(Great depression) ۱۹۲۹_۱۹۳۳ په وجه ډېر شيان بدل شول او په كپيټليستي سيتستم كې ډېري بدلون راغي چه په هغه كې يي د حكومت مداخله قبوله كړه.د انحصار (Monopoly)په ضد قانون جوړ شو ددي تر څنګ د كارګرو منظم او فعاله ټولني جوړي شوي.

يو ډېر اهم شي چه اسلامي اقتصاد له نورو څخه بيلوي عبارت دي دنړي د نظريه څخه او هغه داچه داسلامل له نظره ددي نړي ژوند يو امتحان دي . اسلامي اقتصادي سيستم داسلامي اصولو په نظر كي نيولو په بنا جوړ شوي دي ، كوم چه د انسانانو لپاره ددواړو جهانونو كاميابي غواړي نو ځكه ددغه سيستم وليي په اسلامي شريعت كې دي.

ددغه سيستم هدف همزمان د ژوند د مادي او روحي اړتياوه پوره كول دي، بلعكس كپيټليزم ولاړ دي په مادي فلسفه باندي او په ملكمل ډول تمركز كوي په مادي پر مختګ اوښه كېدنه باندي يواځي په دي جها ن كې او آخرت له پامه غورځوي.بل صفت داسلامي اقتصاد دادي چه ټول اقتصادي كارونه يافعاليتونه لكه ، مصارف، پانګه اچونه، توليد ، او اقتصادي پر مختګ اوداسي نورو ټولو باندي اسلامي اخلاق اثر باسي په پټ ډول سره.له دي امله شخصي مفاد (خود غرضي) او دشخصي ګټي قوانين په مكمل ډول سره دعملي كيدو وړندي، يانه كارول كېږي .له بله اړخه خودغرضي او معاشرتي ګډوډي د كپيټليزم څخه سر چينه اخلي. ورورګلوي او ساده ژوند د اسلامي اقتصا د يو صفت دي بلعكس ځان ښودنه او رقابت په كپيټليزم كې وجود لري.

د اسلام له نظره انسان سره چه كو م مال او دولت دي هغه ورسره د امانت په ډول دي او هغه با يد دالله(ج) داوامرو مطا بق وكارول شي.خو د كپيټليستي نظريه مطابق هر سړي د خپل مال اصلي مالك ګڼل كېږي او هر رنګه يي چه وغواړي كارلي (استعمالولي ) شي. په اسلامي اقتصادي سيستم كې د حكومت رول د معاشروي اهدافو په لاسته راوړنه كې ډېر فعاله او اهم دي مګر په كپيټلستي سيستم كې دومره فعاله ندي.

اسلام د يوه او ياڅو كسانو سره ددولت د جمع كېدو خلاف دي او زكات او صدقه ددغه كار د كېدلو څخه مخنيوي كوي مګر په نورو سيستمونو كې دا وجود نلري.


[سمادول] دا هم وګورۍ

[سمادول] اخځليكونه

  1. د معاصر اسلامي اقتصاد معرفت, ليكوال: بشيرالله “نجيمي وردګ”