محمد زکريا رازي

From Wikipedia


نيوليک

[سمادول] نوم

د رازي نوم محمد كنيت يې ابو عبدالله او ابو الفضل، لقب يې فخر الدين ؤ، د نسب لړۍ يې پدې ډول ده: ابو عبدالله محمد بن عمر بن الحسين.

[سمادول] زوكړه:

رازي په ۵۴۴ هجري سپوږميز كال چې له ۱۱۵۰زېږيز كال سره سمون خوري په (رى) يا ننني هرات كې زېږېدلې دى. ځينې تاريخپوهان يې زوكړه د روژې په ۲۵مه ۵۴۳هـ س كال بولي. د پلار نوم يې عمر ابو القاسم او په ضياء الدين سره ملقب ؤ، دې د خپل وخت لوى صوفي، ويناوال، متكلم او محدثتوب سره سره يو ستر اديب هم ؤ. ده په خپله سيمه هرات) كې وعظ او نصيحت جاري وساتل. نو پدې ډول د خلكو لخوا په شېخ الاسلام او د (رى په خطيب) هم ونومول شو. او دده زوى (فخرالدين رازي) هم د خلكو لخوا د (ابن خطيب) د خطيب د زوى په نامه يادېده.


د محمد زکریای رازی ليكنې ټولګړي د امام رازي د ليكلو اثارو په اړه مختلفې راى دي، چې موږ به دلته د ځينو ليكوالو راى راوړو: ابن النديم د (الفهرست) په كتاب كې د رازي ليكنې ۱۶۷ ښودلي دي. ابو رېحان البېروني په (د رازي د كتابونو لړليك) كې د امام رازي د ليكنو شمېر ۱۸۴ ښودلې. د رازي ليكنې د بېروني د وېش له مخې پدې ډلبنديو وېشل كېږي. ۵۶ ليكنې په رنځپونه، ۳۳ طبيعيات، ۷ منطق، ۱۰ ليكنې په رياضياتو او نجوم كې، ۷ ليكنې په تفسير لنډيز او د فلسفي او طبي كتابونو په لنډيز كې، ۱۷ ليكنې په فلسفي او اټكلي چارو كې، ۶ ليكنې په طبيعت څخه ور آخوا چارو كې، ۱۴ ليكنې په الهي چارو كې، ۲۲ ليكنې په كېميا، ۲ په كفري چارو كې، ۱۰ليكنې په مختلفو فنونو كړي، چې ددې ټولو ليكنو شمېره ۱۸۴ ته رسېږي. ۵۶ کتاب در طب، ۳۳ کتاب در طبیعیات، ۷ کتاب در منطق، ۱۰ کتاب در ریاضیات و نجوم، ۷ کتاب در تفسیر و تلخیص و اختصار کتب فلسفی یا طبی دیگران،۱۷ کتاب در علوم فلسفی و تخمینی، ۶ کتاب در در مافوق الطبیعه، ۱۴ کتاب در الهیات، ۲۲ کتاب در کیمیا، ۲ کتاب در کفریات، ۱۰ کتاب در فنون مختلف که جمعا بالغ بر یکصدوهشتادوچهار مجلد می‌شود و ابن اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء دویست و سی و هشت کتاب از برای رازی برمی‌شمارد. [۱]

[سمادول] رنځپوهنه

  1. الحاوی، یک دوره کامل علم طب تا دوران رازی است.
  2. الکناش المنصوری، که الطب المنصوری نیز خوانده می‌شود.
  3. المرشد، چې الفصول فی الطب هم نومول كېږي.
  4. من لایحضره الطبیب، د (کتاب طب الفقراء) بل نوم دى.
  5. المدخل الی الطب، د رنځپوهنې سريزه ده.
  6. الرد علی الجاحظ فی مناقضةالطب، پدې كې يې د جاحظ معروف چې د طب نقض يې رد كو، رازي رد كړې دى.
  7. الطب الملوکی، دا كتاب د رنځپوهنې يوه لړۍ ده.
  8. القراباذین الکبیر
  9. القراباذین الصغیر
  10. کتاب الجدری و الحصبه که برجسته‌ترین اثر خدمت فرهنگ اسلامی به علم پزشکی بشمار می‌رود.
  11. التقسیم و التشجیر، که رازی در این کتاب تقسیمات امراض و علت‌های آن‌ها را با شرح و بیان به طریق طبقه‌بندی آورده‌است.
  12. الحصی فی الکلی و المثانه، در باب سنگ کلیه‌ها و مثانه‌است.
  13. القولنج، در این کتاب از اقسام و انواع قولنج‌ها بحث می‌شود.
  14. اوجاع المفاصل (دردبندها)
  15. سکنجبین، در باب خواص سکنجبین و موارد مصرف و تجویز آن است.
  16. دفع مضار الاغذیه، درباره پیش‌گیری از ضررهای غذاها است.
  17. تقدیم الفاکهه قبل الطعام و تاخیر هامنه، درمورد خوردن میوه قبل و بعد از غذا است.
  18. الابدال، کتابی است مختصر درباب بدل و جانشین داروها.
  19. الادویه الموجوده بکل مکان، درباره داروهایی که آسان درهرجا یافت می‌شود، است.
  20. الابنه و علاج‌ها
  21. فی هیئه القلب (تشریح قلب)
  22. فی هیئه الانثین (تشریح خصیه‌ها یا خایه‌ها)
  23. فی هیئه الصماخ (تشریح پرده گوش)
  24. فی هیئه العین (‌تشریح چشم)
  25. فی هیئه الکبد (تشریح کبد)
  26. الرد علی الناشی فی نقضه الطب، در باب رد رازی بر نقض ناشی است که علم طب را نقض کرده‌است.
  27. فی المحنه الطبیب و کیف ینبغی ان یکون حاله فی نفسه و بدنه و شربه، درباره امتحان طبیب و این‌که باید چگونه باشد.
  28. فیماجری بینه و بین جری الطبیب فی التوت عقیب البطیخ، مباحثه و گفتگو بین رازی و جریر در باب خوردن توت پس از خربزه
  29. فی العله التی تحدث الورم و ازکام فی روس بعض الناس وقت الورد، در سبب آن‌که ورم و زکام در سر بعضی از مردمان وقت گل سرخ عارض می‌شود.
  30. فی الستفراغ المحمومین قبل النضج، در اینکه استفراغ قبل از بهبود لازم است.
  31. فی تبرید الماء عیل الثلج و تبرید الماء یقع الثلج فیه،درباره آبی که با برف سرد شده باشد و آبی که بر برف گذارده و سرد شده باشد.
  32. فی العله التی لها بزعم بعض الجهال الاطباء ان الثلج یعطش، در علت آن‌که بعضی از پزشکان نادان تصور می‌کنند که برف تشنگی می‌آورد.
  33. العلل القاتله، درباره بیماری‌های کشنده‌است
  34. فی علة الموت الحوی من السموم، درباره علت مرگ سریع ز سموم است
  35. اطمعه المرضی، درباب غذای بیماران است.
  36. الفالج
  37. اللقوه، عبارت است از فالج عصب صورت و نتیجه حاصل از آن کجی دهان می‌باشد
  38. فی ان الحمیه المفرطه تضر بالا بدان، در اینکه پرهیز مفرط برای بدن انسان مضر است.
  39. فی ان الطین المتنقل
  40. فی علة تعیش السمک، درآن‌که ماهی تشنگی آورد.
  41. فی العله التی لها صار الخریف ممرضا، در سبب آن‌که پائیز بیماری‌زا است.
  42. فی ان الطبیب الحاذق لبیس هومن قدر علی ابراء جمیع العلل و ان ذلک لیس فی الوسع، در اینکه طبیب حاذق قادر به درمان همه بیماری‌ها نیست و این امر در وسع انسان نمی‌باشد
  43. فی التلطف فی ایصال العلیل الی بعض شهواته، در لطف ورزیدن طبیب برای برخی بیماران دربعضی ازامیال آن‌ها
  44. فی العلع التی یذم لها بعض الناس و عوامها الطبیب و ان کان حاذقا، در سبب آن‌که بعضی از مردم و عوام‌الناس طبیب را رها می‌کنند هر قدر هم که حاذق باشد.
  45. فی العله التی لها ینجح جهال الاطباء و العوام و النساء اکثر من العلماء، در علت آن‌که پزشکان نادان و عوام و زنان بیش از پزشکان دانشمند توفیق می‌یابند.
  46. خطاء غرض الطبیب، درباره خطا و اشتباهات طبیب
  47. اختصار کتاب النبض الکبیر لجالینوس
  48. اختصار کتاب حیله البرء‌لجالینوس
  49. تلخیصه لکتاب العلل و الاعراض لجالینوس
  50. تلخیصه لکتاب العلل المواضع الالمه لجالینوس
  51. تلخیص کتاب فصول بقراط
  52. فیما لایلصق مما یقطع من البدن، درکتاب آمده‌است که بعضی از قسمت‌های بدن انسان ولو آن‌که کوچک باشد نمی‌توان آن‌ها را پیوند زد.
  53. فی العله التی لها لا یوجد شراب یفعل فعل الشراب الصحیح بالبدن، اثری را که مشروب سکر و غیر سکر در بدن می‌گذارد که بیان می‌دارد.
  54. کیفیه الاغتذاء، در باب کیفیت تغذیه‌است
  55. فی الاغراض الممیله لقلوب کثیر من الناس عن افاضل الاطباء الی اخسائهم، از عنوان کتاب بر می‌آید که نظرهای مردم از طبیب حاذق به پزشکان پائین‌تر متمایل می‌گردد.
  56. فی الجبر، د ماتو غړو د رغونې په اړه.
  57. فی ان العله الیسیره بعضها اعسر تعرفا و علاجا من الغلیظه، در آن‌که بعضی از بیماری‌های آسان و پیش‌پا افتاده علاجشان مشکل‌تر از بیماری‌های شدید است
  58. تقسیم الامرض و اسبابها و علاجاتها علی الشرح، در طبقه‌بندی مشروح و علت‌ها و درمان‌های بیماری‌ها
  59. المشجر فی الطب علی طریق کناش
  60. فی العلل المشکله،در بیماری‌های صعب و مشکل
  61. کتاب الباه، از ضررها و اسراف وموقع و نافع امر باه و مواد مولد منی و تکثیر و رقت آن و غذاها و داروهای مولد و رفع‌کننده باه بحث می‌کند.
  62. فی السکر
  63. فی التعری و التدثر، در علت آن‌که حرارت گاهی با برهنه‌شدن و زمانی با پوشیده شدن برطرف می‌گردد.
  64. مایعرض فی صناغه الطب
  65. کتاب النقرس و عرق المدینی،درباره بیماری نقرس و پیوک
  66. کتاب الصدینه، درباره داروسازی است
  67. فی معرفه تطریف الاجفان، در شناسایی به‌هم زدن پلک‌های چشم
  68. فی شرف العین، در فضیلت و برتری چشم بر سایر حواس
  69. فی العمل بالحدید و الجبر، در اعمال جراحی با چاقو و شکسته‌بندی
  70. کتابه الکبیر فی العطر و الانجبات و الادهان، کتاب بزرگ رازی در عطر و انبه‌ها
  71. اثبات الطب، د رنځپوهنې د زبات په اړه.
  72. کتابان فی التجارب
  73. فی الفصد، د رګ وهلو او وينې اخيتسو په اړه.
  74. فی النقرس
  75. فی العله التی صار النائم یعرق اکثر من الیقظان، ددې علت په اړه چې ولې ويده سړې له ويښ څخه ډېر خولې كېږي.
  76. کتاب الفاخر
  77. فی صناعه الطب و وضعها و تمییزها
  78. برء الساء (درمان فوری)
  79. فی علاج العین بالحدید، د چړې په واسطه د سترګې درملنه.
  80. فی الادویه العین و علاجها و مداواتها و ترکیب الادویه لما یحتاج الیه من ذلک، در داروها و درمان بیماری‌های چشم و ترکیب داروهای محتاج الیه
  81. کتاب سر الطب
  82. منافع الاعضاء (فیزیولوژی)
  83. کتاب صفات البیمارستان، د روغتون د ځانګړتياؤ په اړه.
  84. فی الثقال الادویه المرکبه‌، د مكربو درملونو د درونوالي په اړه.
  85. کلام الفروق بین الامراض، په كتاب الكافي كې د ذكر شويو ناروغيو ځانګړتياوې او ډولونو په اړه ليكنه.
  86. کتاب الکافی فی الطب
  87. الاغذیه المختصره
  88. مقاله فیما سئل عنه فی انه لم صارمن قل جماعه من الانسان طال عمره
  89. تذکره مفیده
  90. فی اختلاف الدم، د انساني وينې د ډولونو په اړه ليكنه.
  91. اتخاذ ماء الجبن، د پنې د ابو د ځانګړتياؤ په اړه دى.
  92. من کتاب الالبان فی منافع ماء الجبن، د پنېر د اوبود او شېدو په اړه دى.
  93. مفید الخاص
  94. الخواص
  95. رساله لابی‌بکر محمد بن زکریا الرازی الیبعض تلامذته و قداختصه بعض الملوک
  96. الاکلیل (کتاب تاج)

[سمادول] کیمیا

د رازي د كيماوي ليكنو په اړه ډول، ډول راى شته، موږ دلته د ابو ريحان البېروني له كتاب څخه د رازي د كيماوي ليكنو په اړه ليكنه راخلو:

  1. المدخل التعلیمی
  2. علل المعادن و هوالمدخل البرهانی
  3. اثبات الصناعه
  4. کتاب الحجر
  5. کتاب التدبیر
  6. کتاب الاکسیر و یوجد علی نسختین
  7. کتاب شرف الصناعه
  8. کتاب الترتیب و هو الراحه
  9. کتاب التدابیر
  10. کتاب الشواهد
  11. کتاب محن الذهب و الفضه
  12. کتاب سرالحکماء
  13. کتاب سر
  14. کتاب سرالسر
  15. کتابان فی التجارب
  16. رساله الی فاین
  17. منیه المتمنی
  18. رساله الی الوزیر القاسم بی عبیدالله
  19. کتاب التبویب
  20. الرد علی الکندی فی رده علی الکیمیاء
  21. فی الرد علی محمد بن اللیث الرسائلی فی رده علی الکیمیائیین

[سمادول] فیزیک

1. سمع الکیان (سماع طبیعی)الهیولی الصغیر. 2. الهیولی الکبیر. 3. فی الزمان و المکان. 4. فی الفرق بین ابتداء المدة و بین ابتداء الحرکات. 5. فی اللذة. 6. فی البحث عن الارض اهی حجریه اوطینیة. 7. فی علة جذب المغناطیس الحدید.

[سمادول] منطق

1. المدخل الی المنطق. 2. فی المنطق بالفاظ متکلمی الاسلام. 3. کتاب البرهان. 4. کیفیة الاستدلال.

[سمادول] ریاضیات

1. فی الهیئة. 2. فی علة قیام الارض وسط الفلک. 3. فی مقدار مایمکن ان یستدرک من النجوم. 4. فی کیفیة الابصار. 5. فی ان الکواکب علی غایة الاستدارة لیس فیها نتوء واعوار

[سمادول] فلسفه

1. میدان العقل . 2. العلم الالهی الصغیر علی رای سقراط. 3. العلم الالهی الکبیر. 4. فی الفلسفة القدیمة. 5. نقض کتاب فرفوریوس الی انابو المصری

[سمادول] متافیزیک

1. النفس الصغیر. 2. النفس الکبیر. 3. فی ان جواهرالاجسام . 4. فی ان الحرکة معلومة غیر مرئیه

[سمادول] اخځليكونه

    • تفسير كبير، امام فخر الدين رازي
    • ابو رېحان البېروني (د رازي د كتابونو لړليك)
    • ابن النديم ، (الفهرست)
    • ابن اصیبعه، (الانباء فی طبقات الاطباء)
    • محمود نجم‌آبادی، (مولفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای)انتشارات دانشگاه تهران
    • نجم‌آبادی، محمود. محمد زکریای رازی طبیب، فیلسوف، شیمیدان ایرانی. تهران: انتشارات دانشگاه رازی، ۲۵۳۵شاهنشاهی.
    • دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه دهخدا، جلد۴۳ شماره مسلسل۱۹۵. زیر نظر **دکتر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامه، ۱۳۳۴، ۵۷۷.
    • فارسي، عربي او انګلېسي وېكيپېډيا